ΕΕ/Ελλάδα: Απαιτείται επιμερισμός της ευθύνης για τους αιτούντες άσυλο

Click to expand Image

(Αθήνα) – Οι εκκλήσεις για κλείσιμο των συνόρων της Ελλάδας και για την παρεμπόδιση της περαιτέρω μετακίνησης των αιτούντων άσυλο υπονομεύουν τα δικαιώματά τους, δήλωσε σήμερα η Human Rights Watch. Οι αιτούντες άσυλο και οι μετανάστες στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν χαώδεις καταστάσεις στη διαδικασία καταγραφής, σοβαρά εμπόδια στην υποβολή αιτήματος ασύλου και ανεπαρκείς συνθήκες υποδοχής.

«Είναι βαθύτατα ανησυχητικό να ακούμε τους ηγέτες της ΕΕ να συζητούν σχέδια για εγκλωβισμό των ανθρώπων στην Ελλάδα με τη σφράγιση των βόρειων συνόρων της χώρας, τη στιγμή που τόσοι άνθρωποι συνεχίζουν να διακινδυνεύουν τη ζωή τους για να φτάσουν στην Ευρώπη και χιλιάδες ακόμη υποφέρουν στην Ελλάδα», δήλωσε η Eva Cossé, ειδική επί θεμάτων που αφορούν την Ελλάδα στη Human Rights Watch. «Η Ελλάδα έχει μεν το μερίδιο ευθύνης που της αναλογεί για την κατάσταση που επικρατεί στην περιοχή, αλλά και η μετατροπή της χώρας σε αποθήκη προσφύγων δεν αποτελεί λύση στην προσφυγική κρίση της Ευρώπης».

Περισσότεροι από 800.000 άνθρωποι πέρασαν από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά το 2015, και περισσότεροι από 44.000 έχουν κάνει την ίδια διαδρομή από την αρχή του 2016. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, τουλάχιστον 158 γυναίκες, άνδρες και παιδιά έχασαν τη ζωή τους στο Αιγαίο Πέλαγος από την αρχή του 2016. Σημαντικό ποσοστό από όσους κατάφεραν να φτάσουν στην Ελλάδα ταξίδεψαν στη συνέχεια μέσω των Δυτικών Βαλκανίων προς άλλες χώρες της ΕΕ. Χιλιάδες παραμένουν στην Ελλάδα, αφότου η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας έκλεισε τα σύνορά της τον Νοέμβριο για όλες τις εθνικότητες, πλην ελαχίστων.

Στις 27 Ιανουαρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέκρινε την Ελλάδα για σοβαρή παραμέληση των συνοριακών καθηκόντων της προς την ευρωπαϊκή ζώνη ελεύθερης κυκλοφορίας Σένγκεν, και δήλωσε ότι μπορεί η Ελλάδα να καταλήξει να υπόκειται σε νέους συνοριακούς ελέγχους από άλλες χώρες της ΕΕ, εάν δεν διορθώσει τα προβλήματα εντός τριών μηνών. Η Σλοβενία πρόσφατα προέτρεψε την ΕΕ να ενισχύσει τα σύνορα μεταξύ της Ελλάδας και της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, ενώ ο αρμόδιος περί μετανάστευσης υπουργός του Βελγίου πρότεινε τη δημιουργία στρατοπέδων κράτησης στην Ελλάδα με χωρητικότητα έως 400.000 προσφύγων και μεταναστών.

Ταυτόχρονα, η ΕΕ εντείνει τις προσπάθειές της να επιβάλει στην Τουρκία να ανακόψει το μεταναστευτικό κύμα. Ο ηγέτης ενός εκ των κομμάτων της ολλανδικής κυβέρνησης συνασπισμού ανακοίνωσε στις 28 Ιανουαρίου ότι οι Κάτω Χώρες προωθούν σχέδιο βάσει του οποίου μια κεντρική ομάδα χωρών της ΕΕ θα δεχθούν 150.000 έως 250.000 πρόσφυγες ετησίως από την Τουρκία, με αντάλλαγμα να δεχθεί η Τουρκία την αυτόματη επιστροφή όλων των ατόμων που ταξιδεύουν παράτυπα προς την Ελλάδα. Δεν είναι σαφές σε ποιον βαθμό η πρόταση έχει τη στήριξη της ολλανδικής κυβέρνησης.

Η επανεγκατάσταση σημαντικού αριθμού ατόμων από την Τουρκία στην ΕΕ θα βοηθούσε ώστε να εδραιωθούν ασφαλείς και νόμιμες εναλλακτικές λύσεις για τους αιτούντες άσυλο, αλλά δεν πρέπει να θέτει ως προϋπόθεση την επιστροφή αιτούντων άσυλο με συνοπτικές διαδικασίες από την Ελλάδα στην Τουρκία. Η Τουρκία δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής χώρα για αυτόματες επιστροφές, δήλωσε η Human Rights Watch.

Στην Ελλάδα, η αποτυχία των διαδοχικών κυβερνήσεων να υιοθετήσουν συνεκτικές πολιτικές περί μετανάστευσης και ασύλου, η χρόνια κακοδιαχείριση του συστήματος ασύλου και, πιο πρόσφατα, η βαθιά οικονομική κρίση και η δραματική αύξηση των αφίξεων διά θαλάσσης από την Τουρκία, έχουν δημιουργήσει μια ανθρωπιστική κρίση, δήλωσε η Human Rights Watch. Η κυβέρνηση έχει αποτύχει να καλύψει τις πλέον βασικές ανάγκες και να προασπίσει τα δικαιώματα των χιλιάδων αιτούντων άσυλο και των μεταναστών στα νησιά του Αιγαίου, στην Αθήνα ή στα βόρεια σύνορά της με την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας.

Παρά τις μεταρρυθμίσεις των τελευταίων ετών, τα προβλήματα στην Ελλάδα περιλαμβάνουν τις σοβαρές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν όσοι επιχειρούν να υποβάλουν αίτημα ασύλου, την αποτυχία της κυβέρνησης να εντοπίζει και να υποστηρίζει τα ευάλωτα άτομα, τις ανεπαρκείς συνθήκες υποδοχής για τους αιτούντες άσυλο, καθώς και τα εμπόδια όσον αφορά την ένταξη των ανθρώπων που παραμένουν στην Ελλάδα.

Οι περισσότεροι νεοαφιχθέντες δεν έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες που προβλέπονται από την ελληνική νομοθεσία και η κατάσταση είναι ιδιαίτερα δύσκολη τόσο στα νησιά όσο και στην Αθήνα για τα ευάλωτα άτομα, όπως οι έγκυες, οι γυναίκες επικεφαλής μονογονεϊκών οικογενειών, τα ασυνόδευτα παιδιά και τα άτομα με αναπηρίες, δήλωσε η Human Rights Watch. Ο νόμος προβλέπει την ύπαρξη κινητών μονάδων πρώτης υποδοχής για τον εντοπισμό των ευάλωτων ομάδων, τη διεξαγωγή ιατρικών διαγνωστικών εξετάσεων, την παροχή κοινωνικο-ψυχολογικής υποστήριξης και πληροφόρησης σχετικά με τα δικαιώματα των μεταναστών και αιτούντων άσυλο, καθώς και την παραπομπή των ευάλωτων ατόμων στις κοινωνικές υπηρεσίες. Πλην όμως, λειτουργούν μόνο δύο τέτοιες μονάδες, στη Λέσβο και στη Σάμο, οι οποίες πάσχουν από έλλειψη προσωπικού.

Η συντριπτική πλειονότητα των ατόμων που καταφθάνουν στην Ελλάδα επιλέγουν να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς άλλες χώρες της ΕΕ. Όσοι επιθυμούν να υποβάλουν αίτημα ασύλου στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, δήλωσε η Human Rights Watch. Η ελληνική Υπηρεσία Ασύλου έχει συγκροτήσει ένα σύστημα για ραντεβού σχεδόν αποκλειστικά μέσω Skype, αλλά είναι πολύ δύσκολη η σύνδεση και οι άνθρωποι μπορεί να περιμένουν για εβδομάδες μέχρι να κλείσουν ραντεβού.

Χωρίς επαρκή πρόσβαση στη διαδικασία εγγραφής, διατρέχουν κίνδυνο κράτησης και απέλασης ως παράτυποι μετανάστες. Όσοι υποβάλουν αίτημα ασύλου αφού τεθούν υπό κράτηση, ενδέχεται να παραμείνουν υπό κράτηση καθ’ όλη τη διάρκεια εξέτασης του αιτήματός τους για διάστημα έως και έξι μηνών, χωρίς να εξετάζεται δεόντως η αναγκαιότητα ή η αναλογικότητα της κράτησής τους και χωρίς να εξετάζονται εναλλακτικές λύσεις. Σύμφωνα με την ελληνική Υπηρεσία Ασύλου, μόλις 13.197 άτομα υπέβαλαν αίτημα ασύλου στην Ελλάδα το 2015.

Οι αρχές στην Αθήνα πασχίζουν να βρουν εγκαταστάσεις για την προσωρινή υποδοχή χιλιάδων ανθρώπων. Πολλοί αιτούντες άσυλο, συμπεριλαμβανομένων και ανηλίκων, αφήνονται αβοήθητοι, άποροι, άστεγοι ή ζουν σε ανεπαρκείς συνθήκες. Σύμφωνα με την UNHCR, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η συνολική χωρητικότητα των εγκαταστάσεων υποδοχής για άτομα που έχουν υποβάλει αίτημα ασύλου στην Ελλάδα είναι 2.109 θέσεις.

Υπάρχουν επίσης 1.600 θέσεις για προσωρινή διαμονή στην Αθήνα. Σε επίσκεψη που πραγματοποίησε τον Δεκέμβριο σε μία από αυτές τις εγκαταστάσεις, η Human Rights Watch διαπίστωσε ότι είναι υπερπλήρεις και βρώμικες, και οι συνθήκες που επικρατούν είναι σαφώς κατώτερες από τις απαιτούμενες βάσει των διεθνών προτύπων για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τον Οκτώβριο, η ελληνική κυβέρνηση υποσχέθηκε να δημιουργήσει δύο κέντρα για την υποδοχή συνολικά 8.000 έως 10.000 ατόμων, αλλά σημείωσε ελάχιστη πρόοδο προς την επίτευξη αυτού του στόχου. Η UNHCR δήλωσε τον Δεκέμβριο ότι σχεδιάζει να δημιουργήσει σταδιακά ακόμη 20.000 θέσεις υποδοχής μέσω σχεδίου ενοικίασης διαμερισμάτων, κουπονιών για διαμονή σε ξενοδοχεία και προγραμμάτων οικογενειών υποδοχής.

Η έναρξη του σχεδίου για τη μεταφορά 66.000 αιτούντων άσυλο από την Ελλάδα προς μετεγκατάσταση σε άλλες χώρες της ΕΕ κατά τα προσεχή δύο έτη ήταν κάθε άλλο παρά δυναμική, δήλωσε η Human Rights Watch. Μόλις 157 αιτούντες άσυλο μεταφέρθηκαν εκτός Ελλάδας στο πλαίσιο του σχεδίου από τότε που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2015. Η ΕΕ και οι ηγέτες της έχουν επικρίνει την Ελλάδα για την αργοπορία της όσον αφορά τη δημιουργία πέντε κέντρων υποδοχής («hot spot») για τη διαλογή των μεταναστών και αιτούντων άσυλο που καταφθάνουν, καθώς και για την εγγραφή ατόμων στο σχέδιο μετεγκατάστασης. Μέχρι στιγμής, η Ελλάδα διαθέτει μόνον ένα λειτουργικό κέντρο υποδοχής («hot spot»), στη Λέσβο.

Ταυτόχρονα, οι χώρες της ΕΕ έχουν διαθέσει μόλις λίγο περισσότερο από το ήμισυ του προσωπικού που απαιτείται για την παροχή συνδρομής από τον Frontex και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο για το προσωπικό και για τη λειτουργία των κέντρων αυτών. Οι χώρες της ΕΕ δημιούργησαν μόνο 4.237 διαθέσιμες θέσεις, δηλαδή λιγότερο από το 3 τοις εκατό του στόχου των 160.000 θέσεων για τα επόμενα δύο έτη, ενώ ορισμένες κυβερνήσεις θέτουν προϋποθέσεις για τις μετεγκαταστάσεις βάσει «προτιμήσεων». Δικαίωμα συμμετοχής στο σχέδιο έχουν μόνον άτομα από τη Συρία, το Ιράκ και την Ερυθραία. Οι Αφγανοί, οι οποίοι αποτελούν το ένα τέταρτο των ατόμων που έχουν καταφθάσει διά θαλάσσης στην Ελλάδα μέχρι στιγμής φέτος, και οι οποίοι έχουν υψηλό ποσοστό αναγνώρισης για καθεστώς ασύλου σε ολόκληρη την ΕΕ, αποκλείονται από το σχέδιο.

Η πίεση ως προς την υποχρέωση της Ελλάδας να ανακόπτει τις περαιτέρω μετακινήσεις βασίζεται στους κανονισμούς του Δουβλίνου – τους κανόνες της ΕΕ σύμφωνα με τους οποίους απαιτείται εν γένει η χώρα πρώτης εισόδου να αναλαμβάνει την ευθύνη για τα αιτήματα ασύλου. Είναι ευρέως παραδεκτό ότι το σύστημα του Δουβλίνου δεν λειτούργησε, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προετοιμάζει πρόταση για την αναθεώρηση των κανονισμών και για τη δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού διανομής, ούτως ώστε να διασφαλιστεί η δικαιότερη κατανομή της ευθύνης για τους αιτούντες άσυλο. Σχεδόν όλες οι χώρες της ΕΕ σταμάτησαν να επιστρέφουν αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα δυνάμει των κανόνων του Δουβλίνου έπειτα από απόφαση που εκδόθηκε το 2011 από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο έκρινε ότι οι συνθήκες που επικρατούν στην Ελλάδα είναι απάνθρωπες και εξευτελιστικές.

Η Ελλάδα οφείλει να αντιμετωπίσει τις συστημικές ανεπάρκειες του συστήματος ασύλου της προκειμένου να διασφαλίσει την τήρηση των προτύπων της ΕΕ και των διεθνών προτύπων, δήλωσε η Human Rights Watch. Η ΕΕ συνολικά θα πρέπει να λάβει αποτελεσματικά μέτρα για τη δικαιότερη κατανομή της ευθύνης ως προς την προσφυγική κρίση, με σεβασμό για τα δικαιώματα όλων των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών.

Οι χώρες της ΕΕ πρέπει να κινηθούν ταχύτατα για να εκπληρώσουν τις δεσμεύσεις τους στο πλαίσιο του σχεδίου μετεγκατάστασης ούτως ώστε να μειώσουν την επιβάρυνση που υφίσταται η Ελλάδα, μεταξύ άλλων, παρέχοντας στους ανθρώπους που καταφθάνουν στην Ελλάδα περισσότερα κίνητρα για συμμετοχή στο σχέδιο, μέσω της καλύτερης πληροφόρησης και της ταχύτερης διεκπεραίωσης, καθώς και μέσω της διασφάλισης της ορθής λειτουργίας των κέντρων υποδοχής («hot spot») με πλήρη σεβασμό των δικαιωμάτων των μεταναστών. Το σύστημα του Δουβλίνου πρέπει να αντικατασταθεί από έναν δικαιότερο μηχανισμό για τον καθορισμό του κράτους μέλους που είναι αρμόδιο για την εξέταση κάθε συγκεκριμένου αιτήματος για παροχή διεθνούς προστασίας. Η ΕΕ πρέπει να επεκτείνει τις ασφαλείς και νόμιμες οδούς μετακίνησης των ανθρώπων προς την Ευρώπη, μεταξύ άλλων και μέσω της αύξησης της επανεγκαστάστασης, της υποδοχής για ανθρωπιστικούς λόγους, της έκδοσης θεωρήσεων για ανθρωπιστικούς και άλλους λόγους, καθώς και της διευκόλυνσης της οικογενειακής επανένωσης.

«Η παγίδευση των αιτούντων άσυλο σε ανεπαρκείς συνθήκες στην Ελλάδα θα απέβαινε καταστροφική για αυτές τις γυναίκες, τους άνδρες και τα παιδιά, και είναι ακριβώς το αντίθετο από τον επιμερισμό ευθύνης που χρειαζόμαστε να έχουμε», δήλωσε η κ. Cossé. «Θα σήμαινε επίσης παντελή έλλειψη ηγεσίας εκ μέρους της ΕΕ στη συνεχιζόμενη παγκόσμια προσφυγική κρίση».