(بیروت) سازمان دیدهبان حقوق بشر امروز اظهار داشت: «ممنوع ساختن تأمین واکسنهای ساخت ایالات متحده و بریتانیا، فقدان شفافیت، و سوء مدیریت تأثیر پاندمی کوید 19 در ایران را که تا کنون هم حاد بوده، وخیم تر میکند.»
ایران با شمار تلفات روزانۀ حد اقل 655 و رقم کلی و تقریبی تلفات 100.000 تا 18 اوت بر اساس آمار رسمی دولت ، در «موج پنجم» این پاندمی قرار دارد. مقامات ایران باید فوراً تلاشهای خود را برای پاسخی کارآمد به این بحران، از جمله با به کار گرفتن تمامی منابع لازم برای تهیۀ واکسنهای نجات بخش، برقراری ارتباطهای شفاف با یکدیگر، انجام واکسیناسیون مؤثر و مشخص، و اجرای دستورالعملهای ایمنی دیگر، دو چندان کند.
تارا سپهری فر، محقق ایران در سازمان دیدهبان حقوق بشر اظهار داشت: «ایرانیان خشم خود را نسبت به بی کفایتی مسئولان و عدم شفافیت در کنترل پاندمی کوید 19 که در هر چند دقیقه به قیمت جان یک ایرانی تمام میشود، ابراز میکنند. اعتماد عموم مردم عاملی حیاتی در مدیریت بحران بهداشت عمومی است اما پیشینۀ مقامات ایرانی که مکرراً قصور و اِهمال بوده، باز هم در حال تکرار شدن است.»
شمار تلفات و بستری شدن در بیمارستان در ایران در حال افزایش است و گزارشهای رسانههای اجتماعی بر آن دلالت دارد که در شهرهای مختلف کمبود تختخوابهای بیمارستان و دارو وجود دارد. در روز 14 اوت مقامات ایرانی شش وکیل و فعال برجستۀ حقوق بشر که به گفتۀ همکارانشان در تلاش بودند تا با ارائۀ شکوائیهای علیه مقامات به علت سوء مدیریت ایشان در بحران کوید 19، اقامۀ دعوی نمایند را دستگیر کردند. مقامات یکی از اعضاء این گروه را شبانه آزاد کردند اما مدافعان حقوق بشر؛ آرش کیخسروی، مهدی محمودیان، مصطفی نیلی، محمدرضا فقیهی، و مریم افرافراز هنوز در بازداشت به سر میبرند.
مقامات رسمی ایران در ارتباط با عرضۀ کُندِ واکسن به مردم، تحریمها و تأخیر در وارد کردن واکسنها و نیز یکدیگر را مقصر میدانند بدون آنکه برای ادعاهایشان شواهد مشخص و واضحی ارائه دهند.
اظهارات مقامات ارشد ایرانی شدیداً در تأمین واکسنهای حیاتبخش مداخله نموده و اطلاعات گمراه کننده را در میان ایرانیان ترویج نموده است. آیت الله علی خامنهای رهبر ایران در روز 8 ژانویه 2021 در یک سخنرانی اظهار داشت: «واردات واکسن آمریکایی و انگلیسی کورونا ممنوع است.» در توئیتی که توئیتر آن را به دلیل نقض خط مشی این سازمان در "ترویج اطلاعات گمراه کننده در مورد کوید 19" پنهان نمود، خامنهای ادعا کرد که واکسنهای ساخت ایالات متحده و بریتانیا «قابل اعتماد نیستند و دور از ذهن نیست که بخواهند ملتهای دیگر را آلوده کنند.»
این خط مشی عواقب شدیدی برای حقوق ایرانیان در مورد وضعیت سلامت و توانایی دسترسی به واکسنهای مورد نیاز داشته است. در 9 ژانویه دکتر محمد حسن قوسیان مقدم، رئیس جمعیت هلال احمر ایران گفت برنامۀ وارد کردن 150.000 واکسن فایزر که توسط یک سازمان خیریه امریکایی اهدا شده بود منتفی شده است.
ایران دچار کمبود واکسن کوید 19 است. بر طبق آمار وزارت بهداشت تا تاریخ 18 اوت، از 85 میلیون جمعیت [ایران] فقط 5.063.519 تن هر دو واکسن کوید 19 خود را دریافت کردهاند. ایران فقط واکسنهایی را تأئید کرده است که برای واکسیناسیون کامل، به تزریق دو نوبت واکسن نیاز دارد.
