ΕΕ: Η αντίδραση στο ζήτημα της Ουκρανίας έδειξε ότι είναι εφικτή μία προσέγγιση βασισμένη σε αρχές

Click to expand Image

(Βρυξέλλες) – Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα περισσότερα κράτη μέλη της δεσμεύτηκαν απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις δημοκρατικές αξίες το 2022 και σε ορισμένες περιπτώσεις έδειξαν έμπρακτα την προσήλωσή τους σε αυτές τις αξίες, ανέφερε σήμερα η Human Rights Watch στην Παγκόσμια Έκθεσή της για το 2023. Αλλά η ΕΕ και τα κράτη μέλη συχνά απέτυχαν να μεταφράσουν τη δέσμευση αυτή σε πολιτικές και σε δράσεις, εκθέτοντας τους πλέον περιθωριοποιημένους και ευάλωτους ανθρώπους σε κακοποιητικές συμπεριφορές.  
 
Η ταχύτατη και σε μεγάλο βαθμό αποτελεσματική ανταπόκριση της ΕΕ στον μαζικό εκτοπισμό των Ουκρανών ήρθε σε μεγάλη αντίθεση με τη βάναυση μεταχείριση των μεταναστών και αιτούντων άσυλο από άλλες περιοχές του πλανήτη σε πολλά από τα υπόλοιπα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Σε μία κίνηση άνευ προηγουμένου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επικαλέστηκε την Οδηγία Προσωρινής Προστασίας για τους αιτούντες άσυλο από την Ουκρανία, αποδεικνύοντας πως, όταν υπάρχει πολιτική βούληση, η ΕΕ μπορεί να συσπειρώνεται για την προάσπιση των αξιών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για την προστασία όσων δραπετεύουν από τον πόλεμο, τη βία και τις διώξεις. 
 
«Τον περασμένο χρόνο με τους Ουκρανούς πρόσφυγες είδαμε πως, όταν υπάρχει η πολιτική βούληση, η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με ανθρωπιά και αξιοπρέπεια», δήλωσε ο Benjamin Ward, αναπληρωτής διευθυντής της Human Rights Watch για την Ευρώπη και τη Κεντρική Ασία. «Φέτος η ΕΕ καλείται να βρει τρόπους να αντιμετωπίσει εξίσου αποτελεσματικά και άλλα ζητήματα, όπως την υπονόμευση του κράτους δικαίου στην Ουγγαρία και την Πολωνία, τις κακοποιητικές πρακτικές κατά άλλων προσφύγων στα εξωτερικά της σύνορα και την κρίση που συνδέεται με το ολοένα αυξανόμενο κόστος διαβίωσης». 
 
Στην 33η έκδοση της Παγκόσμιας Έκθεσης για το 2023, έκτασης 712 σελίδων, η Human Rights Watch κάνει μία ανασκόπηση της εφαρμογής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε πάνω από 100 χώρες. Στην εισαγωγική της έκθεση, η ασκούσα καθήκοντα Εκτελεστικού Διευθυντή Tirana Hassan είπε ότι σε έναν κόσμο όπου τα κέντρα εξουσίας έχουν μετατοπιστεί, δεν μπορούμε να βασιζόμαστε πλέον σε μία μικρή ομάδα κυβερνήσεων του Παγκόσμιου Βορρά για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι κινητοποιήσεις σε κάθε γωνιά της γης γύρω από τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας μάς υπενθυμίζουν τις εξαιρετικές δυνατότητες που προκύπτουν όταν οι κυβερνήσεις εφαρμόζουν τις υποχρεώσεις τους περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε παγκόσμια κλίμακα. Η ευθύνη εναπόκειται στις μεμονωμένες χώρες, μεγάλες και μικρές, ώστε να εφαρμόσουν στις πολιτικές τους το πλαίσιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στη συνέχεια να συνεργαστούν προκειμένου να προστατεύουν και προωθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. 
 
Οι χώρες της ΕΕ υστερούν αναφορικά με τη χάραξη μεταναστευτικών πολιτικών που σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα ή αναφορικά με τον επιμερισμό των ευθυνών για μετανάστες, αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες από άλλες χώρες. Πάνω από έναν χρόνο μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, οι Αφγανοί αιτούντες άσυλο εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν επαναπροωθήσεις στα σύνορα της ΕΕ καθώς και μειούμενα ποσοστά αναγνώρισης προσφύγων σε ολόκληρη την ΕΕ. Οι χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των Βουλγαρίας, Κροατίας, Κύπρου, Ελλάδας, Πολωνίας και Ισπανίας, έκαναν χρήση παράνομων επαναπροωθήσεων και βίας στα σύνορά τους, ενώ υπάρχουν αυξανόμενα στοιχεία περί συνενοχής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής Frontex στις καταχρηστικές πρακτικές στα σύνορα, ειδικά στην Ελλάδα.  
 
Οι συνθήκες υποδοχής για τους αιτούντες άσυλο παρέμειναν υποτυπώδεις σε αρκετές χώρες της ΕΕ ενώ η ΕΕ και τα κράτη μέλη της υποστήριξαν τις λιβυκές δυνάμεις κατά τη σύλληψη αιτούντων άσυλο και μεταναστών σε θαλάσσιο χώρο και την επιστροφή τους στη Λιβύη, όπου υφίστανται φριχτή κακοποίηση. 
 
Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ διατήρησαν ένα επίπεδο εποπτείας αναφορικά με τα ζητήματα κράτους δικαίου σε αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ το 2022, αλλά δεν προέβησαν σε καμία αποφασιστική ενέργεια εν μέσω αυξανόμενων απειλών για το κράτος δικαίου. Σε μία θετική εξέλιξη που έλαβε χώρα τον Δεκέμβριο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε για πρώτη φορά μία απόφαση, υπό τον μηχανισμό αιρεσιμότητας σχετικά με το κράτος δικαίου, να αναστείλει τη χορήγηση του 55% των κονδυλίων από το Ταμείο Συνοχής προς την Ουγγαρία λόγω ζητημάτων που άπτονται του κράτους δικαίου και αφορούν ενδεχόμενους κινδύνους διαφθοράς και σύγκρουσης συμφερόντων. Αντίθετα, δεν έχει σημειωθεί καμία πρόοδος στην Ουγγαρία και στην Πολωνία αναφορικά με τις περιπτώσεις που υπάγονται στη διαδικασία του Άρθρου 7, του μηχανισμού που προβλέπει η συνθήκη της ΕΕ για να ανταποκρίνεται σε απειλές προς τις αξίες της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέχισε τις διαδικασίες επί παραβάσει στην Ουγγαρία και την Πολωνία, αλλά δεν ανέλαβε νέα αποφασιστική δράση. 
 
Η ΕΕ προειδοποίησε για εκτεταμένο ρατσισμό και διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένων των αντιμουσουλμανικών και αντισημιτικών επιθέσεων. Τα κράτη μέλη της ΕΕ όφειλαν να υλοποιήσουν πλήρως το Σχέδιο Δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την καταπολέμηση του ρατσισμού μέχρι το τέλος του 2022. Λόγω της έλλειψης πληροφοριών από πλευράς Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και λόγω της έλλειψης διαφάνειας και της μη συμπερίληψης στις εθνικές διαδικασίες εφαρμογής, η κοινωνία των πολιτών δεν ήταν σε θέση να συμμετάσχει ενεργά και να υποστηρίξει τις εν λόγω διαδικασίες. Σε αρκετές χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των Ουγγαρίας, Πολωνίας, Ρουμανίας και Ιταλίας, υπήρξε έντονη πολιτική ρητορική κατά μιας υποτιθέμενης «ιδεολογίας για το φύλο», που πήρε διαστάσεις στα μέσα ενημέρωσης και στον πολιτικό λόγο ενώ έγιναν προσπάθειες να υιοθετηθούν νόμοι που στοχοποιούν συγκεκριμένα ΛΟΑΤ άτομα και, στην περίπτωση της Ουγγαρίας, στοχοποιούν γυναίκες.  
 
Ο ταχύτατα αυξανόμενος πληθωρισμός, ειδικά στα τρόφιμα και στην ενέργεια, και οι μακροπρόθεσμες οικονομικές συνέπειες της πανδημίας του Covid-19 επηρέασαν τα δικαιώματα των ανθρώπων που έχουν χαμηλά εισοδήματα ή ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Η νέα οδηγία της ΕΕ για τον κατώτατο μισθό και οι κατευθυντήριες γραμμές προς τα κράτη μέλη να βελτιώσουν και να εκσυγχρονίσουν τα συστήματα κοινωνικής προστασίας τους καθώς και να εγγυηθούν ένα επαρκές ελάχιστο εισόδημα, ήταν θετικές πρωτοβουλίες οι οποίες, εφόσον τεθούν σε εφαρμογή, θα μπορούσαν να συμβάλλουν στη βελτιωμένη προστασία των δικαιωμάτων.  
 
Τον Μάιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινίασε το Σχέδιο REPower EU, αυξάνοντας το ποσοστό των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αλλά επίσης προτείνοντας νέες επενδύσεις σε υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ) και υποδομές ορυκτών καυσίμων, που υπονομεύουν τις προσπάθειες μείωσης των εκπομπών. Στη Διάσκεψη COP27 τον Νοέμβριο, η ΕΕ ανακοίνωσε τα σχέδιά της να μειώσει τις εκπομπές κατά 57% μέχρι το 2030, μία αύξηση κατά 2% σε σχέση με τον προηγούμενο στόχο της αλλά δεν υιοθέτησε τον υψηλότερο στόχο του 65% που οι  περιβαλλοντικές ομάδες θεωρούν αναγκαίο για να περιοριστεί  η υπερθέρμανση του πλανήτη στους 1,5 βαθμούς Κελσίου. Αναφορικά με τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, τα 27 μέλη της ΕΕ συνολικά συγκαταλέγονται μεταξύ των 10 μεγαλύτερων ρυπαντών παγκοσμίως, συμβάλλοντας στην κλιματική κρίση σε ολόκληρο τον πλανήτη.  
 
Οι διπλωματικές προσπάθειες της ΕΕ επικεντρώθηκαν σε μεγάλο βαθμό στην αντίδρασή της στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η ΕΕ έδειξε πρωτοφανή αποφασιστικότητα στην εξασφάλιση ψήφων στον ΟΗΕ που να καταδικάζουν τις ενέργειες της Ρωσίας. Αλλά η ανάγκη διαφοροποίησης των ενεργειακών αποθεμάτων ενέτεινε τους δεσμούς με άλλες απολυταρχικές κυβερνήσεις. Η απαίτηση ομοφωνίας για την εξωτερική πολιτική της ΕΕ παρέμεινε μεγάλο εμπόδιο στην υιοθέτηση εξωτερικής πολιτικής, βασισμένης σε αρχές, αλλά η ΕΕ διαδραμάτισε ηγετικό ρόλο σε αρκετά ψηφίσματα που αφορούσαν τα ανθρώπινα δικαιώματα στον ΟΗΕ και αξιοποίησε την εμπορική της επιρροή για να ενθαρρύνει μεταρρυθμίσεις σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε κάποιες χώρες της κεντρικής, νότιας και νοτιοανατολικής Ασίας.