(Băng Cốc) – Hôm nay Tổ chức Theo dõi Nhân quyền ghi nhận rằng Bộ Y tế Việt Nam đã chính thức khẳng định bằng văn bản ngày mồng 3 tháng Tám năm 2022 rằng luyến ái đồng tính và chuyển giới không phải là bệnh tâm thần. Quyết định này đã đưa chính sách y tế của Việt Nam theo đúng tiêu chuẩn y tế và nhân quyền toàn cầu.
Văn bản hướng dẫn mới này của Việt Nam xác nhận rằng “Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã khẳng định đồng tính hoàn toàn không phải là bệnh, vậy nên đồng tính không thể “chữa”, không cần “chữa” và cũng không thể làm cách nào thay đổi được.”
“Việc Bộ Y tế Việt Nam công nhận rằng xu hướng tính dục và bản dạng giới không phải là bệnh sẽ trút bỏ gánh nặng cho người LGBT và gia đình họ trên khắp đất nước Việt Nam,” ông Kyle Knight, nghiên cứu viên cao cấp về quyền của người đồng tính, song tính và chuyển giới (LGBT) thuộc Tổ chức Theo dõi Nhân quyền nói. “Người LGBT ở Việt Nam đáng được tiếp cận thông tin và dịch vụ y tế một cách bình đẳng không bị phân biệt, và văn bản hướng dẫn mới của Bộ Y tế là một bước đi quan trọng theo hướng đúng.”
Tổ chức Theo dõi Nhân quyền ghi nhận rằng trong những năm gần đây, Việt Nam đã đạt được một số tiến bộ về quyền của người LGBT. Năm 2013, chính quyền Việt Nam đưa kết hôn đồng giới ra khỏi danh sách các hình thức cấm kết hôn, nhưng quy định mới này không cho phép công nhận chính thức các mối quan hệ đồng giới. Năm 2015, Quốc Hội sửa đổi Luật Dân sự khiến cho việc đổi tên và đăng ký giới tính đối với người chuyển giới không còn bị coi là hành vi vi phạm pháp luật nữa, nhưng những nội dung thay đổi vẫn chưa hình thành được một quy trình pháp lý chính thức về công nhận giới tính.
Năm 2016, trong khi đang là thành viên của Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc, Việt Nam đã bỏ phiếu thuận cho một nghị quyết về nhu cầu được bảo vệ chống bạo hành và kỳ thị trên cơ sở xu hướng tính dục và bản dạng giới. Phái đoàn Việt Nam phát biểu về quyết định ủng hộ trước khi bỏ phiếu rằng: “Lý do Việt Nam bỏ phiếu thuận xuất phát từ các thay đổi về chính sách trong nước cũng như quốc tế liên quan đến quyền của người LGBT.”
Tuy nhiên, như Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã ghi nhận trong một bản Phúc trình năm 2020, tình trạng hiểu lầm trên thực tế và các định kiến tiêu cực đã góp phần gây ra những vi phạm nhân quyền đối với người LGBT ở Việt Nam. Niềm tin rằng luyến ái đồng tính là một dạng bệnh tâm thần có thể khám được vẫn phổ biến ở Việt Nam. Niềm tin sai lạc này có căn nguyên từ tình trạng chính quyền và các đoàn thể ngành y tế không phổ biến được thông tin một cách hiệu quả rằng luyến ái đồng tính chỉ là một biến thể tự nhiên trong trải nghiệm của nhân loại.
Các nhà nghiên cứu đã viết rằng Việt Nam chưa từng chính thức tiếp nhận quan điểm ban đầu của WHO, khi giới thiệu các chẩn đoán về đồng tính luyến ái vào năm 1969. Vì các chẩn đoán về đồng tính dường như chưa từng được chính thức đưa vào sách vở ở Việt Nam, nên chính quyền Việt Nam không hề chính thức bãi bỏ cách chẩn đoán này, như nhiều quốc gia trên khắp thế giới đã làm khi WHO loại bỏ nó khỏi danh mục vào năm 1990. Cách thức chính quyền Việt Nam coi luyến ái đồng tính như một dạng lệch lạc hành vi, cộng với sự cổ súy cho quan điểm này của các nhân vật nổi tiếng trong ngành y đã nhân rộng niềm tin phổ biến rằng luyến ái đồng tính là một dạng bệnh lý.
