له ساڵی ٢٠١٧ ئۆپراسیۆنه سه‌ربازیه‌كانی ناوعێراق له دژی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی (ناسراو به داعش) به ئۆپراسیۆنی سەرەکی گرتنه‌وه‌ی موسڵ و ته‌له‌عفه‌ریشه‌وه كه سووپاو پۆلیسی فیدراڵی و حه‌شدی شەعبی و هێزه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به پشتیوانی ئێران و حه‌فتاو سێ ده‌وڵه‌تی هاوپه‌یمانی جیهانی به سەرکردایەتی ئه‌مریكا چڕبوویه‌وه. شه‌ڕو پێكدادانه‌كان بووه هۆی ئاواره‌بوونی لانی كه‌م له ٣.٢ ملیۆن عێراقی، له‌م ژماره‌یه زیاتر له یه‌ك ملیۆنیان ئاواره‌ی هه‌رێمی كوردستانی عێراق بوون. به‌رله دۆڕاندنی شه‌ڕه‌كه‌ی له عێراق، داعش هاووڵاتیانی مه‌ده‌نی وه‌ك قه‌ڵغانی مرۆیی به‌كارهێناو هێرشی كیمیای ئه‌نجامداو ئه‌و هاووڵاتیانه‌ی كرده ئامانج كه هه‌وڵی ده‌ربازبوونیان ده‌دا. له شه‌ڕه‌كه‌یاندا له دژی داعش، هێزه عێراقیه‌كان هه‌ستان به گوله‌بارانی به كۆمه‌ڵ و ئه‌شكه‌نجه‌دان و بێسه‌روشوێنكردنی سه‌دان گومانلێكراوی داعش. ئه‌و خه‌ڵكانه‌ی پێشتر ناوچه‌كانیان له‌لایه‌ن داعش كۆنترۆڵ كرابوون هه‌ستان به سزادانی به كۆمه‌ڵی خێزانی گومانلێكراوانی داعش و ده‌ركردنیان و وێرانكردنی ماڵ و موڵكیان به‌به‌رچاوی هێزه‌كانی حكومه‌ته‌وه.
له ساڵی ٢٠١٤وه، گرووپه چه‌كداره شیعەکانی ناسراو بە حەشدی شەعبی له‌ژێر ده‌سه‌ڵات و فه‌رمانی حكومه‌تدا بوون ڕۆڵێكی ئه‌منی و سه‌ربازی گرنگیان له جه‌نگی دژبه داعش گێرا. له ٢٠١٧، به‌رپرسان گرووپی چه‌كداری تریان خسته نێو ڕیزەکانی حه‌شدی شەعبی كه ئه‌م گرووپانه به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی پێكهاتبوون له كه‌مایه‌تیه ئاینیه‌كانی ترو هه‌ندێكیان ئه‌زمونێكی زۆر كه‌می مه‌شقی سه‌ربازیان هه‌بوو.
له ٢٥ی ئه‌یلول، سه‌ره‌ڕایی ناڕه‌زایی حكومه‌تی فیدراڵی عێراق و زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی، حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هه‌ستا به ئه‌نجامدانی ڕیفراندۆمی سه‌ربه‌خۆیی له هه‌رێمی كوردستانی عێراق و ناوچه جێ ناكۆكه‌كانی ژێر كۆنترۆڵی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان. له پاش ڕیفراندۆم كه زۆرینه‌ی خه‌ڵكی كوردستان به به‌ڵێ ده‌نگیان پێدا، حكومه‌تی فیدراڵی عێراق هه‌ستا به ده‌ركردنی چه‌ند داواكاریه‌ك وه‌ك پوچه‌ڵكردنه‌وه‌ی ئه‌نجامه‌كانی ڕیفراندۆم و كشانه‌وه‌ی كورد له كەركوك و ناوچه سه‌ربازیه‌كانی ده‌وروبه‌ری و كێڵگه نه‌وتیه‌كان كه به دووری ٨٥ كیلۆمه‌تر ده‌كه‌وێته باشووری شاری هه‌ولێر. له ١٦ی تشرینی یه‌كه‌م، ژماره‌یه‌ك له هێزه‌كانی عێراق هه‌ڵمه‌تێكیان ئه‌نجامدا بۆ كۆنترۆڵكردنه‌وه‌ی هه‌ندێك له ناوچه جێناكۆكه‌كان كه له ساڵی ٢٠٠٣وه له‌ژێر كۆنترۆڵی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بوون. به‌هۆی ئه‌و ئۆپراسیۆنانه و گه‌یشتنی هێزه عێراقیه‌كان هه‌زاران خێزانی كورد له ماڵ و حاڵیان هه‌ڵهاتن و هه‌ندێك له هێزه عێراقیه‌كان هه‌ستان به سووتان و تاڵانكردنی چه‌ند ماڵێك له شارۆچكه‌ی دوزخورماتوو.
