Akana von si ande themesko maj bàro/nekbàreder nàślengo làgeri, ando MoldExpo, kaj von paćhan ke registrina pe’/pes po jekh avillono ande Germània vaj/ja ande Belgia taj śaj hodinin pe’ pala jekh lungo drom.
Ale śaj dikhas duśles/klàro/jasno, ke von nàj śukàres baxtyàrde khote/odoj.
Jekh anda’ e maj ćorre thema/phuvja ande Evròpa, e Moldova sikadas but barikàno ìlo te baxtyàrel buter/maj but sar 471,000 nàślen anda’ Ukraina, so si e maj bàri migràcia pala jekh dźèno ande pàśutne thema. Ale dićhol, ke e rromen śaj phandaven àvri khatar kodo xulajàripe, ćaćvàrela o rodipe kerdo khatar o Human Rights Watch.
Jekh dźuvli so kerel bùćhi ande MoldExpo registràciako skafedi/mesalya/sinia, so peske burnika śola/ćhivela po skafedi, aj xòljasa dikhel pe Olgaki famìlia perdal peske thùle okulàra/jàkhenge. Amen tordyuvas pàśe, dikhas taj śunas so den duma. Voj aśundyol sar jekh detektìvo kana dikhela e ukrainake identifikàciake lila taj del len dab peske pućhimàtenca: “Kaj si tumàre internacionàlo pasura? Kaj si e śtemplia so sikaven ke tumen nàkhle e grànica? Sar śaj avas amen sar barr, ke tumen ćàćes nàkhle? So kerde tumen ande [kodo Moldovako gav] savaxt? Aj kaj si tumàre bajura/ćumuna? Tumen nàśtik àćhon/àśen khate [ko MoldExpo] pe lungo vràma, tumen dźanena.”
Amen gindis/miślinas amen, kadi dźuvli si duśmanàsli ke voj paćhal, ke von si rroma?
E Olga, paćhivasa taj pàćasa/mirno del palpàle ke von nivar/śoha na paćhanas ke avela jekh màripe misto soste lenge si te teljàren anda’ Ukraina, vaś oda/kodoleske naj/nane len paso. Voj garantisàrel e dźuvlake, ke von na kamen but te beśen ando làgeri. Mothol, ke nàkhle but phàrimàta. Lòkhòrres khosel peske àsva so nàśena tèle pe lake ćhamja, so kerel e bùćhàrren te den la jekh vuneto plastiko skamin.
Pala so źukàrde/adźikerde jekh ćàso/òra/màrdo, e Olga dźal àvri po ajero/lufto/nem, taj beśel peske tèle pe jekh bagaźo so laki famìlia muklas kaj o gango/entrària. Miri kollegina taj me dźas pala e famìlia taj las te das lenca duma, taj pućhas len so phiradyimàta sas len ande Moldova.
E Olga phenel, ke pala so nàśle tar andar e Ukraina, e famìlia śundas pal’ e bilòvenge hurjavipena/uraimàta/avillono e ukrainakire nàślenge so teljàren andar o śerutno fòro. Kajso nàs len lòve,e thaneskire dźène line lenge tiketura po buso ande Chisinau. Phenel, ke jekh aźutòrri ko dićhol sar manuś làćho, śutas/ćhivdas len pe jekh aźukarimaski/adźikeripnaskeri/uźarimaski lista vaś o urjavipe ande Germània/Nyamco.
Ale phende lake atunći/atoska/palis, ke von nàśtik àćhon/àśen ando MoldExpo.
E Mària, ko gèlas pala peski dej/daj àvri, sikavela amenge jekh kotor lilòrro pe soste e MoldExpo bùćhàrra skirisàrde/ramosàrde e adresa taj o numero/ćislo e telefonosko kaj jekh àver làgeri, aj phenenas, ke lenge trubul/kampel te dźan dźi khote/kodoj. E adresa si “Testemiţanu 18,”, jekh akadèmiako kher ćorràrdo, aj e Moldovako rajipe okhote/odoj del than maj ànglal e rromàne beśnenge taj varesave strènonge so beśen ande Ukraina, taj efektìvo kerena lenge segregàcia.
“Jertisàren so pućhas amen tutar, ale śaj zuràras tumenca, ke tumen san rroma?” Amen mothas lenge ke amen rodas àvri sar e rromàne nàśle grìźin pe’ ande Moldova.
“Òva/va/he/jo, ale/numaj/ba/ama amen sam [manuś] normal,” phenela e Mària.
Laki vorba/vakeripe phenel but pal’ lengo phiradyipe sar rromàne manuś, vi ande Ukraina taj akana ande Moldova, kaj e rroma resen pes buhle anglikrìsimasa taj savaxtune diskrimàciasa.
