Ελλάδα: Τα Ασυνόδευτα Παιδιά Μετανάστες Μένουν Απροστάτευτα

(Αθήνα) – Τα ασυνόδευτα παιδιά μετανάστες στη Λέσβο ταυτοποιούνται εσφαλμένα ως ενήλικες και στεγάζονται μαζί με ενήλικες που δεν είναι συγγενικά τους πρόσωπα, γεγονός που τα καθιστά ευάλωτα στην κακομεταχείριση και τους στερεί την πρόσβαση στην ειδική φροντίδα που χρειάζονται, ανέφερε σήμερα η Human Rights Watch.

«Η εσφαλμένη ταυτοποίηση των ασυνόδευτων παιδιών μεταναστών ως ενήλικες στη Λέσβο δημιουργεί πραγματικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα το ότι τα στεγάζουν μαζί με ενήλικες, μη συγγενικά τους πρόσωπα, και τους στερούν την φροντίδα που χρειάζονται,» ανέφερε η Eva Cossé, ερευνήτρια της Human Rights Watch, υπεύθυνη για την Ελλάδα. «Οι ελληνικές αρχές πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για τη σωστή ταυτοποίηση των ασυνόδευτων παιδιών και να τους παράσχουν την προστασία και την φροντίδα που χρειάζεται κάθε παιδί.»

Σε επισκέψεις στη Λέσβο από τις 22 έως τις 28 Μαΐου και από τις 27 έως τις 30 Ιουνίου του 2017, η Human Rights Watch μίλησε με 20 παιδιά, κάποια από τα οποία ήταν έως 15 ετών, που είχαν καταγραφεί εσφαλμένα ως ενήλικες από τις ελληνικές αρχές.

Σύμφωνα με την ελληνική και τη διεθνή νομοθεσία, τα ασυνόδευτα παιδιά δικαιούνται ειδική φροντίδα και προστασία. Αλλά οι ελλιπείς διαδικασίες αξιολόγησης της ηλικίας που ακολουθούνται στην πράξη έχουν σαν αποτέλεσμα ορισμένα παιδιά να χαρακτηρίζονται εσφαλμένα ως ενήλικες κατά την καταγραφή τους, παρά την διαβεβαίωση των ελληνικών αξιωματούχων προς την Human Rights Watch ότι ακολουθήθηκε η σωστή, διεπιστημονική διαδικασία. Άλλα παιδιά ισχυρίζονται στις αρχές ότι είναι ενήλικες, πιστεύοντας ότι θα καταφέρουν να αποφύγουν την κράτηση ή επειδή ακολούθησαν τις κακές συμβουλές ενηλίκων, στη συνέχεια όμως αντιλαμβανόμενα το λάθος τους προσπαθούν να πείσουν τις αρχές να τα καταγράφουν σωστά. Μπορεί να περάσουν μήνες προσπαθώντας να αλλάξουν το επίσημο καθεστώς τους, ενώ εν τω μεταξύ αντιμετωπίζονται σαν ενήλικες ή ενηλικιώνονται περιμένοντας να προσδιοριστεί η σωστή ηλικία τους – γνωστό ως «aging out».

H Human Rights Watch διαπίστωσε ότι οι αξιωματούχοι που καταχωρούν τις νέες αφίξεις, μερικές φορές καταχωρούν αυθαίρετα ηλικίες μεγαλύτερες εκείνων που δίνουν τα ίδια τα παιδιά.  Οι αρχές συχνά απαιτούν τα ασυνόδευτα παιδιά να περάσουν από μία συνοπτική οδοντική εξέταση στο τοπικό νοσοκομείο σαν ένα τρόπο υπολογισμού της ηλικίας και κατόπιν οι αρχές μπορεί να επιμείνουν ότι το παιδί είναι ενήλικας και να το καταχωρήσουν κατά αυτόν τον τρόπο. Η Human Rights Watch διαπίστωσε ότι η πρακτική αυτή εφαρμόζεται παρά την Υπουργική Απόφαση του 2013 που περιγράφει την διεπιστημονική προσέγγιση για τον προσδιορισμό της ηλικίας, με τις ιατρικές εξετάσεις να είναι η έσχατη λύση και παρά τη διαβεβαίωση της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΥΠ.Υ.Τ.) ότι υπερισχύει πάντα η αρχή της διασφάλισης του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού.