پێشێلكاریه‌كانی داعش
له ساڵی ٢٠١٤وه، هێزه‌كانی داعش هه‌ستان به ئه‌نجامدانی پێشێلكاری زۆر گه‌وره‌ی مافه‌كانی مرۆڤ و تاوانی جه‌نگ و تاوان له دژی مرۆڤایه‌تی. كۆمسیۆنێكی سه‌ربه‌خۆی نێوده‌وڵه‌تی كه‌له‌لایه‌ن نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان ده‌سه‌ڵاتی پێدرابوو (COI) بۆ لێكۆڵینه‌وه له پێشێلكاریه‌كانی جه‌نگه‌كه‌ی سووریای دراوسێ كه داعش له‌وێش چالاك بوو نیشانیدا كه داعش له‌و ووڵاته به‌رپرسیار بووه له ئه‌نجامدانی جینۆساید. ململانێ و هه‌وڵی داعش بۆ گرتنه ده‌ستی ده‌سه‌ڵات له ساڵی ٢٠١١وه به ئه‌نجامدانی سه‌دان هێرشی خۆكوژی و ئۆتۆمبێلی بۆمبڕێژكراو و كوشتنی هه‌زاران هاووڵاتی كه هه‌ندێكیان له ڕێگه‌ی به‌كارهێنانی منداڵه سه‌ربازه‌كانیانه‌وه بوو نیشانه كرا. له‌ناوچه‌كانی ژێر كۆنترۆڵیان له ساڵی ٢٠١٧، چه‌كداره‌كانی ئه‌و گرووپه به‌رده‌وام بوون له په‌نابردنه به‌ر مامه‌ڵه‌ی خراپ وه‌ك ده‌ستدرێژی سێكسی و سه‌ربڕین و شێوازی دڕندانه‌ی تر له كوشتن و ئه‌شكه‌نجه‌دان و حكومڕانی كردن له‌ڕێگه‌ی ترس و تۆقاندنه‌وه.
(دیوان الحسبه)ی داعش هه‌ستا به سه‌پاندنی سزاو فشاری تووند به‌سه‌ر زۆرینه‌ی دانیشتوانه سوونه‌كانی ناوچه‌كانی ژێر كۆنترۆڵیان وه‌ك گوله‌بارانكردنی پیاوی گوایە هاوڕه‌گه‌زبازو به‌ردبارانكردنی ئه‌و كه‌سانه‌ی گوایه زینایان كردووه‌و ڕێگریكردن له به‌كارهێنانی مۆبایل و جگه‌ره كێشان. له‌گه‌ڵ سه‌پاندنی فشاری تووندو سنوورداركردنی ئازادی پۆشینی جل و به‌رگ و چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی ژنان و كچان. ژنان و كچانی سوونه ووتیان كه ته‌نها له‌كاتێكدا ڕێگه‌ی چوونه‌ده‌ره‌وه‌یان پێده‌درا ئه‌گه‌ر نیقابیان بپۆشیایە و ده‌موچاویان داپۆشیایه و له‌گه‌ڵ پیاوێكی نزیكی خێزانه‌كه‌یان بوونایه. له‌كاتی پێشێلكردنی ئه‌م یاساو ڕێنماییانه له‌لایه‌ن ژنان و كچانه‌وه، له پیاوێكی خێزانه‌كانیان ده‌دراو غه‌رامه ده‌كران. ئه‌م یاسایانه بووه هۆی گۆشه‌گیركردنی ژنان له خێزان و هاوڕێ و ژیانی گشتی.
