Ang kahimtang sa tawhanong katungod sa Pilipinas nagpabiling grabe taliwala sa mga pagpatay sa mga aktibistang politikal ug mga peryodista nga dili subay sa balaod, ug mga abuso panahon sa armadong panagbangi tali sa 55-anyos nga komunistang insurhensya.
BIsan pa niana, ang sinukod nga mga pulong ni Presidente Ferdinand Marcos Jr. mahitungod sa tawhanong katungod adunay dakong kalainan ngadto sa walay lipod-lipod nga kontra-katungod nga mga baruganan sa iyang gisundan, Rodrigo Duterte, kansang makadaot nga “giyera kontra droga” nipatay sa liboan. Sa daghang internasyonal nga forum, gipamatud-an ni Marcos ang pasalig sa iyang administrasyon ngadto sa tawhanong katungod. Ang gobyerno nagsugod na usab sa mas dayag nga pakiglambigit tali sa mga internasyonal nga aktor, pananglitan, pinaagi sa pagdapit sa mga eksperto sa UN ngadto sa nasud.
Ang gobyerno sa Pilipinas nagdumili pa gihapon nga makigtambayayong sa imbestigasyon sa International Criminal Court (ICC) ngadto sa posibleng mga krimen batok sa katawhan nga nahimo sa konteksto sa “giyera kontra droga” ni Duterte ug sa panahon nga siya mayor sa Davao City. Sa Enero 2023, ang pre-trial chamber sa ICC nitugot sa Office of the Prosecutor nga ipadayon ang iyang imbestigasyon human ang hangyo sa gobyerno sa Pilipinas nga ipaabot ang pagsusi ngadto sa mga nasudnong awtoridad. Niapela ang gobyerno, nangatarungan nga ang mga huwes sa ICC nasayop sa pagsalikway sa baruganan sa Manila nga ang korte wala nay hurisdiksyon sa kahimtang sa Pilipinas human ang iyang paghawa gikan sa kasabutang nagtukod sa korte nahimong epektibo niadtong Marso 2019. Sa Hulyo 2023, ang ICC appeals chamber nikumpirma sa pagpadayon sa prosecutor sa iyang imbestigasyon, busa nahawanan ang dalan alang sa sunod nga lakang padulong sa hustisya alang sa linibong biktima sa mga pagpatay nga dili subay sa balaod ug ilang mga pamilya sa “giyera kontra droga” sa gobyerno.
Mga Pagpatay Nga Dili Subay sa Balaod
Wala giundang ni Marcos ang “giyera kontra droga” ni Duterte. Ang mga tigpatuman sa balaod ug ilang mga ahente padayong nagahimog mga ronda gamit ang mga mando sa kanhi presidente isip katarungan. Ang opisyal nga gidaghanon sa mga namatay gumikan sa “giyera kontra droga” gikan sa Hulyo 1, 2016, hangtud sa Mayo 31, 2022, 6,252; dugang liboan pa ang gipatay sa wala nailhing mga mamumuno. Wala pay bag-ong istatistika ang gobyerno sa Pilipinas sukad sa Mayo 2022.
Samtang dako ang pag-ubos sa mga pagpatay sa kitabuk-an sukad nilingkod si Marcos sa katungdanan niadtong Hunyo 30, 2022, nagpadayon kini. Sumala sa pagmonitor sa University of the Philippines Third World Studies Center, mas daghan ang nahitabong mga pagpatay lambigit sa droga sa unang tuig sa administrasyong Marcos kaysa katapusang tuig sa administrasyong Duterte. Hangtud sa Nobyembre 15, 471 ka tawo na ang napatay sa kapintas lambigit sa droga, nga gihimo sa mga tigpatuman sa balaod ug wala nailhing mga mamumuno. Kasagaran ning maong mga kaso, sama sa kaniadto, nagpabiling wala naimbestigahan. Sa Davao City, usa ka hotspot sa mga pagpatay lambigit sa droga, sumala sa datos sa University of the Philippines, mga pulis ang kasagarang naghimo sa mga pagpatay.
Daghang pagpatay ang nahitabo sa konteksto sa politikanhong kapintas, lambigit ilabina sa piliay. Sa Marso 4, mga kanhing sundalo niatake sa panimalay ni Gobernador Roel Degamo sa Negros Oriental ug nipatay kaniya ug laing siyam pa. Usa ka karibal sa pulitika ang gilambigit sa masaker, nga mao ang pinakagrabeng hitabo sa politikal nga kapintas sukad sa Maguindanao Massacre sa 2009.
