(بیروت) – دیده‌بان حقوق بشر امروز گفت مقامات ایران دست به آزار و اذیت خانواده‌های افراد کشته‌شده در اثر ساقط شدن پرواز ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین در ژانویه ۲۰۲۰ زده‌اند. در روز ۶ آوریل ۲۰۲۱ مقامات ایران اعلام کردند که آنها ده نفر را به خاطر نقششان در این واقعه بازداشت کرده‌اند اما هیچ اطلاعات رسمی درباره هویت، مقام، یا اتهامات آنها منتشر نکرده‌اند. دولت‌های شرکت‌کننده در تحقیقات پرواز ۷۵۲ باید اعضای خانواده قربانیان را در مسیر عدالت و پاسخگویی مورد حمایت قرار دهند.
دیده‌بان حقوق بشر از اکتبر ۲۰۲۰ تا ژانویه ۲۰۲۱ با ۳۱ نفر از وابستگان قربانیان و افراد با اطلاع مستقیم از رفتار مقامات با خانواده‌ها گفتگو کرد. آنها گفتند که نهادهای امنیتی ایران به شکل خودسرانه اعضای خانواده قربانیان مورد بازداشت، احضار، بازجویی آزارنده، شکنجه، و بدرفتاری قرار داده‌اند. این نهادها ظاهراً در تلاشی آشکار برای ممانعت از تلاش‌ها در راه پاسخگویی اموال قربانیان را به وابستگانشان باز پس نگردانده‌اند و در امر تدفین و گردهمایی یادبود نیز دخالت کرده‌اند.
مایکل پیج، معاون مدیر بخش خاورمیانه دیده‌بان حقوق بشر گفت «سپاه پاسداران انقلاب ایران بدون کمترین مسئولیت‌پذیری ۱۷۶ نفر را کشته‌اند، و حالا نهادهای امنیتی بی‌رحم ایران دست به آزار اعضای خانواده قربانیان می‌زنند تا هر امیدی به عدالت را نابود کنند». او اضافه کرد «به جای تلاش برای بازسازی اعتماد مردم از طریق تحقیقی شفاف و جبران خسارت خانواده‌ها، مقامات دوباره در حال ساکت کردن تلاش‌ها برای پاسخگو کردن هستند».
در روز سوم ژانویه ۲۰۲۰ حمله پهپادی آمریکا در عراق قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس، شاخه‌ای از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، را به قتل رساند. در پی این قتل ایران در روز ۸ ژانویه حملاتی موشکی علیه پایگاهی آمریکایی در عراق ترتیب داد و در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی امام خمینی تهران یک هواپیمای مسافربری را ساقط کرد. پس از انکارهای اولیه، در روز ۱۱ ژانویه ستاد کل نیروهای مسلح پذیرفت که سپاه پاسداران به اشتباه به جت مسافربری شلیک کرده و همه ۱۷۶ مسافر و کادر پروازی را کشته‌اند.
مقامات ایرانی گفته‌اند که خطای انسانی یک اپراتور موشک منجر به شلیک دو موشک زمین به هوا به سمت هواپیما شده است، اما هیچ مدرک قطعی در حمایت از این ادعا منتشر نکرده‌اند و هیچ جزییاتی از تحقیقات قضایی خود ارائه نکرده‌اند. کابینه اعلام کرد که ۱۵۰ هزار دلار آمریکا برای جبران خسارت هر مسافر تخصیص داده است.
در روز ۱۷ مارس دفتر بررسی سوانح و حوادث هوایی ایران گزارش نهایی خود درباره این واقعه را منتشر کرد و در آن گفت، بر اساس اطلاعات ارائه‌شده توسط نیروهای نظامی، موشک‌های ایران به خاطر خطای سمت ۱۰۵ درجه‌ای در رادار سامانه موشکی به سمت هواپیما شلیک شدند. گزارش درباره تناقضات موجود در یافته‌های دولت ایران که توسط چندین ناظر مستقل از جمله گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره قتل‌های فراقضایی در نامه‌ای مفصل در ماه دسامبر به دولت ایران مورد اشاره قرار گرفت توضیحی ارائه نکرده بود.
