Οι ελληνικές αρχές, σε πλαίσιο συντονισμού με την Ευρωπαϊκή Ένωση, προβαίνουν σε αυτόματη κράτηση όλων των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών που καταφθάνουν στα νησιά της Λέσβου και της Χίου σε ελεεινές συνθήκες, δήλωσε σήμερα η Human Rights Watch. Η κράτηση περίπου 4.000 ατόμων προκαλεί ιδιαίτερη ταλαιπωρία για τα ευάλωτα άτομα που κρατούνται, όπως τα παιδιά, οι έγκυες και τα άτομα με αναπηρίες.
Η καθολική κράτηση όλων των αιτούντων άσυλο και μεταναστών σε κλειστές δομές είναι αδικαιολόγητη –δεδομένου ότι υπάρχει δυνατότητα λιγότερο περιοριστικών επιλογών– και συνιστά αυθαίρετη κράτηση. Οι δύο κλειστές δομές πρέπει να μετατραπούν σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας με κατάλληλες υπηρεσίες και ασφάλεια για τα άτομα που χρήζουν προστασίας από τον πόλεμο, τις διώξεις και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
«Η πολιτική της ΕΕ, που εφαρμόζεται στην Ελλάδα, έχει οδηγήσει στον εγκλεισμό οικογενειών και άλλων ανθρώπων που εγκατέλειψαν τις χώρες τους για να ξεφύγουν από καταστάσεις φρίκης, όπως η τρομοκρατία του Ισλαμικού Κράτους, οι απειλές των Ταλιμπάν ή οι αυτοσχέδιες βόμβες-βαρέλια της συριακής κυβέρνησης», δήλωσε η Eva Cossé, ειδική επί θεμάτων που αφορούν την Ελλάδα στη Human Rights Watch. «Όταν υπάρχουν εναλλακτικές δυνατότητες αντί της κράτησης, όπως και πράγματι υπάρχουν στα ελληνικά νησιά, δεν υπάρχει νομική ούτε ηθική αιτιολόγηση για να κρατούνται έγκλειστοι οι αιτούντες άσυλο και οι μετανάστες».
Σε επισκέψεις που πραγματοποίησε στη Λέσβο και στη Χίο από τις 3 έως τις 9 Απριλίου 2016, η Human Rights Watch διαπίστωσε ότι στους φυλασσόμενους από την αστυνομία καταυλισμούς και στα δύο νησιά κρατούνταν ευρύ φάσμα ανθρώπων με ιδιαίτερες ανάγκες, συμπεριλαμβανομένων γυναικών με μικρά παιδιά, εγκύων, ασυνόδευτων ανηλίκων, ηλικιωμένων ανδρών και γυναικών, καθώς και ατόμων με σωματικές και ψυχοκοινωνικές αναπηρίες. Κανένας από τους κρατούμενους δεν είχε κατάλληλη πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη, εγκαταστάσεις υγιεινής ή νομική συνδρομή.
Αμφότεροι οι καταυλισμοί ξεκίνησαν να λειτουργούν ως ανοιχτά κέντρα υποδοχής και καταγραφής για τους εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που είχαν καταφθάσει στα νησιά από τις αρχές του 2015, αλλά ξαφνικά μετατράπηκαν σε στρατόπεδα που προσομοιάζουν με φυλακές στις 20 Μαρτίου 2016, όταν τέθηκε σε ισχύ μια άκρως προβληματική συμφωνία μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας. Οι αιτούντες άσυλο και οι μετανάστες που έχουν καταφθάσει έκτοτε τίθενται υπό κράτηση από τις ελληνικές αρχές, με τη συνδρομή του οργανισμού εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, Frontex, και τους απαγορεύεται η έξοδος από τους καταυλισμούς.
Οι εγκαταστάσεις στη Μόρια της Λέσβου, με περίπου 3.100 άτομα, περιβάλλονται από φράκτη με συρματόπλεγμα στην κορυφή του. Στις εγκαταστάσεις της ΒΙΑΛ –πρώην εργοστασίου αλουμινίου– στη Χίο, στους περίπου 1.000 κρατούμενους επιτρέπεται μόνο να κινούνται σε έναν περιορισμένο χώρο με κοντέινερ-οικίσκους, ο οποίος περιβάλλεται από περίφραξη με συρματόπλεγμα.
Ως ανοιχτές δομές, η Μόρια και η ΒΙΑΛ εξυπηρετούνταν από διάφορες ανθρωπιστικές οργανώσεις και από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), αλλά οι περισσότερες εξ αυτών, περιλαμβανομένης της UNHCR, ανέστειλαν τις δραστηριότητές τους μετά τις 20 Μαρτίου, σύμφωνα με την πολιτική τους να μην παρέχουν υπηρεσίες σε κλειστές δομές.
Οι συνθήκες στη Μόρια και στη ΒΙΑΛ επιδεινώθηκαν ραγδαία λόγω του φόβου, της απογοήτευσης, του υπερβολικού συνωστισμού και της έλλειψης υπηρεσιών. Οι εντάσεις στη ΒΙΑΛ κορυφώθηκαν την 1η Απριλίου, όταν ξέσπασαν βίαιες συγκρούσεις μεταξύ Σύρων και Αφγανών κρατουμένων. Περίπου 400 άτομα διέφυγαν από το κέντρο και τώρα βρίσκονται σε έναν από τους δύο ανοιχτούς καταυλισμούς στην πόλη της Χίου.
Η νέα πολιτική της Ελλάδας όσον αφορά την κράτηση είναι απόρροια της συμφωνίας που συνήφθη στα μέσα Μαρτίου μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας. Στις 2 Απριλίου, η ελληνική Βουλή ψήφισε εσπευσμένα νόμο που επιτρέπει τον καθολικό «περιορισμό της κυκλοφορίας» των νεοεισερχομένων σε κλειστές δομές στα συνοριακά σημεία εισόδου –όπως τα νησιά– για έως 25 ημέρες κατά τη διάρκεια της διαδικασίας υποδοχής και ταυτοποίησης. Προβλέπεται δε η κράτηση των αιτούντων άσυλο για έως τρεις μήνες εν αναμονή της διεκπεραίωσης των αιτημάτων τους.
Τα άτομα προς απέλαση, περιλαμβανομένων εκείνων που προβλέπεται να επιστρέψουν στην Τουρκία, μπορούν να τεθούν υπό κράτηση για έως 18 μήνες. Ο νόμος μείωσε το μέγιστο χρονικό διάστημα για το οποίο μπορούν να παραμένουν υπό κράτηση οι αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα, αλλά προβλέπει μια ταχεία διαδικασία για την εξέταση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας εντός 15 ημερών, περιλαμβανομένης της προσφυγής. Η ταχεία διαδικασία δεν έχει ακόμη ξεκινήσει, αλλά μόλις τεθεί σε εφαρμογή, θα υπονομεύσει την αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο, δήλωσε η Human Rights Watch.
Πολλοί, αν όχι οι περισσότεροι, από όσους κρατούνται επί του παρόντος στη ΒΙΑΛ, έχουν εκφράσει την επιθυμία να ζητήσουν άσυλο στην Ελλάδα, αλλά το σύστημα είναι υπερφορτωμένο και η στήριξη που υποσχέθηκε να παράσχει η ΕΕ καθυστερεί, δήλωσε η Human Rights Watch. Ομοίως, στις 12 Απριλίου, όλοι όσοι κρατούνται στη Μόρια, πλην 15 ατόμων, είχαν υποβάλει αίτημα ασύλου, σύμφωνα με την ελληνική αστυνομία.
Βασικός στόχος της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας είναι η απόρριψη σχεδόν όλων των αιτημάτων ασύλου με την αιτιολογία ότι η Τουρκία είναι ασφαλής χώρα για τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο, καθώς και η δυνατότητα γρήγορων απελάσεων προς την εν λόγω χώρα. Η Τουρκία δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής χώρα λόγω της άρνησής της να παράσχει ουσιαστική προστασία σε μη ευρωπαίους πολίτες που την έχουν ανάγκη, συμπεριλαμβανομένων Αφγανών και Ιρακινών, όπως έχει δηλώσει επανειλημμένα η Human Rights Watch. Η Τουρκία έχει επίσης προβεί επανειλημμένα σε επαναπροώθηση Σύρων στην εμπόλεμη ζώνη, ενώ έχει κλείσει τα σύνορα σε άλλους που επιχειρούν να διαφύγουν.
Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας είναι θεμελιωδώς προβληματική και πρέπει να καταργηθεί, δήλωσε η Human Rights Watch. Όλα τα αιτήματα ασύλου που υποβάλλονται στην Ελλάδα πρέπει να εξετάζονται με βάση την ατομική κατάσταση του ενδιαφερομένου, ενώ και οι άλλες χώρες της ΕΕ πρέπει να στηρίξουν την Ελλάδα και τους αιτούντες άσυλο που βρίσκονται εκεί, εκπληρώνοντας αμέσως τις δεσμεύσεις τους για μετεγκατάσταση δεκάδων χιλιάδων αιτούντων άσυλο από την Ελλάδα. Η ΕΕ και οι ελληνικές αρχές, σε συνεργασία με τους οργανισμούς του ΟΗΕ, πρέπει να παράσχουν εναλλακτικές επιλογές στέγασης για όλους τους αιτούντες άσυλο και να περιορίσουν την κράτηση αιτούντων άσυλο σε εξαιρετικές μόνο περιστάσεις.
«Η παρούσα κατάσταση στην Ελλάδα για τους απελπισμένους αιτούντες άσυλο είναι οικτρή», δήλωσε η κ. Cossé. «Άνθρωποι που προσπαθούν να ξεφύγουν από τον κίνδυνο κρατούνται σε απαράδεκτες συνθήκες εν αναμονή της πιθανής επιστροφής τους στην κάθε άλλο παρά ασφαλή Τουρκία ή υποφέρουν στο δυσλειτουργικό ελληνικό σύστημα ασύλου».
Ανεπαρκείς υπηρεσίες και διασφαλίσεις
Κατά τη διάρκεια επισκέψεων χωρίς περιορισμό πρόσβασης στο κλειστό κέντρο ΒΙΑΛ της Χίου στις 7 και 8 Απριλίου, η Human Rights Watch πήρε συνέντευξη από 21 άτομα, μεταξύ των οποίων και 15 άτομα με ιδιαίτερες ανάγκες για λόγους υγείας ή άλλους. Η κινητικότητα στον καταυλισμό ήταν περιορισμένη, με τους ανθρώπους να είναι έγκλειστοι στη μία από τις δύο πτέρυγες που περιλάμβανε κοντέινερ-οικίσκους, στοιχειώδη ντους και τουαλέτες και ελάχιστο υπαίθριο χώρο.
Οι αρχές δεν είχαν προβλέψει για τον διαχωρισμό των παιδιών από τους ενήλικες με τους οποίους δεν έχουν καμία συγγένεια ούτε για την αντιμετώπιση των ζητημάτων που άπτονται της προστασίας των γυναικών. Στο κέντρο κρατούνταν τουλάχιστον τρία ασυνόδευτα παιδιά, που βρίσκονταν όλα στον ίδιο χώρο με τους ενήλικες.
Οι κρατούμενοι ανέφεραν ότι έχουν περιορισμένο τρεχούμενο νερό, έλλειψη ζεστού νερού και ανεπαρκείς συνθήκες υγιεινής. «Είναι τόσο δύσκολα εδώ», δήλωσε μια 25χρονη μητέρα από το Αφγανιστάν που είναι μόνη της με τον γιο της, ηλικίας 5 ετών. «Είσαι μέσα σε μια φυλακή. Το φαγητό δεν τρώγεται, ενώ καθημερινά, τη μισή ημέρα, δεν υπάρχει τρεχούμενο νερό. Δεν υπάρχει καθαριότητα και ποιος ξέρει τι είδους αρρώστιες κυκλοφορούν εδώ. Δεν διαπράξαμε κανένα έγκλημα για να βρισκόμαστε σε αυτήν εδώ τη φυλακή».
Τα ντους και οι τουαλέτες των γυναικών, παρότι είναι χωριστά από εκείνα των ανδρών, δεν διαθέτουν κλειδαριές για την εξασφάλιση ιδιωτικότητας, και ορισμένες γυναίκες ανέφεραν ότι ανησυχούν για την ασφάλειά τους. «Όταν κάποια μπαίνει μέσα για να κάνει ντους, κάποια [άλλη] πρέπει να στέκεται απέξω για να κρατάει την κουρτίνα και να προσέχει ώστε να μην μπει κανείς μέσα», δήλωσε μια 24χρονη γυναίκα από το Αφγανιστάν. «Εγώ δεν πάω ποτέ μόνη μου».
Στη ΒΙΑΛ δεν υπάρχουν ντους που να είναι προσβάσιμα για άτομα σε αναπηρικά καροτσάκια και υπάρχει μόνο μία τουαλέτα προσβάσιμη για άτομα με σωματικές αναπηρίες σε κάθε πτέρυγα του καταυλισμού.
Οι κρατούμενοι επέκριναν τη διατροφική ποιότητα του φαγητού, ιδίως για τα παιδιά. «Δεν δίνουν γάλα κάθε μέρα», δήλωσε μια 32χρονη μητέρα από το Αφγανιστάν. «Έχω πέντε παιδιά και δύο από αυτά είναι ήδη άρρωστα. Είναι πολύ δύσκολο να τα φροντίσω σε μια τέτοια κατάσταση.»
Στις 9 Απριλίου, στη ΒΙΑΛ παρεχόταν μόνον υποτυπώδης υγειονομική περίθαλψη από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό και από τον στρατό. Το ιατρικό προσωπικό, περιλαμβανομένων γυναικών, ήταν διαθέσιμο μόνο σε περιορισμένες ώρες, δεν παρείχε υπηρεσίες κατά τη διάρκεια της νύχτας, αν και ορισμένα άτομα με σοβαρές παθήσεις έχουν μεταφερθεί στο νοσοκομείο της περιοχής. Κοινωνική λειτουργός στη ΒΙΑΛ δήλωσε στη Human Rights Watch ότι αναμένεται να έρθουν περισσότεροι ιατροί τις επόμενες ημέρες.
Ένα ζευγάρι ηλικιωμένων από την πόλη Χανακίν του Ιράκ ανέφεραν ότι δεν έχουν πρόσβαση στην ιατρική θεραπεία που έχουν ανάγκη. «Ο σύζυγός μου πάσχει από μια καρδιακή πάθηση και από Αλτσχάιμερ», δήλωσε η γυναίκα. «Όλα τα χάπια του έπεσαν στη θάλασσα».
Η Human Rights Watch συνάντησε μια 45χρονη γυναίκα από το Αφγανιστάν, πρώην καθηγήτρια που εγκατέλειψε τη χώρα για να ξεφύγει από τους Ταλιμπάν, κουλουριασμένη στη γωνία του κοντέινερ όπου μένει. Ο ανιψιός της δήλωσε ότι έχει σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα και έδειξε ένα έγγραφο από τον Ισπανικό Ερυθρό Σταυρό που αναφέρει ότι η γυναίκα πάσχει από βαριά κατάθλιψη και διαταραχή προσαρμογής, που κατά κανόνα προκαλείται από ένα έντονα στρεσογόνο συμβάν. Ως συνιστώμενη θεραπεία, ένας ιατρός πρότεινε διάφορα αντικαταθλιπτικά και αντιψυχωσικά, αλλά ο ανιψιός δήλωσε ότι δεν είχε καταφέρει να λάβει φάρμακα ή άλλου είδους ψυχιατρική περίθαλψη.
Κατά τα φαινόμενα, παρόμοιες συνθήκες επικρατούν στον καταυλισμό στη Μόρια της Λέσβου, ένα κέντρο όπου κρατούνται περίπου 3.100 άτομα – σχεδόν 1.000 άτομα περισσότερα από τη χωρητικότητά του. Η ελληνική κυβέρνηση δεν χορήγησε στη Human Rights Watch δικαίωμα πρόσβασης στο εν λόγω κέντρο.
Ένας κρατούμενος που παραχώρησε συνέντευξη μέσα από τον φράκτη ανέφερε ότι είναι τυχερός που κοιμάται σε σκηνή. «Κι αυτό επειδή ήρθα πριν από δύο εβδομάδες», δήλωσε. «Όποιος έρχεται τώρα κοιμάται έξω, και οι τουαλέτες είναι πολύ βρώμικες. Μπαίνεις μέσα και δεν μπορείς να πάρεις ανάσα. Το φαγητό είναι άθλιο και το νερό είναι βρώμικο. Τόσο εγώ όσο και ο φίλος μου έχουμε δερματικά προβλήματα επειδή πλενόμαστε με αυτό το νερό και επειδή το πίνουμε».
Ένας άλλος κρατούμενος μέσα από τον φράκτη, ένα 17χρονο αγόρι που ταξιδεύει μόνο του από τη Συρία, έδειξε στη Human Rights Watch ένα δερματικό εξάνθημα που είχε βγάλει εξαιτίας του νερού.
Η Διεθνής Αμνηστία, η οποία επισκέφθηκε τη Μόρια στις 5 Απριλίου, ανέφερε ότι στο υπερπλήρες κέντρο κρατούνταν άτομα με αναπηρίες, έγκυες, καθώς και μεγάλος αριθμός παιδιών, μεταξύ των οποίων και ένα βρέφος με επιπλοκές στην υγεία του από επίθεση στη Συρία. Μόνο τρεις ιατροί ήταν διαθέσιμοι σε τακτική βάση για την παροχή ιατρικής περίθαλψης, δήλωσε η Διεθνής Αμνηστία.
Η ελληνική αστυνομία δήλωσε ότι την προηγούμενη εβδομάδα οι αρχές στη Μόρια μετέφεραν 700 ευάλωτα άτομα σε ανοιχτούς καταυλισμούς του νησιού. Για να μειωθεί ο υπερβολικός συνωστισμός στη ΒΙΑΛ, στις 7 Απριλίου, οι αρχές μετέφεραν 243 άτομα σε κλειστή δομή στο νησί της Λέρου, στο νότιο Αιγαίο. Ταυτόχρονα, στα ελληνικά νησιά καταφθάνουν κατά μέσο όρο 170 άτομα ημερησίως, και όλα τίθενται αυτομάτως υπό κράτηση.
Αυθαίρετη κράτηση, ελάχιστη εξέταση αιτημάτων
Βάσει του ελληνικού και του διεθνούς δικαίου, όλοι οι κρατούμενοι, περιλαμβανομένων των παράτυπων μεταναστών και των αιτούντων άσυλο, πρέπει να ενημερώνονται, σε γλώσσα την οποία κατανοούν, για τους λόγους της κράτησής τους και για τα δικαιώματά τους, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να προσφύγουν κατά της κράτησής τους και του δικαιώματος νομικής συνδρομής. Παρά το γεγονός αυτό, σε κανένα από τα άτομα που παραχώρησαν συνέντευξη στη Human Rights Watch δεν είχε δοθεί απόφαση κράτησης ούτε πληροφόρηση σχετικά με τον λόγο της κράτησής τους.
Οι κρατούμενοι στη Χίο δεν γνώριζαν ότι μπορούν να προσφύγουν κατά της κράτησής τους ούτε είχαν ουσιαστική πρόσβαση σε δικηγόρους. Στις 9 Απριλίου, στον καταυλισμό υπήρχαν ελάχιστοι διαθέσιμοι διερμηνείς για τις πολλές γλώσσες που ομιλούνται από τους ανθρώπους που βρίσκονται εκεί, περιλαμβανομένων των αραβικών, των κουρδικών και των φαρσί. Μεταξύ των διερμηνέων για τα αραβικά υπάρχει μόνο μία γυναίκα.
«Κάθε μέρα ρωτάω γιατί είμαι υπό κράτηση, αλλά δεν παίρνω απάντηση στην ερώτησή μου», δήλωσε μια 24χρονη γυναίκα από το Αφγανιστάν που υπέβαλε αίτημα ασύλου στην Ελλάδα ενόσω κρατείται στη ΒΙΑΛ.
Στη Χίο, μόνον ένας αρμόδιος υπάλληλος από την ελληνική υπηρεσία ασύλου εξετάζει τα αιτήματα ασύλου· στις 8 Απριλίου, είχε διεκπεραιώσει 9 από τις 1.206 υποθέσεις ατόμων που είχαν εκφράσει την επιθυμία να υποβάλουν αίτημα ασύλου στην Ελλάδα. Έχει προγραμματιστεί η άφιξη τριών ακόμη υπαλλήλων στα τέλη Μαΐου. Η έλλειψη διερμηνέων οδηγεί στην ανάγκη χρήσης υπηρεσιών διερμηνείας μέσω τηλεφώνου από την Αθήνα.
Πέντε υπάλληλοι από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO) αναμένεται να φτάσουν στη Χίο στις 18 Απριλίου. Ο ρόλος τους, βάσει της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, θα είναι να διεξάγουν προκαταρκτικούς ελέγχους προκειμένου να διαπιστώνουν αν τα αιτήματα ασύλου είναι μη παραδεκτά επειδή το ενδιαφερόμενο πρόσωπο έχει ή θα μπορούσε να έχει υποβάλει αίτηση προστασίας στην Τουρκία.