(Bruksela) – W 2022 r. Unia Europejska i większość państw członkowskich zobowiązały się do przestrzegania praw człowieka i wartości demokratycznych, a w niektórych przypadkach postępowały zgodnie z tymi wartościami, jak oświadczyła dziś w Raporcie Światowym 2023 organizacja Human Rights Watch. UE i państwa członkowskie często nie potrafiły jednak przełożyć tego zobowiązania na konkretne rozwiązania i działania polityczne, narażając na nadużycia najbardziej zmarginalizowane i bezbronne osoby.
Szybka i w dużej mierze skuteczna reakcja UE na masowe przesiedlenia Ukraińców stała w wyraźnym kontraście z niewłaściwym traktowaniem migrantów i osób ubiegających się o azyl z innych regionów świata na wielu innych granicach zewnętrznych UE. W bezprecedensowym posunięciu Komisja Europejska (KE) powołała się na Dyrektywę o Tymczasowej Ochronie dla osób z Ukrainy ubiegających się o azyl, pokazując, że jeśli istnieje wola polityczna, UE potrafi zjednoczyć się w celu utrzymania wartości praw człowieka i ochrony osób uciekających przed prześladowaniami, wojną i przemocą.
W minionym roku, w przypadku uchodźców z Ukrainy widzieliśmy, że przy odpowiedniej woli politycznej Unia Europejska może stawić czoła wyzwaniom związanym z prawami człowieka z uwzględnieniem godności i ludzkiego traktowania - powiedział Benjamin Ward, zastępca dyrektora ds. Europy i Azji Środkowej w Human Rights Watch. Zadaniem dla UE na nadchodzący rok jest znalezienie sposobów na podjęcie podobnych działań w obszarach takich jak podważanie praworządności przez Węgry i Polskę, nadużycia na granicach zewnętrznych Unii wobec uchodźców, pochodzących z innych regionów oraz kryzys związany z kosztami życia.
W 712 stronicowym tegorocznym 33 wydaniu Raportu Światowego Human Rights Watch dokonuje przeglądu praktyk w zakresie praw człowieka w niemal stu krajach. W swojej przedmowie, pełniąca obowiązki dyrektora wykonawczego Tirana Hassan twierdzi, że w świecie, w którym zmienia się układ sił, nie można już polegać w kwestii obrony praw człowieka na niewielkiej liczbie państw, głównie z Globalnej Północy. Światowa mobilizacja wokół inwazji Rosji na Ukrainę przypomina nam o niezwykłym potencjale, który objawia się, kiedy rządzący spełniają swoje zobowiązania w zakresie praw człowieka w skali globalnej. Odpowiedzialność za stosowanie przepisów dotyczących praw człowieka w polityce krajowej, a następnie wspólne działanie w celu ochrony i promocji praw człowieka, spoczywa na wszystkich – dużych i małych – krajach.
Kraje UE pozostają w tyle pod względem rozwoju polityki migracyjnej uwzględniającej prawa człowieka lub sprawiedliwego rozłożenia odpowiedzialności za los migrantów, osób ubiegających się o azyl oraz uchodźców z różnych krajów. Ponad rok po przejęciu władzy przez Talibów, Afgańczycy ubiegający się o azyl są nadal narażeni na pushbacki na granicach UE i postawieni przed problemem spadającej liczby przyznawanych statusów dla uchodźców w całej UE. Państwa członkowskie, w tym Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Grecja, Polska i Hiszpania, stosowały bezprawne wypchnięcia (push-backi) i przemoc na swoich granicach. Rośnie także ilość dowodów na współudział unijnej agencji granicznej Frontex w nadużyciach na granicach, szczególnie w Grecji.
W części krajów UE warunki przyjmowania osób ubiegających się o azyl nadal nie spełniały norm. Ponadto, UE i jej państwa członkowskie wspierały siły libijskie w przechwytywaniu osób ubiegających się o azyl i migrantów na morzu oraz odsyłaniu ich do Libii, gdzie dochodziło do przerażających nadużyć.
