(Βρυξέλλες) – η υποστήριξη από πλευράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης των κυβερνήσεων που παραβιάζουν ανθρώπινα δικαιώματα προκειμένου να κρατήσουν τους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο μακριά από την επικράτειά τους κατά τη διάρκεια του 2021 αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της όλο και μεγαλύτερης απόστασης που χωρίζει τη ρητορική της περί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την αντίστοιχη πρακτική της, δήλωσε σήμερα η Human Rights Watch στην Παγκόσμια Έκθεσή της για το 2022. Τα κύρια παραδείγματα είναι η στρατιωτικοποίηση και η ανθρωπιστική κατάσταση έκτακτης ανάγκης στα σύνορα Λευκορωσίας-Πολωνίας, καθώς και οι επαναπροωθήσεις σε άλλα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ.
«Συχνά βλέπουμε ότι η δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα κλονίζεται όταν τα πράγματα δυσκολεύουν», δήλωσε ο Benjamin Ward, αναπληρωτής διευθυντής της Human Rights Watch για την Ευρώπη και τη Κεντρική Ασία. «Σε μια περίοδο κατά την οποία οι άνθρωποι υποφέρουν και τα δικαιώματά τους απειλούνται εντός και εκτός των συνόρων της ΕΕ, χρειαζόμαστε μια ΕΕ πρόθυμη να τους υποστηρίξει».
Σε αυτή την 32η έκδοση της Παγκόσμιας Έκθεσης, που δημοσιεύεται το 2022, 752 σελίδων, η Human Rights Watch κάνει μία ανασκόπηση της πρακτικής εφαρμογής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε σχεδόν 100 χώρες. Ο Εκτελεστικός Διευθυντής Kenneth Roth αμφισβητεί την κοινή αντίληψη αναφορικά με την άνοδο της απολυταρχίας. Στη μία χώρα μετά την άλλη, πλήθη ανθρώπων πρόσφατα ξεκίνησαν να διαδηλώνουν στους δρόμους, ακόμη και με κίνδυνο να συλληφθούν ή να δεχτούν πυρά, αποδεικνύοντας ότι η δημοκρατία εξακολουθεί να είναι πολύ ελκυστική. Εν τω μεταξύ, οι απολυταρχικοί ηγέτες δυσκολεύονται περισσότερο να χειραγωγήσουν υπέρ τους τις εκλογές. Ωστόσο, αναφέρει ο ίδιος, οι δημοκρατικοί ηγέτες οφείλουν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων αναφορικά με την καλύτερη αντιμετώπιση των εθνικών και παγκόσμιων προκλήσεων εξασφαλίζοντας ότι η δημοκρατία θα επιφέρει τα υποσχόμενα οφέλη της.
Η Human Rights Watch τόνισε τις ανησυχίες της σε όλη την επικράτεια της Ένωσης αναφορικά με τη μετανάστευση και το άσυλο, τις διακρίσεις και τη μισαλλοδοξία, τη φτώχεια και την ανισότητα, το κράτος δικαίου και την εξωτερική πολιτική της ΕΕ. Η Παγκόσμια Έκθεση περιλαμβάνει κεφάλαια για τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία, την Ιταλία, την Πολωνία και την Ισπανία και για χώρες της ευρύτερης περιοχής οι οποίες δεν είναι μέλη της ΕΕ, όπως η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Σερβία, το Κοσσυφοπέδιο και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Ο σεβασμός του κράτους δικαίου υπονομεύτηκε σε αρκετές χώρες της ΕΕ κατά τη διάρκεια του έτους. Η Πολωνία και η Ουγγαρία τέθηκαν υπό συνεχή έλεγχο για την προσβολή των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤ, της δικαστικής ανεξαρτησίας και της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης, των δικαιωμάτων των γυναικών και των ομάδων της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των υπερασπιστών των δικαιωμάτων των γυναικών. Ορισμένα στοιχεία αποδεικνύουν ότι κάποια θεσμικά όργανα της ΕΕ αντέδρασαν πιο έντονα στην κατάσταση στην Ουγγαρία και την Πολωνία, συμπεριλαμβανομένων των αποφάσεων του Δικαστηρίου της ΕΕ.
