Η Ελλάδα αντιμετωπίζει συνεχείς προκλήσεις για το κράτος δικαίου οι οποίες απορρέουν από κρατικές ενέργειες που υπονομεύουν τους δημοκρατικούς θεσμούς και πλήττουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων της παρέμβασης στην ελευθερία του Τύπου, της κρατικής παρακολούθησης δημοσιογράφων και του εχθρικού περιβάλλοντος για τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών συνεχίστηκαν και το 2024, με αναφορές για επαναπροωθήσεις, άσχημες συνθήκες κράτησης των μεταναστών και ανεπαρκείς εγκαταστάσεις υποδοχής των αιτούντων άσυλο.
Ελευθερία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης
Τον Φεβρουάριο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθέτησε ένα ψήφισμα ορόσημο που εξέφραζε «έντονη ανησυχία» για τις «σοβαρότατες απειλές» κατά της δημοκρατίας, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα.
Η Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται στην χαμηλότερη κατάταξη μεταξύ των χωρών της ΕΕ όσον αφορά την ελευθερία του Τύπου, σύμφωνα με τους Reporters Without Borders (RSF), αντανακλώντας ένα εχθρικό περιβάλλον για τους δημοσιογράφους που υφίστανται κρατική επιτήρηση, καταχρηστικέςαγωγές, κυβερνητικές παρεμβάσεις, και εκστρατείες συκοφάντησης.
Τον Οκτώβριο ένα ελληνικό δικαστήριο απέρριψε για ουσιαστικούς λόγους αγωγή για συκοφαντική δυσφήμιση που είχε καταθέσει ο Γρηγόρης Δημητριάδης, πρώην γενικός γραμματέας στο γραφείο του πρωθυπουργού, εναντίον δημοσιογράφων που αποκάλυψαν τον υποτιθέμενο ρόλο του στο σκάνδαλο των υποκλοπών με το κατασκοπευτικό λογισμικό Predator, μια απόφαση που αποτέλεσε ένα θετικό βήμα για την ελευθερία του Τύπου.
Τον Ιούλιο αθωώθηκαν δύο ύποπτοι για την δολοφονία του δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ, προκαλώντας επικρίσεις από οργανώσεις υπεράσπισης της ελευθερίας του Τύπου για την συνεχιζόμενη ατιμωρησία της δολοφονίας.
Υποκλοπές
To σκάνδαλο των υποκλοπών με κατασκοπευτικό λογισμικό, το λεγόμενο «Predatorgate», σχετικά με κυβερνητικές παρακολουθήσεις δημοσιογράφων και πολιτικών —το οποίο αποτέλεσε αντικείμενο ειδικής έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου - — συνέχισε να εγείρει ανησυχίες για το κράτος δικαίου.
Τον Ιούλιο ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου έκρινε ότι δεν υπήρξε εμπλοκή κρατικών υπηρεσιών και αρμόδιων κρατικών λειτουργών στη χρήση του κατασκοπευτικού λογισμικού Predator, παρά το γεγονός ότι σε ανεξάρτητες έρευνες προέκυψαν ενδείξεις κρατικής εμπλοκής.
Περισσότερο θετική εξέλιξη αποτέλεσε το γεγονός ότι τον Απρίλιο ο Άρειος Πάγος έκρινε αντισυνταγματική μία τροπολογία του 2021 που απαγόρευε στους πολίτες να γνωρίζουν ότι τελούσαν υπό κρατική παρακολούθηση.
Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα επέβαλε στο Υπουργείο Μετανάστευσης πρόστιμο ύψους 175.000 ευρώ επειδή χρησιμοποίησε συστήματα παρακολούθησης με βάση την βιομετρία και την τεχνητή νοημοσύνη σε δομές μεταναστών χωρίς διασφαλίσεις για την προστασία της ιδιωτικότητας και των δεδομένων.
Επιθέσεις κατά της Κοινωνίας των Πολιτών
Τον Απρίλιο η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου προειδοποίησε σχετικά με ένα διάχυτο κλίμα φόβου για τους υπερασπιστές των δικαιωμάτων των μεταναστών, ως αποτέλεσμα εκστρατειών συκοφάντησης, παρενοχλήσεων και απειλών δίωξης για όσους παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια.
