(بیروت، 31 اوت 2023) – سازمان دیدهبان حقوق بشر امروز اعلام کرد یک معترض ایرانی زندانی در تاریخ 31 اوت 2023 در شمال ایران و تحت شرایط مشکوکی جان باخته است که این وضع موجب بروز نگرانیها در بارۀ نحوۀ رفتار با وی گردیده است. جواد روحی، 31 ساله در طول تظاهرات گستردهای که در سپتامبر 2022 ایران را فرا گرفت، پس از دستگیری، مورد شکنجههای هولناکی قرار گرفت و دو ماه بعد پس از یک محاکمۀ غیر عادلانه، محکوم شد.
در روز 31 اوت، زندان نوشهر در استان مازندران در شمال تهران طی صدور بیانیهای اعلام داشت که روحی در اوایل صبح آن روز «پس از یک تشنج» به بیمارستان انتقال یافته است اما علیرغم انجام کمکهای پزشکی جان خود را از دست داده است. در این اعلامیه آمده است که دفتر دادستانی در حال انجام تحقیقاتی در بارۀ مرگ وی میباشد. وکیل روحی نیز مرگ وی را در یک توئیت تأئید نمود. یک منبع مطلع اظهار داشت نیروهای امنیتی دولت خانوادۀ وی را تحت فشار قرار دادهاند تا مراسم تدفین وی را به طور خصوصی برگزار کنند.
تارا سپهری فر، پژوهشگر ارشد سازمان دیدهبان حقوق بشر گفت «سابقۀ بسیار بد شکنجه و بدرفتاری مقامات زندان، مرگ جواد روحی در زندان را بیش از پیش مشکوک میسازد. باید تحقیقاتی در سطح بینالمللی صورت گیرد زیرا هیچ دلیلی وجود ندارد که باور کنیم مقامات ایرانی تحقیقات شفافی را انجام دهند.»
در روز 13 دسامبر 2022 شعبۀ اول دادگاه انقلاب شهرستان ساری در استان مازندران به دنبال محاکمهای که فقط 45 دقیقه به طول انجامید، روحی را به جرم «محاربه»، «افساد فی الارض»، و «ارتداد» به اعدام محکوم کرد. در روز 23 مه وکیل روحی اعلام کرد که دیوان عالی کشور درخواست تجدید نظر موکل وی را پذیرفته، حکم اعدام را لغو کرده، و پروندۀ وی را برای محاکمۀ مجدد ارجاع داده است.
سازمان دیدهبان حقوق بشر اطلاعاتی به دست آورده است که مأموران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران روحی را در سپتامبر 2022 دستگیر کردهاند و بدون آنکه هیچگونه اطلاعی به خانوادۀ وی بدهند، او را بیش از 40 روز در حبس انفرادی نگاه داشتهاند. به گزارش منابع مذکور، روحی از اختلالات روانی رنج میبرده و قبلاً نیز برای درمان این مشکلات در بیمارستان بستری بوده است.
یک منبع مطلع اظهار داشت اعضای سپاه پاسداران روحی را در زندان شکنجه کردهاند. این منبع گفت روحی را برای دورههای 48 ساعته در معرض دماهای یخبندان قرار داده و تکههای یخ روی بیضهها و دیگر قسمتهای بدن وی میگذاشتند. مهاجمان وی، در حالی که وی را به یک ستون بسته بودند، او را به شدت با باتوم مورد ضرب و جرح قرار داده و به بدنش، از جمله به کف پاهایش شلاق میزدند. بر طبق گزارشها در نتیجۀ این شکنجهها وی دچار بیاختیاری مدفوع شد و حرکت در یکی از پاهایش را از دست داد و دچار اختلالات گفتاری گردید. دادگاه انقلاب بررسی گزارشهای شکنجۀ روحی را نپذیرفت و در طی محاکمه به وی اجازه نداد به وکیل منتخَبِ خود دسترسی داشته باشد. وی در زندان و در نتیجۀ شکنجه دچار تشنج شده و به مدت 24 ساعت به بیمارستانی منتقل گردید.
سازمان دیدهبان حقوق بشر گفت نقض ضمانتهای آیین دادرسی و فقدان برخورداری از معیارهای محاکمۀ عادلانه توسط مقامات ایرانی و نیز شکنجه و بدرفتاری با زندانیان، از ویژگیهای ساختاری حکومت ایران در سرکوب اعتراضات ضد حکومتی بوده است.
سازمان عفو بینالملل از ژانویه 2010 حد اقل 72 مرگ را در زندانهای ایران مستند نموده است. در 46 مورد از این مرگها، منابع مطلع اظهار داشتهاند که مرگ افراد به علت شکنجه یا بدرفتاری توسط عوامل اطلاعات و امنیت یا مقامات زندان بوده است. مقامات ایرانی مداوماً از انجام تحقیقات شفاف در باره این مرگها امتناع ورزیدهاند و هیچیک از مقامات رسمی را در ارتباط با آنها پاسخگو ندانستهاند.
اصول سازمان ملل متحد در مورد پیشگیری مؤثر و تحقیقات در مورد اعدامهای فراقضایی، خودسرانه و شتابزده، خواهان آن است که «تحقیقات کامل، فوری و بیطرفانه» در مورد تمام مرگهای مشکوک در زندان صورت بگیرد تا «سبب، چگونگی و زمان مرگ، فرد مسئول، و هر گونه روال و شیوۀ عمل که ممکن است سبب مرگ شده باشد را مشخص نماید.»
این اصول مُلزَم میکنند که «خانوادههای افراد جان باخته و وکلای حقوقی آنها باید در بارۀ تمام جلسات دادگاه و تمام اطلاعات مربوط به تحقیقات آگاه شده و به آنها دسترسی داشته باشند و باید مجاز باشند که شواهد و مدارک دیگر را ارائه نمایند.» سازمان دیدهبان حقوق بشر گفت کمیسیون حقیقت یاب مستقل بینالمللی در مورد جمهوری اسلامی ایران که شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد آن را در سپتامبر 2022 به منظور تحقیق در بارۀ تمام موارد انتسابی نقض حقوق بشر مربوط به تظاهرات مزبور تأسیس نموده است، باید در مورد جان باختن روحی در زندان تحقیق نماید.
سپهری فر اظهار داشت: «کمیسیون حقیقت یاب سازمان ملل باید در بارۀ تمام موارد شکنجه و مرگ در زندان که مربوط به تظاهرات در ایران میشود را مورد تحقیق قرار دهد. با کمال تأسف مورد جواد روحی فقط جدیدترینِ این موارد است.»