Ενώ, όμως, τα κράτη μέλη της ΕΕ χρησιμοποίησαν εντονότερη ρητορική για να επικρίνουν επιθέσεις κατά του κράτους δικαίου και των δημοκρατικών θεσμών εντός της ΕΕ, δεν προέβησαν στη λήψη των αποφασιστικών μέτρων βάσει του άρθρου 7 που προβλέπονται από τις συνθήκες της ΕΕ ούτε έχουν ενεργοποιήσει πλήρως μηχανισμούς προκειμένου η χρηματοδότηση να τελεί υπό την αίρεση συμμόρφωσης με τις αρχές της ΕΕ.
Οι χώρες της ΕΕ σημείωσαν μικρή πρόοδο όσον αφορά την ανάπτυξη πολιτικών για τη μετανάστευση οι οποίες σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα ή την ισότιμη κατανομή των ευθυνών για τους μετανάστες, τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες, επιδεικνύοντας συναίνεση μόνο όσον αφορά το κλείσιμο των συνόρων και την ανάθεση των ευθυνών σε τρίτες χώρες εις βάρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αν και οι χώρες της ΕΕ προέβησαν στην εκκένωση χιλιάδων Αφγανών από την Καμπούλ τον Αύγουστο, έδωσαν υποσχέσεις επανεγκατάστασης που δεν κάλυψαν τις ανάγκες και συνέχισαν να συνεργάζονται με χώρες όπως η Λιβύη, παρά τα στοιχεία για σοβαρές καταχρηστικές πρακτικές κατά μεταναστών και προσφύγων από πλευράς της. Η Frontex, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Συνοριοφυλακής της ΕΕ, αντιστέκεται στις εκκλήσεις για λογοδοσία, παρά τα όλο και περισσότερα στοιχεία για καταχρηστικές πρακτικές και την αδυναμία περαιτέρω διερεύνησής τους.
Η Κροατία, η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ουγγαρία, η Σλοβενία, η Ισπανία, η Λιθουανία, η Λετονία και η Πολωνία πραγματοποιούν επαναπροωθήσεις, με τις τρεις τελευταίες να τροποποιούν την εθνική νομοθεσία ώστε να παρέχουν νομική κάλυψη σε αυτές τις παράνομες πρακτικές. Η Δανία θέσπισε νόμο που της επιτρέπει να αποστέλλει τους αιτούντες άσυλο σε άλλη χώρα για την εξέταση των αιτήσεών τους και δημιουργεί επικίνδυνο προηγούμενο μέσω της άρσης του καθεστώτος «προσωρινής προστασίας» των ατόμων που προέρχονται από τη Δαμασκό ή την ύπαιθρο της Δαμασκού. Οι γαλλικές αρχές μεταχειρίστηκαν με εξευτελιστικό τρόπο μετανάστες στα σύνορα Ηνωμένου Βασιλείου - Γαλλίας στο πλαίσιο μιας άστοχης πολιτικής για την αποτροπή των αφίξεων στη Βόρεια Γαλλία. Ομάδες που υπερασπίζονται τα δικαιώματα των μεταναστών και των προσφύγων στην Ελλάδα, την Ιταλία και την Κύπρο, μεταξύ άλλων, ήρθαν αντιμέτωπες με εχθρικό περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένης της δίωξης.
Οι απαντήσεις των κρατών στον ρατσισμό, τη βία και τις διακρίσεις, που πλήττουν τις γυναίκες, τις εθνοτικές και θρησκευτικές μειονότητες, τους ΛΟΑΤ και τα άτομα με αναπηρίες, ήταν συχνά ανεπαρκείς και σε ορισμένες περιπτώσεις επιδείνωσαν τις παραβιάσεις δικαιωμάτων. Η πανδημία Covid-19 πυροδότησε διακρίσεις και εγκλήματα μίσους, συμπεριλαμβανομένης της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο που θέτει στο στόχαστρο συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ και η Επίτροπος για τα ανθρώπινα δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης δήλωσαν ότι οι χώρες της ΕΕ οφείλουν να αντιμετωπίσουν τις διαρθρωτικές διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένης της δράσης της αστυνομίας με βάση το εθνοτικό προφίλ. Σε μια θετική κίνηση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μια στρατηγική για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία έως το 2030.