Η ποινική δίωξη κατά των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Παναγιώτη Δημητρά και Τόμι Όλσεν για την αποκάλυψη των παραβιάσεων στα ελληνικά σύνορα εξακολουθεί να υφίσταται τη στιγμή σύνταξης του παρόντος, με τον Δημητρά να τελεί ακόμη υπό περιοριστικά μέτρα απαγόρευσης εξόδου από τη χώρα. Τον Μάιο ο Δημητράς και η σύζυγός του ανακρίθηκαν σε ξεχωριστή έρευνα για υποτιθέμενες οικονομικές ατασθαλίες μετά από το πάγωμα των περιουσιακών τους στοιχείων το 2023.
Τον Ιανουάριο 16 μέλη της μη κυβερνητικής ομάδας Emergency Response Centre International κρίθηκαν αθώοι για το αδίκημα της κατασκοπείας και διευκόλυνσης εγκληματικής οργάνωσης, μετά από πολυετείς δικαστικές διαδικασίες που συνδέονταν με τις προσπάθειές τους το 2018 να διασώσουν μετανάστες στο Αιγαίο.
Τον Απρίλιο απορρίφθηκαν αβάσιμες ποινικές κατηγορίες εναντίον 35 ακτιβιστών για διευκόλυνση παράνομης μετανάστευσης επειδή βοηθούσαν μετανάστες.
Φτώχεια και Ανισότητα
Η Ελλάδα είχε έναν από τους υψηλότερους κινδύνους φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού στην ΕΕ, ο οποίος ανέρχεται σε ποσοστό 26%. Στην ετήσια του έκθεση, το Ινστιτούτο Εργασίας τόνισε τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, ειδικά μεταξύ των νέων και των γυναικών, καθώς και τις άσχημες συνθήκες εργασίας και τους μειούμενους πραγματικούς μισθούς.
Το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας (ΕΔΦΚ) κατέγραψε την επιβάρυνση που αντιπροσωπεύουν οι έμμεσοι φόροι για τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος και το αυξανόμενο κόστος διαβίωσης. Η έρευνα του ΕΔΦΚ τόνισε τον δυσανάλογο αντίκτυπο στα παιδιά, τους ανέργους και τους ενοικιαστές, υπογραμμίζοντας την επιτακτική ανάγκη για ένα πιο προοδευτικό φορολογικό σύστημα και ένα ισχυρότερο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης.
Μετανάστες και Αιτούντες Άσυλο
Μέχρι το τέλος Νοεμβρίου 57.309 αιτούντες άσυλο και μετανάστες είχαν φθάσει στην Ελλάδα διά θαλάσσης ή μέσω των χερσαίων συνόρων με την Τουρκία, ένας αριθμός αυξημένος σε σχέση με τους 43.166 κατά την ίδια περίοδο του 2023.
Ελληνικό δικαστήριο αθώωσε ελλείψει δικαιοδοσίας εννέα άτομα, που κατηγορήθηκαν για διακίνηση και πρόκληση του ναυαγίου της Πύλου, ενός πολύνεκρου συμβάντος το 2023 όπου ένα σκάφος που μετέφερε γύρω στους 750 μετανάστες ανετράπη στα ανοικτά των ελληνικών ακτών, με αποτέλεσμα εκατοντάδες θανάτους.
Η μήνυση που κατέθεσαν κάποιοι επιζώντες τον Σεπτέμβριο του 2023, στην οποία καταγγέλλουν τα ανεπαρκή μέτρα διάσωσης εκ μέρους των ελληνικών αρχών, καθώς και την εμπλοκή της Ελληνικής Ακτοφυλακής στην ανατροπή του σκάφους, παραμένει σε εκκρεμότητα κατά τον χρόνο σύνταξης του παρόντος. Ομάδες προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επέκριναν τους βραδείς ρυθμούς της διεξαγόμενης έρευνας.