Από την άλλη πλευρά, οι αξιωματούχοι της υπηρεσίας πρώτης υποδοχής συνήθως δεν αμφισβητούν τα ασυνόδευτα παιδιά που ισχυρίζονται ότι είναι ενήλικες ακόμα κι αν η εμφάνισή τους παραπέμπει σε ηλικίες αρκετά μικρότερες των 18 ετών. Στην πράξη, οι αρχές δεν παρέχουν στα παιδιά επαρκείς πληροφορίες για τα δικαιώματά τους κατά τη διάρκεια της διαδικασίας υποδοχής και ταυτοποίησης στα νησιά και δεν λαμβάνουν μέτρα για να εξακριβώσουν εάν ένα άτομο που ισχυρίζεται ότι είναι ενήλικας είναι στην πραγματικότητα παιδί, δημιουργώντας έτσι τον κίνδυνο τα παιδιά-θύματα εμπορίας να μην ταυτοποιηθούν και να μην προστατευθούν από ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο.

Ενώ τα καταγεγραμμένα ασυνόδευτα παιδιά πρέπει να μεταφέρονται σε ασφαλείς δομές φιλοξενίας, η Ελλάδα πάσχει από χρόνια έλλειψη χώρων. Περιμένοντας να βρεθεί μία θέση σε ξενώνα, οι αρχές συχνά κρατούν τα ασυνόδευτα παιδιά σε αστυνομικά τμήματα, σε κέντρα κράτησης για μετανάστες, και σε κέντρα διεκπεραίωσης των αιτήσεων ασύλου υπό τη διαχείριση της ΕΕ, τα γνωστά hotspot. Στις 20 Ιουνίου, 1.149 ασυνόδευτοι ανήλικοι μετανάστες βρίσκονταν στη λίστα αναμονής για μία θέση σε ξενώνα, συμπεριλαμβανομένων 296 παιδιών υπό κράτηση σε εγκαταστάσεις τέτοιου τύπου.

Το πρόβλημα οξύνθηκε λόγω της άφιξης πλέον του 1 εκατομμυρίου ανθρώπων στα ελληνικά νησιά το 2015 και 2016. Το κλείσιμο των συνόρων στις χώρες βόρεια της Ελλάδας έχει ουσιαστικά οδηγήσει στον εγκλωβισμό αιτούντων άσυλο και μεταναστών στη χώρα, και η ιδιαίτερα προβληματική συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία, που υπογράφηκε τον Μάρτιο του 2016, συνέβαλε ώστε η Ελλάδα να περιορίσει τους αιτούντες άσυλο στα ελληνικά νησιά με σκοπό την επιστροφή τους στην Τουρκία.

Μη κυβερνητικές οργανώσεις στη Λέσβο είπαν στη Human Rights Watch ότι έχουν ταυτοποιήσει τουλάχιστον 60 άτομα που έχουν καταγραφεί ως ενήλικες τα οποία ισχυρίζονται ότι είναι παιδιά.

Τα παιδιά που είναι καταγεραμμένα ως ενήλικες πρέπει να τα βγάλουν πέρα μόνα τους και είναι ευάλωτα, αφού διατρέχουν κίνδυνο εκμετάλλευσης, εμπορίας ανθρώπων και άλλης κακομεταχείρισης. Διαμένουν σε επίσημες και ανεπίσημες δομές με ενήλικες άνδρες με τους οποίους δεν έχουν συγγενική σχέση, εκτίθενται σε απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, όπως ο συνωστισμός, οι ανθυγιεινές συνθήκες, με συχνά περιστατικά βίας, και δεν μπορούν να φοιτήσουν σε σχολεία ή να έχουν πρόσβαση στην παιδεία με άλλο τρόπο. Έχουν ελάχιστη ή μηδενική πρόσβαση σε φροντίδα, προστασία ή εξειδικευμένες υπηρεσίες και αποκλείονται από τις δομές για ασυνόδευτα παιδιά.

