(بیروت) – دیده‌بان حقوق بشر امروز گفت از اواخر آوریل ۲۰۲۰ دادگاه‌های ایران حداقل ۱۳ نفر را ظاهراً فقط به خاطر اعتراض مسالمت‌آمیز به حمله مرگبار نیروهای نظامی ایران به هواپیمای مسافربری اوکراینی و انکار اولیه مسئولیت از سوی حکومت به زندان محکوم کرده‌اند.
سپاه پاسداران انقلاب ایران در ۸ ژانویه به یک هواپیمای مسافربری اوکراینی شلیک کرد و سبب مرگ ۱۷۶ مسافر و خدمه شد. پس از انکارهای اولیه در ۱۱ ژانویه ستاد کل نیروهای مسلح پذیرفت که پس از حملات انتقامجویانه ایران به یک پایگاه نظامی آمریکا در عراق سپاه پاسداران «به خطا» به هواپیمای مسافربری شلیک کرده است. سپس اعتراضاتی در سراسر کشور شکل گرفت. در ۱۴ ژانویه غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضاییه، به خبرنگاران گفت که حدود ۳۰ نفر در ارتباط با این اعتراضات دستگیر شده‌اند و عده نامشخصی از افراد در ارتباط با سقوط هواپیما دستگیر شده‌اند.
مایکل پیج، معاون مدیر بخش خاورمیانه دیدهخ‌بان حقوق بشر گفت «مقامات ایران شیوه معمول فرار از مسئولیت خود را دنبال می‌کنند». وی افزود «همزمان با امتناع از ارائه جزییات درباره تحقیق و تفحص قصور برای این اشتباه مرگبار مقامات قضایی در محکوم کردن افراد معترض به از دست رفتن ۱۷۶ زندگی هیچ وقتی تلف نمی‌کنند».
در ۱ ماه مه مصطفی هاشمی‌زاده، دانشجوی مهندسی عمران در دانشگاه تهران در توییتی نوشت که شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب تهران او را به اتهام «تبانی و اجتماع علیه امنیت ملی» به پنج سال زندان محکوم کرده است. او گفت دادگاه او را به اتهام «اخلال در نظم و آسایش عمومی» به یک سال زندان دیگر، سه ماه خدمات عمومی در بیمارستان روانپزشکی، و ۷۴ ضربه شلاق محکوم کرده و او را به مدت دو سال از ورود به خوابگاه دانشجویی منع کرده است.
امیرمحمد شریفی، دانشجوی دیگر دانشگاه تهران که در اعتراضات شرکت کرده بود در توییتی نوشت که همان دادگاه به اتهام «تبلیغ علیه نظام» او را به شش ماه زندان محکوم کرده است. او گفت این اتهام ناشی از عکس گرفتن از ورود مأموران لباس شخصی به خوابگاه دانشجویی و انتشار آنها در توییتر بوده است.
در ۲۶ آوریل وب‌سایت خبری زیتون تصویر حکمی را منتشر کرد که در آن دادگاه انقلاب آمل، در استان مازندران، یازده نفر را به اتهام «تبلیغ علیه نظام» و «شعار علیه جمهوری اسلامی ایران» و «گرفتن عکس و فیلم» در جریان مراسم شمع روشن کردن برای قربانیان ساقط کردن هواپیما و اعتراضات بعد از آن به هشت ماه زندان محکوم کرده است.
در ۱۴ ژانویه مقامات ایران تعهد دادند حمله را مورد تحقیق و تفحص قرار دهند اما تا کنون جزییاتی درباره این تحقیق ارائه نکرده‌اند. آنها همچنین دیگر کشورهای متأثر را از دسترسی به شواهد کلیدی محروم کرده‌اند. در ۱۱ مارس رییس هیئت نمایندگی ایران به سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی به رویترز گفت ایران «با ارسال جعبه‌های سیاه هواپیمای ساقط شده به کیف برای بررسی موافقت کرده است» اما ایران هنوز آنها را تحویل نداده است.
پس از این که یک نماینده مجلس در ۶ آوریل گفت «نیروهای نظامی در این زمینه وظیفه خود را به خوبی انجام داده‌‌اند» و «مواخذه و بازداشتی وجود نخواهد داشت» شکرالله بهرامی، رییس سازمان قضایی نیروهای مسلح، این ادعا را رد کرد و گفت یک نفر کماکان در بازداشت به سر می‌برد.
در چندین موقعیت مقاماتی از کانادا، که اکثریت قربانیان از اتباعش بودند، و دیگر کشورهایی که اتباعی در میان مسافران داشتند، از ایران خواسته‌اند با طرح‌های تفحص چندجانبه همکاری کند. خانواده قربانیان گفته‌اند که آنها نگران هستند که پاندمی ویروس کرونا در حال کند کردن هرگونه حرکتی به سوی عدالت برای عزیزانشان باشد.
پیج گفت «به جای پیگرد آنهایی که از حق آزادی بیان و آزادی تجمعشان استفاده کرده‌اند مقامات ایران باید دست به تحقیقی شفاف بزنند و با نهادهای بین‌المللی همکاری کنند تا مشخص شود در این تراژدی واقعاً چه اتفاقی افتاده است».
