(ទីក្រុងញូវយ៉ក) - អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ (Human Rights Watch) បានអះអាងនៅថ្ងៃនេះថា ការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់នៅប្រទេសកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៧ បានប្រព្រឹត្តទៅក្នុងបរិយាកាសគំរាមកំហែងទៅដល់សិទ្ធិបញ្ចេញមតិ និងការចូលរួមក្នុងនយោបាយដែលអាចចាត់ទុកការបោះឆ្នោតនេះថា មិនបានធ្វើឡើងដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នោះទេ។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានថ្លែងជាសាធារណៈថា លោកមានឆន្ទៈ “កម្ចាត់មនុស្ស ១០០នាក់ ឬ ២០០នាក់” ប្រសិនបើបក្សកាន់អំណាចរបស់លោក (គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា - CPP) “មិនឈ្នះការបោះឆ្នោតនៅគ្រប់ដំណាក់កាលទេនោះ” ដែលការណ៍នេះកាន់តែបង្កឲ្យមានបរិយាកាសគំរាមកំហែង និងភាពភ័យខ្លាចទៅដល់អ្នកសារព័ត៌មាន សកម្មជននយោបាយ និងពលរដ្ឋផងដែរ។
ការបោះឆ្នោតនេះបានធ្វើឡើងស្របពេលដែលសមាជិក និងសកម្មជនគណបក្សប្រឆាំងរាប់សិបនាក់កំពុងជាប់ពន្ធនាគារ ក្នុងនោះរួមមានទាំងសមាជិករដ្ឋសភា ព្រឹទ្ធសភា និងមន្ត្រីគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) ផងដែរ បន្ទាប់ពីពួកគេត្រូវចោទប្រកាន់ក្រោមហេតុផលនយោបាយដោយតុលាការគ្រប់គ្រងដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ មានមនុស្សជាច្រើនទៀត កំពុងរងការគំរាមកំហែងពីបទចោទប្រកាន់ដូចគ្នានេះ ខណៈដែលលោក សម រង្ស៊ី មេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង (គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ - CNRP) នៅតែនិរទេសខ្លួនឲ្យនៅក្រៅប្រទេស បន្ទាប់ពីបានរងការចោទប្រកាន់ជាច្រើនករណី។
នាយកប្រចាំតំបន់អាស៊ីនៃអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ លោក ប្រ៊ែដ អាដាម (Brad Adams) បានថ្លែងយ៉ាងដូច្នេះថា៖ “វាមិនមែនជាការបោះឆ្នោតតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យឡើយ ប្រសិនបើគណបក្សកាន់អំណាចគ្រប់គ្រងស្ថាប័នដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការបោះឆ្នោតទាំងអស់ ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយស្ថិតក្រោមគ្រប់គ្រងដោយគណបក្សកាន់អំណាច ហើយសមាជិកគណបក្សប្រឆាំងជាច្រើន ត្រូវប្រឈមនឹងការគំរាមកំហែងដល់អាយុជីវិតពីសំណាក់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី។ ដូច្នោះ វាគ្មានស្តង់ដារទាល់តែសោះ ដែលអាចកំណត់ថា ការបោះឆ្នោតនោះធ្វើឡើងដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ ឬយុត្តិធម៌ បើបញ្ហាទាំងអស់នេះនៅតែបន្តកើតមាន។
បើទោះជាថ្ងៃបោះឆ្នោតប្រព្រឹត្តទៅដោយសន្តិវិធីយ៉ាងណាក្ដី អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ បានរកឃើញថា ដំណើរការបោះឆ្នោតមានបញ្ហាសំខាន់ៗ ដូចជា គណបក្សប្រឆាំងពុំមានសិទ្ធិស្មើគណបក្សកាន់អំណាចក្នុងការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយជាតិនិងក្នុងស្រុកលំអៀងទៅរកគណបក្សកាន់អំណាច ព្រមទាំងកង្វះខាតយន្តការដោះស្រាយជម្លោះដោយឯករាជ្យ និងអព្យាក្រឹត។
