(واشنگتن دی‌سی) – دیده‌بان حقوق بشر در گزارشی که امروز منتشر شد گفت تحریم‌های گسترده دولت ترامپ علیه ایران توان این کشور در تأمین مالی واردات بشردوستانه از جمله داروها را به شدت محدود کرده است و مشکلاتی جدی برای ایرانیان عادی ایجاد و حق سلامت آنها را تهدید می‌کند. دولت واشنگتن باید فوراً در بالاترین سطوحش روشن کند که شرکت‌ها و بانک‌های آمریکایی و دیگر کشورها در ارتباط با صادرات داروها یا دیگر کالاهای بشردوستانه معاف‌شده به ایران با ریسک حقوقی یا مالی مواجه نخواهند شد.
این گزارش ۴۷ صفحه‌ای با عنوان «فشار حداکثری: آسیب تحریم‌های اقتصادی آمریکا به حق سلامت ایرانیان» نشان می‌دهد که محدودیت‌های گسترده روی تعاملات مالی، همراه با مواضع تهاجمی مقامات آمریکا توان موجودیت‌های ایرانی برای تأمین مالی واردات بشردوستانه از جمله تجهیزات پزشکی و داروهای حیاتی را به شدت محدود کرده است. در حالی که دولت آمریکا معافیت‌هایی برای واردات بشردوستانه در رژیم تحریم‌هایش ایجاد کرده است دیده‌بان حقوق بشر به این نتیجه رسیده است که این معافیت‌ها در عمل منجر به این نشده است که بانک‌ها و شرکت‌های آمریکایی و اروپایی بی‌میلی شدید خود به ریسک تحریم و اقدام حقوقی به خاطر صادرات یا تأمین مالی کالاهای بشردوستانه معاف‌شده را تغییر دهند. نتیجه رد دسترسی ایرانیان به داروهای حیاتی و ضربه خوردن حق آنها برای سلامتی بوده است. طبق قانون حقوق بشر بین‌المللی آمریکا باید اثر تحریم‌هایش روی حقوق ایرانیان را زیر نظر بگیرد و به تمامی نقض‌های ناشی از تحریم‌ها رسیدگی کند.
سارا لی ویتسون، مدیر بخش خاورمیانه دیده‌بان حقوق بشر گفت «مقامات دولت ترامپ ادعا می‌کند که در کنار مردم ایران ایستاده‌اند اما پیامدهای سیاست‌هایشان آسیب زدن به حق سلامت ایرانیان بوده است». او اضافه کرد «شبکه‌ای جامع از تحریم‌ها منجر به این شده است که بانک‌ها و شرکت‌ها از تجارت بشردوستانه با ایران عقب بکشند و ایرانیان متبلا به بیماری‌های نادر یا پیچیده از دسترسی به داروها و درمان مورد نیازشان محروم بمانند».
بین نوامبر ۲۰۱۸ و اکتبر ۲۰۱۹ دیده‌بان حقوق بشر با ۲۱ نفر از جمله شاغلان بخش پزشکی در ایران، کارکنان فعلی یا سابق واردکنندگان ایرانی و بین‌المللی دارو، و وکلا و فعالان ان‌جی‌اوها با شناخت دست اول درباره چالش‌های عملیات بشردوستانه در ایران مصاحبه کرد. بعضی از مصاحبه‌شوندگان در ایران زندگی می‌کنند و بسیاری از افراد مورد مصاحبه یا پیش از این در ایران زندگی کرده‌اند و یا به ایران سفر می‌کنند اما خارج از کشور زندگی می‌کنند. دیده‌بان حقوق بشر با کارشناسان سیاست دولت آمریکا با تجربه مستقیم یا غیرمستقیم کار روی موضوعات ایران مصاحبه کرد. ضمناً یک پژوهشگر دیده‌بان حقوق بشر با چندین ایرانی مکالمه کرد که در شبکه‌های اجتماعی درباره دسترسی‌ناپذیری داروهای لازم برای خودشان یا اعضای خانواده‌شان نوشته بودند. دیده‌بان حقوق بشر به اعلامیه‌های رسمی قابل دسترس مقامات ایرانی و آمریکایی تکیه کرد و داده‌های اقتصادی و تجاری تولیدشده به دست بانک مرکزی ایران، سازمان غذا و دارو ایران، و یورواستت، دفتر آمار اتحادیه اروپا مستقر در لوکزامبورگ را تحلیل کرد.
از ماه مه ۲۰۱۸ که دولت ترامپ آمریکا را از توافق هسته‌ای بین‌المللی با ایران خارج کرد این دولت تحریم‌های اقتصادی مرتبط با پرونده هسته‌ای، از جمله تحریم صادرات نفت، که پیش از این تعلیق شده بودند را دوباره تحمیل کرده است و تحریم‌های جدیدی نیز اضافه کرده است. وزارت خزانه‌داری آمریکا پیش‌بینی کرد که تحریم‌ها منجر به «انزوای فزاینده مالی و رکود اقتصادی» ایران می‌شود. دیده‌بان حقوق بشر گفت تحریم‌های جامع و بدون پایان مشخص مثل تحریم‌هایی که دولت ترامپ علیه ایران اعمال کرده است اثری منفی روی نیازهای بشردوستانه و برخورداری میلیون‌ها ایرانی از حق سلامت گذاشته است.
مقامات آمریکایی گفته‌اند که راهبردشان در واقع این است که آن قدر سختی برای مردم ایران ایجاد کنند که آنها دولتشان را وادار به تغییر رفتار کنند؛ این نسخه‌ای برای نقض حقوق اقتصادی ایرانیان است. در ۱۴ فوریه ۲۰۱۹ مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، به سی‌بی‌اس نیوز گفت «[با تحریم‌های آمریکا] وضعیت برای مردم ایران بسیار بدتر شده است، و اطمینان داریم که این منجر به این می‌شود که مردم ایران قیام کنند و رفتار رژیم را تغییر دهند».
دیده‌بان حقوق بشر یافته است که این تحریم‌های اقتصادی، با وجود معافیت‌های بشردوستانه، رنجی نالازم برای شهروندان ایرانی مبتلا به مجموعه‌ای از بیماری‌ها و وضعیت‌های پزشکی ایجاد می‌کنند. بعضی از منفی‌ترین پیامدها متوجه ایرانیانی بوده است که مبتلا به بیماری‌های نادر و یا شرایطی هستند که نیازمند درمان ویژه هستند و نمی‌توانند داروها یا لوازمی را تهیه کنند که پیش از این قابل دسترس بودند. این شامل بیماران مبتلا به سرطان خون، بیماری پروانه‌ای(که منجر به پوستی شکننده و تاول‌زده می‌شود)، صرع، و جراحت‌های مزمن چشمی ناشی از قرار گرفتن در معرض سلاح‌های شیمیایی در جریان جنگ ایران-عراق می‌شود.
در طول سال گذشته وزارت خارجه آمریکا تعداد زیادی از نهادها، از جمله بانک‌های خصوصی و دولت ایران را به فهرست افراد ویژه و بلوکه‌شده تحت تحریم اضافه کرده است. نهادهای مالی و شرکت‌های آمریکایی و غیرآمریکایی که با این موجودیت‌ها دست به تعامل بزنند می‌توانند در آمریکا تحت پیگرد قرار بگیرند. نیازمندهای جدی مقرراتی و ارزیابی بایسته که متوجه شرکت‌های بین‌المللی مشغول تجارت با ایران شده است تنها عده معدودی از شرکت‌ها و بانک‌ها را باقی گذاشته است که ظرفیت تأمین مالی تجارت با ایران و اراده پذیرش ریسک‌های مالی و حقوقی افزایش‌یافته را داشته باشند.
