De democratische samenleving is opgebouwd uit mensenrechtelijke bouwstenen; het idee dat we de menselijkheid moeten zien in elk individu, dat we verschillen respecteren en waarderen, en anderen behandelen met het respect dat we zelf willen krijgen. Toch staan deze waarden nu zwaarder onder druk dan in welke periode ook in de afgelopen decennia.
In Europa - waar Oostenrijk onlangs door het oog van de naald kroop in presidentsverkiezingen - spreken leiders zoals Viktor Orbán (Hongarije) en Jaroslaw Kaczynski in Polen openlijk over het bouwen van 'onliberale' democratie - zonder essentiële controle op de uitvoerende macht, inclusief de bescherming van mensenrechten. Van land tot land handelen extreem-rechtse en zelfs centrumpartijen in intolerantie, xenofobie en bangmakerij in Europa.
Ook elders doet het probleem zich voor. Amerikaanse demagogen promoten hun politieke doelen met een beroep op onze slechtste instincten. China en Rusland promoten de autoritaire regering als superieur model. Afrikaanse leiders vallen de internationale rechtspraak aan. Regeringen over de hele wereld proberen te voorkomen dat burgers zich verbinden in maatschappelijke belangengroepen. Het meest dramatische voorbeeld is de regering van Syrië, die zelfs de Conventies van Genève verscheurde in een oorlog waarin het aanvallen uitvoert op burgers die wonen in gebieden die onder controle staan van de oppositie.
Europa als centrum van het probleem
Maar Europa is ook een belangrijk centrum van het probleem. Het is het toneel van groeiende islamofobie, beschimping en marginalisering van hele gemeenschappen, de demonisering van vluchtelingen, en gevaarlijke pogingen om de klok terug te draaien naar een tijd waarin de samenleving meer uniform zou zijn geweest, en minder een samensmelting van verschillen. Onzekerheid is een belangrijke oorzaak van deze trends: economische onzekerheid, veel mensen voelen dat ze achterop raken; fysieke onzekerheid, omdat mensen die genieten tijdens een avondje uit of een reis naar het buitenland willekeurig worden neergeschoten; en culturele onzekerheid, omdat de betekenis van wat het is om, laten we zeggen Frans, Duits of Nederlands te zijn, niet meer zo vanzelfsprekend is als lang werd aangenomen.
In zulke tijden van onzekerheid is er een tendens om beschutting te zoeken tussen degenen die het meest op ons lijken, de poorten te sluiten voor anderen, hen de schuld te geven van onze problemen en teleurstellingen. Dat instinct biedt het platform voor groeiende haatzaaierij. Deze trends zijn niet onvermijdelijk, maar onze rol moet niet worden teruggebracht tot die van bezorgde toeschouwer. Omdat ze de aard van onze samenleving ter discussie stellen, hebben we allemaal een plicht om deze beweging in de richting van haat, uitsluiting en intolerantie af te wijzen en ons daar persoonlijk hard voor te maken.
Makkelijker gezegd dan gedaan, kun je zeggen. Dit zijn grote trends. Hoe kan een enkele persoon een verschil maken? Als we allemaal onze verantwoordelijkheid nemen is deze taak niet zo moeilijk als die lijkt. Onze eerste verantwoordelijkheid is het ontleden van de mythen en vooroordelen die vaak gepaard gaan met intolerantie. Wanneer werden daarmee problemen opgelost in plaats van verergerd?
Denk aan het publieke debat deze dagen over gemeenschappen van immigranten en minderheden in Europa, met name die van moslims. Gedurende tientallen jaren hebben de meeste Europese regeringen het armzalig gedaan wat betreft de integratie van deze gemeenschappen. Inwoners zien zich geconfronteerd met beperkte banen en opleidingsmogelijkheden, discriminatie door de politie, een gevoel van niet echt door de samenleving te worden geaccepteerd. De meeste bewoners doen het beste wat ze kunnen onder de omstandigheden, maar een kleine minderheid is geradicaliseerd en gaat over tot geweld.
Islamofobie
Dit is een serieus probleem, maar is islamofobie echt het antwoord? Deze gemeenschappen zijn nu een integraal onderdeel van Europa. Als we deze mensen niet in staat stellen een zinvol leven op te bouwen, als we doorgaan hun ambities te frustreren, als we hun vele bijdragen niet verwelkomen, zullen hun vervreemding en wanhoop alleen maar toenemen.