مقامات ایران در طی سال گذشته به تولید یک واکسن داخلی به نام کو-ایران برکت اولویت داده و در مورد آن تبلیغات زیادی انجام دادهاند و بر طبق گزارش‌ها، منابع دولتی قابل ملاحظهای را صرف سرمایه گذاری برای تولید آن نمودهاند. اما نه مقامات ایرانی و نه شرکت دولتیِ تولید کنندۀ واکسن هیچیک اطلاعات دقیق و مشخصی در بارۀ ایمنی و کارایی این واکسن منتشر نکردهاند. متخصصین در مورد این فقدان شفافیت ابراز نگرانی کردهاند. و نیز به نظر میرسد که میزان تولید هم شدیداً از برنامۀ زمانبندی شده عقب مانده است.
به نظر میرسید دولت ایران در مواجهه با بحران شدید سلامت مردم و انتقادات گستردهای در مورد نحوۀ برخورد با آن توسط مسئولان ممنوعیت واکسنهای ساخت امریکا و بریتانیا را لغو کرده است. در روز 10 اوت رئیس جمهور ابراهیم رئیسی که در ابتدا از ممنوع نمودن [ورود واکسن] توسط آیت الله خامنهای حمایت میکرد، به دولت دستور داد تا فوراً منابعی را برای وارد کردن واکسن اختصاص دهد. در همان روز آیت الله خامنهای هم گفت که واکسنها باید «به هر شکل ممکن» تأمین بشوند. پس از چندین هفته بالا رفتن شمار تلفات و بستری شدن مردم در بیمارستانها، مقامات ایران یک تعطیلی شش روزه را از 15 اوت آغاز کردهاند.
مقامات فعلی و سابق دولت ایران در انظار عموم یکدیگر را برای اِهمال و قصور دولت در برخورد با پاندمی مقصر میدانند. در روز 11 اوت علیرضا زالی، فرمانده ستاد مقابله با کورونا در تهران به خبرنگاران گفت کل ذخیرۀ واکسن کشور فقط برای 5 روز کافی است. زالی همچنین ادعا نمود که سفرای ایران برای تأمین واکسنهای خارجی به منظور وارد کردن آنها به ایران تلاش کافی نکردهاندو اینکه مسئولان ارشد به مسئولان بهداشت گفتند به مقامات رسمی سازمان بهداشت جهانی (WHO) که از ایران دیدار میکردند در مورد نیازهای فوری مربوط به پاندمی در ایران و میزان تلفات واقعی کشور اطلاعات گمراه کننده بدهند.
در پاسخ، وزیر امور خارجه ایران جواد ظریف در اینستاگرام خود ادعا نمود که وزارتخانۀ وی در مورد ورود 24 میلیون واکسن اقدام کرده و به طور ضمنی اظهار کرد که دیگر نهادهای دولتی در این مورد مقصرند. وی بدون ارائۀ هر گونه جزئیات یا شواهد بیشتر، گفت «کدام دستگاه پروفورمای ورود 20 میلیون واکسن ... را رد کرد؟»
سازمان دیدهبان حقوق بشر گفت مقامات ایرانی باید هر یک از منابع موجود را به کار گیرند تا به طریقی به شیوع بیماری پاسخ گویند که حقوق بشر را محترم شمارد و میزان آسیبِ وارده به سلامت و رفاه تمام ساکنان کشور را به حداقل برساند. این موضوع شامل تأمینِ به موقعِ اطلاعات دقیق در بارۀ پاندمی، فراهم ساختن تجهیزات محافظ شخصی به میزان کافی برای کارکنان خط مقدم، در دسترس قرار دادن تست کورونا به گونهای مطمئن که مردم استطاعت مالی تهیۀ آن را داشته باشند، و فراهم ساختن حمایتهای رفاه اجتماعی تا افراد در هنگام لزوم بتوانند با فکری آسوده در قرنطینه بمانند، میشود.
سازمان دیدهبان حقوق بشر اظهار داشت دولت ایران باید تمام قراردادهای خرید و نیز صورت توزیع و تحویل واکسن با جزئیات قیمت، تاریخ تحویل و تعداد دوز (میزان مصرف) را به روز کرده و منتشر نماید.
سازمان دیدهبان حقوق بشر قبلاً از تمامی کشورهای ذینفع از جمله ایالات متحده که تحریم‌های وسیع بخشهای دولتی و خصوصی، مالی و اقتصادی بر ایران تحمیل کردهاند خواسته است تضمین نمایند که مردم ایران به طور سریع و عادلانه و بدون شرایط دست و پا گیر به واکسنهای کوید 19 مطمئن، کارآمد و دارای قیمت مناسب دسترسی داشته باشند. در روز 17 ژوئن وزارت خزانه داری ایالات متحده یک مجوز عمومی اضافی برای معاملات و فعالیتهایی که به تحویل ماسک صورت، دستگاههای تنفس مصنوعی، مخازن اکسیژن، واکسن و تولید واکسن، تستهای کوید 19، سیستمهای فیلتر کردن هوا و بیمارستانهای صحرایی مربوط میشود، صادر کرد.
ایران یکی از امضاء کنندگان میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی میباشد که تصریح میکند هر یک از آحاد مردم حق دارند «به بهترین استاندارد سلامت جسمی و روحی ممکن الحصول» دسترسی داشته باشند. بر اساس این کنوانسیون دولت موظف است با «سعی و اهتمام خود و از طريق همكاری و تعاون بين‌المللی به ويژه در طرحهای اقتصادی و فنی، با استفاده از حداكثر منابع موجود خود» برای حصول حقِ برخورداری از سلامت اقدام نماید.دولت به ویژه ملزم است اقدامات مؤثری در جهت «پيشگيری و معالجه بيماری‌های همه گير، بومی، حرفه‌ای و ساير بيماریها» انجام دهد. کنترل بیماریهای همه گیر در کنار اقدامات دیگر نیاز به «انجام دادن یا بهبود بخشیدن به برنامههای واکسیناسیون و دیگر روشهای مقابله با بیماریهای عفونی» دارد.
در حالی که تحریم‌های مالی بدون شک توان کشورِ تحریم شده را برای تأمین بودجه و حمایت از برخی از اقدامات لازم از بین میبرد، اما تعهد ایران برای «استفاده از حداكثر منابع موجود خود» به منظور «تأمین بالاترین محافظتهای ممکن» از حق برخورداری از سلامت افرادی که در قلمرو این کشور هستند، به قوت خود باقی است.
سازمان دیدهبان حقوق بشر قبلاً از تمامی کشورهایی که تأمین مالی تحقیقات در مورد واکسن کوید 19 را بر عهده دارند خواسته است تضمین نمایند که دریافت کنندکان این منابع مالی تمام اطلاعات علمی مربوطه و فوت و فنهای دیگری که تولید انبوه و موفق این واکسنها را امکانپذیر میسازد را با دیگران سهیم شوند.
سپهری فر اظهار داشت «مقامات ایرانی نمی توانند با مقصر قلمداد کردن تحریمها بهانهای برای سوء مدیریت خود در پاندمی کوید 19 بیاورند. ایرانیان سزاوارند و نیاز دارند که عملکرد بهتری از دولت خود دریافت کنند.»
شرایط وخیم در ایران
مقامات بهداشتی و رسانههای عمومی گزارش دادهاند که در شهرها از جمله تهران، اهواز و مشهد بیمارستانها به حداکثر ظرفیت خود رسیدهاند و در استانهای اصفهان، اردبیل و سیستان و بلوچستان نیز به حداکثر ظرفیت نزدیک هستند. پزشکان در مشهد وضعیتی به ویژه وخیم را گزارش میکنند که میزان تلفات و بستری شدن در بیمارستانها به سرعت رو به افزایش است.
در حالیکه مقامات ایران گزارش کردند که از 16 اوت روزانه حد اقل 655 نفر در اثر ابتلا به کوید 19 جان باختهاند، این رقم احتمالاً شدیداً از میزان واقعی کمتر است. ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت قبلاً در مصاحبهای با رسانهها گفته بود که مسئولان فقط هنگامی تلفات کوید را ثبت میکنند که تست پی.آر.سی مثبت باشد و شمار واقعی تلفات به احتمال زیاد 1.5 تا 2.2 برابر میباشد.
زالی، فرماندۀ ستاد مقابله با کورونای تهران در روز 4 اوت گزارشهای رسانههای اجتماعی مبنی بر کمبود اکسیژن و سرم پزشکی مورد نیاز برای رساندن داروی رمدیسیویر (remdesivir)، دارویی که به بیماران کوید 19 با شرایط بحرانی داده میشود، در تهران را تأئید نمود. مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان خراسان رضوی نیز تأئید کرد که به دلیل کمبود سرم و رمدیسیویر در این استان، این داروها سهمیه بندی شده است.
