(بیروت) – دیدهبان حقوق بشر امروز گفت مقامات ایران تحقیقاتی معتبر و شفاف درباره ساقط کردن پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بینالمللی اوکراین در ۸ ژانویه ۲۰۲۰ به عمل نیاوردهاند که منجر به کشتهشدن ۱۷۶ مسافر و کادر پروازی شد.
مقامات ایران باید به انجام تحقیقات واقعاً شفاف متعهد شوند و با نهادهای بینالمللی برای کشف حقیقت همکاری کنند و برای خانوادههای قربانیان عدالت و غرامت مناسب فراهم کنند. خانوادهها به دیدهبان حقوق بشر گفتند که آنها همچنان خواهان تحقیقاتی کاملاً شفاف و بازخواست تمام افراد مسئول هستند.
مایکل پیج، معاون مدیر بخش خاورمیانه دیدهبان حقوق بشر گفت «خانوادههای ۱۷۶ قربانی هواپیمای ساقط شده حق دارند بدانند چه کسی مسئول مرگ عزیزانشان بود». او اضافه کرد «دولت ایران باید فوراً غرامتی مناسب به خانوادهها بپردازد و تحقیقی شفاف و غیرجانبدارانه با دادستانی مناسب بدون توجه به موقعیت و جایگاه انجام دهد».
در ۳ ژانویه ۲۰۲۰ حمله پهپادی آمریکا در بغداد قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را به قتل رساند. پیامد این قتل حملات موشکی ایران در روز ۸ ژانویه علیه یک پایگاه نظامی آمریکا در عراق و شلیک به هواپیما شد. پس از انکارهای اولیه، در روز ۱۱ ژانویه ستاد کل نیروهای مسلح اعلام کرد که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی «به اشتباه» به هواپیمای مسافربری شلیک کرده است. مقامات ایران گفتند «خطای انسانی» منجر به شلیک دو موشک زمین به هوا به سمت هواپیما شده است و اعلام کردند به خانوادههای قربانیان خسارت پرداخت خواهد شد.
دیدهبان حقوق بشر با بیش از ده عضو خانواده قربانیان مصاحبه کرده است. آنها گفتند مقامات هیچ چیزی از عزیزانشان به آنها بازنگرداندهاند. اعضای خانوادهها گفتند مقامات خانوادهها را مورد آزار و تهدید قراردادهاند تا آنها را از عدالتخواهی فراتر از تحقیقات قضایی خود مقامات بازدارند.
چندین نفر از وابستگان گفتند که مقامات، علی رغم خواست خانوادهها، به آنها برای تدفین عزیزانشان در بخشهای شهدای آرامستانها و ثبت واژه «شهید» روی سنگ قبر فشار آوردهاند. بعضی از آنها گفتند که مقامات در مراسم ختم و تشییع مداخله کردهاند و بدون کسب اجازه خانوادهها عکس و فیلم گرفتهاند.
در روز ۷ ژانویه ۲۰۲۱ غلامعباس ترکی، دادستان نظامی تهران به خبرنگاران گفت هفت گروه کارشناسی بررسیهایشان را به اتمام رساندهاند و روشن است که «خطای انسانی» سبب ساقط کردن هواپیما شده است.
در ژوئن ۲۰۲۰ غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضاییه، گفت شش نفر در ارتباط با تحقیقات درباره سقوط دستگیر شدهاند. در ۵ ژانویه ۲۰۲۱ او گفت محاکمه این افراد در ۲۱ ژانویه آغاز خواهد شد. ترکی گفت تنها یک نفر همچنان در بازداشت به سر میبرد و دیگران با وثیقه آزاد شدهاند.
در ۶ ژانویه ۲۰۲۱ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بیانیهای صادر کرد که میگفت «این اتفاق تلخ که در پی ماجراجویی های ضد انسانی و اقدامات تروریستی امریکا در منطقه به وقوع پیوست؛ بار دیگر اوج خباثت و کینهتوزی استکبار جهانی علیه جمهوری اسلامی و ملت ایران را به اثبات رساند و قلبهای مردم شهید پرور ایران را جریحه دار و اندوهگین کرد».
در همین روز رییسجمهور حسن روحانی گفت دولت او بر پیگرد افراد مسئول در حادثه پافشاری کرده است. در ۳۰ دسامبر ۲۰۲۰ معاون حقوقی دفتر رییسجمهور روحانی اعلام کرد که کابینه ایران ۱۵۰ هزار دلار را به عنوان خسارت فوت هر یک از قربانیان اختصاص داده است.
در طول سال گذشته مقامات حداقل ۲۰ فرد شرکتکننده در اعتراضات مسالمتآمیز انجامشده پس از اعتراف نیروهای مسلح به ساقط کردن هواپیما را تحت پیگرد قرار دادهاند. دو فعال برجسته در میان این افراد، بهاره هدایت و مهدی محمودیان، به خاطر مشارکت در اعتراضات و نوشتن توییت درباره آن به ترتیب به چهار سال و هشت ماه و پنج سال زندان محکوم شدند.
در ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۰ رادیو فردا، رسانه خبری با حمایت مالی آمریکا، خبر داد که مصطفی هاشمیزاده، دانشجوی مهندسی عمران در دانشگاه تهران که به اتهام «تبانی و اجتماع علیه امنیت ملی» به پنج سال زندان محکوم شده بود برای گذراندن حکمش احضار شده است.
در چندین مورد مقاماتی از کانادا، که اتباعش اکثریت قربانیان پرواز را تشکیل میدادند، و دیگر کشورهای متبوع قربانیان، از ایران خواستهاند با طرحهای تحقیقاتی چندجانبه همکاری کند. در ۱۸ ژوییه، پس از چند ماه تأخیر که تا حدی ناشی از پاندمی کووید۱۹ بود، ایران اعلام کرد که جعبه سیاه هواپیما را به فرانسه ارسال کرده است تا خوانده شود.
در هفتههای پیش از سالگرد حادثه، مقامات ایران چندین رویداد یادبود قربانیان سقوط، از جمله پخش ویدیو روی برج نمادین آزادی در تهران، ترتیب دادهاند.
پیج گفت «یادبودهای عمومی جبرانکننده تهدید خانواده قربانیان و پیگرد نادرست معترضان مسالمتآمیز نمیشود». وی اضافه کرد «مقامات باید فوراً و بدون شرط اتهامات علیه معترضان مسالمتآمیز را لغو کنند، تهدید خانوادهها را متوقف کنند، و تلاشهایشان را به سمت بازخواست متخلفان سوق دهند».