Các huyền thoại hoang đường phổ biến về luyến ái đồng tính có tác động sâu sắc tới thanh thiếu niên. “Có rất nhiều sức ép đối với trẻ em phải luyến ái dị tính,” một chuyên gia tư vấn ở trường học tại Hà Nội kể với Tổ chức Theo dõi Nhân quyền. “Luôn luôn có những thông tin tham chiếu gợi ý rằng có rung động với người đồng giới là một triệu chứng có thể và cần được thay đổi và chữa trị.”
Nhà nhân chủng học Natalie Newton phân tích trong một bài báo viết năm 2015 rằng “Các mục tư vấn trên báo ở Việt Nam cũng đăng tải ý kiến các bác sĩ và chuyên gia tâm lý học, những người đã viết về luyến ái đồng tính như một căn bệnh sinh lý, một sự rối loạn di truyền, hay mất cân bằng nội tiết tố, hoặc chứng bệnh tâm thần.”
Các cơ quan y tế thế giới và ngày càng nhiều các hiệp hội chuyên khoa y tế cấp quốc gia và các bộ y tế trên toàn cầu đã ban hành các chính sách khẳng định rằng xu hướng tính dục và bản dạng giới không phải là bệnh, cũng như các chính sách chống phân biệt đối xử đối với người LGBT. Trong đó có Bộ Y tế Công cộng Thái Lan, vào năm 2002 đã ra tuyên bố rằng “những người yêu người cùng giới không thể bị coi là bất bình thường về tâm lý hay mắc bất kỳ một loại bệnh nào.” Các hiệp hội chuyên ngành y khoa cấp quốc gia ở Hồng Kông, Philippines và Ấn Độ đã xác nhận quan điểm như trên và ủng hộ quyền về sức khỏe không bị kỳ thị của người LGBT.
Bộ Y tế Việt Nam đã ban hành các hướng dẫn như sau đối với tất cả các cơ sở y tế trên toàn quốc:
- Tăng cường tuyên truyền, phổ biến để các bác sĩ, nhân viên y tế và người dân đến cơ sở khám chữa bệnh hiểu đúng về người đồng tính, song tính và chuyển giới.
- Khi tổ chức khám bệnh, chữa bệnh cho người đồng tính, song tính và chuyển giới, phải bình đẳng, tôn trọng về giới tính, không phân biệt đối xử, kỳ thị đối với các đối tượng này.
- Không coi đồng tính, song tính và chuyển giới là một bệnh.
- Không can thiệp, ép buộc điều trị đối với các đối tượng này, nếu có chỉ là hỗ trợ về tâm lý và do người có hiểu biết về bản dạng giới thực hiện.
- Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh, người hành nghề trong việc thực hiện, tuân thủ các nguyên tắc hành nghề khám bệnh, chữa bệnh theo đúng quy định của pháp luật.
Văn bản hướng dẫn nói trên được ban hành sau khi có cuộc vận động kiến nghị của xã hội dân sự thu được hơn 76.000 chữ ký và một bức thư của văn phòng WHO ở Việt Nam khẳng định “WHO giữ vững lập trường rằng mọi nỗ lực nhằm thay đổi xu hướng tính dục của một người không dị tính là thiếu cơ sở y khoa và không thể chấp nhận về mặt đạo đức.”
“Giờ đây Việt Nam đã gia nhập hàng ngũ ngày càng đông các quốc gia trên thế giới có quan điểm rằng luyến ái đồng tính và bản dạng giới đều là các biến thể tự nhiên trong trải nghiệm của nhân loại,” ông Knight phát biểu. “Qua văn bản hướng dẫn nêu trên, Bộ Y tế Việt Nam đã nâng cao một số quyền cơ bản, và từ nay người LGBT có cơ sở ngày càng vững chắc hơn để thể hiện bản thân mà không sợ các phản ứng tiêu cực.”
