(បាងកក ថ្ងៃទី២៩ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ២០២៤) គម្រោងទូទាត់ឥណទានកាបូនដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាCambodia បង្ហាញថាការគំនិតផ្តួចផ្តើមបែបនេះ អាចបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់ជនជាតិដើមភាគតិច នៅពេលការចូលរួមប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព និងការយល់ព្រមដោយស្ម័គ្រចិត្ត មិនត្រូវបានធានា។ អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស បានថ្លែងដូច្នេះនៅក្នុងរបាយការណ៍មួយដែលចេញផ្សាយនៅថ្ងៃនេះ។
របាយការណ៍១១៩ទំព័រ មានចំណងជើងថា“គ្រោះថ្នាក់នៃគម្រោងទូទាត់ឥណទានកាបូន ៖ ការរំលោភសិទ្ធិនៃជនជាតិដើមភាគតិចជង នៅក្នុងគម្រោងរេដបូកជួរភ្នំក្រវាញខាងត្បូងរបស់កម្ពុជា” “Carbon Offsetting’s Casualties: Violations of Chong Indigenous People’s Rights in Cambodia’s Southern Cardamom REDD+ Project,” ព្រួយបារម្ភអំពីគម្រោងដែលបានអនុវត្តដោយក្រសួងបរិស្ថាននៃប្រទេសកម្ពុជាMinistry of Environment និងអង្គការអភិរក្ស សម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃWildlife Alliance នៅលើផ្ទៃដីកន្លះលានហិកតាក្នុងតំបន់ជួរភ្នំក្រវាញ ដែលជាតំបន់ព្រៃទាក់ទាញទឹកភ្លៀង មានជនជាតិដើមភាគតិចជង រស់នៅជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ គម្រោងនេះបានអនុវត្តជាងពីរឆ្នាំ ដោយគ្មានពិគ្រោះយោបល់ជាមួយជនជាតិដើមជង ស្តីពីគម្រោង ដែលពួកគេប្រឈរមុខនឹងការបណ្តេញចេញដោយបង្ខំ និងបទចោតប្រកាន់ព្រហ្មទណ្ឌ ដោយសារធ្វើស្រែចំការនិងអាស្រ័យផលតាមប្រពៃណីនៅក្នុងទឹកដីរបស់ពួកគេ។
លោកស្រីលូស្យាណា តេឡេស សាវ៉េ(Luciana Téllez Chávez)ដែលជាអ្នកស្រាវជ្រាវបញ្ហាបរិស្ថានជាន់ខ្ពស់នៅអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សបានមានប្រសាសន៍ថា៖“យុទ្ធសាស្ត្រអភិរក្ស ដែលទប់ស្កាត់ការចូលរួម និងដាក់ទណ្ឌកម្មមកលើជនជាតិដើមភាគតិច ដើម្បីដោះស្រាយវិបត្តិបរិស្ថានជាសាកល គឺមិនអាចទទួលយកបានទេ ហើយផ្ទុយនឹងបំណងដែលចង់បាន។ គម្រោងរេដបូកជួរភ្នំក្រវាញខាងត្បូង គួរត្រូវបានត្រួតពិនិត្យឡើងវិញ ដើម្បីធានាការចូលរួមប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពរបស់ជនជាតិដើមជង ក្នុងសេចក្តីសម្រេចចិត្តជាគន្លឹះ ក្នុងការចុះបញ្ជីដីសមូហភាពជនជាតិដើម និងកិច្ចព្រមព្រៀងបែងចែកផលប្រយោជន៍ ជាមួយជនជាតិដើមជង ដែលដឹងថាពួកគាត់ជាម្ចាស់ឥណទានកាបូន មាននៅក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួន”
អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សបានសម្ភាសន៍ប្រជាពលរដ្ឋជាង៩០នាក់ដែលរស់នៅក្នុងភូមិចំនួន២៣ភូមិ ក្នុងចំណោមភូមិសរុប២៩ ស្ថិតក្នុងគម្រោង ព្រមទាំងមន្ត្រីរាជរដ្ឋាភិបាលបានបីរូប ក្នុងរយៈពេលជាងពីរឆ្នាំកន្លងទៅ។ អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស បានវិភាគផងដែរ ទៅលើរូបភាពពីផ្កាយរណប ផែនទីតូប៉ូ របាយការណ៍សារព័ត៌មាន និងបណ្តាញសង្គម។ ចាប់តាំងពីខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២២មក អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស បានជួបប្រជុំ និងទំនាក់ទំនងជាមួយក្រសួងបរិស្ថាន អង្គការសម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃ និងតួអង្គឯកជនសំខាន់ៗផ្សេងទៀត ដែលពាក់ព័ន្ធក្នុងគម្រោងនេះ។
គម្រោងរេដបូកបានធ្វើសកម្មភាពអស់រយៈពេល៣១ខែ មុនចាប់ផ្តើមពិគ្រោះយោបល់ជាមួយសហគមន៍ជនជាតិដើមជង ក្នុងខែសីហា ឆ្នាំ២០១៧។ អំឡុងពេលនោះ ក្រសួងបរិស្ថាននិងអង្គការសម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃ បានធ្វើសេចក្តីសម្រេចចិត្តសំខាន់ៗ ស្តីពីការគ្រប់គ្រងរៀបចំដីធ្លីដោយគ្មានការយល់ព្រមដោយសេរី ជាមុន និងជូនជាដំណឹងគ្រប់គ្រាន់ ពីជនជាតិជងទេ។ ពួកគាត់បានបញ្ចូលភូមិចំនួនប្រាំបីនៃជនជាតិដើមជងនៅក្នុងដែនឧទ្យានជាតិ ដោយមើលស្រាលលើសិទ្ធិប្រើប្រាស់ដីធ្លីនិងព្រៃឈើជាប្រពៃណីរបស់ពួកគាត់
សមាជិកជនជាតិដើមភាគតិចជង បានមានប្រសាសន៍ថា ពួកគាត់បានចូលរួមក្នុងគោលដៅការពារព្រៃទាក់ទាញទឹកភ្លៀង ក៏ប៉ុន្តែពួកគាត់ ចង់បានគម្រោងរេដបូកចាត់ទុកពួកគាត់ជាដៃគូរ ហើយថាពួកគាត់ចង់ដឹកនាំសកម្មភាពអភិរក្សផ្ទាល់ខ្លួន ដែលឯករាជ្យពីអង្គការសម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃ
ជនជាតិជងម្នាក់រស់នៅឃុំជំនាប់បានមានប្រសាសន៍ថា៖“ពួកគាត់ [អង្គការសម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃ] មិនព្រួយបារម្ភនឹងអត្តសញ្ញាណជនជាតិដើមរបស់ពួកយើងទេ។ គាត់មិនដែលសុំការអនុញ្ញាតពីយើងទេ ព្រោះគាត់យល់ឃើញថាគាត់មានកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលហើយ”។
អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស បានមានប្រាសាសន៍ថា សេចក្តីសម្រេចចិត្តនៃគម្រោង ដែលបានធ្វើដោយគ្មានពិគ្រោះយោបល់ជាមួយសហគមន៍ដែលរងផលប៉ះពាល់ ធ្វើឲ្យជនជាតិដើមជងរងផលប៉ះពាល់ជាបន្តទៀត។ បុរសជនជាតិជងពីរនាក់បាននិយាយថា ក្នុងឆ្នាំ២០១៨ និង២០២១ ក្រុមល្បាតដែលមានឧទ្យានុរក្សក្រសួង បរិស្ថាន កងរាជអាវុធហត្ថ និងបុគ្គលិកអង្គការសម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃ បានចាប់ខ្លួនពួកគាត់ ហើយបានប្រព្រឹត្តិមិនល្អមកលើពួកគាត់ នៅពេលពួកគាត់បានជៀ“ជ័ររង់” ដែលជាសកម្មភាពប្រកបដោយចីរភាព នៅក្នុងតំបន់អភិរក្ស
បុរសម្នាក់ដែលរស់នៅឃុំអូរសោម បាននិយាយថា៖“នៅពេលពួកគេចូលដល់កន្លែងជៀជ័ររង់ ដំបូងពួកគេវៃខ្ញុំនឹងស្វៃកាំភ្លើង។ ពួកគាត់បំផ្លាញរបស់របរខ្ញុំទាំងអស់ សូម្បីខោអាវជាប់ខ្លួនខ្ញុំ”
ក្រុមគ្រួសារសារជនជាតិជងចំនួនប្រាំមួយ បានពិព័ណនាថាឧទ្យានុរក្សបរិស្ថាន កងរាជអាវុធហត្ថនិងបុគ្គលិកអង្គការ សម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃបានបណ្តេញពួកគាត់ដោយបង្ខំចេញពីដីចំការដែលពួកគាត់អាស្រ័យផលតាមប្រពៃណី។ អាជ្ញាធរបានចាប់ខ្លួននិងឃុំឃាំងសមាជិកសហគមន៍បីនាក់ អស់ជាច្រើនខែដោយគ្មាននាំទៅកាត់ទោសឡើយ ក្រោយពីការបណ្តេញចេញ យោងតាមកំណត់ហេតុផ្លូវការមួយ។ បុរសម្នាក់នៅឃុំប្រឡាយបានមានប្រសាសន៍ថា៖“យើងមិនហ៊ានសុំឲ្យជួយ ឬចង់ប្តឹងទេ ក្រោយពេលកើតហេតុ។ យើងជាប្រជាពលរដ្ឋធម្មតា”។
អង្គការវេរ៉ា (Verra) ដែលបានចេញវិញ្ញាបនបត្របញ្ជាក់ស្ទើរជិតពាក់កណ្តាល ក្នុងទីផ្សារកាបូនស្ម័គ្រចិត្តអន្តរជាតិ ចេញវិញ្ញាបនបត្របញ្ជាក់ ជូនគម្រោងរេដបូកជួរភ្នំក្រវាញខាងត្បូង នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨។ ក្រុមហ៊ុនចម្រុះជាតិសាសន៍ទិញឥណទានកាបូន(buy carbon credits) ដើម្បីទូទាត់ការបំពុលរបស់ខ្លួន ដែលគេស្គាល់ថា “ការទូទាត់កាបូន”។ នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៣ ក្រោយពេលបានទទួលលិខិតពីអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស ដែលបានចែករំលែកលទ្ធផលរបកគំហើញ អង្គការវេរ៉ា បានបញ្ឈប់ការចេញវិញ្ញាបនបត្របញ្ជាក់ឥណទានកាបូនចំពោះគម្រោងនេះ ហើយបាននិយាយថាខ្លួននឹងធ្វើការពិនិត្យឡើងវិញ។ អង្គការវេរ៉ា បានបដិសេធការធ្វើអត្ថាធិប្បាយបន្ថែម ទៅលើការរកឃើញ ខណៈដែលកំពុងបន្តការត្រួតពិនិត្យ។
បញ្ហាជាច្រើនដែលប្រជាពលរដ្ឋជនជាតិជងបានលើកឡើង ត្រូវបានបញ្ជូនទៅកាន់ក្រុមហ៊ុនសវនកម្ម ដែលបានដាក់ជូនការវាយតម្លៃរបស់ខ្លួនទៅកាន់អង្គការវេរ៉ា ក្នុងចន្លោះឆ្នាំ២០១៨ និង ២០២៣។ សវនកម្មលើកទីមួយ ដែលបានដាក់ជូននៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨ បានធ្វើការកត់សម្គាល់ថា កាលបរិច្ចេទគម្រោងចាប់ផ្តើម គឺនៅថ្ងៃទី១ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៥។ ប៉ុន្តែការពិគ្រោះយោបល់លើកទីមួយfirst auditជាមួយសហគមន៍ បានចាប់ផ្តើមនៅខែសីហា ឆ្នាំ២០១៧ ប៉ុណ្ណោះ។