ដោយឡែកការគំរាមកំហែង និងការបំភិតបំភ័យពីសំណាក់អាជ្ញាធរទៅលើគណបក្សប្រឆាំង និងអ្នកគាំទ្រគណបក្សប្រឆាំង បានកើតមានជាហូរហែ។ នៅក្នុងការសារភាពដ៏គួរឲ្យភ្ញាក់ផ្អើលមួយ លោកឧត្ដមសេនីយ៍ ខៀវ សុភ័គ មន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ បានទទួលស្គាល់ថា ការគំរាមកំហែងមុនការបោះឆ្នោតទៅលើក្រុមអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលខាងសិទ្ធិមនុស្ស និងសមាជិកសង្គមស៊ីវិលដទៃទៀត គឺជាផ្នែកមួយនៃគម្រោងការដ៏ច្បាស់លាស់មួយដើម្បីបំភិតបំភ័យក្រុមសង្គមស៊ីវិលទាំងនេះមិនឲ្យតាមដានការបោះឆ្នោត។ លោកបានថ្លែងថា “ខ្ញុំគ្រាន់តែនិយាយថា ក្រសួងមហាផ្ទៃបានចាប់ផ្តើមដំណើរការស៊ើបអង្កេតមួយ ពីព្រោះយើងចង់គំរាមអង្គការទាំងនោះឲ្យភិតភ័យ។
មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងកងកម្លាំងសន្តិសុខបានក្រើនរំលឹកជារឿយៗពីសារ “សង្គ្រាម” ប្រសិនគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាចាញ់ឆ្នោត ហើយសមាជិកជាន់ខ្ពស់នៃកងកម្លាំងសន្តិសុខបានចេញធ្វើយុទ្ធនាការឃោសនាឲ្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាយ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង។ មន្ត្រីរដ្ឋជាច្រើនដែលគ្រប់គ្រងដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានចូលរួមជាមួយសមាជិកជាន់ខ្ពស់នៃគណបក្ស ដែលជាអគ្គបញ្ជាការនគរបាល និងកងទ័ព ដើម្បីចេញធ្វើយុទ្ធនាការឃោសនាឲ្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដោយបើកចំហ។
អង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិ (Transparency International) ដែលមានអ្នកសង្កេតការណ៍ផ្ទាល់រាប់រយនាក់ បានរាយការណ៍ថា ទីតាំងការិយាល័យបោះឆ្នោតចំនួន ២៥ ភាគរយ មានវត្តមានបុគ្គលដែលពុំមានសមត្ថកិច្ចខាងការងារបោះឆ្នោត នៅក្បែរទីតាំងបោះឆ្នោតទាំងនោះ ហើយអ្នកទាំងនោះគឺជាមេភូមិតែងតាំងដោយរដ្ឋាភិបាល និងមន្ត្រីប៉ូលិស ដែលសុទ្ធសឹងតែជាអ្នកគាំទ្រគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ សាក្សីជាច្រើននៅទីតាំងបោះឆ្នោតមួយចំនួននៅភ្នំពេញបានរាយការណ៍ប្រាប់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិថា មានទាហានចេញពីអង្គភាពឆត្រយោងកងពលលេខ ៩១១ និង ៧០ បានឈរតម្រង់ជួរគ្នានៅតាមការិយាល័យបោះឆ្នោត ដែលត្រួតត្រាដោយប្រធានអង្គភាពរបស់ពួកគេ ហើយទាហានទាំងនោះមួយចំនួន គឺស្ថិតក្នុងឯកសណ្ឋានជាយោធាទៅទៀត។
ចំណែកឯការរំលោភច្បាប់ស្ដីពីយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោតវិញ គណបក្សនយោបាយដែលចូលរួមប្រកួតប្រជែងក្នុងការបោះឆ្នោតនេះ មិនមានសិទ្ធិស្មើគ្នាក្នុងការប្រើប្រាស់វិទ្យុ និងទូរទស្សន៍ ដែលជាប្រភពព័ត៌មានដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាភាគច្រើននោះទេ។ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមានប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយស្ទើរផ្ដាច់មុខ ដែលធ្វើឲ្យមានភាពអយុត្តិធម៌ជាខ្លាំងសម្រាប់គណបក្សនយោបាយដទៃទៀត និងកំហិតសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មានសម្រាប់ម្ចាស់ឆ្នោត ដែលភាគច្រើនពឹងផ្អែកទៅលើព័ត៌មានផ្សាយចេញពីទូរទស្សន៍ និងវិទ្យុ។ ទូរទស្សន៍ជាតិកម្ពុជា (ទ.