Read a text description of this video
John Sifton, Asia Advocacy Director of Human Rights Watch (onsite): So this entire area… on top of what used to be Sre Kor village. It was completely flooded after the Lower Sesan 2 Dam was completed in 2017.
Narration: The Lower Sesan 2 dam is one of the widest dams in Asia. The project is part of the Chinese government’s mammoth “Belt and Road Initiative,” an investment and infrastructure project that the government began under President Xi Jinping in 2013 to advance Chinese foreign policy interests globally.
Narration: Flooding of the dam’s reservoir inundated numerous communities and damaged the ecology of the region. In addition, about 5,000 people, mostly Indigenous or ethnic minorities lost their homes.
John Sifton, Human Rights Watch (onsite): Most of the villagers didn’t have appropriate compensation. Some who were relocated that now live in an area quite far from here and pretty disappointed what happened to their village.
Narration: Much of the damage and devastation the dam would bring was known before it was built, and locals voiced their concerns even then.
Community video statements:
Woman: We were worried about relocating and moving our homes, cows, water buffalos, pigs, and chickens.
Man: We are also worried about our rice fields, crops, the hospital, school and the Srepok river.
Man: I am very worried about this situation. I am deeply troubled about losing my fields and land.
Woman: We do not want to move away because we have well-made valuable houses. We have coconut trees, mango trees, and everything. If we live at a new place, we won’t have coconuts and mangos to sell anymore.
Narration: Many of those displaced were moved to areas that lacked clean water and the soil was not well-suited for farming. They received inadequate compensation for the loss of their homes or income. Tens of thousands whose livelihoods depended on fishing on the rivers around the dam, suffered enormous losses in income.
Thong Sa Morn: For my family living in this new village, we don’t really make money. In the old village, I was a farmer. Sometimes I would fish, in addition to working on the farm. You know that in the old village my house was right next to the river and my work is next to the river.
Narration: The dam has decimated the fish population in a country where fish makes up 60 to 75 % of the protein of the Cambodian diet.
John Sifton onsite: So we’re in a village on the Sre Kor river. Some villagers said they used to catch up to 40 kilos of fish a night. Now they sometimes struggle to get 10klmoften less than that. The fish are also smaller and fetch less money. Sometimes only a dollar a kilo and they’re struggling to survive.
Narration: The companies involved in the Lower Sesan 2 project, as well as the Cambodian and Chinese governments that authorized the project, should review the project’s impact urgently and allocate significant new resources to remedy the harms they have caused.
Narration: As the Chinese government finances other Belt and Road projects, whether in Cambodia or elsewhere, government and company officials need to take far greater steps to protect the human rights of affected communities and compensate them when they’re harmed.
(ក្រុងបាងកក) គម្រោងទំនប់វារីអគ្គីសនីខ្នាតធំមួយ ដែលផ្តល់ហិរញ្ញវត្ថុដោយប្រទេសចិន ស្ថិតនៅភាគឦសានប្រទេសកម្ពុជា ដែលត្រូវបានសាងសង់រួចរាល់កាលពីឆ្នាំ ២០១៨ បានបង្កផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមានដល់ជីវិត និងមុខរបររបស់ជនជាតិដើមភាគតិច និងបណ្តាជនជាតិដើមផ្សេងៗទៀតរាប់ពាន់នាក់ នេះជាការលើកឡើងក្នុងរបាយការណ៍អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស ដែលចេញផ្សាយថ្ងៃនេះ។ ទំនប់សេសានក្រោម ២ ជាទំនប់ធំបំផុតមួយនៅអាស៊ី បង្កការលិចលង់តំបន់ជាច្រើននៅផ្នែកខាងលើនៃចំណុចប្រសព្វគ្នារវាងទន្លេសេសាន និងទន្លេស្រែពក ដែលជាដៃទន្លេទាំងពីររបស់ទន្លេមេគង្គ។
របាយការណ៍កម្រាស់ ១៣៨ ទំព័រមានចំណងជើង “នៅក្រោមផ្ទៃទឹក៖ ផលប៉ះពាល់ផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សនៃ គម្រោង ខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវ របស់ប្រទេសចិននៅកម្ពុជា” បានរៀបចំចងក្រងជាឯកសារស្តីពីការរំលោភសិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ច សង្គម និងសិទ្ធិវប្បធម៌ ពីការធ្វើបំលាស់ទីលំនៅរបស់គម្រោងទំនប់សេសានក្រោម២ នៃមនុស្សជិត ៥០០០ នាក់ ដែលគ្រួសាររបស់ពួកគេបានរស់នៅទីនោះរាប់ជំនាន់មកហើយ និងបង្កផលប៉ះពាល់មុខរបររបស់ប្រជាជនរាប់ពាន់នាក់ផ្សេងទៀតដែលរស់នៅទាំងផ្នែកខាងក្រោម និងផ្នែកខាងលើនៃទន្លេ។ អាជ្ញាធរកម្ពុជា និងមន្រ្តីក្រុមហ៊ុនបានពិគ្រោះយោបល់តិចតួចជាមួយសហគមន៍រងផលប៉ះពាល់ មុនចាប់ផ្តើមគម្រោង ហើយមិនបានយកចិត្តទុកដាក់លើរាល់ការលើកឡើងពីក្តីកង្វល់របស់ពួកគេទេ។ ពួកគេជាច្រើនត្រូវបានបង្ខំឱ្យទទួលយកសំណងមិនសមរម្យ សម្រាប់ការបាត់បង់ទ្រព្យសម្បត្តិ និងប្រាក់ចំណូលរបស់ខ្លួន ហើយសំណងជាលំនៅឋាន និងការផ្តល់សេវា ដែលមិនសមរម្យត្រូវបានផ្តល់ជូន នៅមណ្ឌលតាំងលំនៅថ្មី និងមិនមានការបណ្តុះបណ្តាល ឬជំនួយគាំទ្រណាមួយសម្រាប់ការប្រកបមុខរបរថ្មីទេ។ សហគមន៍រងផលប៉ះពាល់ផ្សេងទៀតនៅផ្នែកខាងលើ និងខាងក្រោមនៃទំនប់ មិនទទួលបានសំណង ឬជំនួយឧបត្ថម្ភណាមួយទេ។
“ទំនប់វារីអគ្គីសនីសេសានក្រោម២ បានធ្វើឱ្យបាត់បង់ទាំងស្រុងនូវមុខរបររបស់សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច និងជនជាតិភាគតិចផ្សេងៗ ដែលធ្លាប់រស់នៅជាសហគមន៍ និងភាគច្រើនមានស្វ័យភាពមុខរបរនេសាទ ការប្រមូលអនុផលព្រៃឈើ និងកសិកម្ម” នេះជាការលើកឡើងរបស់ John Sifton នាយកផ្នែកតស៊ូមតិប្រចាំអាស៊ី។ លោកលើកឡើងទៀតថា “អាជ្ញាធរកម្ពុជា ចាំបាច់ត្រូវពិនិត្យមើលឡើងវិញជាបន្ទាន់នូវការផ្តល់សំណងរបស់គម្រោង ការតាំងលំនៅឋានថ្មី របៀបស្តារមុខរបរ និងត្រូវធានាថា គម្រោងទៅអនាគត នឹងមិនមានការរំលោភបំពានស្រដៀងគ្នានេះទេ។”
អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សបានសម្ភាសន៍សមាជិកសហគមន៍ជាង ៦០ នាក់ អ្នកដឹកនាំអង្គការសង្គម ស៊ិវិល អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត និងអ្នកផ្សេងទៀត ដែលបានសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីគម្រោង និងបានសិក្សាលើករណីសិក្សាស្រាវជ្រាវ កំណត់ត្រាពាណិជ្ជកម្ម និងការស្រាវជ្រាវរបស់អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល និងប្រភពផ្សេងៗទៀត។
ទំនប់វារីអគ្គីសនីសេសានក្រោម២ ជាផ្នែកមួយនៃ “គំនិតផ្តួចផ្តើ ខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវ” របស់រដ្ឋាភិបាលចិន ជាគម្រោងេហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធពហុជាតិដ៏ធំសំបើមមួយ តាមគំនិតផ្តួចផ្តើមរបស់ប្រធានាធិបតី ស៊ី ជិនពីង Xi Jinping កាលពីឆ្នាំ ២០១៣។ បណ្តាគម្រោងទាំងនេះជាច្រើន នៅអាស៊ី និងនៅផ្នែកផ្សេងទៀត នៃពិភពលោក តែងរងនូវការរិះគន់ ថាកង្វះតម្លាភាព មិនបានយកចិត្តទុកដាក់លើក្តីកង្វល់របស់សហគមន៍ និងបង្កផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមានដល់បរិស្ថាន។
ក្រុមហ៊ុន China Huaneng Group ជាក្រុមហ៊ុនអគ្គីសនី កាន់កាប់ដោយរដ្ឋចិនដ៏ធំមួយ ជាអ្នកសាងសង់ និងប្រតិបត្តិការទំនប់វារីអគ្គីសនី។ ក្រុមហ៊ុនកម្ពុជា Royal Group និងក្រុមហ៊ុនអគ្គីសនីរដ្ឋវៀត ណាមកាន់កាប់ភាគហ៊ុនបន្ទាប់បន្សំ។ ធានាគាររដ្ឋចិនជាអ្នកផ្តល់ហិរញ្ញប្បទាន ដែលតាមរបាយការណ៍មានទឹកប្រាក់ប្រហែល ៨០០ លានដុល្លារ។
មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និងក្រុមហ៊ុនខកខានមិនបានពិគ្រោះយោបល់ដោយស្មោះជាមួយសហគមន៍រងផលប៉ះពាល់ និងមិនបានប៉ុនប៉ងអនុវត្ត “ការពិគ្រោះយោបល់ ជាមុន ដោយសេរី និងស្ម័គ្រចិត្ត” ដល់ពលរដ្ឋជនជាតិដើមភាគតិច ដូចដែលបានចែងនៅក្នុង សេចក្តីប្រកាសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពី សិទ្ធិជនជាតិដើមភាគតិចទេ។
ជនជាតិដើមភាគតិច និងជនជាតិភាគតិចផ្សេងៗទៀតដែលរងផលប៉ះពាល់ពីគម្រោងរួមមានជនជាតិ ប៊ូនង ប្រូវ គួយ ឡាវ ចារ៉ាយ គ្រឹង ក្រវែត ទំពួន និងសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច កាចក់។
អំឡុងពេលពីឆ្នាំ ២០១១ រហូតដល់ការសាងសង់ទំនប់ត្រូវបានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ២០១៨ សមាជិកសហគមន៍ បានតវ៉ាប្រឆាំង និងបានដាក់លិខិតតវ៉ាជាច្រើនច្បាប់ទៅកាន់មន្ត្រីរាជរដ្ឋាភិបាល និងក្រុមហ៊ុន ដែលរួម មានទាំងលោក នាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែនផងដែរ ប៉ុន្តែ មន្ត្រីទាំងនោះតែងច្រានចោលពីការលើកឡើងនូវក្តីកង្វល់របស់ប្រជាសហគមន៍ និងបដិសេធការពិភាក្សាជម្រើសណាមួយជាមួយពួកគាត់។ មានអ្នកភូមិខ្លះដែលជំទាស់នឹងតវ៉ា ត្រូវរងនូវការគំរាមកំហែង ឬចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ។