وزرای خارجه و حمل و نقل کانادا، مقصد بیشتر مسافران، در بیانیه‌ای گفتند «این گزارش هیچ تلاشی برای پاسخ دادن به پرسش‌های حیاتی درباره واقعیت این اتفاق نمی‌کند. گزارش به نظر ناقص می‌رسد و هیچ واقعیت یا مدرک قطعی ندارد». در ۲۰ ماه مه دادگاهی کانادایی در یک پرونده مدنی حکم کرد که «بر اساس احتمالات...حملات موشکی به پرواز ۷۵۲ عمدی بودند و مستقیماً منجر به مرگ همه سرنشینان شدند».
پس از این که مقامات ایرانی به ساقط کردن هواپیما اعتراف کردند در چندین شهر ایران اعتراضاتی صورت گرفت. عفو بین‌الملل گزارش داد که نیروهای امنیتی با گلوله‌های لاستیکی، اسپری فلفل، و گاز اشک‌آور پاسخ دادند. طی سال گذشته دادگاه‌ها حداقل ۲۰ نفر را در ارتباط با مشارکتشان در این اعتراضات محکوم کرده‌اند. حداقل سه شرکت‌کننده دیگر در حال حاضر در جریان محاکمه هستند.
مقامات همچنین اعضای خانواده قربانیان را مورد آزار و تهدید قرار داده‌اند. خانواده‌ها گفتند که مقامات در چندین مورد در مراسم تدفین و یادبود دخالت کرده‌اند و به خانواده‌ها فشار آورده‌اند تا اعطای عنوان شهید از سوی دولت به عزیزانشان را بپذیرند، و بدون اجازه خانواده‌های حاضر در مراسم عکس‌ها و ویدیوهایی منتشر کرده‌اند.
حداقل ۱۶ نفر گفتند که نهادهای امنیتی آنها را تهدید کردند تا در مصاحبه با رسانه‌های خارجی شرکت نکنند و وابستگان یا دوستانشان را که در مراسم یادبود شرکت کرده بودد و از مراسم فیلم برداری کرده بودند را مورد تعقیب یا احضار قرار داده اند. در بعضی موارد نیروهای امنیتی اعضای خانواده را به مدت چندین ساعت تحت بازجویی قرار داده‌اند.
در حداقل یک مورد مقامات یک فرد تحت بازداشت را مورد شکنجه قرار داده‌اند. در موردی دیگر، مأموران لباس شخصی خواهان صحبت با یکی از اعضای خانواده‌ها شدند که در عرصه عمومی علیه رفتار مقامات موضع گرفته بود، و او را تهدید کردند که دست به پیگرد او خواهند زد. در حداقل سه مورد مقامات اعضای خانواده‌ها را با «پیامدهایی» تهدید کردند تا پست های خود در رسانه‌های اجتماعی در انتقاد از عدم مسئولیت‌پذیری مقامات را حذف کنند.
یکی از وابستگان گفت که نیم ساعت پیش از یک مراسم یابود مقامات اطلاعاتی با آنها تماس گرفتند و به آنها گفتند مراسم را لغو کنند. او گفت «ما تصمیم گرفتیم مراسم را لغو نکنیم» و اضافه کرد «اما می‌توانید تصور کنید چقدر هر لحظه مراسم اضطراب‌آور بود چون نگران بودیم که کسی چیزی سیاسی بگوید[و سبب ایجاد مشکل برای خانواده نزد مقامات شود]».
