(Bangkok) – Hôm nay, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền phát biểu rằng chính quyền Thái Lan cưỡng ép trao trả cho Việt Nam nhà hoạt động nhân quyền người Thượng nổi tiếng Y Quynh Bđăp, đẩy ông vào nguy cơ bị tra tấn và các hình thức lạm dụng nghiêm trọng khác.
Nhà cầm quyền Thái dẫn độ Bđăp, 33 tuổi, vào ngày 28 tháng Mười một năm 2025, hai ngày sau khi Tòa Phúc thẩm Thái Lan tuyên giữ nguyên bản án của tòa hình sự năm 2024 rằng ông có thể bị trao trả cho Việt Nam. Cảnh sát Di trú Thái bắt giữ ông lần đầu ở Bangkok hồi năm 2024 với cáo buộc nhập cư, sau khi chính quyền Việt Nam gửi yêu cầu dẫn độ ông. Ông Bđăp đã sống ở Thái Lan liên tục từ năm 2018 và đã được Cao ủy Liên Hiệp Quốc về Người Tị nạn công nhận tình trạng tị nạn; việc trục xuất ông là vi phạm nguyên tắc bất hồi xuất, nghiêm cấm các quốc gia đưa một người về nơi mà họ phải đối mặt với nguy cơ bị bức hại.
“Chính quyền Thái Lan đã công nhiên vi phạm luật cấm tra tấn của quốc gia mình cũng như các nghĩa vụ pháp lý quốc tế khi trao trả Y Quynh Bđăp cho Việt Nam, nơi ông sẽ phải đối mặt với án tù sau một phiên tòa không công bằng và nguy cơ bị tra tấn,” bà Elaine Pearson, Giám đốc Ban Á Châu của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền nói. “Việc chính quyền Thái sẵn lòng hỗ trợ Việt Nam đàn áp các nhà hoạt động nhân quyền thật đáng kinh hãi.”
Chính quyền Việt Nam đã bức hại ông Bđăp trong nhiều năm, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền phái biểu. Báo chí nhà nước Việt Nam đã lên án ông sinh ra trong một gia đình “có truyền thống” chống đối Đảng Cộng sản Việt Nam và lên án ông nội ông làm “tay sai” của Hoa Kỳ trong Chiến tranh Việt Nam. Cha ông từng bị tù giam ba năm vì “kích động” biểu tình.
Năm 2016, Bđăp sang Thái Lan dự một cuộc hội thảo về tự do tôn giáo. Khi ông trở về Việt Nam, công an câu lưu ông trong bảy ngày và thẩm vấn về chuyến đi của ông. Sau đó ông bị theo dõi gắt gao, khiến ông phải trốn sang Bangkok vào năm 2018.
Ở Thái Lan, ông thành lập Hội Người Thượng Vì Công Lý, nhằm bảo vệ và thúc đẩy quyền tự do tôn giáo và các quyền con người khác của người Thượng ở Tây Nguyên. Là một sắc dân thiểu số bản địa, người Thượng phải đối mặt với chủ trương đàn áp chính trị, bị buộc phải từ bỏ tín ngưỡng tôn giáo, đóng cửa các nhà thờ Cơ đốc giáo tại gia và liên tục bị theo dõi giám sát bởi lực lượng an ninh Việt Nam.
Tháng Sáu năm 2023, sau đợt bạo loạn ở tỉnh Đắk Lắk thuộc vùng Tây Nguyên, nhà cầm quyền bắt giữ hàng loạt người Thượng và truy tố hình sự đối với họ và một số người khác đang sống lưu vong, trong đó có Bđăp, về tội “khủng bố” và các tội danh khác. Trong một phiên xử đồng loạt ngắn gọn của một “tòa án lưu động” vào tháng Giêng năm 2024 với hơn 100 bị can, Bđăp bị kết luận có tội và kết án vắng mặt với bản án 10 năm tù giam.
Đầu tháng Ba năm 2024, chính quyền Việt Nam dán nhãn cho nhóm Người Thượng vì Công lý và Nhóm Hỗ trợ người Thượng là các tổ chức “khủng bố” liên đới tới vụ bạo động ở Đắk Lắk và các hoạt động tội phạm chống phá nhà nước khác mà không đưa ra bằng chứng hữu hình.