ទ.ក) របស់រដ្ឋ និងស្ថានីយឯកជនជាច្រើនទៀត បាននាំគ្នាធ្វើការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាននិងការឃោសនាដែលគាំទ្រគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងបានធ្វើការរិះគន់ ឬធ្វើព្រងើយកន្តើយចំពោះគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ (CNRP) ។
បើទោះបីជាធ្លាប់ទទួលរងការចោទប្រកាន់ដែលគួរឲ្យជឿជាក់បានថា ការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ ២០១៣ បានជួបបញ្ហាបោះពុម្ពសន្លឹកឆ្នោតលើសតម្រូវការដ៏ច្រើនក្តី គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅតែបោះពុម្ពសន្លឹកឆ្នោតច្រើនជាងតួលេខអ្នកចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតសរុបរហូតដល់ ១,៥លានសន្លឹក។ ស្ថាប័ន គ.ជ.ប នៅតែទិញទឹកថ្នាំខ្មៅជ្រលក់ដៃម៉ាកដដែលសម្រាប់សម្គាល់អ្នកបានបោះឆ្នោតរួច ទោះបីជាលទ្ធផលនៃការធ្វើតេស្តបានបង្ហាញថា គេអាចលាងជម្រះទឹកថ្នាំខ្មៅនោះបានដោយការប្រើផលិតផលថែទាំសក់ ដែលធ្វើឲ្យមានឱកាសកើតមានបញ្ហាមិនប្រក្រតីជាបន្តទៀត។ ទឹកថ្នាំខ្មៅនោះក៏បានបង្កឲ្យមានបញ្ហាស្រដៀងគ្នានេះដែរកាលពីឆ្នាំ២០១៣។
យោងតាមគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតបានឲ្យដឹងថា ប្រជាជនកម្ពុជាបានចេញទៅបោះឆ្នោតក្នុងចំនួនកំណត់ត្រា ៨៩,៥ ភាគរយនៃអ្នកដែលបានចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតសរុប ៧,៨៦ លាននាក់ សម្រាប់គណបក្សនយោបាយដែលចូលរួមប្រកួតប្រជែងដណ្តើមអាសនៈ ១១.៥៧២ នៅក្នុងឃុំ-សង្កាត់ ១.៦៤៦ ទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា។ ស្ថាប័ន គ.ជ.ប បានដាក់ឲ្យប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធចុះឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតតាមប្រព័ន្ធកុំព្យូទ័រដែលទើបបានកែលម្អកាលពីពេលថ្មីៗនេះ និងបានអនុវត្តច្បាប់ស្តីពីការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ ឆ្នាំ ២០១៥ ដែលណែនាំពីនីតិវិធីបោះឆ្នោត ដែលចំណុចទាំងពីរនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីឆ្លើយតបនឹងការរិះគន់នៅក្រោយការបោះឆ្នោតសកលឆ្នាំ ២០១៣ ដែលពោរពេញដោយបញ្ហាចម្បង។
ទោះបីជានីតិវិធីចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតថ្មីហាក់មានប្រសិទ្ធភាពសម្រាប់ការចុះឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាក្តី ក៏ប៉ុន្តែនីតិវិធីនេះមិនអាចឲ្យពលករចំណាកស្រុកក្នុងចំនួនដ៏ច្រើននៅក្រៅប្រទេស ដូចជាប្រទេសថៃ និងម៉ាឡេស៊ី ចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតបានទេ។ កម្មករកាត់ដេរជាច្រើន ដែលមានប្រវត្តិធ្លាប់បង្ហាញសមានចិត្តចំពោះគណបក្សប្រឆាំង និងជាអ្នកបោះឆ្នោតភាគច្រើននៅតាមឃុំ-សង្កាត់ជាច្រើន មិនត្រូវបានផ្ដល់ថ្ងៃឈប់សម្រាកពីការងារ ដើម្បីទៅបោះឆ្នោតនោះទេ រហូតធ្វើឲ្យកម្មករទាំងនេះ ត្រូវបង្ខំចិត្តជ្រើសរើសរវាងការរកប្រាក់កម្រៃដែលជាតម្រូវការចាំបាច់ និងការចេញទៅបោះឆ្នោត។