Η πανδημία Covid-19 επιδείνωσε τη βαθιά ανισότητα και φτώχεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τον σημαντικό προϋπολογισμό της ΕΕ για την ανάκαμψη με κονδύλια που προορίζονται για την αντιμετώπιση και τον μετριασμό του κοινωνικού αποκλεισμού σε επίπεδο επιμέρους χωρών. Σύμφωνα με επίσημες εκτιμήσεις, περίπου το ένα πέμπτο του πληθυσμού της ΕΕ διατρέχει κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Η χρήση των τραπεζών τροφίμων και η παιδική φτώχεια αυξήθηκαν, τα μέτρα για την αντιστάθμιση του αυξανόμενου ενεργειακού κόστους αποδείχτηκαν ανεπαρκή και οι Ρομά εξακολουθούν να διατρέχουν δυσανάλογο κίνδυνο διαβίωσης σε συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού.
Η ΕΕ παρεμπόδισε τη λήψη κρίσιμων μέτρων για την εξάλειψη της πανδημίας της Covid-19, με την καταψήφιση προτάσεων για την προσωρινή άρση κανόνων πνευματικής ιδιοκτησίας και εμπορίου που θα μπορούσαν να διευκολύνουν την παγκόσμια παραγωγή και διαθεσιμότητα τεστ, θεραπειών και εμβολίων κατά της Covid-19.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε νομοθετικές προτάσεις τον Ιούλιο για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050, συμπεριλαμβανομένου του στόχου μείωσης των εκπομπών κατά 55% με χρονικό ορίζοντα το 2030, αλλά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε την παράταση των επιδοτήσεων για το φυσικό αέριο έως το 2027, υπονομεύοντας αυτές τις προσπάθειες. Τα 27 μέλη της ΕΕ συγκαταλέγονται συλλογικά μεταξύ των 10 κρατών με τις μεγαλύτερες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου παγκοσμίως, συμβάλλοντας στην κλιματική κρίση σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Η ΕΕ και αρκετά κράτη συνέχισαν να διαδραματίζουν ηγετικό ρόλο στις πρωτοβουλίες του ΟΗΕ που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα σε χώρες όπως το Αφγανιστάν, η Λευκορωσία, το Σουδάν, η Αιθιοπία, η Συρία, η Σρι Λάνκα, η Μιανμάρ, η Νικαράγουα και η Βόρεια Κορέα, καθώς και για την κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, ο κανόνας της ομοφωνίας της ΕΕ στην εξωτερική πολιτική συχνά εμπόδισε την ανάληψη αποφασιστικής δράσης για την αντιμετώπιση, ή ακόμη και την καταγγελία σοβαρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδίως όσον αφορά χώρες όπως η Αίγυπτος, το Ισραήλ, οι χώρες του Κόλπου και η Ινδία.
Οι εκφράσεις ανησυχίας διατυπώθηκαν συχνά μόνο στο πλαίσιο διμερούς διαλόγου για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο αντίκτυπος του οποίου στην προώθηση της θετικής αλλαγής παραμένει εξαιρετικά αμφισβητήσιμος. Μετά από πίεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η ΕΕ εργάζεται για την υιοθέτηση μιας νομοθεσίας ορόσημο σχετικά με τα υποχρεωτικά ανθρώπινα δικαιώματα και τη δέουσα περιβαλλοντική επιμέλεια για τις εταιρείες. Η ΕΕ μεταρρυθμίζει επίσης το σύστημα γενικευμένων προτιμήσεών της (ΣΓΠ), το οποίο παρέχει στις τρίτες χώρες προνομιακή πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ λόγω αιρεσιμότητας διαφόρων μορφών σε ό,τι αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα.