Από τη στιγμή που οι ελληνικές αρχές θα καταγράψουν τα ασυνόδευτα παιδιά ως ενήλικες, για οποιονδήποτε λόγο, είναι δύσκολο, ίσως και αδύνατο, να αλλάξει το καθεστώς τους. Ακόμα κι όταν οι μη κυβερνητικές ομάδες ταυτοποιούν παιδιά τα οποία λανθασμένα έχουν καταχωρηθεί ως ενήλικες, μπορεί να περάσουν μήνες μέχρις ότου ξεπεραστούν οι δύσκαμπτες γραφειοκρατικές διαδικασίες εξακρίβωσης της πραγματικής τους ηλικίας ώστε να καταγραφούν ως παιδιά. Η διαδικασία αναγνώρισής τους ως παιδιά είναι τόσο χρονοβόρα ώστε σε ορισμένες περιπτώσεις που εξέτασε η Human Rights Watch, υπήρξαν παιδιά που στο μεταξύ είχαν συμπληρώσει το 18^ο έτος της ηλικίας τους. Αυτό υποσκάπτει την δυνατότητα επανένωσής τους με μέλη της οικογένειάς τους σε άλλες χώρες της ΕΕ ή την δυνατότητα εξασφάλισης ειδικής στέγης ή υπηρεσιών για παιδιά.

Δηλώσεις των ίδιων των παιδιών αναφορικά με τα συναισθήματά τους υποδηλώνουν ότι η κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει στην Ελλάδα προκαλεί ψυχολογικά τραύματα και επιδεινώνει υφιστάμενες παθήσεις ψυχικής υγείας, ανέφερε η Human Rights Watch. Όλα τα παιδιά που παραχώρησαν συνέντευξη ανέφεραν ότι νιώθουν ψυχολογική δυσφορία, βιώνοντας συμπτώματα όπως άγχος, κατάθλιψη, πονοκέφαλοι, αϋπνία και ανορεξία. Δύο παιδιά ανέφεραν ότι αυτοτραυματίστηκαν.

Οι ελληνικές αρχές πρέπει επειγόντως να βελτιώσουν την ποιότητα των διαδικασιών προσδιορισμού της ηλικίας, προκειμένου να εναρμονιστούν με τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές, ανέφερε η Human Rights Watch. Οι ελληνικές αρχές πρέπει να λάβουν μέτρα ώστε να ταυτοποιούν τα παιδιά, να παρέχουν το ευεργέτημα της αμφιβολίας στα παιδιά που έχουν ήδη περάσει την διαδικασία εξακρίβωσης αλλά αμφισβητείται η ηλικία τους, και να διασφαλίσουν ότι τα ασυνόδευτα παιδιά έχουν πρόσβαση σε αξιοπρεπή στέγαση όπου μπορούν να λάβουν φροντίδα, εκπαίδευση, συμβουλευτική, νομική βοήθεια, επιμέλεια και άλλες κρίσιμες υπηρεσίες. Εκείνα που κρίνονται ότι έχουν κλείσει τα 18 πρέπει να στεγάζονται σε ειδικές δομές για νεαρούς ενήλικες και να έχουν πρόσβαση σε επαρκείς υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της ψυχοκοινωνικής στήριξης και των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO) πρέπει να αξιοποιήσουν την παρουσία τους στα νησιά ώστε να εξασφαλίσουν ότι οι μέθοδοι και οι διαδικασίες προσδιορισμού της ηλικίας που χρησιμοποιούν οι ελληνικές αρχές συμμορφώνονται πλήρως με τις νομικές ασφαλιστικές δικλείδες που προβλέπονται από την ελληνική και ενωσιακή νομοθεσία, και ότι παρέχεται στα παιδιά το ευεργέτημα της αμφιβολίας όταν τα αποτελέσματα είναι ασαφή. Ο μηχανισμός επείγουσας μετεγκατάστασης της ΕΕ πρέπει να επεκταθεί επειγόντως στα ασυνόδευτα παιδιά που ταυτοποιούνται στα ελληνικά νησιά, ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους, και τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να επιταχύνουν την μετεγκατάσταση των ασυνόδευτων ανήλικων μεταναστών.

 «Τα ευάλωτα παιδιά που υπέμειναν επικίνδυνα ταξίδια για να φθάσουν στην Ελλάδα, μακριά από τις οικογένειές τους, δεν θα έπρεπε να χρειάζονται να αγωνιστούν επί μήνες για να αποδείξουν ότι είναι παιδιά,» ανέφερε η Cossé. «Η Ελλάδα πρέπει να βελτιωθεί όσον αφορά την ταυτοποίηση των παιδιών αυτών, προκειμένου να λάβουν τη φροντίδα που χρειάζονται και αξίζουν.»