Ang mga peryodista gipuntirya usab, upat na ang gipatay hangtud karon ubos ni Marcos, nagdala sa gidaghanon sa napatay sukad sa 1986, sa dihang nahibalik ang demokrasya, ngadto sa 177. Ang pinakaulahing gitahong gipatay mao si Cresenciano Bunduquin, usa ka magsisibya sa Oriental Mindoro kinsa gipusil-patay niadtong Mayo 31. Ang pagpatay niadtong Oktubre 2022 sa sikat nga komentarista sa radyo Percy Mabasa nagpabiling wala pa nasulbad.
Ang mga pagpatay kalabot sa insurhensiya namatikdan usab nga nagkagrabe, ilabina sa isla sa Negros, nga dugay nang hotbed sa komunistang kalihukan. Sa Hunyo, usa ka magtiayon ug ilang duha ka anak ang gipatay sa mga armadong lalaki sa Negros Occidental; ang mga paryente ug mga testigo nagkanayon nga sayo pa ang magtiayon giakusahan sa militar nga naglihok alang sa komunistang New People’s Army.
Ang mga pwersang pangseguridad nakapatay usab og mga bata panahon sa mga operasyon. Sa Agosto, gipusil-patay sa mga pulis si Jemboy Baltazar, 17; mga testigo nagkanayon nga ang kapulisan nipasangil nga naghupot og iligal nga droga si Baltazar aron ipalutaw nga makatarunganon ang pagpusil. Sa Agosto gihapon, usa ka opisyal sa pulis ang nipusil-patay kang John Frances Ompad, 17 usab.
Mga Atake Batok sa Mga Unyonista ug Mga Peryodista
Ang mga panghitabo sa “red-tagging” nga hinimo sa mga awtoridad ug mga tigpaluyo sa gobyerno ug medyang pabor sa gobyerno nagpadayon. Ang pagka-red-tagged kasagarang usa ka pasiuna ngadto sa pisikal nga atake, nga nakamugnag mga kahadlok sa mga aktibista ug nakapagamay sa hawanan sa demokrasya. Gi-red-tag sa mga lumilihok sa gobyerno ang mga aktibista, unyonista, tigpanalipod sa kalikupan, lider sa Lumad, estudyante, ug mga peryodista.
Sa Mayo, ang mga nagdala sa usa ka programa sa telebisyong pabor sa gobyerno niakusa sa National Union of Journalists of the Philippines ug ang pangulo niini, Jonathan de Santos, sa paglihok uban ang mga komunistang rebelde. Sa Hunyo, daghang mga aktibista ug mga tigpanalipod sa kalikupan sa amihanang Pilipinas ang nangayog proteksyon gikan sa Korte Suprema human sila gi-red-tag sa militar ug kapulisan. Pipila ka mga biktima sa red-tagging ang nipasakag mga kaso isip tubag: Sa Hulyo, si Carol Araullo, usa ka dugay nang walhong aktibista, nikiha sa mga nagdala sa usa ka programa sa telebisyong pabor sa gobyerno tungod sa pag-red-tag kaniya ug sa iyang pamilya. Sa Setyembre, ang iyang anak, ang peryodistang si Atom Araullo, nipasaka usab og kaso.
Sa pipila ka kaso, ang red-tagging nahimong “terrorist”-tagging, uban ang paggamit sa gobyerno sa bangis ug labihan ka lapad nga Anti-Terror Act aron puntiryahon ang mga organisasyong civil society, pinaagi sa pagpasangil kanila nga naghatag pinansya alang sa terorismo. Sa Setyembre, ang militar nipasaka og reklamo batok sa CERNET, usa ka nongovernmental organization (NGO) sa Tungang Pilipinas, sa alegasyong sila nagahatag og pondo ngadto sa New People’s Army, usa ka akusasyong gihimakak sa grupo.
Ang pagpuntirya sa mga unyon ug mga aktibista mao ang gitutokan sa usa ka high-level mission sa International Labor Organization sa Enero. Ang misyon nisaway sa red-tagging ug ubang mga porma sa pagpanaghasi batok sa mga unyonista. Sa Abril, gipirmahan ni Presidente Marcos ang Executive Order 23, nga nagsaad og proteksyon ngadto sa mga mamumuo ug pagtahod sa ilang katungod sa pag-organisa.
Adunay pipila ka maayong balita, hinoon. Si kanhi senador Leila de Lima, usa ka prominenteng bilanggong politikal ug lig-ong aktibista sa tawhanong katungod, gibuhian sa Nobyembre human ang korte nitugot sa iyang piyansa sa katapusang kasong lambigit sa droga nga gisang-at batok kaniya sa administrasyong Duterte. Siya gidakop ug gibilanggo duolan sa pito ka tuig sa bakak nga mga kasong droga. Sa Setyembre, ang usa ka korte sa Manila niabswelto kang Rappler CEO Maria Ressa sa mga kasong dili pagbayad sa buhis, ug adunay nahibiling duha pa ka kasong naghulat sa mga korte batok kaniya ug duha niya ka kauban.