ទោះជាមានភាពមិនប្រក្រតីកើតឡើងច្រើនយ៉ាងនេះក្ដី សំឡេងឆ្នោតមានភាពប្រកៀកប្រកិតគ្នាខ្លាំងរវាងគណបក្សធំៗទាំងពីរ។ លទ្ធផលបណ្ដោះអាសន្ននៃការបោះឆ្នោតបានបង្ហាញថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទទួលបានសំឡេង ៥១,៣៩ភាគរយ ទល់នឹង ៤៤,២២ ភាគរយសម្រាប់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។ តួលេខនេះបានបង្ហាញថា គណបក្សកាន់អំណាចបាត់បង់សំឡេងដ៏ច្រើនសម្បើមទៅគណបក្សប្រឆាំង បើប្រៀបធៀបទៅនឹងការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់នៅឆ្នាំ២០១២ ។
ក្នុងនាមប្រទេសកម្ពុជាគឺជារដ្ឋភាគីមួយនៃអនុសញ្ញាអន្តរជាតិស្ដីពីសិទ្ធិនយោបាយ និងសិទ្ធិពលរដ្ឋ ដូច្នេះកម្ពុជាត្រូវធានាថា ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបមានឱកាសចូលរួមបោះឆ្នោតដោយសេរីយ៉ាងពិតប្រាកដ និងដោយគ្មានការរើសអើងដោយសារនិន្នាការនយោបាយឡើយ។ គណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សនៃអង្គការសហប្រជាជាតិបានលើកឡើងថា ខណៈដែលអាចមានបទបញ្ញត្តិសមស្របហើយ “អ្នកដែលមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត ត្រូវតែមានសេរីភាពក្នុងការបោះឆ្នោតជូនបេក្ខជនដែលខ្លួនពេញចិត្ត ...និងសេរីភាពក្នុងការគាំទ្រ ឬជំទាស់នឹងរដ្ឋាភិបាល ដោយមិនទទួលរងសម្ពាធមិនសមស្រប ឬការបង្ខិតបង្ខំគ្រប់ប្រភេទ ដែលរំខានឬបន្ទុចបង្អាក់សិទ្ធិបញ្ចេញឆន្ទៈដោយសេរីរបស់ម្ចាស់ឆ្នោត។ អ្នកបោះឆ្នោតត្រូវមានសិទ្ធិបញ្ចេញមតិដោយឯករាជ្យ គ្មានអំពើហិង្សា ឬការគំរាមប្រើហិង្សា ការបង្ខិតបង្ខំ ការជំរុញទឹកចិត្ត ឬការជ្រៀតជ្រែកគ្រប់ប្រភេទ”
លោក អាដាម បានអះអាងថា “លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់នេះ បង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ថា ការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨ ខាងមុខ នឹងមានការប្រកួតប្រជែងគ្នាយ៉ាងស្វិតស្វាញ និងធ្វើឲ្យការបោះឆ្នោតលើកក្រោយនេះសំខាន់ជាងពេលណាៗទាំងអស់ ដើម្បីអនុវត្តកំណែទម្រង់ចាំបាច់ជាបន្ទាន់។ អង្គការសហប្រជាជាតិ និងប្រទេសម្ចាស់ជំនួយរបស់កម្ពុជាទាំងអស់ ជាពិសេសប្រទេសជប៉ុន និងសហភាពអឺរ៉ុប ដែលធ្វើការងារដោយផ្ទាល់ជាមួយគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត គួរតែបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់ទៅលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាថា ប្រសិនបើការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំក្រោយនេះ ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងបរិយាកាសដូចគ្នានេះ នោះការបោះឆ្នោតនោះនឹងមិនត្រូវបានចាត់ទុកថាសេរី និងយុត្តិធម៌ឡើយ”