هه‌روه‌ها داعش هه‌ستا به سه‌پاندنی باج له‌سه‌ر ئه‌و خێزانانه‌ی له‌ناوچه‌كانی ژێر كۆنترۆڵیان ده‌ژیان و ده‌ستیان ده‌گرت به‌سه‌ر ماڵ و موڵكی ئه‌وانه‌ی هه‌ڵده‌هاتن و دزینی پاره‌و پولی ناو بانقه‌كان و ئاڵتون و كه‌لوپه‌لی به‌نرخی تر. داعش هه‌ستا به وێرانكردنی مزگه‌وت و شوێنه پیرۆزه‌كان و كه‌نیسه‌و په‌یكه‌رو مه‌زارگه‌و شوێنی ئاینی و ئه‌سه‌ری تر له سه‌رتاسه‌ری ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی، له‌گه‌ڵ تاڵانكردن و فرۆشتنی پارچه‌ی ئاسه‌واری به‌نرخ بۆ دابینكردنی بووجه‌ی دارایی ئۆپراسیۆنه‌كانی. له حوزه‌یرانی ٢٠١٧، چه‌كداره‌كانی ئه‌و گرووپه هه‌ستان به وێرانكردنی مزگه‌وتی گه‌وره‌ی النوری موسڵ، ئه‌و شوێنه‌ی كه سه‌ركرده‌ی گرووپه‌كه ئه‌بوبكر البغدادی به‌رله سێ ساڵ خه‌لافه‌ته‌كه‌ی تێدا ڕاگه‌یاند. هه‌موو ئه‌م كارانه به تاوانی جه‌نگ له‌قه‌ڵه‌م ده‌درێن.
له جه‌نگه‌كه‌یدا له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی دژه داعش، گرووپه‌كه هه‌ستا به ئه‌نجامدانی هێرشی كیمیای و تۆپبارانكردنی ئه‌و ناوچانه‌ی هاووڵاتیانی مه‌ده‌نی تێدا بوو. چه‌كداره‌كانیان له نێو هاووڵاتیانی مه‌ده‌نی له شوێنه پارێزراوه‌كانی وه‌ك نه‌خۆشخانه خۆیان حه‌شارده‌داو له‌كاتی ئۆپراسیۆنه‌كان هاووڵاتیانی مه‌ده‌نیان وه‌ك قه‌ڵغانی مرۆیی به‌كارده‌هێنا و ته‌قه‌یان له‌و هاووڵاتیانه ده‌كرد هه‌وڵی هه‌ڵهاتنیان ده‌دا. له ناوه‌ڕاستی شه‌ڕه‌كاندا، داعش هه‌ڵده‌ستا به گوله‌بارانكردنی به كۆمه‌ڵی هاووڵاتیانی مه‌ده‌نی ژێر كۆنترۆڵی و جێهێشتنی چه‌ندین گۆڕی به كۆمه‌ڵ له‌دوای خۆی به‌وهۆیه‌وه.
مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ گومانلێكراوانی داعش
بۆ ده‌ستگیركردنی گومانلێكراوانی داعش، هێزه‌كانی عێراق و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان پشكنین و لێكۆڵینه‌وه‌یان له‌و كه‌سانه ده‌كرد كه ناوچه‌كانی ژێر كۆنترۆڵی داعشیان جێده‌هێشت. پرۆسه‌كه له‌سه‌ر بنه‌مای لیستی فه‌رمی داواكراوان یان ئاشكراكردنی ناسنامه‌یان له‌لایه‌ن ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵگه‌وه بوو. وه‌ك به‌شێك له‌م پرۆسه‌یه و به‌بیانووی نیگه‌رانی ئه‌منی ده‌رباره‌ی ههبوونی چه‌كدارانی داعش له‌نێو خه‌ڵكه‌كه یان بوونی په‌یوه‌ندیان به داعشه‌وه هێزه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان سه‌دان خێزانی هه‌ڵهاتووی ناوچه‌كانی ژێر كۆنترۆڵی داعشیان بۆ ماوه‌ی چه‌ندین هه‌فته‌و ته‌نانه‌ت چه‌ندین مانگ ڕاده‌گرت و له زۆرێك له حاڵه‌ته‌كاندا هێزه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم ئه‌م خێزانانه‌یان له خاڵه‌كانی پشكنینی به‌ره‌كانی پێشه‌وه‌ی شه‌ڕ ڕاده‌گرت و ڕێگریان لێده‌كردن له چوونه ناوچه‌یه‌كی ئارامترو دابینكردنی هاوكاری مرۆیی بۆیان.
ده‌سه‌ڵاتدارانی سیستمی دادوه‌ری هه‌ردوو حكومه‌تی عێراقی و هه‌رێمی كوردستان سه‌رقاڵی گرتنه‌به‌ری ڕێكاری یاسایین له دژی هه‌زاران گومانلێكراوی داعش به‌پێی یاسای دژه تیرۆری خۆیان كه به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی بۆ ئه‌ندام بوون یان دابینكردنی هاوكاریه بۆ داعش و تاوانی كوشتن و كاری تر كه له‌ناو یاسای دژه تیرۆردا هاتووه. به‌رپرسان هیچ كۆششێكیان نه‌كردووه له به‌شداری پێكردنی قوربانیان یان شاهێدحاڵان له پرۆسه‌ی دادگایی كردنه‌كاندا.
ده‌سه‌ڵاتداران هه‌ستاون به به‌ندكردنی گومانلێكراوانی داعش له زیندانی قه‌ره‌باڵغ و له‌هه‌ندێك حاڵه‌تدا له بارودۆخی نامرۆییانه‌دا. هه‌روه‌ها شكستیان هێناوه له جیاكردنه‌وه‌ی هه‌ندێك له منداڵه ده‌ستگیركراوه‌كان له زیندانیه گه‌وره‌كان. به‌رپرسان به شێوه‌یه‌كی سیستماتیكی پێشێلی مافه یاساییه‌كانی گومانلێكراوانی داعش ده‌كه‌ن، وه‌ك له یاسا عێراقیه‌كاندا هاتووه له بینینی دادوه‌ر له ماوه‌ی ٢٤ كاتژمێری ده‌ستگیركردن و هه‌بوون و ئاماده‌بوونی پارێزه‌ر له سه‌رتاسه‌ری لێكۆڵینه‌وه‌كان و ئاگاداركردنه‌وه‌ی خێزانه‌كانیان له ده‌ستگیركردنیان و په‌یوه‌ندیكردن پێیانه‌وه. ژماره‌یه‌كی زۆر له ده‌ستگیركراوان بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌یان كرد كه به‌رپرسان به زۆر ناچاریان كردوون به دانپێنان له‌ڕێگه‌ی ئه‌شكه‌نجه‌وه.
