Σήμερα συμπληρώνονται δύο χρόνια καταχρηστικών πρακτικών της ελληνικής αστυνομίας εις βάρος των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο στην Αθήνα, στο πλαίσιο της επιχείρησης «Ξένιος Ζευς», η οποία –κατά ειρωνικό τρόπο– πήρε το όνομά της από τον θεό της φιλοξενίας κατά την αρχαιοελληνική μυθολογία.
Στους δρόμους της ελληνικής πρωτεύουσας, οι καταχρηστικοί έλεγχοι και έρευνες της αστυνομίας αποτελούν καθημερινό φαινόμενο. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν τεθεί υπό κράτηση από την αστυνομία με βάση την υπόθεση ότι είναι παράτυποι μετανάστες. Άτομα με εμφάνιση αλλοδαπού υποβάλλονται σε ελέγχους ρουτίνας για εξακρίβωση στοιχείων, αδικαιολόγητη έρευνα των προσωπικών τους αντικειμένων, προσβολές και, σε ορισμένες περιπτώσεις, σωματική κακοποίηση.
Ακόμη και όταν τα εν λόγω άτομα διαθέτουν έγγραφα ταυτότητας που αποδεικνύουν ότι έχουν νόμιμο δικαίωμα να βρίσκονται στην Ελλάδα, αυτό δεν εμποδίζει πάντοτε την αστυνομία από το να τους οδηγεί σε αστυνομικό τμήμα όπου ενδέχεται να τεθούν υπό κράτηση για ώρες εν αναμονή της εξακρίβωσης του νομικού καθεστώτος τους. Η Human Rights Watch κατέγραψε αυτές τις παραβιάσεις στην έκθεση με τίτλο «Ανεπιθύμητοι επισκέπτες» που εξέδωσε τον Ιούνιο του 2013.
Μέρος του προβλήματος είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, οι αστυνομικοί έχουν ευρείες εξουσίες να σταματούν άτομα για έλεγχο και να τους ζητούν να επιδείξουν αποδεικτικό της ταυτότητάς τους χωρίς καμία υπόνοια διάπραξης εγκληματικής ενέργειας. Δεν υπάρχουν νομικές διασφαλίσεις ούτε καθοδήγηση που να διέπει τους ελέγχους εξακρίβωσης στοιχείων, και οι αστυνομικοί δεν είναι εκπαιδευμένοι σε θέματα μετανάστευσης και ασύλου.
Σε έκθεση που εξέδωσε τον Δεκέμβριο του 2013, και με την οποία καταδικάζει τις εν λόγω πρακτικές, ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ ανέφερε ότι «δεν αμφισβητείται η αναγκαιότητα των επιχειρήσεων εξακρίβωσης στοιχείων μεταναστών, κρίνεται όμως αμφίβολη η αποδοτικότητα και η αποτελεσματικότητα του τρόπου με τον οποίο διεξήχθη η επιχείρηση Ξένιος Ζευς». Ο Συνήγορος του Πολίτη επέκρινε την επιχείρηση τον Σεπτέμβριο του 2013, αναφέροντας ότι είναι δυσανάλογη και ότι συνιστά διάκριση.
Παρά τη θέσπιση νόμου, πέρυσι τον Μάρτιο, που καθιστά ευκολότερη την υποβολή καταγγελίας για καταχρηστική συμπεριφορά των αρχών επιβολής του νόμου και αναγνωρίζει τη ρατσιστική συμπεριφορά και τις πρακτικές διακρίσεων λόγω εθνοτικής καταγωγής ή θρησκείας ως λόγους καταγγελίας κατά αστυνομικών, η συμπεριφορά της αστυνομίας κατά τη διάρκεια των ελέγχων εξακολουθεί να είναι απογοητευτική.
Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει αναθεωρήσει τις γενικές εξουσίες όσον αφορά την εξακρίβωση στοιχείων και τη σωματική έρευνα ούτε έχει θεσπίσει τις αναγκαίες νομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις για να διασφαλίσει ότι οι επιχειρήσεις της αστυνομίας διεξάγονται σε πλαίσιο πλήρους συμμόρφωσης με το εθνικό και το διεθνές δίκαιο που απαγορεύουν τις διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένης της διακριτικής αντιμετώπισης ατόμων βάσει εθνοτικής καταγωγής, την κακομεταχείριση και την αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας. Οι αστυνομικοί που διεξάγουν ελέγχους εξακρίβωσης στοιχείων μεταναστών χρειάζονται κατάλληλη εκπαίδευση, εξοπλισμό και καθοδήγηση για το πώς να διενεργούν τους εν λόγω ελέγχους χωρίς να παραβιάζουν τα δικαιώματα των ανθρώπων.