“ក្រុមហ៊ុនមិនបានគិតគូរដល់សិទ្ធិជនជាតិដើមភាគតិចទេ” នេះជាការលើកឡើងពីអ្នកភូមិជនជាតិដើមភាគតិច ប៊ូនងម្នាក់ ប្រាប់ទៅអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស។ “គេគ្រាន់តែប្រាប់យើងឱ្យចាកចេញ”។
“នៅក្នុងការពិគ្រោះយោបល់ ពួកគេបានកំណត់អ្វីៗរួចជាស្រេចសម្រាប់យើង” អ្នកភូមិម្នាក់ទៀតលើកឡើងថា។ “ពួកគេមិនបានសួរយើងថា ចង់បាន ឬត្រូវការអ្វីទេ។”
ទំនប់បានបង្កនូវផលប៉ះពាល់យ៉ាងធំធេងដល់ផលរបរនេសាទ។ តាមរយៈការរារាំងត្រីជាច្រើនប្រភេទពីការចារាចរណ៍ចុះឡើងក្នុងដំណើរការបន្តពូជរបស់វា ទំនប់បានបង្កឱ្យមានការធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុកនូវទិន្នផលត្រី។ យោងតាមអ្នកជំនាញជលផល និងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី បានរាយការណ៍ថា ទំនប់វារីអគ្គីសនីបានរួមចំណែកដល់ការធ្លាក់ចុះទិន្នផលជលផលក្នុងប្រព័ន្ធទន្លេមេគង្គទាំងមូល ដែលមានប្រជាជនរាប់សិបលាននាក់នៅប្រទេសកម្ពុជា វៀតណាម ថៃ និងប្រទេសឡាវពឹងអាស្រ័យសម្រាប់ប្រភពអាហារ និងប្រាក់ចំណូល។
“ឥឡូវមិនសូវមានត្រីទេ” ប្រសាសន៍របស់បុរសម្នាក់រស់នៅក្បែទំនប់។ “យើងធ្លាប់ចាប់ត្រីសម្រាប់ហូប និងលក់ ប៉ុន្តែ (ឥឡូវ) វាបានធ្លាក់ចុះអស់ហើយ។ ជួនពេលខ្លះយើងសូម្បីរកធ្វើម្ហូបសិងមិនគ្រប់ផង។”
អ្នកភូមិនៅទីលំនៅថ្មីបាននិយាយថា ទិន្នផលកសិកម្មរបស់គេក៏បានធ្លាក់ចុះ ដោយសារដីមិនសូវមានជីជាតិ ដីដែលគេសងជូននៅតំបន់តាំងលំនៅថ្មី ជាដីមានល្បាយគ្រួសថ្ម និងបាត់បង់ប្រាក់ចំណូលពីការលក់ផ្លែឈើ និងគ្រាប់ធញ្ញជាតិកាលនៅភូមិចាស់របស់គេ។ រដ្ឋាភិបាលមិនបានផ្តល់សំណងសម្រាប់ការបាត់បងចំណូលពីការប្រមូលអនុផលផ្សេងៗរួមមាន ផ្សិត រុក្ខជាតិឱសថ និងអនុផលផ្សេងៗទៀត ដែលធ្លាប់ប្រមូលបានពីព្រៃសហគមន៍។ មានសំណងតិចតួចត្រូវផ្តល់ជូនសម្រាប់ការបាត់បង់មុខរបរ និងប្រពៃណីវប្បធម៌ជនជាតិដើមភាគតិច។ ទឹកអណ្តូងនៅក្នុងមណ្ឌលតាំងលំនៅថ្មី ភាគច្រើនកខ្វក់ និងមិនអាចហូបបាន។
ក្រុមហ៊ុន China Huaneng មិនបានបង្កើតយន្តការប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពណាមួយក្នុងការដោះស្រាយទំនាស់ ឬពាក្យបណ្តឹងទេ នេះបើតាមការលើកឡើងដោយ អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស។
អ្នកភូមិជាច្រើនរយនាក់មិនបានទទួលយកសំណង ឬការផ្លាស់លំនៅថ្មីទេ នៅឆ្នាំ ២០១៧ ប៉ុន្តែ ពួកគាត់បានផ្លាស់លំនៅទៅកាន់តំបន់ក្បែនោះ តាមបណ្តោយអាងស្តុកទឹក បង្កើតឡើងដោយទំនប់វារីអគ្គីសនី។ អាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន បានគំរាមកំហែង និងធ្វើទុក្ខបុកម្នេញក្រុមអ្នកភូមិទាំងនោះ។
ទាំងអាជ្ញាធរកម្ពុជា និងចិន ឬក្រុមហ៊ុន China Huaneng មិនបានអនុវត្តការប៉ាន់ប្រមាណពេញលេញអំពីផលប្រយោជន៍របស់គម្រោង ប្រៀបធៀបទៅនឹងផលប៉ះពាល់របស់វា មុនគម្រោងចាប់ផ្តើមទេ។ ក្រុមហ៊ុន China Huaneng បានអះអាងជាច្រើនដងថា ទំនប់នេះអាចផលិតឋាមពលអគ្គីសនីក្នុងបរិមាណ១៩៩៨ គីកាវ៉ាត់ម៉ោងក្នុងមួយឆ្នាំ ពោលគឺប្រហែលជា ១ ភាគ ៦ នៃផលិតផលអគ្គីសនីសរុបប្រចាំឆ្នាំ នៅទូទាំងប្រទេស។ ទោះជាយ៉ាងណា សមត្ថភាពផលិតពិតរបស់ទំនប់មានតែពាក់កណ្តាលនៃចំនួនដែលអះអាង នេះបើតាមរបាយការណ៍ប៉ាន់ស្មានដកស្រង់ចេញពីចំណូលពន្ធដែលប្រមូលបានពីគម្រោងនេះ។
