H νίκη του Εμανουέλ Μακρόν έναντι της Μαρίν Λεπέν επιτρέπει σε όσους προβληματίζονται από την άνοδο του λαϊκισμού να ανασάνουν. Η άνετη επικράτησή του –με μεγαλύτερο προβάδισμα απ’ ό,τι προέβλεψαν οι δημοσκοπήσεις– ήταν το ηχηρό «όχι» των Γάλλων κατά της πολιτικής μίσους και μισαλλοδοξίας που στρέφεται κατά μουσουλμάνων και μεταναστών.
Αλλά μία μεμονωμένη νίκη του δημοκρατικού φιλελευθερισμού δεν μας επιτρέπει να εφησυχάζουμε. Το κόμμα της Λεπέν μπορεί κάλλιστα να συγκεντρώσει υψηλά ποσοστά στις γαλλικές βουλευτικές εκλογές τον Ιούνιο. Λαϊκιστές παραμένουν στην εξουσία στην Ουγγαρία και στην Πολωνία, ενώ η Ε.Ε. άργησε να αντιδράσει στην κατάργηση από πλευράς τους των θεσμικών αντίβαρων έναντι της εκτελεστικής εξουσίας και στην κατάφωρη περιφρόνησή τους απέναντι στις αξίες της ανεκτικότητας και του ανοικτού πνεύματος. Στο μεταξύ, στη Βρετανία, η Τερέζα Μέι έχει καταστήσει σαφές ότι η κυβέρνησή της δεν στοχεύει μόνο στο Brexit, αλλά και στον περιορισμό της εφαρμογής των προτύπων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, είτε με την κατάργηση του Νόμου περί Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Βρετανίας ή με την αποχώρησή της από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Πέραν των συνόρων της Ε.Ε., λαϊκιστές διαφόρων μορφών βρίσκονται στην εξουσία σε Τουρκία, Ρωσία, Αίγυπτο, Ινδία, Φιλιππίνες και, φυσικά, στις ΗΠΑ. Κάθε ηγέτης, μιλώντας εξ ονόματος του «λαού του», έχει επιδείξει την προθυμία του να καταστρατηγήσει τα δικαιώματα τόσο μειονοτικών ομάδων όσο και, συχνά, εκείνων των επικριτών τους που προέρχονται από το κυρίαρχο ρεύμα.
Τι μπορεί να γίνει για να αξιοποιηθεί η νίκη του Μακρόν και να δοθεί ώθηση στον αγώνα κατά αυτής της επικίνδυνης μορφής λαϊκισμού; Μία καλή αφετηρία είναι η εξέταση των ανησυχιών των πολιτών που τυγχάνουν εκμετάλλευσης από τους λαϊκιστές. Οι λαϊκιστές διαπρέπουν στην ανεύρεση απλοϊκών λύσεων σε σύνθετα προβλήματα –συνήθως με εξιλαστήρια θύματα τους πλέον ευάλωτους–, αλλά αυτό δεν πρέπει να αποσπά την προσοχή μας από τα πραγματικά αιτήματα πολιτών που οδήγησαν στην άνοδό τους.
Οικονομία και τεχνολογία
Η παγκόσμια οικονομία και οι τεχνολογικές αλλαγές έχουν κάνει πολλούς εργαζομένους να αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι, με μεγάλο ποσοστό να έχει χάσει τη δουλειά του ή να έχει βιώσει περικοπές στον μισθό. Σαφώς, οι ηγέτες που ασπάστηκαν την οικονομική θεώρηση της μεγέθυνσης της οικονομίας μέσω του ελεύθερου εμπορίου προς όφελος όλων δεν έδωσαν αρκετή σημασία στον τρόπο κατανομής των οικονομικών ανταμοιβών και τον τρόπο που επηρεάζονται οι εκτοπισθέντες εργαζόμενοι. Χρήσιμο στη θωράκισή μας κατά του λαϊκισμού είναι ένα επαρκές δίχτυ ασφαλείας με τη λήψη μέτρων για τη βελτίωση της επαγγελματικής κατάρτισης και την αντιμετώπιση της ανεργίας και τη δικαιότερη κατανομή των ωφελημάτων της οικονομικής ανάπτυξης με τη διόρθωση φορολογικών πολιτικών που ευνοούν υπέρμετρα τους πλούσιους.
Η θωράκισή μας κατά του λαϊκισμού πρέπει να περιλαμβάνει και την αντιμετώπιση των ζητημάτων της μετανάστευσης και της ένταξης. Ισχυροί παράγοντες ωθούν τους ανθρώπους προς τη Δύση: τρέπονται σε φυγή λόγω διώξεων, φτώχειας και συγκρούσεων, σε συνδυασμό με την ανάγκη της Δύσης για εργαζομένους προς αναπλήρωση συρρικνούμενων πληθυσμών. Ομως οι ευρωπαϊκές χώρες γενικά έχουν κακές επιδόσεις στην ένταξη των μεταναστών, όπως αντανακλάται χαρακτηριστικά στο Παρίσι, με την απόγνωση που επικρατεί στα προάστιά του. Η άμυνα κατά του λαϊκισμού απαιτεί μεγαλύτερη προσοχή στα εμπόδια προς την ένταξη, συμπεριλαμβανομένης της διακριτικής μεταχείρισης στη στέγαση, την εκπαίδευση, την απασχόληση και την αστυνόμευση. Επίσης, απαιτεί πιο ειλικρινή διάλογο με ισορροπία μεταξύ της μετανάστευσης και ένταξης, δεδομένου ότι η αδυναμία της κυβέρνησης να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για τη διευκόλυνση της ένταξης οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην εναντίωση της κοινής γνώμης κατά της μετανάστευσης.
Προάσπιση δημοκρατίας
Ταυτόχρονα, η θωράκιση απέναντι στον λαϊκισμό απαιτεί την προάσπιση των δημοκρατικών αξιών. Πολύ συχνά πολιτικοί προερχόμενοι από τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις ανταποκρίθηκαν στην απειλή του λαϊκισμού αντιγράφοντάς τον. Αυτή ήταν η τακτική που ακολούθησε ο πρωθυπουργός της Ολλανδίας Μαρκ Ρούτε όταν επικράτησε με μικρό ποσοστό στην εκλογική αναμέτρηση του Μαρτίου έναντι του λαϊκιστή Χερτ Βίλντερς. Οι μιμητές ελπίζουν να αποσπάσουν ψηφοφόρους που θεωρούν ελκυστικό το μήνυμα των λαϊκιστών, με συνέπεια οι ιδέες και πολιτικές τους να κερδίζουν έδαφος ακόμη κι όταν οι λαϊκιστές δεν εκλέγονται στην εξουσία.
Προφανώς, ο Μακρόν θα έρθει αντιμέτωπος με προκλήσεις όταν προσπαθήσει να τηρήσει την υπόσχεσή του ότι «θα κάνω ό,τι μπορώ ώστε κανένας να μην έχει λόγο ποτέ ξανά να ψηφίσει τα άκρα». Αλλά, προς το παρόν, η νίκη του μας εμψυχώνει επειδή βασίστηκε στην ασυμβίβαστη υπεράσπιση των δημοκρατικών αρχών, συμπεριλαμβανομένης της έκφρασής τους στην Ε.Ε. Ενωσε τη φωνή του με αυτή άλλων ηγετών, όπως της Αγκελα Μέρκελ και του Τζάστιν Τριντό, για να διατρανώσει τις αξίες των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων που απορρίπτουν οι λαϊκιστές.
Υπάρχει ανάγκη για μεγαλύτερη κινητοποίηση προς αυτήν την κατεύθυνση. Οι λαϊκιστές έχουν δείξει ότι οι δυτικοί ηγέτες (και οι ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων) έσφαλαν όταν υπέθεταν ότι οι πολίτες κατ’ ανάγκην συμμερίζονται τις αξίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ότι οι άνθρωποι έχουν καταλάβει την αξία μεταχείρισης των άλλων με τον ίδιο τρόπο που θα ήθελαν να τους φέρονται. Τελικά, η άμυνα κατά του λαϊκισμού δεν μπορεί να είναι πιο δυνατή από τον ενστερνισμό από πλευράς των πολιτών εκείνων των αξιών που θεμελιώνουν τις δημοκρατικές κοινωνίες. Τώρα πια διαπιστώνουμε ότι οι αξίες αυτές πρέπει να καλλιεργούνται με συνέπεια.
