ایران: کودکان افغان برای جنگ در سوریه به کار گرفته شدند

(بیروت) - دیده‌بان حقوق بشر امروز گفت که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران کودکان افغان مهاجر در ایران را برای جنگ در سوریه به کار گرفته است. کودکان افغان به جوانی چهارده سال در لشکر فاطمیون، گروه مسلحی منحصراً افغان و تحت حمایت ایران که در نزاع در سوریه در کنار نیروهای دولتی به نبرد می‌پردازد، جنگیده‌اند. بر اساس حقوق بین‌الملل، به کارگیری کودکان زیر ۱۵ سال برای مشارکت فعالانه در نبرد یک جنایت جنگی است.

محققان دیده‌بان حقوق بشر عکس‌های سنگ قبرهایی در گورستان‌های ایران را بررسی کرده‌اند که مقامات در آنها سربازان کشته‌شده در سوریه را دفن کرده‌اند، و هشت کودک افغان را شناسایی کرده‌اند که ظاهراً در افغانستان جنگیده و کشته شده‌اند. گزارش‌های رسانه‌های ایرانی نیز بعضی از این موارد را تأیید می‌کنند، و حداقل شش مورد از سربازان کودک افغان را گزارش کرده‌اند که در سوریه کشته شده‌اند. برای دو مورد گزارش شده، محققان عکس‌های سنگ قبرهایی را مشاهده کرده‌اند که نشان می‌دهد که فرد مورد اشاره بالای هجده سال داشته است، اما اعضای خانواده‌ی این سربازان متوفی به رسانه‌های ایرانی گفته‌اند که آنها کودکانی بودند که برای پیوستن به لشکر فاطمیون سنشان را به غلط ارائه کرده بودند. این نشان می‌دهد که احتمالاً نمونه‌های بیشتری از به‌کارگیری کودکان توسط ایران برای جنگ در سوریه وجود دارد.

سارا لی ویتسون، مدیر بخش خاورمیانه‌ی دیده‌بان حقوق بشر گفت «ایران باید فوراً به‌کارگیری کودک‌سربازان را متوقف کند و هر کودک افغان را که برای جنگ به سوریه اعزام کرده است بازگرداند». او افزود «به جای قربانی‌کردن مهاجران در معرض آسیب و کودکان پناهنده، مقامات ایران باید از همه‌ی کودکان محافظت کنند و کسانی را که مسئول به‌کارگیری کودکان افغان هستند به پاسخگویی وادار کنند».

در سال ۲۰۱۵، وزارت کشور تخمین زد که دو و نیم میلیون افغان در ایران هستند که بسیاری از آنها مجوز اقامت ندارند. دیده‌بان حقوق بشر پیش از این نمونه‌هایی از پناهندگان افغان را نشان داده بود که به امید کسب وضعیت قانونی برای خانواده‌هایشان برای جنگیدن در سوریه «داوطلب» شده بودند.

ایران از سال ۲۰۱۳ هزاران افغان را که حداقل بعضی از آنها مهاجران بدون مجوز هستند در چارچوب لشکر فاطمیون پشتیبانی کرده و آموزش داده است تا در سوریه بجنگند. فاطمیون گروهی است که روزنامه‌های ایرانی نزدیک به دولت به عنوان نیروهای داوطلب افغان معرفی می‌کنند.

 در مه ۲۰۱۵، دفاع پرس که خبرگزاری نزدیکی به نیروهای مسلح ایران است، گزارش داد که فاطمیون از تیپ به لشکر ارتقا یافته است. آمارهای عمومی رسمی درباره‌ی اندازه‌ی فاطمیون وجود ندارد، اما بنا به مصاحبه‌ای که در خبرگزاری مرتبط با سپاه پاسداران تسنیم‌نیوز، این لشکر حدود ۱۴هزار سرباز دارد.