Vài ngày sau đó, công an Việt Nam sang Thái Lan và tới hai khu dân cư gần Bangkok nơi có nhiều người Thượng tị nạn hoặc đang xin tị nạn, chất vấn hàng chục người về tung tích của Bđăp, dọa dẫm nhiều người với lý do xuất cảnh trái phép và thuyết phục họ trở về Việt Nam nếu không sẽ bị truy tố hình sự và dẫn độ.
Cảnh sát Thái sau đó đã bắt giữ Bđăp hồi tháng Sáu trên cơ sở một văn bản yêu cầu dẫn độ của chính quyền Việt Nam. Ông đã bị giam giữ suốt thời gian chờ xét xử phán quyết dẫn độ và phúc thẩm, tới tận lúc bị trao trả cho Việt Nam vào ngày 28 tháng Mười một.
Trong một bản phúc trình vào tháng Mười một năm 2025, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã ghi nhận tình trạng Việt Nam gia tăng đàn áp xuyên biên giới ở Thái Lan, nhất là nhằm vào những người dân tộc thiểu số đang sống lưu vong để sách nhiễu và đe dọa. Chính quyền Thái Lan cũng có vai trò ngày càng tăng trong các vụ vi phạm như thế qua việc hợp tác với chính quyền Việt Nam và cho phép công an Việt Nam thẩm vấn những người tị nạn và đang xin tị nạn. Các luật sư di trú và người lưu vong tin rằng chính quyền Việt Nam gây sức ép với Thái Lan để giữ một số người lưu vong trong các cơ sở quản chế di trú vô thời hạn, từ chối cho họ đóng tiền thế chân tại ngoại, nhằm ép buộc họ hợp tác với công an Việt Nam.
Các chuyên gia Liên Hiệp Quốc đã phê phán việc lạm dụng cáo buộc khủng bố trong đợt xử hàng loạt người Thượng vào năm 2024 ở Việt Nam và việc sử dụng các bằng chứng được biết là thu được qua tra tấn, và đã phát biểu rằng việc truy đuổi Bđăp vì ông có liên quan đến tổ chức Người Thượng vì Công lý là một phần của chủ trương đàn áp và kỳ thị đang gia tăng nhằm vào cộng đồng người Thượng. Tổ chức Theo dõi Nhân quyền không có thông tin về khả năng Bđăp có tham gia vào bạo động ở Đắk Lắk năm 2023 hay không, nhưng nhận định rằng phiên tòa xét xử ông ở Việt Nam là không công bằng và quan ngại nghiêm trọng về sự an toàn của ông sau khi bị dẫn độ về Việt Nam.
Nhà cầm quyền Việt Nam chưa xác nhận việc đã tiếp nhận Bđăp hay chưa.
Chính phủ các quốc gia liên quan cần gây sức ép mạnh mẽ với chính quyền Việt Nam để công bố nơi quản thúc và yêu cầu tiếp xúc với ông Bđăp, xét mức độ rủi ro cao về tra tấn và các hình thức ngược đãi khác.
Việc dẫn độ ông Bđăp đã vi phạm Đạo luật Phòng Chống Tra tấn và Cưỡng bức mất tích của Thái Lan, trong đó nghiêm cấm dẫn độ về nơi có rủi ro đáng kể về tra tấn và ngược đãi sau khi tiếp nhận.
Thái Lan cũng có nghĩa vụ tôn trọng nguyên tắc bất hồi xuất của công pháp quốc tế, trong đó nghiêm cấm các quốc gia đưa bất kỳ cá nhân nào về một nơi mà họ phải đối mặt với nguy cơ có thực về khả năng bị trừng phạt, tra tấn hay các hình thức ngược đãi nghiêm trọng khác, hoặc bị đe dọa tới mạng sống. Nguyên tắc này cũng đã được ghi rõ trong Công ước Chống Tra tấn mà Thái Lan là một thành viên đã ký kết, cũng như trong tập quán pháp quốc tế.
“Vụ việc của Bđăp cho thấy chính quyền Thái Lan sẵn sàng coi thường công pháp quốc tế và không bảo vệ những người vận động nhân quyền đang sinh sống ở Thái Lan,” bà Pearson nói. “Chính phủ các quốc gia liên quan cần đẩy nhanh việc tái định cư người Việt và công dân các quốc gia khác đang gặp rủi ro ở Thái Lan tới những nơi an toàn cho họ.”
