ایران: نگرانی از بدرفتاری در اثر مرگ معترضان بازداشت شده

(بیروت) – دیده‌بان حقوق بشر امروز گفت گزارش‌های جدید از مرگ در بازداشت در ایران نگرانی‌های شدیدی درباره‌ی رفتار با هزاران فرد بازداشت‌شده توسط نیروهای دولتی در جریان اعتراض‌های گسترده ایجاد می‌کند. فعالان در ۷ و ۸ ژانویه‌ی ۲۰۱۸ حداقل مرگ دو نفر از بازداشت‌شدگان در جریان اعتراض‌های اخیر در شهرهای تهران و اراک را گزارش کردند. مقامات ایران باید تضمین کنند که همه‌ی مرگ‌های واقع‌شده در بازداشت و ادعاهای بدرفتاری با سرعت و به شکل مستقل مورد بررسی قرار گیرند، و هر کس مسئول این وقایع باشد مورد پیگرد قرار گیرد.

Click to expand Image

در روز ۷ ژانویه، یک کمیته‌ی فعالان ایرانی که برای مستندسازی و نظارت بر بازداشت‌های صورت‌گرفته در اعتراض‌های ۲۰۱۷-۲۰۱۸ تشکیل شده است گزارش داده‌اند که سینا قنبری، مردی ۲۳ ساله از تهران، در بند «قرنطینه» زندان اوین در تهران تحت «شرایط نامعلوم» فوت کرده است. در ۵ ژانویه، کمپین حقوق بشر ایران گزارش داد که وحید حیدری، معترضی که در شهر اراک استان مرکزی بازداشت شده بود، در بازداشت و تحت شرایطی نامعلوم درگذشته و همان روز به خاک سپرده شده است.

سارا لی ویتسون، مدیر بخش خاورمیانه‌ی دیده‌بان حقوق بشر گفت «گزارش‌های مرگ موجب می‌شود که بررسی فوری این موارد و محاکمه‌ی هر فرد مسئول بدرفتاری‌ها اهمیتی حیاتی پیدا کنند». او افزود «میراث زندان کهریزک، که معترضان سال ۲۰۰۹ در آن شکنجه و کشته شدند، و مصونیت مداوم مسئولان این جنایت‌ها، بر سرنوشت افراد دستگیر شده از آغاز این اعتراض‌ها سایه افکنده است».

در ۸ ژانویه، دو نماینده‌ی مجلس ایران و رییس سازمان زندان‌های تهران مرگ قنبری در زندان اوین در تهران را تأیید کردند. طیبه سیاوشی، نماینده‌ی مجلس از تهران۷ به خبرگزاری کار ایران(ایلنا) گفت که وقتی از وزیر اطلاعات درباره‌ی مرگ قنبری پرسیده است، مقامات به او گفته‌اند که پلیس قنبری را بازداشت کرده و به مقامات قضایی تحویل داده بوده است، و او در بازداشت دست به خودکشی زده است. همچنین محمود صادقی، نماینده‌ی دیگری از تهران، توییت کرد که مقامات اطلاعاتی مرگ سینا قنبری را در پاسخ به صادقی تأیید کرده‌اند.

مصطفی محبی، رییس سازمان زندان‌های تهران به ایسنا گفت که در صبح ۶ ژانویه، قنبری خود را در دستشویی زندان اوین دار زده است و تحقیقات ادامه دارد. دو منبع که از نزدیک بر وضعیت بازداشتی‌ها نظارت می‌کنند اما ترجیح دادند ناشناس بمانند به دیده‌بان حقوق بشر گفتند که ظاهراً خودکشی علت مرگ است اما هیچ اطلاعاتی درباره‌ی شرایط بازداشت قنبری فراهم نکردند.

مقامات استان مرکزی مرگ حیدری را بدون ذکر نام او تأیید کردند اما مدعی شدند که او هم خودکشی کرده است. در ۷ ژانویه وب‌سایت الف گزارش داد که پلیس استان مرکزی گفته بوده است که فردی که در ۱ ژانویه به خاطر فروش مواد مخدر بازداشت شده بوده است دست به خودکشی زده است. در ۹ ژانویه، قاسمی، دادستان استان مرکزی، مرگ مردی در مرکز بازداشت پلیس در اراک را تأیید کرد و مدعی شد که ویدیویی از خودکشی او وجود دارد، و مقامات پزشکی قانونی در حال بررسی مرگ او هستند.

در همان روز۷ محمد نجفی، وکیلی در اراک، به دیده‌بان حقوق بشر گفت که از طریق مرتبطین محلی خبر مرگ حیدری را دریافت کرده است و حیدری فروشنده‌ای خیابانی در یکی از روستاهای اطراف اراک بوده است که در جریان اعتراض‌ها بازداشت شده بوده است. او اضافه کرد که به خانواده‌ی حیدری گفته شده بوده است که پسرشان معتاد به مواد مخدر بوده و در زندان خودکشی کرده است. نجفی گفت «کسانی که جنازه را دیده‌اند به ما گفتند که جراحت‌ها و زخم‌هایی در سمت چپ پیشانی او وجود داشت که می‌تواند نشانه‌ی کتک خوردن با باتوم باشد». او افزود «من گزارش‌های زیادی از افرادی دریافت کرده‌ام که توسط مقامات بازداشت شده بودند و در جریان دستگیری و بازداشتشان مورد ضرب و شتم شدید قرار گرفته بودند».

در ماجراهای بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۹، سه فرد بازداشت‌شده برای ایفای نقش در جریان اعتراض‌ها- امیر جوادی‌فر، محمد کامرانی، و محسن روح‌الامینی- در مرکز بازداشت کهریزک در خارج از تهران که تحت مدیریت نیروی انتظامی قرار داشت فوت کردند. در سال ۲۰۱۰ خانواده‌های قربانیان و فعالان حقوق بشر گزارش کردند که دو بازداشت‌شده‌ی دیگر، رامین آقازاده قهرمانی و عباس نجاتی کارگر، بعد از آزادی از این مرکز و ظاهراً بنا به جراحت‌های واردشده در آنجا فوت کردند. مقامات از مرتبط کردن مرگ آنها به جراحت‌های کهریزک امتناع کرده‌اند.

در ۱۰ ژانویه‌ی ۲۰۱۰، یک کمیته‌ی حقیقت‌یاب مجلس برای بررسی بازداشت‌ها بعد از انتخابات مورد اختلاف ۲۰۰۹ تغیین کرد که سعید مرتضوی، دادستان کل پیشین تهران، مستقیماً مسئول بدرفتاری با بازداشتی‌ها در زندان کهریزک بوده است. در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۷، دادگاه تجدید نظر تهران مرتضوی را به خاطر مشارکت در قتل روح‌الامینی به دو سال زندان محکوم کرد.

در ۹ ژانویه، صادقی، نماینده‌ی مجلس، به خبرگزاری خانه‌ی ملت گفت که مقامات ۳۷۰۰ نفر را در جریان اعتراض‌هایی بازداشت کرده‌اند که در ۲۸ دسامبر در مشهد آغاز شد و به سراسر کشور گسترش یافت. او همچنین تعداد کل دانشجویان بازداشت‌شده را بین ۴۰ تا ۶۸ نفر تخمین زد. اما گزارش‌های پیشتر از آن تعداد دانشجویان بازداشتی، از جمله ده‌ها فعال دانشجویی و اعضای گروه‌های دانشجویی دانشگاه‌ها را بیشتر تخمین می‌زدند.

در ۵ ژانویه، پروانه سلحشوری، نماینده‌ی مجلس از تهران، به کانال تلگرام جامعه‌ی نو گفته بود که بیش از ۹۰ دانشجو، به احتمال زیاد توسط وزارت اطلاعات، بازداشت شده‌اند. در همان روز، صادقی هم به روزنامه‌ی شرق گفت که ۵۵ دانشجو تنها در تهران بازداشت شده‌اند. گروه‌های حقوق بشری هویت ۴۰ دانشجوی دستگیرشده از جمله فعالان دانشجویی را تعیین کرده‌اند.

در ۸ ژانویه، شکوفه یداللهی، مادر کسری نوری، دانشجو و عضو جامعه‌ی دراویش گنابادی که به مدت ده روز در زندان اوین در بازداشت بود، به دیده بان حقوق بشر گفت که مقامات اطلاعاتی در زمان بازداشت نوری و سه تن از دوستانش محمد شریفی مقدم، محمدرضا درویش، و فائزه عبدی‌پور حکم بازداشتی ارائه نکردند. این افراد در روز ۳۰ دسامبر در زمانی که برای ملاقات یک دوست خانوادگی بستری‌شده به بیمارستان دی در تهران مراجعه کرده بودند بازداشت شدند.

یداللهی گفت که شاهدان به خانواده گفته‌اند که وقتی دانشجویان در برابر بازداشت بدون حکم مقاومت کردند یک نیروی لباس شخصی به نیروهای امنیتی گفته است که بازداشتی‌ها را مورد ضرب و شتم قرار دهد و آنها هم تبعیت کرده‌اند. یداللهی گفت که پسرش در بند ۲۰۹ زندان اوین است و به وکیل دسترسی نداشته است. در ۹ ژانویه، وب‌سایت خبری مجذوبان گزارش داد که مقامات نوری، شریفی مقدم، درویش و عبدی‌پور را از زندان آزاد کرده‌اند.