សវនកម្មមួយផ្សេងទៀតAnother audit នៅឆ្នាំ២០២១ បានកត់សម្គាល់ថា ៖“សហគមន៍ជាច្រើនបានរាយការណ៍អំពីប្រជាពលរដ្ឋចំនួនយ៉ាងច្រើន គ្មានចំណេះដឹងអំពីគម្រោងរេដបូក” ហើយ “ចំនួនប្រជាពលរដ្ឋយ៉ាងច្រើនរាយការណ៍ថា ពួកគាត់មិនដឹងអំពីអត្ថន័យនៃរេដបូក ការអនុវត្តគម្រោងរេដបូក អំពីផលប្រយោជន៍របស់រេដបូក អំពីថវិកាដែលបែងចែកឲ្យសហគមន៍ និងអំពីការកំណត់ព្រំប្រទល់រវាងរេដបូកនិងដីស្រែចំការរបស់ពួកគាត់ទេ”។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងបរិស្ថានបានសរសេរតបមកកាន់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សថា៖ “ការលក់ឥណទានការបូន បានផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់សហគមន៍ ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងការការពារនិងអភិរក្សធនធានធម្មជាតិ”។ អង្គការសម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃបានសរសេរថា ពួកគាត់បានពិគ្រោះយោបល់ជាមួយប្រជាពលរដ្ឋច្រើនក្រាស់ក្រែល ដែលសកម្មភាពរបស់ពួកគាត់ គឺដើម្បីអនុវត្តការការពារបរិស្ថានដោយស្របច្បាប់ ហើយថាគម្រោងបានផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់សហគមន៍មូលដ្ឋាន។ អង្គការបាននិយាយថាគម្រោងបានសាងសង់អណ្តូងទឹក បង្គន់ ផ្លូវដីក្រួសក្រហម សាលារៀនពីរខ្នង និងមណ្ឌលសុខភាពមួយ បានផ្តល់អាហារូបករណ៍ ដល់យុវជនប្រាំនាក់ទៅសិក្សានៅមហាវិទ្យាល័យ បានផ្តល់ការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញកសិកម្មដល់ម្ចាស់ដីតូចៗ និងបានបើកសហគមន៍អេកូទេសចណ៍ចំនួនពីរកន្លែង ដែលផ្តល់ប្រយោជន៍ដល់ប្រជាពលរដ្ឋមូលដ្ឋាន
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ គម្រោងរេដបូក គ្មានកិច្ចព្រមព្រៀងបែងចែកប្រយោជន៍ជាមួយសហគមន៍ណាមួយដែលស្ថិតក្នុងគម្រោងទេ។ កិច្ចព្រមព្រៀងទាំងនេះ គឺជាកិច្ចសន្យាត្រូវអនុវត្តទៅតាមផ្លូច្បាប់ ដែលបង្កើតភាគរយនៃប្រាក់ចំណូលបានពីគម្រោងដែលត្រូវបង់ឲ្យសហគមន៍។ កិច្ចព្រមព្រៀងដែលមានស្រាប់ ធ្វើនិយតកម្មលើការបែងចែកប្រាក់ចំណូលរវាង អង្គការ សម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃ ក្រសួងបរិស្ថាន និងរដ្ឋបាលខេត្តកោះកុង យោងតាមគេហទំព័ររបស់អង្គការសម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃ។
ដោយនៅតែបន្តបដិសេធ ចំពោះការរកឃើញរបស់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស កាលពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៣ អង្គការសម្ព័ន្ធមិត្ត សត្វព្រៃ បានប្តេជ្ញាថានឹង៖“ផ្តល់ការគាំទ្របច្ចេកទេសនិងហិរញ្ញវត្ថុ” “ចំពោះការចុះបញ្ជីដីធ្លីសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច” “បង្កើត បណ្តុះបណ្តាល និងគាំទ្រដល់ក្រុមល្បាតព្រៃសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច” “ផ្តល់ការបណ្តុះបណ្តាលជាផ្លូវការអំពីសិទ្ធិមនុស្ស ដល់ឧទ្យានុរក្សរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល និងបុគ្គលិកអង្គការសម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃទាំងអស់”