Pinugos Nga Pagkahanaw
Ang mga pinugos nga pagkahanaw nagpabiling usa ka nagpabiling kalapasan sa tawhanong katungod sa Pilipinas. Duha ka mangil-ad nga kaso sa pinugos nga pagkahanaw–ni Jonas Burgos nga usa ka aktibista alang sa mga pesante sa 2007 ug duha ka estudyante sa University of the Philippines, Karen Empeno ug Sherlyn Cadapan, sa 2006–nagpabiling wala nasulbad.
Sa Enero, ang mga aktibista sa pamuo nga sila si Dyan Gumanao ug Armand Dayohan gisakmit sa pantalan sa Cebu City sa adlawng dako. Sila nitumaw human ang pipila ka adlaw ug giakusahan ang kapulisan sa pagdagit ug pagpasipala kanila.
Sa Abril, ang mga aktibistang sila si Gene Roz Jamil “Bazoo” de Jesus ug Dexter Capuyan giingong gidagit sa mga operatiba sa gobyerno sa Taytay, habagatan-sidlakan sa Manila. Nagpabilin silang wala pa nakita.
Sa Setyembre, duka ka aktibista alang sa kalikupan, Jonila Castro ug Jhed Tamano, nahanaw. Unya ang gobyerno nipresentar kanila ug nagkanayon nga sila mga manggugubat sa NPA nga niampo. Apan ang duha ka aktibista, sa usa ka press conference sa gobyerno, niingon nga sila gidagit sa militar.
Mga Importanteng Internasyonal Nga Lumilihok
Bisan sa nagpadayong seryosong mga abuso ug kakulang sa tulubagon, ang Pilipinas padayong nakadawat og kaayohan gikan sa Generalised Scheme of Preferences Plus (GSP+) sa European Union, nga nagahatag og mga pabor sa buluhisan alang sa mga eksport ngadto sa merkado sa EU nga gihigot ngadto sa pagsunod sa nasud sa 27 ka kasabutan alang sa katungod.
Sa iyang pagbisita sa Manila sa Abril, gipakita ni EU Special Representative for Human Rights Eamon Gilmore ang mga kakulangon sa Pilipinas sa pagsunod sa iyang mga obligasyon sa tawwhanong katungod ubos sa GSP+, ug nanghingusog nga “ang pakignegosyo tali sa EU nagkahulugan sa pag-atubang sa mga isyu sa tawhanong katungod.” Ang mga sakop sa European Parliament usab nagpabiling kritikal kaayo sa rekord sa Pilipinas ug nagduhaduha sa iyang pagkaangayan alang sa GSP+ program.
Sa Agosto, si EU Commission President Ursula von der Leyen niduaw sa Manila ug nidayeg sa administrasyong Marcos tungod sa “pagpalambo” sa kahimtang sa tawhanong katungod sa nasud. Gipahibalo ni von der Leyen ang pagpadayon sa sabot-sabot alang sa bilateral free trade agreement, nga naundang ubos ni Duterte tungod sa mga abuso sa tawhanong katungod. Sa Nobyembre, ang EU nipagawas og usa ka taho sa tawhanong katungod sa Pilipinas, sumala sa gikinahanglan ubos sa GSP+ program, nga nagpakita sa mga dakong kakulangan ug naghatag gibug-aton sa panginahanglan sa kalamboan.
Ang UN Joint Program (UNJP), gihimo sa 2020, padayong nagmugna sa katakus sa accountability mechanisms sa nasud. Bisan pa kung gibansay niini ang mga tigpatuman sa balaod diha sa mga hustong pamaagi sa pag-imbestigar sa mga abuso sa katungod, ilabina ang mga pagpatay nga dili subay sa balaod, gamay lang ang epekto sa UNJP tungod sa pandemyang Covid-19 ug kakulang sa kooperasyon gikan sa gobyerno sa sinugdanan.
Ang mandato sa UNJP matapos sa Hulyo 2024. Kung lugwayan, ang programa nanginahanglan og mga mekanismo sa pagmonitor ug pagtaho.
Human ang walo ka tuig nga sabot-sabot, sa Abril, ang administrasyong Biden sa Estados Unidos nipirma og usa ka gipalambong kasabutan alang sa kooperasyon tali sa Pilipinas sa paghatag og pondo ug dinaliang suporta ngadto sa mga hagit sa hisgutanang humanitarian, klima, ug uban pa. Sa Oktube, and Estados Unidos ug Pilipinas nagpahigayon og duha ka semanang military exercises taliwala sa nagkataas nga tensyon tali sa Tsina sa South China Sea.