«Αυτή είναι η τάξη των μαθηματικών, αλλά τώρα δεν είναι πια τάξη, είναι καταφύγιο του στρατού», διευκρινίζει ένα νεαρό κορίτσι από τη Νότια Ασία επιθεωρώντας μια σχολική αίθουσα. Στη φωνή της διακρίνεται ένας τόνος απελπισίας αλλά, συνάμα, και μια δόση αποτροπιασμού.
Ο τόνος της μετατρέπεται σε απογοήτευση: «Ήμουν πολύ υπερήφανη για τον στρατό μου, ότι ο στρατός μάς προστατεύει, αλλά όταν βλέπω το σχολείο μου σε αυτήν την κατάσταση, αισθάνομαι μεγάλη ντροπή για τον στρατό μου».
Πέρυσι, το κορίτσι αυτό μετέβη στο Όσλο για να παραλάβει το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.
Το περιστατικό στη σχολική αίθουσα αποτυπώνεται σε ντοκιμαντέρ για τη ζωή της Malala Yousafzai, το οποίο γυρίστηκε το 2009, πριν από την απόπειρα δολοφονίας της από τους Ταλιμπάν. Η σκηνή περιγράφει το σημείο εκείνο όπου η Yousafzai πληροφορείται ότι, όταν η οικογένειά της βρισκόταν εξόριστη από τη γενέτειρά της κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών, ο πακιστανικός στρατός κατέλαβε ένα από τα σχολεία του πατέρα της και το χρησιμοποίησε για στρατιωτικούς σκοπούς.
Μελέτη που δημοσιεύθηκε αυτήν την εβδομάδα από συνασπισμό οργανώσεων των Ηνωμένων Εθνών, ανθρωπιστικών ομάδων, καθώς και ομάδων προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποκαλύπτει ότι το εν λόγω σχολείο στο Πακιστάν δεν αποτελεί, δυστυχώς, μοναδική περίπτωση. Σύμφωνα με τα όσα φέρνει στο φως, εμπόλεμες ομάδες συχνά μετατρέπουν σχολεία σε βάσεις, τοποθετώντας συρματόπλεγμα γύρω από χώρους άθλησης και γεμίζοντας σχολικές αίθουσες με στρατιωτικά ράντζα. Κατασκευάζουν οχυρώσεις στις στέγες σχολικών κτιρίων για την επιτήρηση της γύρω περιοχής και τοποθετούν ελεύθερους σκοπευτές σε παράθυρα σχολικών αιθουσών. Στοιβάζουν τουφέκια σε διαδρόμους, κρύβουν χειροβομβίδες κάτω από θρανία και σταθμεύουν άρματα μάχης σε γυμναστήρια.
Η πρακτική αυτή θέτει σε κίνδυνο μαθητές και δασκάλους, δεδομένου ότι τα σχολεία τους μετατρέπονται σε στόχους εχθρικών επιθέσεων. Μαθητές και δάσκαλοι έχουν τραυματιστεί και χάσει τη ζωή τους στο πλαίσιο τέτοιων επιθέσεων. Επιπλέον, εκθέτει τους μαθητές στον κίνδυνο να πέσουν θύματα σεξουαλικής βίας, καταναγκαστικής εργασίας και καταναγκαστικής στρατολόγησης από τους στρατιώτες που μοιράζονται τα σχολεία τους. Ως εκ τούτου, οι μαθητές πρέπει είτε να παραμένουν στο σπίτι, διακόπτοντας την εκπαίδευσή τους, είτε να πηγαίνουν σχολείο στο πλευρό ενόπλων μαχητών που βρίσκονται ενδεχομένως στη γραμμή του πυρός.
Την τελευταία δεκαετία, ένοπλες δυνάμεις, ένοπλες ομάδες και ενίοτε διεθνείς ειρηνευτικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν σχολεία σε τουλάχιστον 26 χώρες εμπλεκόμενες σε ένοπλες συγκρούσεις, συμπεριλαμβανομένων χωρών στην Αφρική, στην Αμερική, στην Ασία, στη Μέση Ανατολή, ακόμη και εδώ στην Ευρώπη. Πρόκειται για παγκόσμιο φαινόμενο που χρήζει παγκόσμιας λύσης.
Παρά την ύπαρξη πρόβλεψης, βάσει των ευρύτερων αρχών του διεθνούς δικαίου, ότι τα εμπλεκόμενα σε ένοπλες συγκρούσεις μέρη οφείλουν να παρέχουν στον άμαχο πληθυσμό τη μεγαλύτερη δυνατή προστασία έναντι των κινδύνων του πολέμου, η απουσία ρητών προτύπων ή κανόνων για την προστασία των σχολείων από τη χρήση τους ως χώρων υποστήριξης στρατιωτικών δράσεων έχει ως αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται συχνά σχολεία και πανεπιστήμια από ένοπλες δυνάμεις για διάφορους σκοπούς.
Αυτόν τον μήνα, όλα αυτά θα αρχίσουν να αλλάζουν.
Σε διάσκεψη που θα πραγματοποιηθεί στο Όσλο την 29η Μαΐου, χώρες από ολόκληρο τον κόσμο θα στηρίξουν την υιοθέτηση μέτρων για τη βελτίωση της προστασίας των σχολείων έναντι στρατιωτικής χρήσης αυτού του είδους σε περιόδους πολέμου. Θα συμφωνήσουν να ενθαρρύνουν τις δικές τους ένοπλες δυνάμεις να ενσωματώσουν έξι σαφείς κατευθυντήριες γραμμές για την προστασία των σχολείων και των πανεπιστημίων από στρατιωτική χρήση κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων στις στρατιωτικές πολιτικές και την εκπαίδευσή τους. Οι εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές αποτελούν προϊόν διαβουλεύσεων με εμπειρογνώμονες από ολόκληρο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται αντιπρόσωποι ενόπλων δυνάμεων και υπουργείων Άμυνας έως και οργανισμών προάσπισης των δικαιωμάτων του παιδιού και οργανώσεων των Ηνωμένων Εθνών.
Οι κατευθυντήριες γραμμές κατορθώνουν να ενσωματώσουν υφιστάμενες υποχρεώσεις δυνάμει του δικαίου του πολέμου και του δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να τις συγκεράσουν με παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών που εφαρμόζονται ήδη από ορισμένες ένοπλες δυνάμεις. Ως εκ τούτου, δεν είναι ούτε απλοϊκές ούτε ιδεαλιστικές αλλά πρακτικές και ρεαλιστικές. Αναγνωρίζουν ότι τα εμπλεκόμενα σε ένοπλες συγκρούσεις μέρη αντιμετωπίζουν αδιακρίτως δύσκολες καταστάσεις που χρήζουν ρεαλιστικών λύσεων.
Ωστόσο, θα δώσει η Ελλάδα το «παρών» στο Όσλο;
Ειλικρινά το ελπίζουμε. Τα ευρωπαϊκά έθνη έχουν σε μεγάλο βαθμό επιδιώξει να καταστήσουν σαφές ότι στηρίζουν τις νέες αυτές κατευθυντήριες γραμμές. Ωστόσο, μια μικρή ομάδα υπό την καθοδήγηση της Γερμανίας έχει έως τώρα επιδείξει απροθυμία να κάνει δεκτές οποιεσδήποτε νέες δεσμεύσεις σχετικά με το τι μέλλεται να πράξουν οι δικές της ένοπλες δυνάμεις προκειμένου να απόσχουν από τη χρήση σχολείων, παρά το γεγονός ότι η Γερμανία έχει υπάρξει σθεναρός υποστηρικτής της θέσης για τερματισμό της χρήσης σχολείων από άλλες χώρες για στρατιωτικούς σκοπούς στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών.
Ως εκ τούτου, η φωνή της Ελλάδας αναμένεται να διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο. Όχι μόνον λόγω της ιδιότητάς της ως κράτους-μέλους της ΕΕ αλλά και λόγω της συμμετοχής της στο ΝΑΤΟ και της μακράς της παράδοσης σε ό,τι αφορά τη στήριξη των δικαιωμάτων του παιδιού σε διεθνές επίπεδο και του απαραβίαστου των πανεπιστημίων σε εθνικό επίπεδο.
Η καταδίκη της Malala Yousafzai για την κατάχρηση από μέρους του στρατού του σχολείου του πατέρα της στέλνει μήνυμα προς τους στρατούς απανταχού στον κόσμο ότι ακόμη και τα παιδιά μπορούν να αναγνωρίσουν πως υπάρχει πρόβλημα με αυτήν τη συνήθη και επιζήμια πρακτική.
Η ασφαλής πρόσβαση στην εκπαίδευση, ακόμη και σε περιόδους πολέμου, είναι ουσιαστικής σημασίας προκειμένου να διασφαλίζεται η ασφάλεια των παιδιών, η αίσθηση ομαλότητας και η ανάπτυξη, καθώς και ότι οι χώρες διαθέτουν τις αναγκαίες δεξιότητες για τη μεταπολεμική οικοδόμηση της ειρήνης. Με τη συμμετοχή της στην επικείμενη διάσκεψη και δημοσίως στον διάλογο για τα μέτρα προστασίας που περιγράφονται στις κατευθυντήριες γραμμές, η Ελλάδα μπορεί να συμβάλει προς την κατεύθυνση της καλύτερης διασφάλισης των δικαιωμάτων των μαθητών στην εκπαίδευση, ανεξάρτητα από το πού διαμένουν.
Η Eva Cossé είναι ερευνήτρια επί θεμάτων που αφορούν την Ελλάδα στη Human Rights Watch και ο Bede Sheppard είναι αναπληρωτής διευθυντής της οργάνωσης στο Τμήμα Δικαιωμάτων του Παιδιού.