ប្រសិនអនុវត្តបាន ការប្តេជ្ញាទាំងនេះ អាចមានផលប៉ះពាល់ជាវិជ្ជមាន។ ក៏ប៉ុន្តែការឆ្លើយតបរបស់អង្គការសម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃ ពោលគឺមានកង្វះខាតការយល់ដឹងនិងដំណោះស្រាយអំពីការគ្រោះថ្នាក់នៃសិទ្ធិមនុស្ស ដែលបង្កឡើងដោយ គម្រោង។ អង្គការសម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃ គួរបង្កើតផែនការដោះស្រាយគ្រប់ជ្រុងជ្រោយមួយ ដោយពិគ្រោះយោបល់ជាមួយសហគមន៍ដែលរងផលប៉ះពាល់ ដើម្បីសងសំណងដល់ជនរងគ្រោះនៃការបណ្តេញចេញដោយបង្ខំ ការឃុំខ្លួនតាមអំពើចិត្ត និងការដាក់ពន្ធនាគារដោយអយុត្តិធម៌។ អង្គការសម្ព័ន្ធមិត្តសត្វព្រៃ គួរចាប់បង្ខំអ្នកអនុវត្តគម្រោងដែលប្រព្រឹត្តការរំលោភបំពាន ឲ្យទទួលខុសត្រូវ។
អង្គការវេរ៉ា គួរធ្វើការបញ្ជាក់ឡើងវិញនូវល័ក្ខខណ្ឌគម្រោង ស្តីពីវិធីដោះស្រាយគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ ចំពោះបុគ្គលនិងសហគមន៍ដែលទទួលរងផលប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរ រួមមានសំណងហិរញ្ញវត្ថុ ដំណើរការពិគ្រោះយោបល់ថ្មីមួយ ដើម្បីជនជាតិដើមភាគតិចជង មានលទ្ធភាព ចូលពិនិត្យមើលឡើងវិញនូវផែនការមានស្រាប់ ព្រំប្រទល់ សកម្មភាព និងអ្នកអនុវត្តគម្រោងរេដបូក ព្រមទាំងការរៀបចំបែងចែកផលប្រយោជន៍។ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា គួរផ្តល់ប្លង់កម្មសិទ្ធដីធ្លីប្រពៃណីរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចជង ហើយទទួលស្គាល់ថាជនជាតិដើមភាគតិច គឺជាម្ចាស់កាបូននៅក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួន
លោកស្រីតេឡេស សាវ៉េ បានមានប្រសាសន៍ថា៖“ភាពអសកម្មរបស់អង្គការវេរ៉ាជាច្រើនឆ្នាំ ចំពោះទង់ក្រហមដែលជាសញ្ញាព្រមានគ្រោះថ្នាក់ច្រើនចម្រុះ បង្កើតនូវភាពមន្ទិលសង្ស័យយ៉ាងខ្លាំង អំពីយន្តការត្រួតពិនិត្យ និង ការទទួលខុសត្រូវរបស់អង្គការនេះ។ ការរកឃើញទាំងនេះ លើកឡើងអំពីការព្រួយបារម្ភ ថាតើគម្រោងទូទាត់កាបូនដទៃផ្សេងៗនៅពាសពេញពិភពលោក ដែលទទួលបានការយល់ព្រមឯកភាព ពីអង្គការវេរ៉ា គឺកំពុងបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់គ្រប់សហគមន៍នីមួយៗ ដែលមានជីវភាពរស់នៅ ពឹងអាស្រ័យផលលើធនធានព្រៃឈើ”។
