(بیروت) – دیده‌بان حقوق بشر امروز گفت نیروهای امنیتی ایران در یادبود سالگرد سرکوب وحشیانه «جمعه خونین» در راهپیمایی‌های بزرگ ضدحکومتی سال ۲۰۲۲ از نیروی قهریه بیش از حد علیه معترضان استفاده کرده‌اند.
نیروهای امنیتی در ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۳ و سپس دوباره در ۲۰ اکتبر «ساچمه» شات‌گان، گلوله لاستیکی، و گاز اشک‌آور به کار بستند و معترضان را مورد ضرب و شتم و تهاجم قرار دادند. مأموریت مستقل حقیقت‌یابی سازمان ملل درباره ایران باید الگوی کاربرد نیروی قهریه بیش از حد و دستگیری‌های خودسرانه علیه معترضان مخصوصاً در مناطق با اقلیت‌های بزرگ قومی و مذهبی مثل زاهدان در استان سیستان و بلوچستان را مورد تحقیق و بررسی قرار دهد.
تارا سپهری‌فر، پژوهشگر ارشد ایران در دیده‌بان حقوق بشر گفت «مقامات ایران مثل همیشه آماده سرکوب اعتراضات مردم خود هستند که خواهان تغییرات بنیادین می‌شوند». او اضافه کرد «نیروهای امنیتی هم در شهرهایی مثل زاهدان که اقلیت‌های قومی و مذهبی بزرگ را در خود جا داده‌اند حتی سریع‌تر از دیگر نقاط دست به نیروی قهریه بیش از حد و کشنده می‌برند».
دیده‌بان حقوق بشر با سه شاهد اعتراضات ۲۹ سپتامبر و یک شاهد ۲۰ اکتبر مصاحبه کرد و ۱۴ ویدیوی منتشرشده در تلگرام بین ۲۹ سپتامبر و ۵ اکتبر را صحت‌سنجی و تحلیل کرد. این ویدیوها نشان می‌دهند که نیروهای امنیتی در ۲۹ سپتامبر به شات‌گان و مسلسل مسلح بوده‌اند و از گاز اشک‌آور علیه معترضان استفاده کرده‌اند و آنها را بیرون مسجد مکی زاهدان با باتوم مورد ضرب و شتم قرار داده‌اند. شاهدان به دیده‌بان حقوق بشر گفتند که نیروهای امنیتی با ساچمه و گلوله‌های پینت‌بال به بالاتنه معترضان شلیک کرده و آنها را با باتوم مورد ضرب و شتم قرار داده‌اند و عده زیادی از
معترضان از جمله کودکان را دستگیر کرده‌اند.
دیده‌بان حقوق بشر همچنین عکس‌های منتشرشده توسط فعالان حقوق بشری را صحت‌سنجی کرد که پوکه شات‌گان و گاز اشک‌آور با مارک «صنایع مهام» را نشان می‌دهند. در جریان سرکوب اعتراضات سراسری سال ۲۰۲۲ مهمات این شرکت به طور معمول مورد استفاده قرار می‌گرفت.
اعتراضات اخیر برای یادبود سرکوب مرگبار ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۲ در زاهدان، مرکز عمدتاً بلوچ‌نشین استان سیستان و بلوچستان از محروم‌ترین مناطق کشور برگزار شدند. نیروهای امنیتی ایران از نیروی قهریه کشنده و غیرقانونی استفاده کردند که منجر به مرگ و مجروح شدن ده‌ها تن از معترضان شد، که بالاترین عدد کشته‌شدگان در روزهای اعتراضات بود، و شامل افرادی هم می‌شد که پس از نماز جمعه، صحن نماز مصلای بزرگ را ترک می‌کردند.
شاهدان گفتند که در روزهای منتهی به سالگرد، نیروهای امنیتی در زاهدان به شکلی استراتژیک در خیابان‌ها و چهارراه‌ها مستقر شدند. نیروهای امنیتی به شکل خودسرانه افراد در مسیر مسجد برای نماز جمعه را متوقف، مدارک شناسایی آنها را بررسی، و موبایل‌هایشان را بازرسی می‌کردند تا ویدیو یا عکسی مرتبط با اعتراضات پیشین پیدا کنند. به گفته حال‌وش، گروه حقوق بشری که نقض‌ها در سیستان و بلوچستان را گزارش می‌کند، نیروهای امنیتی چندین نفر از جمله ۳۲ کودک را بازداشت کردند.
دو شاهد که با دیده‌بان حقوق بشرگفتگو کردند و حال‌وش ، گفتند که پس از پایان نماز جمعه، معترضان در حال ترک مسجد مکی در مرکز شهر زاهدان شعارهایی علیه حکومت سر دادند. آنها گفتند که نیروهای امنیتی از جمله سپاه پاسداران، پلیس، و نیروهای شبه نظامی پلیس بدون هشدار در خیابان خیام به معترضان حمله و از گاز اشک‌آور، ساچمه، و گلوله پینت‌بال استفاده کردند.