ڕه‌نگه ده‌ستگیركراوه‌كانی داعش مافی ئازادكرنیان هه‌بێت به‌پێی بڕیاری لێبوردنی (ژماره ٢٧ی ساڵی ٢٠١٦) كه له مانگی ئابی ٢٠١٦ له‌لایه‌ن حكومه‌تی فیدراڵی عێراق ده‌رچوو. یاساكه ئه‌و كه‌سانه ده‌گرێته‌وه كه نیشانی ده‌ده‌ن له دژی خواستی خۆیان په‌یوه‌ندیان به داعش یان گرووپی تووندڕه‌وی تر كردووه و هیچ تاوانێكی گه‌وره‌یان ئه‌نجام نه‌داوه به‌رله مانگی ئابی ٢٠١٦. به‌پێی ووته‌ی وه‌زاره‌تی داد، تا شوباتی ٢٠١٧ به‌رپرسان هه‌ستاون به ئازادكردنی ٧٥٦ ده‌ستگیركراو له چوارچێوه‌ی یاسای لێبوردنه‌كه، به‌ڵام ڕوون نیه ئایا دادوه‌ران به به‌رده‌وامی ئه‌م یاسایه جێبه‌جێ ده‌كه‌ن و ڕێژه‌ی ئه‌وانه‌ی به تۆمه‌تی ههبوونی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ داعش ده‌ستگیركراون چه‌نده له‌نێو ئازادكراوه‌كان. حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هیچ یاسایه‌كی لێبوردنی ده‌رنه‌كردووه‌و ووته‌بێژێكی حكومه‌تیش ووتی هیچ بڕیارێكی له‌م جۆره تاوتوێ نه‌كراوه.
سزادانی به كۆمه‌ڵی خێزانی گومانلێكراوانی داعش
به‌رپرسانی ناوخۆیی هه‌ستاون به ده‌ركردنی سه‌دان خێزانی ئه‌ندام و گومانلێكراوانی داعش له پارێزگاكانی ئه‌نبارو بابل و دیاله‌و سه‌ڵاحه‌دین و نه‌ینه‌وا. هێزه عێراقیه‌كان هیچ هه‌نگاوێكی ئه‌وتۆیان نه‌ناوه له ڕێگرتن له‌م پێشێلكاریانه و له هه‌ندێك حاڵه‌تدا به‌شداریان تێدا كردووه به گواستنه‌وه‌ی خێزانه‌كان بۆ كامپ و زیندانه كراوه‌كان له مانگی مایس، له نه‌ینه‌وا خه‌ڵك هه‌ستاون به هێرشكردنه سه‌ر ماڵی خێزانه‌كانی داعش به ڕومانه‌و ئه‌نجامدانی هێرشی تر له دژیان و فڕێدانی نامه‌ی هه‌ڕه‌شه‌و داواكاری له بێبه‌شكردنی ئه‌و خێزانانه له هاوكاری مرۆیی. به‌م هۆیه‌وه، ژماره‌یه‌كی زۆر له‌م خێزانانه ناچاركراون به چوونه ناو ئه‌و كامپانه‌ی لێیانه‌وه نزیكن كه بۆ ئه‌و خێزانانه‌یه به‌هۆی شه‌ڕی موسڵ ئاواره بوون. له‌كاتی نووسینی ئه‌م ڕاپۆرته‌دا، به‌رپرسانی عێراقی نزیكه‌ی ١٤٠٠ ژن و منداڵی ده‌ستگیركراوی بێگانه‌یان لابوو كه له كۆتایی مانگی ئاب له‌گه‌ڵ چه‌كدارانی داعش خۆیان به‌ده‌سته‌وه دابوو.
پێشێلكاری هێزه‌كانی دژه داعش
مامه‌ڵه‌ی خراپ و گوله‌بارانكردن
جه‌نگی دژبه داعش ڕێگه‌ی بۆ هێزه‌كانی حكومه‌تی عێراقی و هه‌رێمی كوردستان خۆشكرد هه‌ستن به ئه‌نجامدانی پێشێلكاری جددی له ژێر په‌رده‌ی شه‌ڕی تیرۆر. بۆ نموونه، له‌كاتی ئۆپراسیۆنه‌كانی گرتنه‌وه‌ی موسڵ، هێزه عێراقیه‌كان بێباكانه هه‌ستان به ئه‌شكه‌نجه‌دان و گوله‌بارانكردنی ئه‌وانه‌ی له‌ناو شه‌ڕه‌كان و ده‌وروبه‌ری شه‌ڕه‌كاندا ده‌ستگیرده‌كران، هه‌ندێك جار وێنه‌و گرته‌ی ڤیدیۆیی ئه‌و پێشێلكاریانه‌یان له تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان بڵاوده‌كرده‌وه.