چندین نفر از مصاحبه‌شوندگان گفتند که مقامات اسناد مهم قربانیان را باز گرداندند اما اشیاء باارزش مثل جواهرات و وسایل الکترونیکی را پس نگرفتنه اند. ویدیوها و عکس‌های منتشر شده دو روز پس از سقوط، پیش از پذیرش مسئولیت ساقط کردن هواپیما به دست مقامات، بولدوزرهایی را نشان می‌دهد که مشغول تخریب محل هستند. این سبب این نگرانی است که این امر سبب شده باشد که مدارکی نابود شده یا برای تحقیقات یا رویه‌های قانونی بلااستفاده شده باشند.
طبق قانون بین‌المللی حقوق بشر مقامات ایران موظفند موارد غیرقانونی سلب حیات را تحت تحقیق و پیگرد قرار دهند، مجازاتی متناسب اعمال کنند، و خسارات قربانیان و خانواده‌ها را کاملاً جبران کنند. دادگاه‌های ایران، مخصوصاً دادگاه‌های انقلاب، به شکل مداوم دست به نقض معیارهای محاکمه منصفانه می‌زنند و اعترافات کسب شده تحت شکنجه را به عنوان مدرک در دادگاه به کار می‌برند.
طی سال گذشته مقامات ایرانی حداقل ۲۰ نفر شرکت‌کننده در اعتراضات رخ‌داده پس از اعتراف مقامات به ساقط کردن هواپیما را به زندان محکوم کرده‌اند. مقامات ایران باید فوراً و بدون هیچ شرطی افرادی را که به خاطر مخالفت مسالمت‌آمیزشان محکوم شده‌اند آزاد کنند.
پیج گفت «مقامات ایران همچنان مشغول آزار و فشار آوردن به افرادی هستند که صراحتاً علیه سوء مدیریت دولت در امر تحقیقات و خواسته‌های مسئولیت‌پذیری موضع‌گیری کرده‌اند». او اضافه کرد «همه دولت های درگیر در تحقیقات پرواز ساقط شده ۷۵۲ باید تضمین کنند که حقوق خانواده قربانیان حفظ شود تا مسئولیت‌پذیری حقیقی را دنبال کنند، از جمله تعقیب کیفری افراد مسئول و ارائه خسارت کافی به خانواده‌ها».
آزار اعضای خانواده قربانیان
مقامات ایرانی مجموعه‌ای از آزارها را علیه اعضای خانواده قربانیان پرواز 752 اوکراین مرتکب شده‌اند. دیده‌بان حقوق بشر با هدف محافظت از مصاحبه‌شوندگان در برابر انتقام‌جویی احتمالی هویت و مشخصات بیشتر آنها را مخفی می‌کند. مقامات ایرانی به طور معمول مخالفان مسالمت‌آمیز را مجازات می‌کنند و مشغول سرکوبی مداوم علیه گروه‌های جامعه مدنی هستند.
مصاحبه با اعضای خانواده و دیگران و مروری بر اطلاعات موجود نشان می دهد که در طی ۱۴ ماه گذشته همزمان با تلاش خانواده‌ها برای حقیقت‌یابی و کسب عدالت و مسئولیت‌پذیری، آزار و تهدید خانواده‌ها از سوی دولت جریان داشته‌است.
شانزده نفر به دیده‌بان حقوق بشر گفتند كه مقامات به آنها درباره مصاحبه با رسانه‌های خارجی هشدار داده‌اند و یا آنها را تحت تعقیب قرار داده‌اند، برای بازجویی احضار كرده‌اند، یا از بستگان و دوستانشان كه در مجالس یادبود حضور داشتند و از این سرویس فیلمبرداری كرده‌اند، بازجویی كرده‌اند.
علاوه بر این نهادهای امنیتی دست به احضار، بازجویی، یا تهدید به پیگرد خانواده‌هایی زده‌اند که مدیریت ماجرا از سوی دولت را با انتقاد روبه‌رو کرده‌اند. در حداقل یک مورد مقامات یکی از وابستگان تحت بازداشت را تحت شکنجه و بدرفتاری قرار داده‌اند. در حداقل سه مورد مقامات به اعضای خانواده‌ها درباره «عواقب» حذف نکردن و حفظ پست‌هایشان در شبکه‌های اجتماعی در انتقاد از دولت هشدار داده‌اند.
جواد سلیمانی، مردی ایرانی-کانادایی که همسرش الناز نبیئی را در سقوط هواپیما از دست داد، گفت که شعبه وزارت اطلاعات در شهر زنجان، در شمال غربی ایران، پس از انتقاد او از نماز جمعه شهرش در جریان مراسم یادبود همسرش او را احضار کرد. دادگاه انقلاب یک عضو خانواده را برای مواجهه با اتهاماتی ناشی از انتقادات علنی از نقش سپاه پاسداران و رفتار بعدی مقامات احضار کرد.
در موردی دیگر یکی از اعضای خانواده‌ها گفت که ماشینی یکی از وابستگان شرکت‌کننده در مراسم یادبود قربانیان پرواز ۷۵۲ را تعقیب می‌کرده است. چندین نفر دیگر گفتند که مقامات به بستگانشان گفته‌اند که عکس‌هایی که از مراسم یادبود گرفته‌اند را پاک کنند، یا وقتی برای مراسمی جمع شده‌اند به آنها دستور پراکنده شدن داده‌اند. پس از این که یکی از اعضا پستی انتقادی در اینستاگرام گذاشته بود مقامات با یکی از خانواده‌ها تماس گرفتند و به آنها گفتند این پست را حذف کنند.
دخالت در مراسم دفن و تجمعات یادبود
بیست و یک نفر گفتند که مقامات تلاش کردند در مراسم یادبود و تدفین دخالت کنند؛ از مأموران لباس شخصی ناظر بر مراسم و در حال گرفتن عکس و ویدیو گرفته، تا مأموران نظامی با نقشی فعال در مراسم تدفین از جمله حمل تابوت قربانیان بدون رضایت خانواده‌ها.
یکی از اعضای خانواده‌ها گفت که در مراسم دفن خصوصی بعد از رسیدن تابوت بیش از ده عضو محلی سپاه پاسداران با لباس رسمی ظاهر شدند و پیکر را حمل کردند و بدون رضایت خانواده تدفین را انجام دادند. دو عضو خانواده گفتند که مقامات محلی پیکر عزیزان آنها را نگاه داشتند، مراسم عمومی تحت کنترل دولت سازماندهی کردند، و پیکرها را در آرامگاه‌های منتخب مقامات دفن کردند.
دیگر خانواده‌ها و افرادی که با پرونده‌ها آشنا هستند گفتند که مقامات محلی در تمامی موارد پیشنهاد دادند قربانیان پرواز ۷۵۲ را در قطعه شهدای آرامستان‌ها به خاک بسپارند. عنوان «شهید» به کسی داده می‌شود که «جان خود را در راه اهداف والای اسلام و انقلاب اسلامی و حفظ دستاوردهای آن ودفاع از کیان نظام جمهوری اسلامی ایران در مقابل تهدیدات...نثارمی‌نماید».
وقتی خانواده‌ها این پیشنهاد را رد کردند، حداقل در شش مورد، مخصوصاً در مکان‌های خارج از تهران، مقامات به آنها برای پذیرفتن مکان دفن فشار آوردند. در مواردی دیگر وقتی خانواده‌ها با اطلاق عنوان شهید به عزیزانشان مخالفت کردند بعداً متوجه شدند که قبرهای آنها به هر صورت چنین لقبی گرفته‌اند. آنها گفتند که به نظرشان الصاق وضعیت «شهادت» به قربانیان پرواز ۷۵۲ راهی برای دولت بود تا بر فرایند یادبود قربانیان اعمال کنترل کند و مردم را از خواست‌های پاسخگویی منحرف کند.
یکی از اعضای خانواده‌ها گفت که اعضای گروه بسیج محلی، نیروی شبه‌نظامی تحت کنترل سپاه پاسداران، در خانه یکی از خانواده‌ها حاضر شدند تا به آنها برای شهادت بستگانشان تبریک بگویند. این سبب دردی عمیق در خانواده شد زیرا با این حرف موافق نبودند که عضو خانواده‌شان برای هدفی جان باخته است.
چندین خانواده گفتند که مقامات که غالباً لباس شخصی به تن داشتند در حالی که بعضی از مأموران با یونیفرم نظامی حاضر بودند، در مراسم عمومی و خصوصی یادبود شرکت کردند. یک مادر گفت «با شرکت نیروهای اطلاعاتی در تک تک مراسم، نتوانستیم غم خودمان را ابراز کنیم. خیلی از حرف‌ها هنوز در سینه‌هایمان مانده است و آسایش روانی‌مان را خدشه‌دار کرده است».
روایت خانواده‌ها نشان می‌دهد که آزار و دخالت در یادبودها و مراسم‌ها طی سال گذشته ادامه داشته است و حوالی سالگرد ساقط شدن هواپیما بدتر هم شده است. پنج خانواده گفتند که مقامات به آنها اجازه ندادند تا مراسم سالگرد مستقل و عمومی خودشان را برگزار کنند.
سوء رفتار با اجساد و اموال
چندین خانواده در مصاحبه‌ها گفتند که مقامات اموال قربانیان مخصوصاق اشیاء باارزش را بازنگرداننده‌اند. با این که خانواده‌ها بعضی از مدارک عزیزانشان را دریافت کرده‌اند، مقامات بعضی از اشیاء مثل پول نقد و جواهراتی که در همان کیف‌ها بوده‌اند را تحویل خانواده‌ها نداده‌اند.
دو نفر گفتند که ساکنان محلی به آنها گفته‌اند که محل سقوط تخریب شده است. علاوه بر این، عکس‌های منتشرشده در روز ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰ نشان می‌دهند که حتی پیش از اعتراف به مسئولیت ساقط کردن هواپیما مقامات با بولدوزرهایی مکان سقوط را صاف کرده‌اند. این اقدامات نشان می دهد که مقامات از مدارک حفاظتی به عمل نیاوردند و تلاش کردند مدارک لازم برای تحقیقات یا پیگرد قضایی را نابود یا رفع کنند.
چندین خانواده تأکید کردند که وسایل الکترونیکی عزیزانشان یا به آنها بازگرداننده نشده است یا اطلاعات روی وسایل قابل ریکاوری نبوده است. از آنجا که این وسایل حاوی تعداد زیادی عکس و ویدیو از قربانیان هستند، از جمله آخرین عکس‌هایی که گرفته‌اند، برای خانواده‌ها ارزشی احساسی دارند.
خانواده‌ها همچنین گفتند که مقامات به آنها اجازه ندادند پیکر عزیزانشان را ببینند. پنج عضو خانواده‌ها مشخصاً ناراحت بودند که با وجود درخواست‌های مکرر آنها مقاماتی که مدیریت اجساد را به عهده داشتند به آنها اجازه ندادند پیکر عزیزانشان را در تابوت ببینند. مادر یکی از قربانیان گفت «تا حالا نمی‌دانم که واقعاً پسرم را دفن کرده‌ام یا نه». یکی دیگر از وابستگان گفت که وقتی تابوت را دریافت کردند خواهان اسناد بیشتری شدند که ثابت کنند حاوی جسد عزیزانشان هستند. اما مقامات مسئول بازگرداندن جسدها از ارائه چنین سندی خودداری کرد یا گفت که سندی ندارند.
عدم شفافیت تحقیقات داخلی
تحقیقات جزایی مقامات ایران درباره ساقط شدن هواپیما محرمانه هستند و خانواده‌ها هیچ جزییاتی دریافت نکرده‌اند. بیشتر اعضای خانواده‌ها در مصاحبه‌ها گفتند که اعضای شورای عالی حقوق بشر، نهادی دولتی تحت نظارت قوه قضاییه، با آنها تماس گرفتند تا آنها را به ثبت شکایت نزد قوه قضاییه دعوت کنند و پیشنهاد کردند که در طی رویه قضایی به خانواده‌ها کمک کنند.
با وجود این، چهار خانواده که دست به ثبت شکایت زدند هیچ جزییاتی درباره تحقیقات دریافت نکرده‌اند. یکی از آنها گفت که پس از ثبت شکایت از سوی خانواده افراد مرتبط با شورای عالی از انتخاب وکیل آنها ابراز نارضایتی کردند و پیشنهاد دادند وکیلی «مطمئن» به آنها معرفی کنند. وکیل منتخب به دفاع از پرونده‌های برجسته اپوزیسیون شهرت دارد.
چندین منبع دیگر گفتند که خانواده‌هایی که دست به شکایت زدند موفق به کسب هیچ اطلاعاتی درباره تحقیقات نشده‌اند. در ۱۳ فوریه حامد اسماعیلیون، مردی ایرانی-کانادایی که همسرش پریسا اقبالیان و دختر ۹ ساله‌اش ریرا را از دست داد، یادداشت و ویدیویی در فیس‌بوک منتشر کرد که ظاهراً ملاقاتی بین خانواده‌ها و دادستان نظامی را نشان می‌دهد. اسماعیلیون گفت که خانواده‌ها از مقامات پرسیده‌اند که آیا بازپرس‌ها از امیر علی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوایی سپاه پاسداران، بازپرسی کرده‌اند. خانواده‌ها درباره ساقط کردن هواپیما از حاجی‌زاده شکایت کرده بودند. در روز ۵ ماه مه حساب اینستاگرام انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز PS752س تصویر ابلاغیه‌ای را منتشر کرد که خانواده‌ها درباره تحقیقات دریافت کرده بودند و می‌گوید درباره سقوط برای ده نفر قرار جلب صادر شده است. این ابلاغیه ضمناً می‌گوید که دادگاه درباره شکایت از پزشکی قانونی خود را صاحب صلاحیت ندانسته، و درباره بقیه افراد مورد شکایت قرار منع تعقیب صادر کرده است. در تاریخ ۱۶ می، چندین خانواده شکایت جدیدی علیه حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران، علی شمخانی، دبیر شورای امنیت ملی و محمد حسین باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح در شعبه ۲ دادگاه نظامی کیفری ۱ تهران تنظیم کردند.
چندین نفر از دیگر اعضای خانواده‌های قربانیان درباره شفافیت و رویه قضایی در ایران به شکل کلی ابراز بی‌اعتمادی کردند و این را به عنوان علت اصلی عدم ثبت شکایت از سوی خود معرفی کردند.
زمان‌بندی تحقیقات دولت ایران درباره پرواز ۷۵۲
حدود ساعت ۶:۱۸ بامداد روز ۸ ژانویه ۲۰۲۰ پرواز ۷۵۲ هواپیمایی اوکراین دود ۶ دقیقه بعد از بلند شدن از فرودگاه بین‌المللی امام خمینی در تهران با ۱۷۶ سرنشین خدمه و مسافر در یک زمین بازی سقوط کرد.
بین ۸ ژانویه و صبح ۱۱ ژانویه تعدادی از مقامات ایران این امکان را رد کردند که هواپیما مورد هدف یک موشک قرار گرفته باشد. در روز ۹ ژانویه علی عابدزاده، رییس سازمان هواپیمایی کشوری، به خبرنگاران گفت که «از لحاظ فنی غیرممکن» است که انفجار هواپیما نتیجه حمله موشکی باشد.
در ۹ ژانویه نخست‌وزیر کانادا جاستین ترودو در کنفرانسی مطبوعاتی گفت که کشورش اطلاعاتی دارد که نشان می‌دهد که هواپیما مورد هدف موشک زمین به هوای ایران قرار گرفته است.
صبح روز ۱۱ ژانویه ستاد کل نیروهای مسلح ایران بیانیه‌ای منتشر کرد و پذیرفت که هواپیما بنا به «خطای انسانی» با موشک ساقط شده است. سپس رییس‌جمهور روحانی بیانیه‌ای منتشر کرد و وعده جبران خسارت قربانیان و پیگرد افراد مسئول این «اشتباه نابخشودنی» را داد.
پس از اعتراف مقامات ایران رادیو فردا، که بودجه‌اش توسط آمریکا تأمید می‌شود، خبر داد که یادبودها و اعتراضاتی در شهرهای مختلف نظیر تهران، آمل، شیراز، و مشهد برگزار شده است. نیروهای امنیتی با شلیک گاز اشک‌آور و دستگیری و جراحت معترضان با آنها برخورد کردند. در روز ۱۴ ژانویه، غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضاییه، به خبرنگاران گفت مقامات در جریان اعتراض‌ها ۳۰ نفر را دستگیر کرده‌اند. در طول سال گذشته دادگاه‌ها حداقل ۲۰ نفر را به زندان محکوم کرده‌اند.
در ۱۴ ژانویه ۲۰۰۰ خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) گزارش داد که بنیاد شهید و امور ایثارگران بیانیه‌ای صادر کرده است که می‌گوید این سازمان قربانیان را به عنوان «شهید» می شناسد و آماده‌اند «وظایف» خود مث تسهیل دفن آنها در قطعه شهدا را انجام دهند. حوالی اولین سالگرد پرواز ۷۵۲ سعید اوحدی، رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران، به خبرنگاران گفت که با «رضایت» خانواده‌ها ۱۲۷ قربانی عنوان شهید گرفته‌اند.
در ۹ ژوئن، اسماعیلی به خبرنگاران گفت که ۶ نفر در ارتباط با تحقیقات بازداشت شده‌اند، اما هیچ اطلاعاتی درباره هویت یا مقامشان ارائه نکرد، و ۷۰ خانواده دست به شکایت زده‌اند.
در ۶ ژانویه ۲۰۲۱ رییس‌جمهور روحانی در جلسه کابینه تکرار کرد که دولتش بر پیگرد همه افراد مسئول این حادثه اصرار دارد. کابینه اعلام کرد که ۱۵۰ هزار دلار خسارت برای هر یکی از مسافران هواپیما اختصاص داده است.
مقامات ایران جزییاتی از تحقیقات کیفری یا افراد دستگیرشده یا بازخواست شده منتشر نکرده‌اند. در ۷ ژانویه غلام عباس ترکی، دادستان نظامی تهران، به خبرنگاران گفت که تحقیقات به این نتیجه رسیده‌است که ساقط کردن هواپیما خطای انسانی اپراتور سامانه موشکی بوده است و یک نفر، که اسم و مقامش فاش نشد، همچنان در بازداشت به سر می‌برد.
در ۲۰ فوریه حجت‌الاسلام بهرامی، رییس سازمان قضایی نیروهای مسلح به خبرگزاری ایسنا گفت تحقیقات تکمیل شده‌اند و مقامات قضایی در حال آماده‌سازی قرارها هستند.
در ۲۳ فوریه اگنس کالامرد، گزارشگر ویژه وقت سازمان ملل درباره اعدام‌های خودسرانه، سریع، و فراقضایی نامه‌ای مفصل منتشر کرد که در ۲۴ دسامبر ۲۰۲۰ به مقامات ایران ارسال کرده بود و در آن درباره ناسازگاری‌های موجود در خبررسانی عمومی دولت و نقض‌های انجام‌شده در طی فرایند چندین پرسش ذکر کرده بود.
