Vorige week waarschuwde China’s ambassadeur in Nederland in het FD dat de onderlinge relaties beschadigd kunnen raken als de Nederlandse regering geen vergunning verleent aan ASML voor de export van hun Extreme Ultraviolet Lithography-machines aan China. Wereldwijd is ASML het enige bedrijf dat deze machines maakt. Ze zijn essentieel voor de productie van een nieuwe generatie van krachtige microchips. Die zijn op hun beurt weer essentieel voor high-tech applicaties, zoals het internet der dingen en software voor cloud-infrastructuur.
Nederland staat tegenover Peking niet alleen. Vorige maand dreigde de Chinese ambassadeur in Duitsland met een blokkade van de verkoop van Duitse auto’s in China, als de Chinese tech-gigant Huawei wordt uitgesloten als leverancier van draadloze 5G-apparatuur. En in november dreigde China’s ambassadeur in Zweden met ‘kwalijke gevolgen’ na nieuwe Zweedse steunbetuigingen voor een in China geboren uitgever van boeken, die ten onrechte in China achter tralies zit. De uitgever heeft een Zweeds paspoort.
In de pas lopen
Peking maakt steeds meer gebruik van de lucratieve Chinese markt, die 16% van de wereldeconomie beslaat, om te zorgen dat buitenlandse regeringen en bedrijven in de pas lopen. Iedereen dient te zwijgen over China’s schendingen van mensenrechten, en Chinese bedrijven moeten toegang krijgen tot hoogwaardige technologie.
Deze Chinese intolerantie trof bijvoorbeeld de Amerikaanse basketbalclub Houston Rockets. Nadat een hoge manager van de club de Chinese regering voor het hoofd stootte, omdat hij op Twitter zijn steun had betuigd aan de betogers in Hongkong, verbraken alle 11 Chinese sponsoren hun banden met de National Basketball Association. En Lotte, een Zuid-Koreaans conglomeraat van supermarkten dat in heel China actief is, werd twee jaar lang geboycot in verband met bilaterale spanningen.
Peking hanteert duidelijk een verdeel-en-heersstrategie om kritiek op de mensenrechtensituatie in het land tot een minimum te beperken. Als landen een-op-een met China te maken hebben, kiezen ze vaak voor stilzwijgen. Maar als ze zich verenigen, verschuift de machtsbalans.
Zo heeft de Europese Unie tegen de massadetentie van Oeigoeren en andere Turkse moslims diverse krachtige verklaringen afgelegd in de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties. Dit vormde de basis voor een van de grootste gezamenlijke verklaringen ooit om deze misstanden in de Chinese regio Xinjiang te stoppen. Ook het Europees Parlement heeft consequent zijn stem laten horen: in december werd de prestigieuze Sacharov-prijs toegekend aan de Oeigoerse academicus Ilham Tohti, die ten onrechte achter tralies zit in China. Tot nog toe heeft de EU, voor zover bekend, niet te maken gekregen met serieuze economische represailles vanuit China.
Bovendien kan Europa zijn eigen economische macht gebruiken. Bijvoorbeeld door bedrijven de garantie te laten geven dat hun toeleveringsketens vrij zijn van dwangarbeid door moslims in Xinjiang. Ook kan de EU ondernemingen oproepen hun beleid voor zorgvuldige bedrijfsvoering openbaar te maken. Bedrijven die dit niet doen, riskeren dan medeplichtigheid aan schendingen van mensenrechten in China, de ergste sinds het bloedbad op het Plein van de Hemelse Vrede in 1989.
Gezichtsherkenning
Veel van de controverses rond China vinden hun oorsprong in technologie die op meerdere manieren kan worden ingezet. Zo ontdekte Human Rights Watch in 2017 dat de Amerikaanse onderneming Thermo Fisher Scientific een aantal zogeheten DNA-sequencers had geleverd aan het Kantoor voor Publieke Veiligheid in Xinjiang. Dit terwijl op dat moment onder dwang biometrische data werd verzameld van alle mensen in de regio, onder het mom van een gratis publiek programma voor gezondheidszorg.
Na een oproep van Human Rights Watch om de verkoop op te schorten, maakte Thermo Fisher Scientific eerst omtrekkende bewegingen. Het zou onmogelijk zijn voor het bedrijf om het gebruik of de toepassing van al hun producten te controleren. Maar na aanhoudende vragen, ook van leden van het Amerikaanse Congres en diverse media, kondigde het bedrijf in 2019 aan te stoppen met de verkoop van hun menselijke identificatietechnologie aan de autoriteiten in Xinjiang.
De afgelopen drie jaar heeft Human Rights Watch het enthousiasme van de Chinese autoriteiten voor tech-tools uitvoerig gedocumenteerd. Het gaat hier om gezichts- en spraakherkenningstechnologie, met behulp van kunstmatige intelligentie. Maar ook om de verzameling van biometrische gegevens onder dwang. Verder gebruikt het Chinese regime veelvuldig apps en big data platforms om het dagelijks leven van haar inwoners te controleren én om diegenen eruit te filteren die zij als problematisch beschouwt. Dit alles in een context waarin mensen vrijwel geen recht op privacy hebben en waarin zij schendingen van hun rechten door de overheid niet kunnen aanvechten.
Verenigd optreden
Landen als Nederland die tegen China willen opstaan, of dat nu om economische of ethische redenen is, hebben meer macht dan ze denken. Voorwaarde is dat zij zich niet uiteen laten spelen en verenigd optreden.
Bedrijven die in China actief zijn, moeten zich geen illusies maken. De Chinese autoriteiten deinzen er niet voor terug om buitenlandse technologie in te zetten voor ernstige schendingen van mensenrechten.
Nederlandse bedrijven als ASML die zaken willen doen in China, doen er goed aan te evalueren hoe hun producten en diensten worden gebruikt, en wie hun klanten zijn.