بۆمبارانی كوێرانه
هێزه‌كانی عێراق و هاوپه‌یمانان بە سەرکرادیەتی ئه‌مریكا هه‌ستان به بۆمبارانكردنی موڵكی هاووڵاتیان وه‌ك ماڵ و نه‌خۆشخانه‌كان له ناوچه‌كانی ژێر ده‌ستی داعش. ئه‌م هێزانه هه‌ستان به ئاراسته‌كردنی ئه‌و تۆپ و ته‌قه‌مه‌نیه زه‌مینیانه‌ی كه وورد نین له پێكانی ئامانجه‌كانیان وه‌ك هاوه‌ن و موشه‌كی زه‌مین به زه‌مین و موشه‌كی تر بۆ ئه‌و ناوچانه‌ی كه ژماره‌یه‌كی زۆر هاووڵاتی مه‌ده‌نیان تێدا بوو. زیاد له‌وه‌ش، فڕۆكه جه‌نگیه‌كان ئه‌و مادده ته‌قه‌مه‌نیانه‌یان خستۆته خواره‌وه كه كاریگه‌ری له ناوچه‌یه‌كی به‌رفراوان ده‌كرد. به‌پێی دانپێنانی هێزه‌كانی هاوپه‌یمانان خۆیان، فڕۆكه جه‌نگیه‌كانیان به بێ مه‌به‌ست لانی كه‌م له ٦٢٤ هاووڵاتیان كووشتووه. سه‌رۆك وه‌زیران عه‌بادی ڕایگه‌یاند له‌كاتی شه‌ڕی گرتنه‌وه‌ی موسڵ ٩٧٠ بۆ ١٢٦٠ هاووڵاتی مه‌ده‌نی كوژراون، به‌ڵام هیچ وورده‌كاریه‌كی له‌باره‌ی چۆنیه‌تی ده‌ستكه‌وتنی ئه‌و ژماره‌یه نه‌خسته‌ڕوو. ڕێی تێده‌چێ هێزه‌كانی عێراق و هاوپه‌یمانان له چوارچێوه‌ی ئۆپراسیۆنه سه‌ربازیه‌كانیان له دژی داعش چه‌ند هه‌زار هاووڵاتیه‌كیان كوشتبێ.
سزای له‌سێداره‌دان
له مێژه عێراق یه‌كێك بووه له‌و ووڵاتانه‌ی جیهان كه زۆرترین ڕێژه‌ی سزای له سێداره‌دانی تێدا ئه‌نجام دراوه، به چواره‌م ووڵات دێت له پاش چین و ئێران و سعودیه. یاسای عێراقی ڕێگه به سه‌پاندنی سزای له‌سێداره‌دان بۆ زنجیره‌یه‌ك تاوان ده‌دات به‌وانه‌شه‌وه له یاسای دژه تیرۆردا هاتوون بۆ خه‌ڵكانی باڵخ. به‌پێی ووته‌ی ووته‌بێژه‌كه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم، له هه‌رێمی كوردستانی عێراق، حكومه‌ت بڕیاره‌كه‌ی ساڵی ٢٠٠٨ له هه‌ڵپه‌ساردنی سزای له سێداره‌دان جێبه‌جێ ده‌كات، بڕیاره‌كه ''سزای له سێداره‌دان قه‌ده‌غه ده‌كات جگه بۆ چه‌ند كه‌یسێكی كه‌م نه‌بێت كه سه‌پاندنی سزاكه تێیدا گرنگه.''
