(نيويارک): د بشري حقونو د څار ادارې د ۲۰۲۰ کال په نړيوال راپور کې چې نن خپور شو، ویلي چې د افغانستان د وسلهوالې جګړې ټولو ښکېلو اړخونو په ۲۰۱۹ کال کې ملکیانو ته مرګوني تلفات ور اړولي دي.
د افغان حکومت او متحده ایالاتو هوايي بريدونو د ۲۰۱۹ کال په لومړۍ نیمه کې د تلفاتو هغه شمېرې چې د طالبانو له لوري رامنځته کېدلې، نورې هم لوړې کړې؛ د دې تلفاتو ډېره برخه د امریکا په هوايي بریدونو کې د زياتوالي له کبله رامنځته شوې دي. طالبانو بیا په ځانګړي ډول په سپټمبر میاشت کې د ولسمشریزو ټاکنو پر مهال له توپیر پرته ډېر بریدونه وکړل چې سلګونه ملکیانو ته یې مرګژوبله واړوله.
د بشري حقونو د څار ادارې د اسیا برخې رییسې، پټریشيا ګوسمن وويل: «د جګړې په اوږدېدو سره د افغانستان د جګړې ټولو ښکېلو اړخونو د جګړې له قوانینو سرغړونه کړې ده او ملکیانو ته يې له وحشته ډک تلفات اړولي دي. پهداسې حال کې چې د سولې خبرې ۲۰۲۰ کال ته وغځېدې، د عادي افغانانو ژوند د ښکېلو غاړو له لوري، پهدې ژمنه پورې تړلي دي چې د ملکیانو ساتنه او د بشري حقونو درناوی به وکړي.»
د ۲۰۱۹ کال په اوږدو کې، د ښځو د حقونو د فعالو ډلو او نورو فعالانو له طالبانو سره په مذاکراتو کې د ښځو د پراخ ګډون او په هره برخه کې له اساسي قانون سره سم د ښځو د برابرې ونډې تضمین په ګډون، د بشري حقونو د خونديتوب غږونه هم پورته کړل.
په ډسمبر میاشت کې د جنګي جرایمو نړیوالې محکمې د استناف څانګې یوه استماعیه غونډه راوبلله، تر څو دا و ارزوي چې ایا د دې محکمې لومړنۍ ځانګړې د افغانستان په وسلهواله جګړه کې د شویو جنګي او بشري جنایتونو په تړاو د پلټنې د پیلولو لپاره د څارنوالې د غوښتنیلیک په ردولو کې تېروتنه کړې او که نه. د بشري حقونو نهو افغان او نړیوالو سازمانونو هم په ګډه سره يوه سپارښتنه ورکړې چې د استیناف غوښتنې پر اهمیت يې ټينګار کړی دی.
د افغانستان ځانګړو ځواکونو، چې د امریکا د مرکزي استخباراتو د ادارې له ملاتړ څخه برخهمن دي، د شپنيو عملیاتو پر مهال غيرقانوني اعدامونه او اختطافونه کړي دي. د بېلګي په ډول، د اګسټ په ۱۲مه نېټه د CIA په ملاتړ د ځانګړو ځواکونو ۰۲ قطعې د ننګرهار په زرمت ولسوالۍ کې ۱۱ کسان په غیر قانوني ډول اعدام کړل چې ډېری یې د يوې کورنۍ غړي وو.
طالبانو ملکیان هدف وګرځول؛ له دې ډلې یو هم عبدالصمد امیري، په غور ولایت کې د بشري حقونو د خپلواک کمېسیون د دفتر سرپرست دی چې د سپټمبر په ۳مه نېټه له يوه دولتي کارکوونکي سره يو ځای ووژل شو. د سپټمبر په ۵مه د دواړو کسانو جسدونه د میدان وردګ ولایت په جلرېز ولسوالۍ سيمو کې وموندل شول؛ جلرېز د طالبانو تر واک لاندې سيمه ده.
که څه هم افغان حکومت په زندانونو کې د شکنجو په را کمولو کې څه نا څه پرمختګ کړی دی، خو پهدې کې پاته راغلی چې امنيتي ځواکونه او وتلې سياسي څېرې د جنسي تېريو په ګډون د تاوتریخوالي په تړاو مسوول وګڼي. طالبانو هم غير قانوني اعدامونه، شکنجې او تېري کړي دي.
د افغانستان لویي څارنوالي د افغانستان د فوټبال فډارسیون AFF پر مشر، کرام الدين کرام د جنسي تېريو او د ښځينه لوبغاړو د زورونې تورونه ولګول، چې د لويي څارنوالۍ په وینا، هغه په ۲۰۱۷ کال کې ښځینه لوبغاړې زورولې دي. د فوټبال نړیوال فډراسيون FIFA پر کرام الدین کرام دايمي بنديز ولګاوه، خو دا چې هغه پخوانی والي تېر شوی، په افغانستان کې لا تر اوسه هم نه دی نیول شوی.
د پراخو درغلیو تورونو د ۲۰۱۹ کال په سپټمبر میاشتې کې شویو ټاکنو ته سخت زیان ورساوه، حال دا چې تر رایې ورکولو دوه میاشتې وروسته لا هم د پایلو هېڅ درک نه دی معلوم شوی.