طی بررسی عکس‌های سنگ قبرهای آنها، دیده‌بان حقوق بشر هشت کودک‌سرباز افغان را مشخص کرده است که در سوریه جنگیده و کشته شده اند. پنج تن از آنها، یکی از آنها چهارده ساله، در قطعه‌ی شهدای گورستان بهشت زهرای تهران دفن شده‌اند. نوشته‌های روی سنگ قبر آنها نشان می‌دهد که احتمالاً همه‌ی آنها در حال نبرد در سوریه کشته شده‌اند و همه‌ی آنها در زمان مرگ زیر هجده سال سن داشته‌اند. دیده‌بان حقوق بشر همچنین توانست سه مورد دیگر، یک هفده ساله، یک پانزده ساله، و یک هفده ساله‌ی دیگر را مستند کند که به ترتیب در استان‌‌های البرز، تهران و اصفهان به خاک سپرده شده بودند.

در چهار مورد، سنگ قبرها ضمناً محل مرگ این کودکان در سوریه را نیز مشخص کرده بودند، و در هفت تا از هشت مورد، کودک افغان به عنوان «مدافع حرم» معرفی شده بود؛ مدافع حرم تعبیری است که دولت ایران برای توصیف نیروهای اعزامی خود به سوریه استفاده می‌کند. تشییع جنازه و مراسم یادبود آنها، همراه با عضویتشان در لشکر فاطمیون و محل «شهادت» آنها در سوریه، همه در رسانه‌های داخلی ایران گزارش شده‌اند.

Click to expand Image

گزارش‌های رسانه‌های داخلی نشان می‌دهد که حداقل شش «مدافع حرم» از لشکر فاطمیون در نقاط مختلف کشور دفن شده‌اند و در زمان مرگ زیر هجده سال داشته‌اند. در دو مورد-حسن رحیمی و محمد زمان عطایی- اطلاعات حک شده روی سنگ قبرشان نشان می‌دهد که فرد دفن‌شده در زمان مرگ بالای هجده سال داشته است، اما مصاحبه‌های رسانه‌ها با خانواده‌شان اشکار می‌کند که هر دوی آنها در هنگام مرگ در اثر جنگیدن در سوریه در واقع کودک یا زیر هجده سال بوده‌اند.

برای مثال، عیسی رحیمی، پدر کودک‌سرباز افغان متوفی، حسن رحیمی، در نوامبر ۲۰۱۶ به خبرگزاری قرآن ایران گفت که «بر روی سنگ مزارش سال ولادتش ۷۴ حک شده است این در حالی‌ست که او متولد سال ۷۸ است؛ این شهید به عمد تاریخ ولادتش را به اشتباه گفته بود تا بگذارند راحت‌تر به جبهه‌ها برود، هنگام اعزام از او شناسنامه‌ای نخواسته بودند به همین خاطر او توانسته بود از این طریق سن خود را بزرگتر از آن چیزی که بود بگوید».

سربازان افغان همچنین گفته‌اند که آنها در کمپ‌های آموزشی برای نیروهای افغان کودکانی را دیده‌اند. «علی»، یک افغان ۲۹ ساله، در آگوست به دیده‌بان حقوق بشر گفت که او با کودک‌سربازهای شانزده و هفده ساله‌ای صحبت کرده است که برای اعزام به نبرد در سوریه آموزش می‌دیده‌اند. علی پس از آن به لشکر فاطمیون پیوسته بود که یک استخدام‌کننده در زمان تلاش او برای تمدید مجوز اقامتش در دفتر امور اتباع و مهاجرین خارجی در شهری بیرون از تهران به سراغ او رفت. فرد استخدام‌کننده به او گفته بود در صورت پیوستن به این نیرو می‌تواند مجوزش را برای او بگیرد.

علی به دیده‌بان حقوق بشر گفت « آنها هرگز از من  نخواستند که هیچ مدرکی نشان دهم، اما می‌خواستند مطمئن شوند که ما اتباع افغانستان هستیم». او اضافه کرد «ما برای استخدام باید بالای هجده سال می‌داشتیم، اما آنها فقط سن ما را پرسیدند، و هیچ مدرکی نخواستند».

در اعزام سربازان برای جنگیدن در سوریه از سوی ایران، از جمله در این مورد که آیا معیارهایی را برای پیشگیری از به‌کارگیری کودکان به کار بسته است یا خیر، شفافیت کمی وجود دارد. در ۲۷ ژانویه‌ی ۲۰۱۶، محسن کاظمینی، فرمانده‌ی لشکر محمد رسول الله سپاه پاسداران مستقر در تهران در مصاحبه‌ای رسانه‌ای گفت که شعب نیروی شبه‌نظامی بسیج مرتبط با سپاه پاسداران مسئول به‌کارگیری نیروها برای جنگیدن در سوریه هستند.