Εκθέσεις του Γραφείου Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Frontex τον Δεκέμβριο του 2023 και της Ευρωπαίας Συνηγόρου του Πολίτη τον Μάρτιο εκφράζουν έντονη ανησυχία για τη διαχείριση του ναυαγίου από πλευράς της Ελλάδας. Οι εκθέσεις επισήμαναν τις ανεπαρκείς προσπάθειες διάσωσης και την έλλειψη συνεργασίας των ελληνικών αρχών κατά την διάσωση σε συνεργασία με την Frontex καθώς και σε μεταγενέστερες έρευνες.
Τον Ιούνιο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), σε δημόσια ακροαματική διαδικασία, εξέτασε δύο υποθέσεις υποτιθέμενων επαναπροωθήσεων μεταναστών και αιτούντων άσυλο από τις ελληνικές αρχές, συμπεριλαμβανομένων ασυνόδευτων παιδιών. Οι υποθέσεις τονίζουντην συστηματική και συνεχιζόμενη πρακτική των επαναπροωθήσεων στην Ελλάδα.
Η Επιτροπή Πρόληψης Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης, σε έκθεσή της τον Ιούλιο, κατέγραψε τις άσχημες συνθήκες κράτησης μεταναστών, συμπεριλαμβανομένων συνωστισμού, ανθυγιεινών και ακατάλληλων συνθηκών, ανεπαρκούς υγειονομικής περίθαλψης και ισχυρισμών περί κακής μεταχείρισης, ακόμα και σε κέντρα που χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ.
Οι συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο παρέμειναν ακατάλληλες. Τον Οκτώβριο το ΕΔΔΑ, σε μία απόφαση ορόσημο έκρινε ότι οι συνθήκες στην ΚΕΔ Σάμου παραβίαζαν την απαγόρευση της κακομεταχείρισης που προβλέπει η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Τον Απρίλιο σε έκθεσή του ο Συνήγορος του Πολίτη επέκρινε τον συνωστισμό, τις απομακρυσμένες τοποθεσίες των καταυλισμών και την έλλειψη βασικών υπηρεσιών, με πολλούς κατοίκους στους καταυλισμούς να αντιμετωπίζουν καθυστερήσεις στην παροχή χρηματικής βοήθειας και τροφίμων. Ιδιαιτέρως οι γυναίκες και τα κορίτσια αντιμετωπίζουν δυσκολίες που συνδέονται με την ασφάλεια, την ιδιωτικότητα και την πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη.
Τον Οκτώβριο το Δικαστήριο της ΕΕ (ΔΕΕ) αποφάνθηκε για τον προσδιορισμό της Τουρκίας ως «ασφαλούς τρίτης χώρας » για ορισμένες εθνικότητες υπό την Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας του 2016. Έκρινε ότι οι χώρες της ΕΕ δεν μπορούν να απορρίπτουν ως απαράδεκτες τις αιτήσεις ασύλου με βάση την έννοια της «ασφαλούς τρίτης χώρας», εάν δεν θα επιτρέπεται η είσοδος του αιτούντα άσυλο στην προσδιοριζόμενη ως ασφαλή χώρα. Η απόφαση επηρεάζει άμεσα την συστηματική απόρριψη των αιτούντων άσυλο από τις ελληνικές αρχές με βάση την έννοια της «ασφαλούς τρίτης χώρας», μία πρακτική που τους αφήνει νομικά μετέωρους.
Τον Σεπτέμβριο ο θάνατος του Πακιστανού μετανάστη Μουχάμαντ Καμράν Ασίκ σε αστυνομικό τμήμα της Αθήνας υπό ύποπτες συνθήκες προκάλεσε περαιτέρω ανησυχία για την αστυνομική αυθαιρεσία και την κακομεταχείριση των μεταναστών στην Ελλάδα.