دیده‌بان حقوق بشر گفت احتیاط بیش از حد یا «پایبندی مازاد» بانک‌ها و شرکت‌های دارویی نقشی مهم در این امر بازی می‌کند. برای مثال دیده‌بان حقوق بشر یافته است که با وجود معافیت‌های بشردوستانه شرکتی اروپایی از فروش بانداژهای ویژه مورد نیاز افراد مبتلا به بیماری پروانه‌ای خودداری کرده است. دیده‌بان حقوق بشر مکاتبات دو بانک دیگر را بازبینی کرده است که از صدور مجوز معاملات بشردوستانه با ایران امتناع کرده‌اند.
استفاده گسترده دولت ترامپ از برچسب «تروریست» تجارت بشردوستانه با ایران را تحت تهدید بیشتری قرار می‌دهد. نیویورک تایمز خبر داد که شناسایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بخشی از نیروی نظامی ایران، به عنوان سازمان تروریستی خارجی در ماه آوریل می‌تواند زندگی ۱۱ میلیون ایرانی را تحت تأثیر قرار دهد. در حالی که این تحت تحریم قراردادن‌ها بر داروها اعمال نمی‌شوند آنها ریسک بالقوه برای شرکت‌هایی را افزایش می‌دهند که ممکن است در نهایت با موجودیت‌های تحریم‌شده دست به معامله بزنند. علاوه بر این تصمیم ۲۰ سپتامبر مبنی بر اعمال تحریم‌های بیشتر روی بانک مرکزی ایران آخرین نهاد مالی ایرانی باقی‌مانده با توان دست زدن به تعاملات تبادل خارجی شامل واردات بشردوستانه را به شدت محدود و «معافیت بشردوستانه» را تقریباً از معنی تهی می‌کند.
یان اگلند، دبیرکل شورای پناهندگان نروژ که از هزاران پناهنده افغانستانی در ایران حمایت می‌کند در ماه اوت گفت « «حالا یک سال است که تلاش کرده‌ایم بانک‌هایی بیابیم که توانا و حاضر باشند پول حامیان مالی [برای عملیات بشردوستانه‌مان] را منتقل کنند». او اضافه کرد «اما از هر سو به دیواری محکم برخورد می‌کنیم. بانک‌های نروژی و دیگر بانک‌های بین‌المللی به خاطر تحریم‌های آمریکا از انتقال پولی که دولت‌ها برای فعالیت یاری‌رسانی حیاتی ما داده‌اند می‌ترسند».
طبق قوانین بین‌المللی کشور یا ائتلافی از کشورها که تحریم‌های اقتصادی را اعمال می‌کنند باید اثر تحریم‌ها روی حقوق بشر جامعه تحت تأثیر به ویژه دسترسی آنها به کالاهای اساسی برای زندگی از جمله دارو و غذا را در نظر بگیرند. دیده‌بان حقوق بشر با تحریم‌هایی مخالفت می‌کند که تأثیر منفی نامتناسبی روی حقوق بشر جامعه تحت تأثیر دارند یا رنجی نالازم، به ویژه برای گروه‌های آسیب‌پذیر ایجاد می‌کنند.
دیده‌بان حقوق بشر گفت دولت آمریکا باید برای برقراری کانال‌های مالی قابل اتکا برای تجارت بشردوستانه با ایران اقدام کند و گام‌هایی فوری بردارد که تضمین کند که معافیت‌های بشردوستانه در تسهیل دسترسی ایرانیان به دارو و تجهیزات پزشکی مؤثر هستند.
در حالی که تحریم‌ها ظرفیت ایران برای رسیدگی به نیازهای ساکنانش را کاهش می‌دهد آنها تعهدات حقوق بشری ایران را از بین نمی‌برند. دولت ایران باید تضمین کند که شهروندان و ساکنانش بتوانند بدون تبعیض از حق سلامتشان بهره‌مند شوند و باید تمام معیارهای ممکن برای کاهش اثر منفی تحریم‌ها روی گروه‌های آسیب‌پذیر را در دست اجرا قرار دهند. این شامل تعهدات دولت برای پیشگیری از فساد و سوء استفاده از منابع می‌شود.