“Amen numaj kamas te aresas [kaj varesavo’ palutno than],” phenela e Olga. “Amen śundam pal’ [diskriminàcia mamuj rroma khate/adaj]. Amen ćàćes dàras kodolestar. Amen sa dźuvla sam khate. Nàj amen ferisàripe/brakhipe/protekcia/ohrana/vèdelmo. Nàj amen lòve/phàre/pharrade taj khanći/niśto.”
O ćaćipe si, ke o MoldExpo bùćhàrra zuràrde ulades karing o Human Rights Watch, ke pe kodo dyes/dives ando MoldExpo sas but śùśe/ćhućhe thana, so sas te den Ukrainakire themutnenge taj vi strènonge kaj sas len Ukrainaki beśutnimaski permisia.
O MoldExpo sikavel sar si e Moldovako xulajàripe. Bùćhàrra, aźutòrra, taj manuś internacionàlo organizàciendar oferin aźutipe/pomoź. Si khelimaske/bavimaske thana taj trampolina e xurdòrrenge, si vi psyxologikàno źutipe/pomoź, droma bilòvengo, tàte xabenàtura taj humanitàrno pomoź/źutipe. O śerutno ando MoldExpo barikànes sikavel e strène źurnaliston krujal/trujal.
Jekh terni rakli ande śukàr gàda beśel àvral amenca, cirdela bàro lufto/ajero/nem, “Kodo si but dźungàlo.” Ande duj kurke so voj beśelas khote ando MoldExpo, voj phenelas ke voj na dikhlas ći/nić jekh rromàni famìlia so sas akceptime beśimaske. Laki rromàni amalin anda’ Ukraina, jekh daj/dej pàndźe ćhavorrengi, phenelas ke vi la bićhalde maj dùr khòtar misto vipal/sajekh/isto kauza: nàj than.
Akanutnes/angoda/tela kodi vràma, jekh taksi aresel te lel e Olga taj laki famìlia ande FRISPA nàślengo làgeri, so si jekh skurto anav e ćorrivàne akadèmiake kheresko so si fakultèta vaś internacionàlo relàcie, politikàlo dźantrimàta taj publiko administràcia.
E rromàne beśne ande FRISPA phende amenge, ke kana e nàśle aresenas angluno drom, numaj jekh duś sas. But manuśa raportuisàrde pengo/peskiro dukhaipe ke na xudenas/xutrenas dosta xàbe vaj numaj/ća/samo ćorrivàno xàbe: e beśnenge na denas te xan angla mismèri/javin/deteharin/diminàca, dźi kaj e aźutòrra taj e rromàne aktivisti mangenas lenge zòrjasa. E beśne hatyàrenas/ćujinenas/haljovenas ke si te màren pe’ vaś maj làche krujalimàta. Misalake/primerake/ekzemplo, pala so mangenas zòriasa dine len jekh mikro -nàj khote/odoj kinda/kuhnia- taj akana si len vi duśa ande kontèneri àvral.
Śaj aven sar barr/siguro, ke ande FRISPA na del pes nić/ći trampolina nić droma bilòvenge.
E beśne ande FRISPA na dźanena, ke si àver làgeri dźènenge so nàśletar angla màripe ande Ukraina ande jekha akadèmiako hosteli so si numaj pàndźe minutongo drom ando vurdon/verdan. Kana amen lam vizita, o koordinàtoro phendas, ke sa e beśne si “Ukrainakire”, so phandavel àvri e rromen, aj sa jekh si so si lengo themutnipe.
E krujalimàta khate dićhon maj śukàr e dźènenge so beśena khote maj lungo vràma/buter vaxt/ciros, si len vi sobi/izbi/livnja taj vi kuhina/kinda taj vi duś po sako jekh etàźi. O śukàr pàrno xodniko/gango sungal sar pèki sìr, aj dikhas jekhe ternòrres sar pekel peske khamne dake/dajake. O Charlie, jekh thùli muca/maćka, dikhel perdal e livnjako vudar kajso beśel e xulajesa, ke jekh terni dźuvli lilas/las leski soba/izba/livni pala so areslo na dulmut/ćirla te khuvel pes’ paśa peski bàri famìlia.
E povestia/stori e Olgaki taj lake famìliaki sikavel so verver/àveràno/inakśo si o grìźipe e Ukrainake rromàne nàślengo so aresen ande Moldova. Numaj uni ćàsura/òra pala so e Olga sas boldini khatar o MoldExpo, amen dasas duma jekha bùćhàrasa so bićhaldas len, taj pućhlam latar generàlo. O bùćhàrri garantisàrdas amenge ke si len but ćhùćhe/śùśe thana. Kana pućhlem la pal’ save dokumenti/hertia trubul/kampel len kaj te den than beśimaske, voj phendas, “Dikh, amen nàśtik tràdas àvri e manuśen pe droma, na? Amàre vudara si phuterde/phundrade/phravde sa e nàślenge anda’ Ukraina.
Ale si kodo/hin oda ćaćes?
