Rwanda heeft veel te vieren, slechts 21 jaar nadat de genocide het land verwoestte, stelt Anna Timmerman van Human Rights Watch (HRW) ter gelegenheid van Rwanda-dag, morgen in Amsterdam. Indicatoren over armoede, gezondheid en de economie blijven in de goede richting bewegen, maar er zijn ook ernstige misstanden, schrijft HRW.
Terwijl Rwanda op sommige gebieden duidelijk vooruitgang heeft geboekt, laat het elders tekortkomingen zien. Er zijn ernstige beperkingen op fundamentele politieke rechten zoals de vrijheid van meningsuiting, en afwijkende meningen worden niet getolereerd. In deze restrictieve omgeving arresteren de autoriteiten mensen op willekeurige basis en houden ze hen onrechtmatig gevangen.
Een van de meest beruchte illegale detentiecentra in de hoofdstad Kigali is het Gikondo Transit Center. De politie pakt op straat de armen van de stad op - straatverkopers, daklozen, bedelaars, sekswerkers - en houdt ze zonder wettelijke basis weken of maandenlang gevangen in Gikondo. De autoriteiten vertellen hen dat ze vies zijn, en dat ze Kigali's reputatie van schone stad ruïneren.
Miserabel
De omstandigheden in Gikondo zijn miserabel. Gedetineerden worden opgesloten in krappe ruimtes zonder voldoende voedsel en water. Bezoek van familie en vrienden is niet toegestaan. Gedetineerden worden regelmatig geslagen door de politie of door andere gedetineerden, die door de politie zijn aangewezen om de orde te handhaven. Wanneer kinderen hun ontlasting op de vloer deden - ze mogen de toiletten maar twee keer per dag gebruiken - werden de vrouwen werden geslagen in hun bijzijn.
De Rwandese regering beweert dat Gikondo een centrum is waar mensen worden voorbereid op een terugkeer naar de maatschappij, maar degedetineerden met wie Human Rights Watch sprak, werd geen enkele vorm van begeleiding, opleiding of andere activiteiten aangeboden. Velen werden vrijgelaten - vaak na het omkopen van de politie - in een veel slechtere conditie dan toen ze Gikondo binnen kwamen. Velen, vooral sekswerkers, hebben meerdere keren in Gikondo vastgezeten.
Schendingen
Het vasthouden van mensen in Gikondo en de misstanden daar vormen schendingen van het recht in Rwanda. In een brief aan Human Rights Watch in november 2014 erkende de Rwandese minister van Justitie dat er geen wettelijk kader was voor het beheer van het centrum.
De viering van Rwanda Dag in Nederland laat zien dat er een sterke relatie is tussen beide landen. De Nederlandse minister van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking bezocht Rwanda eind 2014. De Rwandese minister van justitie bracht een bezoek aan Nederland in juni 2015.
Nederland is een belangrijke donor van Rwanda, en biedt ondersteuning voor voedselzekerheid, waterbeheer en de rechtsstaat. Voor de periode 2014-2017 heeft Nederland respectievelijk 30,3 miljoen, 122,9 miljoen en 35 miljoen euro bestemd voor deze thema's.
Onder het 'security and rule of law'-programma biedt het Nederlandse geld uiterst belangrijke financiering voor het Rwandese ministerie van Justitie. Nederland is daarmee in de positie om Rwanda aan te spreken op dit onderwerp.
'Rapport onjuist'
Human Rights Watch publiceerde vorige week een rapport waarin de onwettige detentie en mishandelingen in Gikondo worden beschreven - het tweede rapport over het centrum in negen jaar. Bij monde van het ministerie van justitie en de burgemeester van Kigali liet de Rwandese regering eerst weten dat de informatie in het rapport onjuist was - regeringen over de hele wereld gebruiken dit refrein als ze worden geconfronteerd met de harde waarheid - om later te beweren dat de mensen die in Gikondo worden vastgehouden, vooral drugsgebruikers zijn die hulp nodig hebben.
Maar Human Rights Watch documenteerde een andere realiteit. Het meerendeel van de 57 ex-gedetineerden in Gikondo die we interviewden waren arme vrouwen en mannen in de marge van de maatschappij, die er nauwelijks in slagen te voorzien in hun levensonderhoud.
Het leven van deze mensen is zwaar, en wordt nog zwaarder gemaakt door het bestaan van dit illegale detentiecentrum. De Rwandese regering moet dit centrum sluiten, en de politie moet zich niet op deze manier bezighouden met mensen die slechts proberen te overleven.
Lastige vragen
Als het beleid van de Rwandese regering echt is gericht op het voorbereiden van mensen bij hun terugkeer in de burgermaatschappij, en het aanbieden van trainingen en onderwijs voor kwetsbare groepen, dan is dat een waardevol doel. Maar dat is niet wat in Gikondo gebeurt.
Tijdens de festiviteiten op Rwanda Dag zullen Nederlandse beleidsmakers terecht een paar van Rwanda's indrukwekkende verworvenheden vieren. Maar ze moeten ook achter de facade kijken en stilstaan bij de mensen in Gikondo, die lijden onder ernstige misstanden, simpelweg omdat ze arm zijn.
Nederland moet Rwanda lastige vragen durven stellen over Gikondo, en het Rwandese ministerie van justitie vertellen dat dit voorbeeld van minachting van de rechtstaat en fundamentele mensenrechten onacceptabel is.
Anna Timmerman is Senior Director van het Nederlandse kantoor van Human Rights Watch.