یک شاهد گفت «پس از نماز، نیروهای امنیتی به مردم حمله کردند، آنها گاز اشک‌آور زیادی استفاده کردند». او اضافه کرد «من شنیدم کودکان هدف گلوله بوده‌اند بنابراین رفتم تا به آنها کمک کنم. چشمانم از آن همه گاز اشک‌آور می‌سوخت و می‌توانستم کودکانی کمسن در حد بچه دبستانی ببینم که گلوله خورده بودند. این دوباره جمعه خونین را به یادم آورد. دقیقاً همان وضعیت بود. ما نمی‌توانستیم نفس بکشیم، و دماغمان می‌سوخت و نمی‌توانستیم ببینیم آنها کی و از کجا به ما حمله میکنند».
او گفت پیش از بیهوش‌شدن در اثر ضربه‌ای از پشت سر، او ۲۳ نفر را دید که عمدتاً با ساچمه و گلوله پینت‌بال به بالاتنه مجروح شده بودند. او گفت که حداقل چهار نفر در سر و صورت، از جمله چشم، هدف گلوله قرار گرفته بودند، و چهار نفر از این افراد کودک بودند.
به گفته حال‌وش بین ۲۹ سپتامبر و ۱ اکتبر مأموران حداقل ۲۱۶ نفر را در شهرهای زاهدان، خاش، میرجاوه، و چابهار در استان سیستان و بلوچستان دستگیر کردند. حال‌وش می‌گوید نیروهای امنیتی بیشتر دستگیرشدگان را مورد ضرب و شتم قرار داده‌اند.
یک زن از زاهدان گفت «من مرد مسنی را دیدم که حتی در اعتراض شرکت نمی‌کرد و صرفاً داشت بعد از نماز از مسجد خارج می‌شد. نیروهای امنیتی با خشونت به او حمله کردند. او را با باتوم زدند و با چنان شدتی او را روی زمین کشیدند که لباس‌هایش پاره شدند. بعد دستگیرش کردند و روی یک موتورسیکلت او را بردند».
حال‌وش گفت پس از سرکوب ظالمانه اعتراضات بین ۲۹ سپتامبر و ۱ اکتبر، نیروهای نظامی و امنیتی در روز ۲۰ اکتبر همه خیابان‌ها و کوچه‌های اطراف مسجد مکی را بستند. حال‌وش گزارش داد که نیروهای امنیتی با باتوم به شدت معترضان را مورد ضرب و جرح قرار دادند، و طبق گزارش‌ها صدها نفر از جمله بسیاری از افراد مسن‌تر و کودکان را دستگیر کردند و با اتوبوس‌هایی که از پیش آماده کرده بودند آنها را به بازداشتگاه منتقل کردند.
زن دیگری گفت که در روز ۲۰ اکتبر او شاهد دستگیری حداقل ۲۰ نفر بوده است. او اضافه کرد «من از پنجره دیدم که نیروهای امنیتی سه بچه را در خیابان مجاور خانه‌مان دستگیر کردند. این خیابان معمولاً بعد از نماز مورد استفاده مردم قرار می‌گیرد و بیشتر رویارویی‌ها در این قسمت محله صورت می‌گیرند. من نتوانستم از دستگیری‌ها فیلمبرداری کنم چون آنها متوجه شدند بعضی افراد از پنجره‌ها در حال تماشا هستند».
او گفت «نیروهای امنیتی به تک تک ساختمان‌ها وارد شدند تا فرد فیلمبردار را پیدا کنند. آنها حتی ادعا کردند که یک نفر از بالا سنگ پرت کرده‌است، که دروغ بود...آنها با این بهانه آمده بودند و همه آپارتمان‌ها را می‌گشتند. آنها یکی از همسایه‌های ما را هم دستگیر کردند و یکی دیگر را تا دم مرگ کتک زدند».
یکی از بستگان یک فرد ۱۸ ساله گفت که مأموران با استفاده از باتوم به شکلی وحشیانه این فرد و دوستانش را دستگیر کرده و برای هفت روز در بازداشت نگاه داشتند، و سپس آنها را به زندانی منتقل کردند، و او همچنان همان جاست. در طی این مدت به آنها غذای کافی داده نشده بود و آنها بین زباله‌ها دنبال غذا گشته بودند.
