(بیروت) – دیده‌بان حقوق بشر امروز گفت در ۱۲ دسامبر ۲۰۲۰ مقامات ایران روزنامه‌نگار و مخالفی سرشناس را پس از محکومیت او بر اساس اتهامات مبهم امنیت ملی اعدام کردند. روح‌الله زم، مؤسس کانال تلگرام محبوب آمدنیوز، احتمالاً در جریان سفری به عراق در اکتبر ۲۰۱۹ بازداشت و به اجبار به ایران بازگردانده شد، و به خاطر فعالیت‌هایش مورد محاکمه قرار گرفت. دادگاه عالی ایران حکم او را در ۸ دسامبر تأیید کرد.
در ۱۲ دسامبر روابط عمومی دادسرای عمومی و انقلاب تهران اعلام کرد که در پی محکومیت زم ۴۲ ساله به عناوینی مثل «افساد فی الارض»، اتهامی مبهم که مقامات ایران علیه مخالفان سیاسی به کار می‌برند، او اعدام شده است. زم با ۱۷ عنوان اتهامی از جمله تأسیس آمدنیوز برای اختلال در امنیت ملی، جاسوسی برای سرویس‌های اطلاعاتی فرانسه و اسراییل، و تبانی برای اقدام علیه امنیت ملی مواجه بود. پدر زم در شبکه‌های اجتماعی نوشت که در آخرین ملاقاتشان، روز پیش از اعدام، پسرش از تأیید حکم خود خبر نداشته است.
تارا سپهری‌فر، پژوهشگر ایران در دیده‌بان حقوق بشر گفت «اعدام روح الله زم نشان می‌دهد ایران تا چه حد کاربرد ظالمانه و غیرانسانی مجازات اعدام را به شکل ابزار سرکوب توسعه داده است». او اضافه کرد «محاکمه منصفانه و دادرسی عادلانه برای تمام متهمان در تمامی پرونده‌ها الزامی هستند اما غیاب آنها در پرونده‌های اعدام هر رسیدگی قضایی را بدل به هجو عدالت می‌کند».
در ۸ دسامبر، غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضاییه، اعلام کرد که دادگاه عالی ایران حکم اعدام زم را تأیید کرده است. در ۱۲ دسامبر، محمدعلی زم، پدر زم و مقام حکومتی سابق، در حساب اینستاگرام خود نوشت که مسئول پرونده روح‌الله در سازمان اطلاعات سپاه پاسداران در ۱۱ دسامبر به خانواده گفته است که آنها می‌توانند در زندان با او ملاقات کنند اما اجازه ندارند به او بگویند که حکم تأیید شده است. پدر زم در ماه ژوییه گفته بود که مقامات وکیل روح‌الله را از ملاقات خصوصی با موکلش منع کرده بودند. او گفت مقامات همچنین از زمان دستگیری به پسرش اجازه ارتباط با همسر و دخترش که ساکن فرانسه هستند، یا والدین ساکن ایران او، نداده‌اند.
در دو مورد مجزا، در ۱۰ ژوییه و ۱۰ دسامبر، صدا و سیمای ایران «اعترافات» زم را پخش کرد. صدا و سیمای دولتی ایران سابقه‌ای طولانی از نشاندن منتقدان ایران و اعضای خانواده‌شان در برابر دوربین و پخش اصطلاحاً «اعترافات» اجباری آنها یا اعلامیه‌هایی عمومی دارد که بنا است از آنها یا اهدافشان سلب اعتبار کند. گروه‌های حقوق بشری چندین نمونه را ثبت کرده‌اند که در آنها مخالفان، فعالان، و روزنامه‌نگاران در ویدیوهای شبه‌مستند با هدف «اثبات» «گناه‌کاری» خود ظاهر شده‌اند، گرچه این ظاهراً به اراده آنها نبوده است.
در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۹ سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران بیانیه‌ای صادر کرد که می‌گفت آنها زم را دستگیر کرده‌اند. زم در تبعید در پاریس زندگی می‌کرد. بیانیه مشخص نکرد که او کجا دستگیر شده است اما منابع آگاه از پرونده به دیده‌بان حقوق بشر گفتند که او احتمالاً در عراق دستگیر و به ایران منتقل شده است.
آمدنیوز در جریان اعتراضات گسترده در دسامبر ۲۰۱۷ و ژانویه ۲۰۱۸ به یکی از محبوب‌ترین منابع اطلاعاتی ایرانیان تبدیل شد. در آن زمان پاول دوروف، مدیرعامل پیام‌رسان محبوب تلگرام، اعلام کرد که تلگرام کانال آمدنیوز را به خاطر دعوت از اعضا به کاربرد کوکتل مولوتف علیه پلیس تعلیق کرده است.
دیده‌بان حقوق بشر با مجازات اعدام در هر شرایطی مخالف است زیرا از اساس ظالمانه و غیرقابل بازگشت است. ایران یکی از بالاترین نرخ‌های مجازات اعدام در جهان را دارد. در طول سال گذشته مقامات بدون دادرسی عادلانه دو نفر دیگر را به اتهام قتل مأموران امنیتی اعدام کرده‌اند. در طول سه سال گذشته مقامات تظاهرات ضدحکومتی گسترده را با زور کشنده و بیش از حد سرکوب کرده‌اند و هیچ تحقیق شفافی درباره این نقض‌های جدی انجام‌شده توسط مأموران امنیتی انجام نداده‌اند.
طبق حقوق بشر بین‌الملل، تحت میثاق بین‌المللی حقوق سیاسی و مدنی، که ایران به آن پیوسته است، همه حق آزادی بیان و تجمع مسالمت‌آمیز دارند.
ماده ۶ این میثاق می‌گوید «در كشورهايي كه مجازات اعدام لغو نشده صدور حكم اعدام جائز نيست مگر در مورد مهم‌ترين جنايات طبق قانون لازم‌الاجرا در زمان ارتكاب جنایت». طبق قوانین بین‌الملل «مهم‌ترین جنایات معمولاً آنها هستند که منجر به مرگ دیگران می‌شوند. کمیته حقوق بشر، که اختیار تفسیر میثاق را دارد، گفته است که حکم اعدام باید «ابزاری به شدت استثنایی» باشد.
قانون بین‌الملل به همه متهمان حق دسترسی به وکیل در تمامی مراحل رسیدگی کیفری، از جمله بازپرسی، دادسرا، و در جریان خود محاکمه می‌دهد. طبق ماده ۱ اصول پایه‌ای سازمان ملل درباره نقش وکیل، «همه اشخاص حق دارند تا به انتخاب خود از یک وکیل کمک بخواهند تا در همه مراحل رسیدگی کیفری از حقوقشان حمایت و دفاع کند».
عراق به عنوان عضو کنوانسیون ملل متحد علیه شکنجه و دیگر رفتارها یا مجازات‌های ظالمانه، غیرانسانی یا تحقیر کننده متعهد است افراد را به کشورهایی باز نگرداند که در آن با ریسک جدی شکنجه یا بدرفتاری مواجه باشند.
سپهری‌فر گفت «جهان نباید نقض‌های آشکار حقوق بشر در ایران را نادیده بگیرد». او اضافه کرد «مقامات عراقی باید فوراً روشن کنند که نیروهای امنیتی این کشور با دستگیری و بازگرداندن زم به ایران در این نقض حقوق بشر نقش داشته‌اند یا خیر».