Παιδιά Μετανάστες
Ο αριθμός των ανήλικων προσφύγων και μεταναστών που κατέφθασαν στην Ελλάδα τετραπλασιάστηκαν στο πρώτο ήμισυ του 2024 σε σύγκριση με το πρώτο ήμισυ του 2023, με την άφιξη 1.500 και πλέον παιδιών. Μία δικαστική απόφαση ορόσημο του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών επιβεβαίωσε τον Μάιο ότι άτομα των οποίων η ηλικία αμφισβητείται, πρέπει να αντιμετωπίζονται ως παιδιά μέχρι την τελική εκτίμηση της ηλικίας τους.
Ρατσισμός και Μισαλλοδοξία
Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας (RVRN) ανέφερε τον Απρίλιο ραγδαία αύξηση στην ρατσιστική βία το 2023, καταγράφοντας 158 περιστατικά, κυρίως με στόχο μετανάστες και ΛΟΑΤΚΙ άτομα.
Τον Ιούλιο τρεις άνδρες, που ενήργησαν ως αυτόκλητοι πολιτοφύλακες και κράτησαν παράνομα 13 μετανάστες κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών στον Έβρο το 2023, έλαβαν επιεικείς ποινές, με το δικαστήριο να απορρίπτει τον ρατσισμό ως κίνητρο. Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου μεταγενέστερα ζήτησε την επανεξέταση της καταδίκης τους.
Τον Ιούλιο ένα δικαστήριο της Μυτιλήνης καταδίκασε 17 άτομα για ρατσιστική επίθεση, το 2018, κατά αιτούντων άσυλο και μεταναστών, αναγνωρίζοντας ρατσιστικό κίνητρο στα 6 από αυτά.
Σεξουαλικός Προσανατολισμός και Ταυτότητα Φύλου
Η Ελλάδα νομιμοποίησε τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών τον Φεβρουάριο.
Ωστόσο, εξακολουθούν να υφίστανται διακρίσεις κατά των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, όπως επισημάνθηκε σε έρευνα του Οργανισμού για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα τον Μάιο, και σε άλλες αναφορές για βία.
Τον Ιούλιο το Μικτό Ορκωτό Εφετείο Αθηνών ομόφωνα καταδίκασε δύο άνδρες για την δολοφονία του 33χρονου queer ακτιβιστή και υπερασπιστή ανθρωπίνων δικαιωμάτων Ζακ Κωστόπουλου το 2018, καταδικάζοντας τον ένα κατηγορούμενο σε φυλάκιση έξι ετών και τον άλλο σε κατ’ οίκον περιορισμό για πέντε χρόνια, λαμβάνοντας υπόψη την προχωρημένη ηλικία του. Οι άνδρες είχαν αρχικά καταδικαστεί σε 10 χρόνια φυλάκισης.
Δικαιώματα των Γυναικών
Τον Απρίλιο η δολοφονία της Κυριακής Γρίβα έξω από αστυνομικό τμήμα της Αθήνας, όπου είχε αναζητήσει προστασία από τον κακοποιητικό πρώην φίλο της, χωρίς όμως να λάβει βοήθεια, προκάλεσε διαμαρτυρίες και διεκδικήσεις για νομικές μεταρρυθμίσεις με αίτημα την καλύτερη ανταπόκριση της αστυνομίας στην ενδοοικογενειακή βία.
Το ΕΔΔΑ έκρινε τον Ιανουάριο ότι η Ελλάδα παραβίασε την ιδιωτικότητα οροθετικών γυναικών δημοσιεύοντας τις ταυτότητες και τις φωτογραφίες τους, καθώς και την ιδιότητά τους ως οροθετικών, αφού είχαν εξαναγκαστεί σε εξέταση το 2012. Ο κανονισμός που επέτρεπε την εξέταση για HIV χωρίς ενημερωμένη συγκατάθεση ανακλήθηκε το 2015.
Τον Φεβρουάριο, η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών (CEDAW) και τον Ιούνιο η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, εξέφρασαν την ανησυχία τους για την μεγάλη διάδοση της έμφυλης βίας στην Ελλάδα. Η CEDAW παρότρυνε την Ελλάδα να ποινικοποιήσει τις γυναικοκτονίες, να ενισχύσει τις υπηρεσίες υποστήριξης και να βελτιώσει τις έρευνες και τις διώξεις.