(Բեռլին) – Հայաստանի խորհրդարանը 2020թ. մարտի 31-ին ընդունեց մի նախագիծ, որն իշխանություններին օժտում է վերահսկողության լայն լիազորություններով. օգտագործել բջջային հեռախոսների տվյալները՝ կորոնավիրուսի դեպքերին հետևելու համար, ասվում է Human Rights Watch-ի հաղորդագրության մեջ: Նախագիծը սահմանափակում է մասնավոր կյանքի իրավունքը և թույլ է տալիս իշխանություններին հասանելիություն ստանալ վիրուսակիր անձանց վերաբերյալ գաղտնի բժշկական տեղեկատվությանը:
Ապրիլի 2-ի դրությամբ Հայաստանում արձանագրվել է COVID-19-ով վարակման 663 դեպք: Կառավարությունը մարտի 16-ից ապրիլի 14-ը հայտարարել է արտակարգ դրություն, ինչպես նաև մարտի 24-ին ամբողջ երկրում հայտարարել է տեղաշարժի սահմանափակում, ձեռնարկել է նաև այլ միջոցառումներ՝ վիրուսի տարածումը կանխարգելելու համար:
«Հայաստանի կառավարությունը բախվել է հանրային առողջապահության ոլորտում արտակարգ իրավիճակի, և տեխնոլոգիաները կարևոր դերակատարություն ունեն հանրային առողջության վերաբերյալ ուղերձները տեղ հասցնելու և առողջապահության հասանելիությունը խթանելու գործում»,- ասել է Human Rights Watch-ի՝ Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի հարցերով ասոցացված տնօրեն Գիորգի Գոգիան:- Բայց միաժամանակ, իշխանությունները պետք է միջոցներ ձեռնարկեն, որպեսզի զանգվածային վերահսկողության կիրառումը չխաթարի մարդու իրավունքները»:
Խորհրդարանն օրենքն ընդունել է մարտի 31-ին այն բանից հետո, երբ այն նույն օրն ավելի վաղ այն չէր ընդունվել:
Օրենքը հեռահաղորդակցման ընկերություններից պահանջվում է իշխանություններին տրամադրել իրենց բոլոր հաճախորդների հեռախոսային տվյալները, այդ թվում հեռախոսահամարները և զանգեր կատարելիս ու տեքստային հաղորդագրություններ ուղարկելիս նրանց գտնվելու վայրը, ժամը և ամսաթիվը: Իշխանությունները պետք է այդ տվյալներն օգտագործեն COVID-19-ով վարակված և նրանց հետ սերտ շփում ունեցած մարդկանց հայտնաբերելու, մեկուսակցնելու կամ ինքնամեկուսացնելու և հսկողության տակ պահելու համար: Իշխանությունները տեղեկատվություն կստանան՝ պարտավորեցնելով առողջապահական ծառայություններ մարտուցող կազմակերպություններին իրենց փոխանցել «թեստավորված, վարակված, հիվանդության ախտանշաններ ունեցող, հիվանդացած կամ բուժվող ու նրանց հետ շփումներ ունեցած մարդկանց» տվյալները:
Կառավարությունն ասում է, որ օրենքը թույլ կտա իշխանություններին հավաքել միայն հեռախոսային զանգերի մասին տվյալների, և որ իրենք հասանելիություն չեն ունենա հաճախորդների անձնական հաղորդակցությունների բովանդակությանը: Բայց այդպիսի տեղեկատվությունը կարող է պարունակել զգայուն և բացահայտող տվյալներ անձի ինքնության, գտնվելու վայրի, վարքագծի, կապերի և գործունեության վերաբերյալ, ասում է Human Rights Watch-ը։
Չնայած համաճարակը կանխելու համար մասնավոր կյանքի իրավունքի սահմանափաումները կարող են թույլատրելի լինել, կառավարությունը պետք է ապահովի, որպեսզի այդ սահմանափակումները լինեն օրինական, անհրաժեշտ և համաչափ:
Օրենքը պահանջում է, որ զանգերի ձայնագրությունները և ձեռք բերված այլ տվյալները ոչնչացվեն արտակարգ դրության ավարտից հետո: Այնուամենայնիվ, կառավարությունը պետք է դիտարկի նաև խիստ սահմանափակումների կիրառումը հեռախոսային տվյալների հավաքագրման, դրանց օգտագործման կամ մշակման նպատակների, ինչպես նաև այն կառույցների կամ պաշտոնատար անձանց համար, որոնք կարող են հասանելիություն ստանալ այդ տեղեկատվությանը: Մարդիկ պետք է նաև տեղեկացվեն իրենց տվյալների հավաքագրման մասին:
Կառավարությունը նաև պետք է ստեղծի անվտանգության խիստ կանոնակարգեր՝ նվազեցնելու համար տվյալների արտահոսքի ռիսկերը և պաշտպանելու մարդկանց թվային անվտանգությունը, ասվում է Human Rights Watch-ի հաղորդագրության մեջ:
Եթե արտակարգ դրությունը երկար պահպանվի, կառավարությունը պետք է պարբերաբար դիտարկի այլևս ոչ անհրաժեշտ հեռախոսային տվյալների ոչնչացման հարցը:
Ակտիվիսները քննադատել են նախագիծը՝ որպես ոչ անհրաժեշտ և արդյունավետ միջոց վիրուսի տարածումը կանխարգելելու համար:
Հայաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանը նույնպես մտահոգություն է հայտնել օրենքում մարդու իրավունքների բավարար երաշխիքների բացակայության մասին։
Հայաստանի Սահմանադրությունը պաշտպանում է հեռահաղորդակցության և բժշկական տեղեկատվության գաղտնիությունը: Միջազգային իրավունքը, այդ թվում Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան և Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիրը, նույնպես պաշտպանում են «մասնավոր կյանքը, ընտանիքը, տունը և նամակագրությունը» կամայական և անօրինական միջամտությունից: Հայաստանը երկուսն էլ ստորագրել է, բայց մարտի 20-ին արտակարգ դրություն հայտարարելուց հետո պարտավորություններից շեղվելու կամ բացառաթյունների մասին հայտարարություն է ներկայացրել:
«Հայաստանի իշխանությունները մինչ այժմ հարգել են COVID-19-ով վարակված պացիենտների մասնավոր կյանքի իրավունքը,- ասել է Գոգիան:- Բայց, որպեսզի չխաթարեն վստահությունը, որն անհրաժեշտ է հանրային առողջապահական արդյունավետ արձագանքի համար, նրանք պետք է բացատրեն, թե ինչպես են շարունակելու դա անել և երաշխավորեն, որպեսզի թվային հսկողության այս միջոցները խիստ համահունչ լինեն մարդու իրավունքների՝ վաղուց հաստատված երաշիքներին»:
