در روز 16 مارس 1988 غیر نظامیان عراقی در شهر حلبچه با کابوسی از خواب برخاستند. هواپیماهای عراقی سعی در عقب راندن نیروهای ایرانی و کرد، در آخرین مراحل وحشتناک جنگ ایران داشتند، شهر را با گاز خردل و سارین که هر دو مواد کشنده هستند ، بمباران کردند.
گزارشهای رسانهها تخمین میزنند حدود 5000 انسان، که بیشتر آنها را زنان و کودکان تشکیل میدادند در این جنایت جنگی جان خود را از دست دادند، و حدود 7000 تا 10000 تن دیگر مصدوم شدند که آسیبهای بسیاری از ایشان مادامالعمر است.
عراق در طول جنگ خونین هشت سالهاش با ایران مکرراً از سلاحهای شیمیایی استفاده کرد. اما هم پیمانان عراق با وجود آنکه هیچیک از این حملات سرّی نبود، خود را به تجاهل زدند. اخبار حملات شیمیایی عراق علیه ایران نخستین بار در ماه اوت 1983 در رسانهها مطرح گردید. در روز 16 فوریه 1984 علی اکبر ولایتی، وزیر خارجۀ وقت ایران به کنفرانس خلع سلاح در ژنو گفت حد اقل 49 حملۀ شیمیایی از جانب عراق در مناطق مرزی اتفاق افتاده که حد اقل 109 کشته و صدها زخمی به جای گذاشته است.
پس از آنکه انتشار گزارشهای مربوط به حملات شیمیایی عراق ادامه یافت، محققین سازمان ملل چندین بار از مناطق جنگی در مناطق مرزی ایران بازدید به عمل آوردند. در سال 1986 در نامهای که یافتههای محققان را نقل قول مینمود، خاویر پرز دوکویار، دبیر کل سازمان ملل اظهار داشت: «در این شرایط دبیر کل با اظهار تأسف نظر متخصصین را تأئید مینماید که نیروهای عراقی علیه نیروهای ایرانی از سلاحهای شیمیایی استفاده کردهاند.»
در همان زمان، هم پیمانان امریکایی عراق فعالانه از عراق پشتیبانی مینمودند. آژانس اطلاعات دفاعی فوراً در ملاء عام ایران را مسئول این حملات دانست، اما اسناد و مدارک اطلاعاتی ایالات متحده که بعداً علنی گردیدند نشان داد ایالات متحده از این حملات آگاه بود و اطلاعاتی که میتوانست از نظر نظامی مهم و حیاتی باشد را برای ارتش عراق تهیه مینمود و این نشانگر آن است که چندان نگران عواقب جدی این عملیات نبودند.
حتی پس از آنکه قتل عام حلبچه توجه گسترده رسانهها را به خود جلب نمود، قطعنامه 612 شورای امنیت سازمان ملل که در مه 1988 به تصویب رسید، فقط توانست با عباراتی ضعیف بگوید که این قطعنامه «از هر دو طرف درگیر انتظار دارد از به کار گرفتن سلاحهای شیمیایی در آینده خودداری نمایند...» پس از سالها حملات شیمیایی، هم علیه سربازان ایرانی و هم نسبت به غیر نظامیان این کشور، بیانیه مزبور تنها به تلخی و عدم اعتماد ایرانیان نسبت به جامعه بینالمللی افزود.
با وجود آنکه جامعه بینالمللی از ابراز عکس العمل کافی نسبت به این وقایع کوتاهی ورزید اما استفادۀ عراق از سلاحهای شیمیایی عامل مهمی در مذاکرات مربوط به ممنوعیت کامل استفاده، تولید و ذخیرۀ سلاحهای شیمیایی و نیز ممنوعیت استفاده از خواص سمی هر نوع ماده شیمیایی برای آسیب رساندن و یا کشتار افراد شد. در سال 1997 یک معاهدۀ بینالمللی به نام کنوانسیون سلاحهای شیمیایی انعقاد یافت و اکنون 192 کشور جهان از جمله ایران، عراق، و سوریه عضو این معاهده هستند. این معاهده کامل ترین قانون بینالمللی در منع به کار گرفتن سلاحهای جنگی است.
اما امروز این توافق به خطر افتاده است. سازمان ملل، گروههای حقوق بشر، و رسانهها اسناد و مدارک مفصلی از حملات شیمیایی دولت سوریه علیه غیر نظامیان سوری تهیه و ارائه کردهاند. جدیدترین تحقیقات ما نشان داد که بین 17 نوامبر و 13 دسامبر، یعنی در آخرین هفتههای جنگ حلب، حد اقل در 8 مورد هلیکوپترهای دولت سوریه سیلندرهایی پر از کلر را بر روی مناطق تحت کنترل نیروهای مخالف ریختهاند. محققین ما همچنین مستند نمودهاند که حکومت اسلامی (داعش) هم در سوریه و هم در عراق از سلاحهای شیمیایی استفاده کرده است، و سازمان عفو بین الملل نیز مستند نموده است که دولت سودان سال گذشته احتمالاً در جنگ دارفور مواد شیمیایی را به عنوان سلاح به کار گرفته است. با وجود این، هم پیمانان دولت سوریه نقض جدی قوانین بینالمللی توسط این دولت را که در تمام این حملات شیمیایی مشاهده میشود، نادیده انگارند.
در روز 28 فوریه، روسیه و چین یکی از قطعنامههای شورای امنیت سازمان ملل را در مورد تحریم مقامات و نهادهای دولت سوریه و حکومت اسلامی به دلیل استفاده از سلاحهای شیمیایی، وتو نمودند. این قطعنامه در بحبوحۀ ارسال گزارشهای جدید از حملات شیمیایی دولت در شرق حلب، و نیز به دنبال انتشار گزارش اکتبر 2016 سازمان ملل و سازمان منع سلاحهای شیمیایی که در نتیجۀ تحقیقات مشترک این دو سازمان تهیه شده و نتیجه گرفته بود که دولت سوریه حد اقل در سه مورد در سالهای 2014 و 2015 از کلر استفاده کرده و داعش نیز حد اقل در یک مورد گاز خردل و مواد شیمیایی تاول زا به کار گرفته است، ارائه شد.
اینکه روسیه، به قیمت قربانی کردن پاسخگویی و عدم حمایت غیر نظامیان بخواهد از هم پیمان خود، سوریه، حمایت کند، چندان جای تعجبی ندارد. اما دیگر هم پیمان قوی سوریه، یعنی ایران، باید این فشار را بر دوش خود احساس نماید که سوریه را برای پایان دادن به استفاده از سلاحهای شیمیایی و مجازات عاملان آن، تحت فشار قرار دهد.
در تهران موزهای وجود دارد به نام موزۀ صلح، که مصائب و صدمات جنگ ایران و عراق نسبت به نظامیان و غیر نظامیان را به نمایش میگذارد. در سال 2002 هنگامی که سردبیر یک روزنامه بریتانیایی از این موزه بازدید میکرد، یکی از راهنماهای موزه به نام حسن سعدی که در اثر گاز خردل عراقیها آسیبهای مادام العمر برداشته بود، به او گفت «ما میخواهیم به تمام جهان نشان بدهیم که سلاحهای شیمیایی با ما چه کرده است. ما خواهان انتقام نیستیم. ما فقط میخواهیم نشان بدهیم که چه اتفاقی میافتد تا این اتفاق دیگر هرگز تکرار نشود.» دولت ایران این را به قربانیانی مانند سعدی مدیون است که برای اجرای عدالت بایستد و از منع بینالمللی به کار گرفتن این سلاحهای خوفناک حمایت نماید.
