کورتە
خەدیجەی تەمەن ٣١ ساڵی عێراقی کە ڕەگەز گۆڕێکی مێینەیە لە ٥ی ئابی ٢٠٢١ ووتی:
لە شوباتی ٢٠٢١، کاتێک لەدوای ئیش دەگەڕامەوە بۆ ماڵەوە، پێنج بۆ شەش پیاو لە هەمەرێکی گەورەی جام ڕەش ڕایان گرتم لە تەنیشت شوێنێکی زبڵ و خاشاکی ناوچەکە. دەستیان بە لێدانم کرد بە شەق و زلە و بۆکز لە سەرمەوە هەتا پێم. ئینجا گوتیان هەستە سەرپێی و فڕییاندامە ناو حاویەی زبڵەکە....کاتێک لە ناو زبڵەکەدا ڕاکشا بووم گوێزان و دەڕنەفیسیان دەرهێناو هەموو جەستەیان بڕیم، بەتایبەت کۆمم و ڕانم و ناوگەڵم . پاشان پێنج لیتر بەنزینیان کرد بە جەستەم و دەموچاومداو ئاگریان تێبەردام... دراوسێکان ڕزگاریان کردم.
لەیسی تەمەن ٢٧ ساڵی عێراقی کە هاوڕەگەزخوازێکی نێرینەیە ووتی:
لە کۆتایی مانگی مایسی ٢٠٢٠، لەبەرچاوم کوڕە خۆشەویستەکەیان کوشتم. ئەو شەوەی ژووانم هەبوو لەگەڵی، ڕۆیشتم بۆ ماڵەکەی و بینیم ئۆتۆمبێلێکی ڕەش لە جۆری هۆندا لە لای ماڵەکەیدا وەستاوە. چوار پیاو لە ئۆتۆمبێلێکە هانتە دەرەوە. بینیم دقوانیان چەکیان پێبوو. هەموویان ڕیشیان درێژبوو. لێیاندا و بەزۆر خستیانە ناو ئۆتۆمبێلێکەوەو ڕۆیشتن. بە ئۆتۆمبێلێکەم دوایان کەوتم....گەشتنە زەویەکی کشتوکاڵی گەورە و خۆشەویستەکەمیان هێنایە دەرەوەو دەستیان بەلێدانی کرد. گوێم لێی بوو هاواری دەکردو دەگریا. دەمویست یارمەتی بدەم بەڵام زۆر دەترسام.... بۆ ماوەی ٢٠ خولەک بەبەردەامی لێیاندا. پاشان پێنج گولەیان پێوەنا.
حکومەتی عێراقی شکستی هێناوە لە لێپرسینەوە لە ئەندامانی چەندین گروپی چەکدار کە بەم ساڵانەی دوایی بێباکانە و بە ئاشکرا هەستاون بە فڕاندن و ئەشکەنجەدان و دەستدرێژی سێکسی و کوشتنی هاوڕەخوازانی نێریینە و مێینە، جووت ڕەگەزخوازان، ڕەگەزگۆڕانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە. سوڕێکی بێ کۆتا لە تووندوتیژی لە دژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە عێراق هەیە کە لە خێزانەکانیانەوە دەست پێدەکات و هەموو لایەنێکی ژیانیان دەگرێتەوە. هەر گومانێک لە هاوڕەگەزخوازی یان جۆرایەتی جێندەریی لەم ووڵاتەدا ڕەنگە توندوتیژی بەدوای خۆیدا بهێنتی و دەرئەنجامەکەی کوشتن و کردنی ژیانیان بێت بە دۆزەخ.
ئەم ڕاپۆرتە تیشک دەخاتە دەخاتە سەر کوشتن و فڕاندن و ئەشکەنجەدان و دەستدرێژی سێکسی بۆسەر کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لەلایەن گرووپە چەکدارەکان لە عێراق. ڕاپۆرتەکە لەسەر بنەمای ٥٤ چاوپێکەوتنە لەگەڵ کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە عێراق کە ڕوبەڕووی توندوتیژی و جیاکاری بونەتەوە لەلایەن ئەکتەرە دەوڵەتی و نادەوڵەتیەکانەوە بەهۆی دەربڕینی جێندەریی و ئاڕاستەی سێکسییانەوە.