لە ئێستادا، به‌رپرسانی حكومه‌تی عێراقی فیدڕاڵ سزای له‌سێداره‌دان جێبه‌جێ ده‌كه‌ن به‌بێ بڵاوكردنه‌وه‌ی هیچ ژماره‌یه‌كی فه‌رمی یان پێدانی زانیاری به لایه‌نه نێوده‌وڵه‌تیه‌كان له‌وباره‌یه‌وه. هیومان ڕایتس ۆوچ ئاگاداره له له‌سێداره‌دانی لانی كه‌م له ٧٨ كه‌س كه تۆمه‌تباربوون به ههبوونی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ داعش. له مانگی ئاب، ئه‌‌نجوومه‌نی باڵای دادوه‌ری ڕایگه‌یاند كه دادگای دژه تیرۆری نه‌ینه‌وا سزای له سێداره‌دانی بۆ چوار گومانلێكراوی داعش ده‌ركردووه، كه سیانیان پۆلیسی داعش بوون و یه‌كێكیان به‌رپرسیاربووه له دۆزینه‌وه‌ی چه‌كدار بۆ گرووپه‌كه. دادوه‌رێكی ئه‌و دادگایه به هیومان ڕایتس ۆوچی ووت كه دادگاكه بڕیاری سزای له سێداره‌دانی زیاتری ده‌ركردووه، به‌ڵام ژماره‌كه‌ی ئاشكرا نه‌كرد. خێرایی سروشتی پرۆسه‌ی دادگایكردنه‌كانی داعش له دادگای نه‌ینه‌وا، كه تێیدا دادگا له ماوه‌ی شه‌ش مانگدا گوێبیستی كه‌یسی ٥٠٠٠ گومانلێكراو بووه‌و ئێستا له قۆناغی بڕیاری سزاداندایه بۆ ئه‌و كه‌یسانه، ئه‌و نیگه‌رانیانه ده‌خاته‌ڕوو كه دادگاكان ژماره‌یه‌كی زیاتر له سزای له سێداره‌دان ده‌رده‌كه‌ن سه‌ره‌ڕایی ههبوونی كه‌م و كورتی جدی له پرۆسه یاساییه‌كاندا.
یاسای سزادانی عێراقی سه‌پاندنی سزای له‌سێداره‌دان بۆ منداڵان قه‌ده‌غه ده‌كات. به‌ڵام، سه‌رۆك وه‌زیران عه‌بادی له مانگی ئه‌یلول ڕایگه‌یاند كه دادوه‌ران بڕیار ده‌ده‌ن له‌وه‌ی ئایا سزای له سێداره‌دان ده‌ربكه‌ن بۆ ئه‌و كچه ئه‌ڵمانیه‌ی كه له په‌یوه‌ندیدا بووه له‌گه‌ڵ داعش كه ئه‌وه تاوانه به‌پێی یاسای دژه‌تیرۆر.
مافه‌كانی ژنان
چه‌ند یاسایه‌كی زۆر كه‌م هه‌یه بۆ به‌رگریكردن له ژنان له تووندوتیژی خێزانی. یاسای سزادانی عێراقی بڕگه‌ی تێدایه كه تووندوتیژی و لێدانی جه‌سته‌ی به تاوان ده‌كات، به‌ڵام هیچ ئاماژه‌یه‌كی ڕوونی تێدانیه سه‌باره‌ت به تووندوتیژی خێزانی. هه‌رجه‌نده له یاساكه‌دا ده‌ستدرێژی سێكسی به تاوان له‌قه‌ڵه‌م ده‌درێ، به‌ڵام مادده‌ی ٣٩٨ ده‌ڵێ ده‌كرێ سزاكان له دژی ده‌ستدرێژی كارهه‌ڵبگیرێ ئه‌گه‌ر هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ قوربانیه‌كه كرد. له توێژینه‌وه‌یه‌كی ساڵی ٢٠١٢ی وه‌زاره‌تی پلانداناندا هاتووه كه لانی كه‌م ٣٦% ی ژنان ڕووبه‌ڕووی جۆرێك له تووندوتیژی ده‌روونی ده‌بنه‌وه له‌لایه‌ن مێرده‌كانیانه‌وه‌و ٢٣% ڕووبه‌ڕوی توندوتیژی زاره‌كی و ٦% تووندوتیژی و لێدانی جه‌سته‌یی و ٩% ئه‌زموونی تووندوتیژی سێكسی ده‌كه‌ن. له‌كاتێكدا هیچ توێژینه‌وه‌یه‌كی نیشتمانی نوێ له‌م باره‌یه‌وه له‌به‌رده‌ست نیه، ڕێكخراوه‌كانی ژنان به‌رده‌وام ڕایده‌گه‌یه‌نن كه ڕێژه‌یه‌كی زۆر له تووندوتیژی خێزانی هه‌یه.