در روز ۲۴ اکتبر عفو بین‌الملل خبر داد که در روز ۲۰ اکتبر، صدها نفر، که در میانشان ده‌ها کودک از ۱۰ سال به بالا، با نیروی قهریه بازداشت شده‌اند و از عده زیادی از آنها خبری در دسترس نیست. بازداشت‌شدگان، کودکان و بزرگسالان، با شکنجه‌ها و دیگر آزارها، از جمله ضرب و شتم شدید و جراحت از شلیک گلوله پینت‌بال از فاصله نزدیک روبه‌رو شده‌اند. به گفته حال‌وش، در روز ۲۹ سپتامبر مأمورها با تفنگ ساچمه‌ای به سر علیرضا ریگی، پسر ۱۶ ساله دارای معلولیت، شلیک کرده و او را دستگیر کردند. او با حکم موقت یک ماهه بازداشت شد. برادر او، عرفان ریگی، در جمعه خونین هدف شلیک قرار گرفته و کشته شده بود. حال‌وش خبر داد مقامات بعد از چهار روز تأخیر جنازه عرفان را به خانواده‌اش تحویل دادند و به آنها فشار آوردند تا او را مخفیانه به خاک بسپارند. آنها همچنین پدر عرفان را دستگیر کردند که سپس حکم پنج‌ساله تعلیقی دریافت کرد، و از شغلش اخراج شد.
مقامات ایرانی مرتباً دسترسی به اینترنت را در جریان اعتراضات گسترده کند، محدود، یا قطع کرده‌اند؛ از جمله در اعتراضات در استان سیستان و بلوچستان، که در طی یک سال گذشته معترضان پس از نماز جمعه در حوالی مسجد مکی گرد آمده‌اند، . فیلتربان، پروژه‌ای متمرکز بر بررسی و تحقیق از سیاست اینترنت و اتصال در ایران، گزارش داد که از روز ۱۰ فوریه تقریباً در هر روز جمعه دسترسی به اینترنت در منطقه محدود یا قطع شده‌است.
داده‌های پروژه تشخیص و تجزیه و تحلیل قطعی اینترنت(IODA) نشان می‌دهد که با نزدیک‌شدن به سالگرد جمعه خونین زاهدان در ۲۹ سپتامبر، سیستان و بلوچستان بارها با قطعی تقریباً کامل اینترنت روبه‌رو شد.
یک ساکن اینترنت گفت که در روز ۲۹ سپتامبر، بین ساعات ۹ صبح و ۲ بعد از ظهر، اتصال موبایل و وای‌فای در محله‌های اطراف مسجد مکی تقریباً به شکل کامل قطع بود، و سپس اختلالات جدی اینترنت رخ داد. او گفت که از آغاز اعتراضات سپتامبر ۲۰۲۲، اتصال اینترنت به شکل پیوسته کند بوده، و در تمامی جمعه‌های پس از رویدادهای جمعه خونین مختل شده است.
همچنین منابعی از اتصال ضعیف اینترنت در شهرهای دیگر استان سیستان و بلوچستان خبر دادند. یک شاهد گفت که اینترنت خانگی نیز بسیار ضعیف است و به خاطر قطعی‌های متناوب حتی تماس‌های تلفنی با موبایل نیز غیرممکن بودند. افراد برای اتصال پایدار باید به جای مشخصی با سیگنال بهتر بروند. این منبع گفت پیش از اعتراضات سال گذشته اتصال اینترنت و موبایل در خانه قابل اتکا بودند اما حالا هر دو مشکل دارند. در ایرانشهر، شهری در استان سیستان و بلوچستان، مشکل داشتن اینترنت مخصوصاً در روزهای جمعه بدل به عادت شده است، گرچه به شدت زاهدان نیست.
مقامات هیچ تلاشی برای پیگیری عدالت برای خانواده‌های قربانیان جمعه خونین نکرده‌اند. یک منبع آگاه گفت که مقامات حکومتی خانواده‌های خواهان عدالت را تحت فشار گذاشته‌اند تا در عوض دریافت دیه، سکوت کنند، که اکثر خانواده‌ها رد کرده‌اند و در عوض خواهان پاسخگویی افراد مسئول مرگ بستگانشان شده‌اند. برای قربانیان بدون مدارک شناسایی معتبر غرامتی پیشنهاد نشده‌است.
سپهری‌فر گفت «در طول سال گذشته مردم سیستان و بلوچستان مرتباً علیه حکومتی استبدادی دست به تظاهرات زده‌اند». او اضافه کرد «مقامات ایرانی به جای رسیدگی به خواسته‌هایشان دست به سرکوب شدید و دستگیری خودسرانه کودکان و بزرگسالان زده‌اند. مأموریت حقیقت‌یاب سازمان ملل باید این نقض‌ها را مورد تحقیق و تفحص تمام و کمال قرار دهد و توصیه‌هایی برای کسب پاسخگویی ارائه کند».