Of neem het probleem van het terrorisme. Het is waar dat de huidige terroristische dreiging in Europa voornamelijk komt van de tweede en derde generatie islamitische immigranten. Een slimme strategie van terrorismebestrijding reikt uit naar mensen die de meeste kans hebben kennis te nemen van een terroristisch complot voordat het zich ontvouwt - de familie, buren, vrienden en kennissen van de samenzweerders, velen van hen ook moslim. We willen dat zij zich een deel van de oplossing voelen in plaats van het probleem. We willen dat ze zich comfortabel genoeg voelen om verdachte activiteiten te melden bij de politie. Maar islamofobie doet het tegenovergestelde. Mensen die voelen dat ze niet kunnen vertrouwen op de politie, dat ze zelf met achterdocht worden beschouwd als zij hun zorgen delen, zullen zwijgen.
Of kijk naar de vluchtelingen. Van de wanhopige mensen die Assad's vatbommen en de wreedheden van de Islamitische Staat ontvluchten, zijn velen op zoek naar een veilige haven in Europa. Niemand van ons wil chaos zien aan de Europese grenzen, maar we moeten Europese regeringen aanmoedigen om deze mensen te helpen door het geven van gulle financiering om hen in staat te stellen hun kinderen op te voeden en hun familie in het land van eerste toevlucht te ondersteunen - in Turkije, Libanon, Jordanië. En voor degenen die nog steeds Europa willen bereiken, moeten we aandringen op acceptatie van veel meer mensen die rechtstreeks vanuit die landen van eerste toevlucht komen, zonder dat ze eerst een gevaarlijke boottocht over de Middellandse Zee moeten riskeren.
Lezers kunnen al dan niet akkoord gaat met al deze argumenten, maar er zijn nog veel meer argumenten te maken om de stemmen van haat en onverdraagzaamheid te bestrijden. Het is essentieel om niet aan te nemen dat de stijgende intolerantie onvermijdelijk is, dat haat een natuurproduct is van problematische tijden. Deze gevoelens groeien alleen als een tegengeluid ontbreekt. We moeten allemaal ons aandeel leveren om de haat en onverdraagzaamheid in te dammen.
Dat laat een vraag open: hoe laat je jezelf horen? Begin met aandacht te besteden aan hoe je jezelf gedraagt. Behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden. Wees een model dat anderen willen nabootsen. Positieve voorbeelden kunnen besmettelijk zijn. Ze zijn niet te missen. Praat dan met je vrienden, families en gemeenschappen. Hoe meer gesprekken, hoe beter. Populisten zeggen graag dat ze spreken voor de gemeenschap, dat zij de authentieke stem van het volk zijn, dat ze nationale waarden hooghouden tegen buitenlandse invloeden. Voor degenen die het daarmee oneens zijn, is het belangrijk om te zeggen: 'Nee, die mensen spreken niet voor mij.'
Bovendien is het nu gemakkelijker dan vroeger om deel te nemen aan het publieke debat over Europa. In tegenstelling tot minder dan een decennium geleden bieden sociale media zoals Facebook en Twitter een sterk gedemocratiseerde toegang tot het publieke debat. Om onze stemmen te laten horen, zijn we niet langer afhankelijk van de vaak lastige toegang tot de traditionele media. We zijn allemaal in staat het openbare gesprek te voeren vanuit onze laptop of mobiele telefoon. We moeten de kans grijpen en die megafoon gebruiken.
En vergeet niet dat elke politieke beweging lokaal begint. Iedere gemeenschap ontstaat met een vriendenkring. Probeer bij het chatten met vrienden of familie, tijdens het online bezig zijn, ruimte te vinden om commentaar te leveren op de laatste aanval op onze waarden. Val de mythes aan met de feiten. Verzin andere wegen om het gesprek te bevorderen. In eerste instantie kan het ongemakkelijk voelen om te praten over deze kwesties, maar hoe meer je deelneemt aan het debat, des te comfortabeler het voelt, en hoe belangrijker je stem wordt. Zelfs als we met maar een paar mensen beginnen, zal er een rimpel-effect zijn. Als we allemaal onze bijdrage leveren, kunnen die rimpelingen golven en zelfs getijden worden.
Als we een wereld willen die is opgebouwd rond de waarden van de mensenrechten, kunnen we die niet zomaar voor lief nemen. Er is een dringende noodzaak voor ons allemaal om deze te verdedigen. En ieder van ons moet zijn of haar aandeel leveren.