کالامرد درباره عدم وضوح دلایل ایراد رادارهای ایران و عدم تبعیت سپاه پاسداران از «اولیه‌ترین معیارها، مثل بررسی ارتفاع، نرخ صعود یا فرود، و سرعت هوایی، برای بررسی ترک‌های راداری ناشناس، ارزیابی اندازه هدف، یا بررسی هدف با چشم» نگرانی‌هایی مطرح کرده بود. کالامرد به این نتیجه رسیده بود که «ایران توضیح نداد چگونه اطلاعات درباره پروازهای مسافری مجوز داده‌شده به واحدهای سپاه پاسداران منتقل شده بود. این گامی مهم برای تضمین ایمنی پروازهای مسافری است و موردی که قطعاً نتیجه نداده است».
در ۱۷ مارس دفتر بررسی سوانح و حوادث هوایی ایران گزارش نهایی خود درباره این واقعه را منتشر کرد. این دفتر اطلاعات ارائه‌شده توسط مقامات نظامی را گزارش کرد که اپراتور موشک به خاطر اشتباهی محاسباتی هواپیمای مسافری را به عنوان تهدیدی نظامی تشخیص داد و پیش از کسب اطلاع از فرماندهان دست به شلیک موشک زد.
در همان روز وزارت‌های خارجه و حمل و نقل کانادا در بیانیه‌ای گفتند «این گزارش هیچ تلاشی برای پاسخ دادن به پرسش‌های حیاتی درباره واقعیت این اتفاق نمی‌کند. گزارش به نظر ناقص می‌رسد و هیچ واقعیت یا مدرک قطعی ندارد». دمیترو کولبا، وزیر خارجه اوکراین، هم تحقیقات ایران را «جانبدارانه»، شواهد ارائه‌شده را «انتخاب‌شده»، و نتیجه را «فریببنده» خواند.
مقامات ایرانی ادعا کرده‌اند که در زمان حادثه پروتکل امنیتی سختگیرانه‌ای پیاده کرده بودند که پروازهای مسافربری را پیش از پرواز ملزم به کسب اجازه از مقامات نظامی می‌کرد. طبق گزارش‌ها این پروتکل برای مسیر قبلی پرواز ۷۵۲ پیاده شده بود. با وجود این، آنها جزییات بیشتری ارائه نکرده‌اند و به پرسش‌های کارشناسان حقوق بشری سازمان ملل درباره این که چرا با وجود ریسک امنیتی عمده حریم هوایی را نبستند پاسخی نداده‌اند.
در ۶ آوریل، ترکی، دادستان نظامی تهران، گفت که قرار تعقیب ۱۰ فرد مرتبط با ساقط کردن هواپیما صادر شده است اما اطلاعاتی درباره هویت یا مقام این افراد ارائه نکرد.
در ۱۵ آوریل روزنامه کانادایی گلوب اند میل خبر داد که «اولکسی دانیلوف، که به عنوان دبیر شورای امنیت و دفاع ملی مراحل اولیه تحقیقات اوکراین درباره حادثه را هدایت کرد، گفته است امتناع ایران از اجازه نامحدود به محققان بین‌المللی برای دسترسی به مدارک او را قانع کرده است که ایران عمداً هواپیما را ساقط کرده است».
در روز ۲۰ ماه مه دیوان عالی اونتاریو به این نتیجه رسید که «بر اساس احتمالات...حملات موشکی به پرواز ۷۵۲ عمدی بودند» و «شاکیان نشان داده‌اند که ساقط کردن پرواز ۷۵۲ از سوی متشاکی‌ها اقدامی تروریستی بود و «فعالیت تروریستی» محسوب می‌شود». دادگاه حکمی غیابی درباره مسئولیت جمهوری اسلامی ایران و چندین مقام ارشد صادر کرد.