ទំនប់វារីអគ្គីសនីផ្តល់ផលប្រយោជន៍តិចតួចបំផុតដល់ផ្នែកបរិស្ថាន។ ការសិក្សាស្រាវជ្រាវជាច្រើនបង្ហាញថា ការបំភាយពីការរលួយរុក្ខជាតិក្នុងអាងស្តុកទឹក តែងតែជាផលិតផលប្រជែងគ្នារួមជាមួយ ឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ដែលបញ្ចេញដោយរោងចក្រឋាមពលដើរដោយឥន្ធនៈហ្វូស៊ីលធម្មតា។ តាមការសិក្សានាឆ្នាំ ២០១៧ គេបានប៉ាន់ស្មានថាគម្រោងបានបំភាយឧស្ម័នកាបោនឌីអុកស៊ីត ក្នុងអត្រាប្រហាក់ប្រហែលទៅនឹងរោងចក្រដើរដោយឧស្ម័នធម្មជាតិខ្លះ ក្នុងមួយមេកាវ៉ាត់ម៉ោង។
អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស បានដាក់លិខិតទៅកាន់មន្ត្រីរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា រដ្ឋាភិបាលចិន និងក្រុមហ៊ុន China Huaneng នៅខែ មិនា ឆ្នាំ ២០២០ និងនៅខែ ឧសភា និងកក្កដា ឆ្នាំ ២០២១ ដោយលើកឡើងអំពីរបកគំហើញទាំងអស់ និងស្វះស្វែងរកការបំភ្លឺ ប៉ុន្តែ មិនទទួលបានការឆ្លើយតបណាមួយទេ។ ក្នុង “របាយការណ៍និរន្តរភាព” ឆ្នាំ ២០២០ អំពីទំនប់វារីអគ្គីសនី ឧបត្ថមដោយក្រុមហ៊ុន China Huaneng ហើយដែលផ្សព្វផ្សាយនៅខែ ឧសភា ឆ្នាំ ២០២១ បានទទួលស្គាល់អំពីបញ្ហាជាច្រើនទាក់ទងនឹងទំនប់វារីអគ្គីសនីសេសានក្រោម២ ប៉ុន្តែ បានសម្រាលអំពីភាពធ្ងន់ធ្ងររបស់បញ្ហា និងបានទាញយកនូវសេចក្តីសន្និដ្ឋាន ដោយមិនមានការពន្យល់ច្បាស់លាស់ថា គម្រោងបានធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវជីវភាពនៃប្រជាជនដែលបានផ្លាស់លំនៅថ្មី។ របាយករណ៍មិនបានលាតត្រដាង អំពីផលប៉ះពាល់របស់ទំនប់ ទៅលើមុខរបរនៃសហគមន៍នៅផ្នែកខាងលើ និងខាងក្រោមនៃតំបន់លិចទឹកទេ។
ក្រុមហ៊ុន China Huaneng និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា នៅអាចដោះស្រាយផលវិបាកខ្លះរបស់ទំនប់ដោយ ផ្តើមចេញពីរៀបចំការប៉ាន់ប្រមាណឡើងវិញទៅលើការផ្តល់សំណង និងការផ្តល់សេវា និងការបណ្តុះ បណ្តាលបន្ថែមសម្រាប់សហគមន៍រងផលប៉ះពាល់ពីគម្រោង។ រដ្ឋាភិបាលចិន និងកម្ពុជាគួរអនុវត្តការកែទម្រង់ជាប្រព័ន្ធបន្ថែមដើម្បីបញ្ជៀសការរំលោភបំពានសិទ្ធិមនុស្សកើតចេញពីគម្រោងទៅអនាគត។
“រដ្ឋាភិបាលចិនចាំបាច់ត្រូវធ្វើកំណែទម្រង់ជាច្រើនដល់ការផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានដល់ការអភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនៃគំនិតផ្តួចផ្តើម ខែ្សក្រវាត់ និងផ្លូវ ដើម្បីបញ្ជៀសការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សក្នុងគម្រោងផ្សេងៗទៀត ដែលអនុវត្តនៅក្នុងប្រទេសដូចជាប្រទេសកម្ពុជា ដែលមានរដ្ឋាភិបាលជាប់មានកំណត់ត្រារំលោភសិទ្ធិពលរដ្ឋរបស់ខ្លួនជាយូរមកហើយ។” នេះជាការលើកឡើងរបស់លោក Sifton. “រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាចាំបាច់ត្រូវកែទម្រង់ច្បាប់នានារបស់ខ្លួន ដើម្បីតម្រូវឱ្យមានការប៉ាន់ប្រមាណផលប៉ះពាល់ពេញលេញសម្រាប់រាល់គម្រោងអភិវឌ្ឍ និងដាក់ចេញវិធានការឱ្យកាន់តែមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងការបញ្ជៀសការរំលោភបំពានសិទ្ធិមនុស្ស។”