در حالی که ایران رسماً اعلام می‌کند که همه‌ی افغان‌های ساکن ایران که به لشکر فاطمیون می‌پیوندند داوطلب هستند، وضعیت قانونی آسیب‌پذیر بسیاری از کودکان افغان ساکن ایران و ترس آنها از بازگردانده شدن به افغانستان می‌تواند منجر به تصمیم آنها برای پیوستن به این نیرو شود.

مقامات تلاش کرده‌اند تا حقوق کودکان افغان ساکن ایران را افزایش دهند. طبق گزارش‌ها در سال ۲۰۱۵ پس از صدور فرمانی از سوی رهبر ایران علی خامنه‌ای، مبنی بر این که «هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرینی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل باز بمانند» ایران به همه‌ی کودکان افغان، از جمله کودکان بدون سند، اجازه داد تا در مدرسه‌ها ثبت نام کنند. با این حال، این تحقیق نشان می‌دهد که مقامات، به ویژه با توجه به این امر که دولت مشوق‌هایی نظیر راهی به سوی تابعیت برای خانواده‌ی سربازان خارجی که در طی «مأموریت‌های نظامی» کشته، مجروح، یا اسیر می‌شوند پیشنهاد کرده است، برای محافظت از کودکان افغان در برابر به‌کار گرفته شدن برای جنگیدن در سوریه اقدامات کمی انجام داده‌اند. این مشوق‌ها بدون محافظت‌های کافی می‌تواند ریسک به‌کارگیری کودکان را افزایش دهد، و همان‌طور که کمیته‌ی اجرایی کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان تأکید کرده است، «کودکان و نوجوانان پناهنده...به صورت ویژه در معرض به‌کارگیری از سوی نیروهای مسلح دولتی هستند...» و از دولت‌ها خواسته است تا سیاست‌هایی برای پیشگیری از این نقض حقوق بشر پیاده کنند.

طبق اساسنامه‌ی رم دیوان بین‌المللی کیفری، «سربازگیری یا جذب کودکان زیر پانزده ساله به نیروهای مسلح ملی یا استفاده از آنها برای مشارکت فعال در نبردها» یک جنایت جنگی است. ایران عضو اساسنامه‌ی رم نیست، اما متعهد به حقوق بین‌الملل عرفی است که می‌گوید به‌کارگیری کودکان زیر پانزده سال جنایتی جنگی است.

پروتکل انتخابی پیمان‌نامه‌ی حقوق کودک درباره‌ی شرکت کودکان در درگیری‌های مسلحانه که در ۱۲ فوریه‌ی ۲۰۰۲ وارد کار شد می‌گوید که هجده سال حداقل سن برای مشارکت مستقیم در درگیری‌هاست. ایران پروتکل انتخابی را امضا کرده است اما مجلس هنوز برای تصویبش رأی‌گیری نکرده است.

دیده‌بان حقوق بشر پیش از این استفاده از کودک‌سربازان توسط یگان‌های مدافع خلق(ی پ گ)-مرتبط با حزب کردی اتحاد دموکراتیک- در درگیری‌های سوریه را مستند کرده است.

دیده‌بان حقوق بشر گفت که سازمان ملل باید درباره‌ی به‌کارگیری کودکان از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تحقیق کند، و دبیر کل باید بر اساس این شواهد اضافه کردن این سازمان به فهرست سالانه‌ی نقض‌کنندگان حقوق کودک را بررسی کند.

ویتسون گفت که «ایران باید محافظت از کودکان پناهنده‌ی افغان را بهبود بخشد و آنها را در برابر مأموران استخدام‌کننده‌ی بی‌توجه بی‌پناه نگذارد». وی افزود «ایران باید فوراً پروتکل انتخابی را تصویب کند و تضمین کند که کودکان افغان برای جنگیدن در سوریه به کار گرفته نمی‌شوند».

موارد تأیید شده‌ی کودک‌سربازان (بر اساس نوشته‌های روی سنگ قبرشان)

موارد کودک‌سربازان گزارش‌شده در رسانه‌های ایرانی