طرح واکسیناسیون ایران: تهیه و تولید واکسن
وزارت بهداشت ایران طرح ملی چند مرحلهای واکسیناسیون را در روز 19 ژانویه اعلام نمودکه چهار مرحلۀ واکسیناسیون رایگان را تعریف میکند که در آن به کارکنان بخش بهداشت و درمان، افرادی که از جهت سلامت دارای شرایط بخصوصی هستند و افراد مسنتر اولویت داده میشود. در حالی که طرح واکسیناسیون شامل مهاجرانی که دارای اقامت قانونی هستند نیز میشود، این طرح 2 میلیون مهاجر بدون مدرک افغان در ایران را نادیده میگیرد.
از آن زمان توزیع واکسن توسط دولت بسیار کند تر از آنچه که به مردم قول داده شده، بوده است و طرحهای آن برای تهیۀ میزان لازم چه از طریق واردات و چه از طریق تولید داخلی، فاقد شفافیت بوده است. یک پیوست طرح واکسیناسیون ملی، میزان متوسط واکسیناسیون را 400.000 در روز یا 10 میلیون در ماه پیش بینی کرد. با وجود این، اطلاعات رسمی تا اواخر ماه ژوئیه نشان میدهد که در اکثر روزها میزان متوسط واکسیناسیون به میزان قابل ملاحظهای کمتر بوده است.
مسئولان واکسنهایی را از چندین کشور وارد کردهاند و واکسنهای اهدایی را پذیرفتهاند و نیز از طریق کو وَکس (COVAX) که سیستم جهانی تهیۀ واکسن میباشدهم مقداری واکسن تهیه نمودهاند. اما در مورد میزان کل واکسنهای وارداتی یا طرحهای واردات واکسن، شفافیت کمی وجود داشته است. بانک مرکزی ایران در روز 6 ژانویه اعلام کرد که هزینۀ وارد کردن 16.8 میلیون واکسن از طریق کووَکس را پرداخت کرده است.
کمبود موجودی واکسن شدیداً در کار کووَکس در سطح جهان اخلال ایجاد کرده و سبب بروز تأخیر شده. به گفتۀ سخنگوی سازمان غذا و داروی ایران، پس از تأخیرها فقط 2.2 میلیون واکسن از طریق کووَکس تحویل داده شده است. کریم همتی، رئیس جمعیت هلال احمر ایران در روز 5 اوت به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفت که مجموعاً 12.650.000 واکسن از طریق این سازمان وارد و به وزارت بهداشت ایران تحویل داده شده است.
اگرچه گزارشهای رسانهای وابسته به دولت ادعا میکنند که مرحلۀ 3 آزمایش بر روی واکسنهای داخلی به طور عمومی در ماه اوت اعلان خواهد شد، اما بر اساس گزارش‌ها، این واکسن از سازمان غذا و داروی ایران در تاریخ 14 ژوئن برای استفادۀ فوری تأئیدیه دریافت کرده و مسئولان در نقاط مختلف سراسر کشور شروع به تزریق آن کردند. سازمان دیدهبان حقوق بشر گفت ایران باید فوراً نتایج آزمایشهای مرحلۀ 3 را اعلام نماید و این اطلاعات را در اختیار یک سازمان علمی مستقل قرار دهد تا اطمینان حاصل نماید که مطالعات مناسبی برای مرحلۀ 4 در نظر گرفته شده باشد تا اتفاقات سوء بالقوه را زیر نظر بگیرد.
به نظر میرسد که تولید واکسنهای داخلی ایران شدیداً از برنامۀ زمانبندی شدهای که قول داده شده بود، عقب افتاده است. ستاد اجرای فرمان امام خمینی که یکی از قدرتمندترین نهادهای دولتی است، از سرمایه گذاران اصلی واکسن کو ایران برکت میباشد. مدیر روابط عمومی این ستاد در روز 3 ژوئیه اعلام کرد که این شرکت قصد دارد تا ماه سپتامبر 50 میلیون واکسن تولید کند، اما به نظر نمی رسد که آنها به هیچوجه مطابق با برنامه بوده و نزدیک به این تعداد واکسنی که قول دادهاند، رسیده باشند. حسن جلیلی، مدیر اجرایی شرکت داروسازی ایرانی مسئول تولید این واکسن در روز 31 ژوئیه اظهار داشت که در حدود 5 میلیون واکسن تولید شده و در مرحلۀ تست محصول از جهت مسائل ایمنی است و 1.5 میلیون واکسن نیز به وزارت بهداشت تحویل داده شده است.