در ۵ ژانویه، سید فرید موسوی، نماینده‌ی مجلس دیگری از تهران، توییت کرد که وقتی درباره‌ی دستگیری دانشجویان از مقامات پیگیری کرده است، به او گفته شده است که بیشتر دستگیری‌ها «پیشگیرانه» بوده‌اند و دانشجویان به زودی آزاد می‌شوند.

در ۳ ژانویه، محمد آقازاده، یک روزنامه‌نگار باسابقه، توییت کرد که مقامات پسرش سهیل آقازاده، دانشجوی دانشگاه تهران را در خانه‌اش بازداشت کرده‌اند،‌با این که او در اعتراض‌ها شرکت نکرده است.

چندین نماینده‌ی پارلمان اعلام کرده‌اند که آنها در حال پیگیری وضعیت بازداشتی‌ها به ویژه دانشجویان هستند. در ۷ ژانویه، ناهید خدابخشی، عضو شورای شهر تهران توییت کرد که از شورا خواسته است تا خانواده‌ی بازداشتی‌ها را به حضور در یک جلسه‌ی شورا دعوت کند. در ۷ ژانویه، معصومه ابتکار، معاون رییس‌جمهور تهران در امور زنان و خانواده توییت کرد که رییس‌جمهور روحانی در جریان یک جلسه‌ی کابینه بر آزادی تمام دانشجویان پافشاری کرده است.

در ۹ ژانویه، بهرام پارسایی، سخنگوی کمیسیون حقوق شهروندی مجلس به خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) گفت که کمیسیون درخواستی رسمی برای بازدید از زندان‌ها از جمله اوین به وزارت دادگستری ارائه کرده است، اما توضیح نداد که آیا این تقاضا به رویدادهای اخیر مربوط است یا خیر. مقامات تحقیقی رسمی درباره‌ی ادعاهای کاربرد غیرقانونی زور و شرایط منجر به مرگ حداقل ۲۱ نفر در ارتباط با اعتراض‌ها و همچنین بازداشت‌های زیاد در سرتاسر کشور به راه نیانداخته‌اند.

دیده‌بان حقوق بشر بر اساس اعلامیه‌های رسمی گزارش‌شده در رسانه‌های خبری تا  ژانویه گزارش‌های دستگیری‌ها و آزادی‌ها را جمع‌آوری کرده است. از ۱۸۵۸ دستگیری اعلام‌شده مقامات آزادی ۳۵۶ نفر را اعلام کرده‌اند اما تعداد کل کسانی که الان در بازداشت به سر می‌برند نامشخص است. اعضای خانواده‌های بازداشتی‌ها به امید گرفتن خبری از عزیزانشان در مقابل زندان اوین در تهران تجمع کرده‌اند.

در ۹ ژانویه، نسرین ستوده، یک وکیل برجسته‌ی حقوق بشر، به دیده‌بان حقوق بشر گفت که چندین خانواده در اوین به او گفته‌اند که بعد از اخبار مربوط به مرگ قنبری آنها شدیداً نگران سلامتی عزیزانشان هستند.

دیده‌بان حقوق بشر گفت ایران با سابقه‌ی مصونیت مداوم و کارنامه‌ای تأسف‌بار از بررسی نقض‌ها، باید به محققان مستقل ایرانی و خارجی از جمله گزارشگر ویژه‌ی سازمان ملل درباره‌ی وضعیت حقوق بشر در ایران اجازه دهد تا از مراکز بازداشت‌ها بازدید کنند و ادعاهای نقض را مورد بررسی قرار دهند.

ویتسون گفت «قوه‌ی قضاییه باید فوراً و بدون هیچ شرطی تمام کسانی را که صرفاً به خاطر مخالفت مسالمت‌آمیز بازداشت‌شده‌اند ازاد کند و دادرسی و محاکمه‌ی عادلانه‌ی متهمان به جرایم مشخص را تضمین کند». وی افزود «یا نمایندگان مجلس یا رییس‌جمهوری که مدعی حمایت از حق تجمع مسالمت‌آمیز است باید تحقیقی رسمی آغاز کنند و پاسخ‌هایی واضح و شایسته‌ی قربانیان و خانواده‌هایشان ارائه کنند».

دستگیری‌های تأییدشده توسط مقامات: