Hồ sơ thâm niên của Việt nam về đàn áp bất đồng chính kiến trên mạng khiến quốc gia này trở thành nước chủ nhà phù hợp cho lễ khai ký Công ước chống Tội phạm mạng của Liên Hiệp Quốc vốn có rất nhiều điểm bất cập. Đại diện các quốc gia họp tại Hà Nội ngày 25 tháng Mười cần nhận thức được rằng nếu không có cơ chế bảo đảm đầy đủ về nhân quyền, công ước mới này sẽ có nguy cơ bị các quốc gia vi phạm nhân quyền lợi dụng để mở rộng đàn áp ra bên ngoài biên giới của họ. Giới lãnh đạo Việt Nam đã nhìn thấy công ước này như một loại vũ khí mới trong kho vũ khí của mình để đàn áp bất đồng chính kiến.
Một vấn đề lớn với Công ước chống tội phạm mạng là nó buộc chính phủ các quốc gia phải xây dựng năng lực theo dõi điện tử sâu rộng để thu thập và chia sẻ chứng cứ với chính quyền các quốc gia khác đối với các “tội phạm nghiêm trọng,” được định nghĩa là một hành vi có thể áp dụng hình phạt thấp nhất là bốn năm tù theo pháp luật quốc gia.
Nhưng nhiều quốc gia có luật pháp hà khắc đã hình sự hóa các hành vi được bảo vệ theo công pháp quốc tế về nhân quyền, như biểu tình ôn hòa, bất đồng chính kiến trên mạng, quan hệ đồng giới, điều tra báo chí và khiếu tố. Bản hiệp ước mới thiếu cơ chế bảo hộ đầy đủ để bảo vệ người dân trước nguy cơ lạm quyền nhân danh hợp tác xuyên biên giới. Không có gì lạ khi các quốc gia chuyên chế như Nga, Trung Quốc và Việt Nam nhiệt tình hưởng ứng bản hiệp ước mới này.
Chủ tịch nước Việt Nam đã hoan nghênh hiệp định mới về tội phạm mạng như một công cụ có giá trị để chống lại các nguy cơ “đe dọa an ninh, ổn định chính trị, kinh tế và đời sống xã hội.”
Ở Việt Nam, nhà cầm quyền thường sử dụng luật pháp để kiểm duyệt và dập tắt mọi sự bày tỏ quan điểm phê phán Đảng Cộng sản Việt Nam và các chính khách cao cấp của quốc gia trên mạng. Đơn cử như, hồi tháng Sáu năm 2024, nhà báo nổi tiếng Trương Huy San, bút danh Huy Đức, đăng tải trên mạng xã hội về sự gia tăng quyền lực chính trị của công an Việt Nam. Vài ngày sau đó, công an bắt và cáo buộc Huy Đức vi phạm một điều luật hình sự mơ hồ về “lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích nhà nước.”
Nhà cầm quyền Việt Nam thường áp dụng điều luật này, có mức án phạt lên tới bảy năm tù giam, để nhằm vào những người phê phán chính quyền. Huy Đức bị kết án 30 tháng tù – nơi ông hiện vẫn đang phải thi hành án.
Vụ án của Huy Đức cho thấy cách thức chính quyền Việt Nam đối xử với bất đồng chính kiến trên mạng ở trong nước. Công ước Tội phạm mạng sẽ nới rộng thêm khả năng của nhà cầm quyền Việt Nam và các nước khác thu thập bằng chứng điện tử về các “tội phạm nghiêm trọng” như thế bên ngoài lãnh thổ. Công ước buộc các quốc gia ký kết có trách nhiệm cung cấp “các biện pháp hỗ trợ song phương” trong điều tra và tố tụng mà không bảo đảm rằng những sự hỗ trợ như thế sẽ không được áp dụng cho các trường hợp dẫn tới đàn áp.
Ngoài ra, công ước này có thể được sử dụng để áp đặt quyền chế tài gắt gao hơn đối với các công ty đa quốc gia hiện đang nằm ngoài phạm vi chế tài của một quốc gia và giữ những thông tin số mang tính nhạy cảm.
Dù tòa án ở Việt Nam không cần các công cụ nêu trên để kết tội Huy Đức, nhưng khả năng tiếp cận các thông tin như thanh toán điện tử, kết quả tìm kiếm, hay địa chỉ số IP làm bằng chứng cho các tội phạm nghiêm trọng có thể là nhân tố mới cho các vụ truy tố tương tự trong tương lai.
Trong chín tháng đầu năm 2025, các tòa án Việt Nam đã kết án ít nhất là 35 nhà hoạt động và các nhà bất đồng chính kiến nhiều năm tù giam vì họ đã đăng bài hay phát trực tiếp trên các nền tảng internet phê phán các hành động hay chính sách của chính phủ Việt Nam.
Bộ luật An ninh mạng năm 2018 của Việt Nam sử dụng ngôn ngữ mơ hồ và có phạm vi diễn giải quá rộng để hình sự hóa việc phê phán hay chống đối chính quyền trên mạng. Luật này cấm các nội dung bị cho là “tuyên truyền chống nhà nước,” trong đó có phê phán chính quyền, các lãnh đạo và các anh hùng dân tộc được chính thức công nhận. Luật yêu cầu các công ty cung cấp internet từ chối cung cấp dịch vụ, kiểm duyệt và thông báo với chính quyền về những người đăng tải các nội dung bị cấm.
Một nghị định năm 2024 quy định cụ thể hơn việc sử dụng và cung cấp dịch vụ internet và thông tin trên mạng để loại bỏ các thông tin biểu đạt trên mạng không vừa ý chính quyền. Nghị định yêu cầu các nền tảng mạng xã hội hoạt động ở Việt Nam phải lưu trữ dữ liệu người sử dụng, cung cấp các dữ liệu đó cho nhà cầm quyền khi có yêu cầu, và gỡ bỏ trong vòng 24 tiếng bất cứ thông tin nào mà chính quyền cho là “nội dung bất hợp pháp.”
Chính phủ các quốc gia cần nhận ra rằng Công ước Tội phạm mạng sẽ mở rộng thêm khả năng kiểm soát và theo dõi bất đồng chính kiến và biểu đạt ôn hòa trên mạng ra bên ngoài biên giới các quốc gia có chính sách đàn áp.
Các nước không nên ký kết hay phê chuẩn hiệp định này. Những nước đã cam kết ký phải trình bày các cơ chế bảo vệ nhân quyền cụ thể sẽ áp dụng vào quy trình thực thi công ước để các quyền con người được tôn trọng đầy đủ.
Các quan chức tới thăm Hà Nội trong dịp ký kết hiệp ước cần sử dụng cơ hội này gây sức ép với giới lãnh đạo Việt Nam để trả tự do cho Huy Đức và những người khác đang bị giam giữ trái với quyền tự do biểu đạt của họ, và để hủy bỏ hay sửa đổi các điều luật có nội dung hình sự hóa bất đồng chính kiến ôn hòa trên mạng, điều chỉnh pháp luật Việt Nam phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế.