W 2022 roku, instytucje unijne utrzymały pewien poziom kontroli nad problemami związanymi z praworządnością w kilku państwach członkowskich UE. Nie podjęły jednak zdecydowanych działań w obliczu rosnących zagrożeń dla rządów prawa. W grudniu Rada UE zatwierdziła co prawda po raz pierwszy decyzję w ramach mechanizmu warunkowego dotyczącego praworządności, aby zawiesić 55% funduszy spójności UE zapisanych w budżecie dla Węgier ze względu na obawy dotyczące praworządności prowadzące do ryzyka korupcji i konfliktu interesów, nie odnotowano jednak postępów w rozpatrywaniu sytuacji na Węgrzech i w Polsce w ramach procedury z art. 7 – mechanizmu przewidzianego w traktacie UE w celu reagowania na zagrożenia dla wartości unijnych. KE kontynuowała postępowania w sprawie naruszenia przepisów na Węgrzech i w Polsce, ale nie podjęła dalszych zdecydowanych działań.
UE ostrzegała przed powszechnym rasizmem i dyskryminacją, w tym przed wzrostem liczby ataków antymuzułmańskich i antysemickich. Do końca 2022 r. państwa członkowskie UE miały w pełni wdrożyć plan działania przeciwko rasizmowi, przygotowany przez Komisję Europejską. Ze względu na brak informacji ze strony Komisji, jak również brak przejrzystości i nieinkluzywny proces wdrażania planu na poziomie krajowym, organizacje społeczeństwa obywatelskiego nie mogły aktywnie angażować się i wspierać tych procesów. W kilku krajach UE, w tym na Węgrzech, w Polsce, Rumunii i we Włoszech, pojawiła się silna retoryka polityczna przeciwko rzekomej „ideologii gender”, wzmacniana w mediach i dyskursie publicznym. Podjęto także wysiłki na rzecz przyjęcia przepisów wymierzonych w osoby LGBT, a na Węgrzech - w prawa kobiet.
Gwałtownie rosnąca inflacja, szczególnie cen żywności i energii oraz długoterminowe konsekwencje gospodarcze pandemii wirusa COVID-19 wpłynęły na prawa osób o niskich dochodach lub żyjących w ubóstwie. Nowa dyrektywa UE o wynagrodzeniu minimalnym oraz wytyczne dla państw członkowskich dotyczące poprawy i modernizacji systemów opieki społecznej oraz zagwarantowania odpowiedniego dochodu minimalnego to pozytywne inicjatywy, które pomogą wzmocnić ochronę praw człowieka, jeśli zostaną wprowadzone w życie.
W maju, Komisja Europejska zainicjowała plan REPowerEU, zwiększając udział energii odnawialnej. Z drugiej strony zaś zaproponowała nowe inwestycje w infrastrukturę płynnego gazu ziemnego (ang. liquefied natural gas, LNG) i gazu kopalnego, co podważa wysiłki na rzecz redukcji emisji. W listopadzie podczas COP27, UE ogłosiła plany redukcji emisji o 57 proc. do 2030 r., co stanowi wzrost o 2 proc. w stosunku do poprzedniej deklaracji, ale nie osiąga celu 65 proc., który organizacje ekologiczne uważają za konieczny do ograniczenia globalnego ocieplenia do 1,5 stopnia Celsjusza. Łącznie 27 państw członkowskich UE należy do 10 największych emitentów gazów cieplarnianych na świecie, przyczyniając się do globalnego kryzysu klimatycznego.
Działania dyplomatyczne UE w 2022 r. zostały zdominowane przez odpowiedź na inwazję Rosji na Ukrainę. UE wykazała się bezprecedensową determinacją, aby uzyskać poparcie krajów potępiających działania Rosji na forum ONZ. Jednakże potrzeba dywersyfikacji dostaw energii wpłynęła na zacieśnienie więzów z innymi autorytarnymi rządami. Wymóg jednomyślności w polityce zagranicznej UE pozostał główną przeszkodą dla pryncypialnej polityki zagranicznej UE. Unia odegrała jednak wiodącą rolę w kilku rezolucjach dotyczących praw człowieka w ONZ i wykorzystała swoją pozycję handlową, aby zachęcić do reform w zakresie praw człowieka w niektórych krajach Azji Środkowej, Południowej i Południowo-Wschodniej.