له ساڵی ٢٠١٥، ده‌سه‌ڵاتدارانی عێراق پڕۆژه یاسایه‌كیان له‌سه‌ر تووندوتیژی خێزانی بڵاوكرده‌وه كه پڕبوو له كه‌م و كورتی و هه‌ڵه، به‌ڵام هێشتا له‌لایه‌ن په‌رله‌مانه‌وه تێنه‌په‌ڕێندراوه یان ئه‌و گۆڕانكاریانه‌ی تێدا نه‌كراوه كه له‌لایه‌ن داكۆكیكه‌رانی مافه‌كانی ژنان داواده‌كرێ.
یاسای سزادانی عێراقی هاوڕه‌گه‌زبازی قه‌ده‌غه ناكات، به‌ڵام مادده‌ی ٣٩٤ په‌یوه‌ندی سێكسی له‌ده‌ره‌وه‌ی ژیانی هاوسه‌رگیری به نایاسایی له‌قه‌ڵه‌م ده‌دات.
لایه‌نه سه‌ره‌كیه نێوده‌وڵه‌تیه‌كان
له ساڵی ٢٠١٤وه هاوپه‌یمانی نێوودەوڵەتی له‌دژی داعش به سەرکردایەتی ئه‌مریكا كه پێك دێت له ووڵاتانی ئوسترالیاو كه‌نه‌داو دانیمارك و فه‌ره‌نساو هۆڵه‌نداو به‌ریتانیاو هه‌روه‌ها هێزه ئێرانی و توركه‌كان پشتگیری سووپای عێراق و كوردیان كردووه له جه‌نگه‌كه‌یان له‌دژی داعش. له‌و چوارچێوه‌یه‌دا، هاوپه‌یمانان بە سەرکردایەتی ئه‌مریكا زیاتر له ٢٤،١٦٠ هێرشی ئاسمانی بۆسه‌ر پێگه‌كانی داعش له مانگی ئابی ٢٠١٤وه ئه‌نجامداوه. وولایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان كه پێنج هه‌زار سه‌ربازی له عێراق هه‌یه زۆرترین كه‌لوپه‌لی سه‌ربازی بۆ سوپای عێراق دابینكردوه‌و ئه‌ڵمانیاش زۆرترین پشتگیری بۆ هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان دابینكردووه. له‌ژێر ڕۆشنایی ئه‌و چاوپۆشیه زۆره‌ی له هێزه ئه‌منیه‌كانی عێراق ده‌كرێ، هیومان ڕایتس ۆوچ داوا له حكومه‌ته بێگانه‌كان ده‌كات كه كۆتایی به هاوكاریه سه‌ربازیه‌كانیان بۆ ئه‌و یه‌كانه بهێنن كه تێوه‌گلاون له پێشێلكردنی یاساكانی تاوانی جه‌نگ له‌گه‌ڵ ئاشكراكردنی هه‌ڵپه‌ساردنی هاوكاریه سه‌ربازیه‌كانیان بۆ ڕای گشتی و خستنه‌ڕووی هۆكاره‌كانی.