هیومان ڕایتس ۆوچ بەهاوکاری ڕێکخراوی ئیراکویر بۆ پاراستنی مافەکانی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە عێراق هەستا بە بەڵگەکردنی هەشت کەیسی فڕاندن، هەشت کەیسی هەوڵی کوشتن، چوار کەیسی کوشتن، ٢٧ کەیسی دەستدرێژی سێکسی، بە دەستدرێژی سێکسی بە کۆمەڵیشەوە، ٤٥ کەیسی هەڕەشەی کوشتن، دەستدرێژی سێکسی، لەگەڵ ٤٢ کەیسی بە ئامانج کردن لە تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان لەلایەن کەسانیکەوە کە خۆیان وەک ئەندامانی گروپە چەکدارەکان ناساندووە دژ بە خەڵکانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە عێراق. لە هەشت کەیسیاندا، توندوتیژی لەدژی منداڵانی تا تەمەن ١٥ ساڵ لەلایەن ئەکتەرە چەکدارەکان و کەسانی سەر بەدەوڵەتەوە کراووە. لە ٣٩ کەیسیاندا، قوربانیەکان توانیانە ناسنامەی ئەو گروپە چەکدارانە دەستنیشان بکەن کە لە پشت هێرشەکانەوە بوون.
سروشتی ئاشکرایی و ئەنقەستی ئەنجامدانی توندوتیژیەکان کە لەم ڕاپۆرتەدا بە دۆکیومێنت کراوەو زۆرێکیان بە ڕۆژی ڕووناک لەسەر شەقامەکان ئەنجامدراون، ئەوە نیشاندەدا کە دەستدرێژیکاران چەندە بێ باک و دەستکراوەن. سروشتی هەڕەمەکی هێرشەکان ئەوە نیشاندەدا کە کردنە ئامانجی ئەم کەسانە بەشێکە لە پلانێکی گەورەتر بۆ تۆقاندن و سزادانی ئەو کەسانەی کە پاپەند نابن بە نەریتە باوەکانی کۆمەڵگە و سزادانی لەڕێ لادراوان. شکستی دەوڵەتی عێراق لە کۆتایهێنان بە جیاکاری کۆمەڵایەتی هۆکاربووە بۆ ئەنجامدانی توندوتیژی لەدژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لەگەڵ پشتگیریکردن و هاندانی گوتارو دیبەیتی دژ بە کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە ڕێگەی سیاسەتی پاراستنی ''ڕەوشت''هاندەربووە لە زیادکردنی توندوتیژی دژی ئەو کەسانەی کە پاپەندن نین بە نەریتە باوەکانی کۆمەڵگا.
ئەو توندوتیژیانەی لەم ڕاپۆرتەدا تۆمارکراون وەک بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێ، دەستگیرکردنی هەڕەمەکی، ئەشکەنجەدان و کوشتن تەنها لەدژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە ئەنجام نادرێن بەڵکو خەڵکی ئاسایی تری عێراقیش ڕوبەڕوی ئەم ئەم جۆرە توندوتیژیانە دەبنەوە. بەڵام، بۆ کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینەن، لەگەڵ دەربڕینی شوناسی جێندەریی و ئاڕاستەی سێکسیی بۆ ڕەگەزێکی دیاریکراو توندوتیژیەکان زیاتر دەبن.
لە سەرتاسەری عێراق کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بەشێوەیەکی ڕۆتینی ڕوبەڕوی توندوتیژی دەبنەوە لەلایەن بەرپرسانی ئەمنیەوە کە بەزارەکی ئازاریان دەدەن و دەستدرێژی سێکسی دەکەنە سەریان و بەشێوەیەکی هەڕەمەکی دەستگیریان دەکەن و زیندانیان دەکەن. هەروەها هێزە ئەمنیەکان لە بازگەکان بە زارەکی و جەستەیی هەراسان و گێچەڵی سێکسی ئەو کەسانە دەکەن کە پێیان وایە سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینەن.
کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە دەکرێ ڕوبەڕوی دەستگیرکردن ببنەوە بەپێی چەند بڕگەیەکی ناڕوونی یاسای سزادانی عێراقی کە ئامانج لێی پاراستنی ڕەوشت و ڕێگریکردن لە کاری نەشیاو لە شوێنی گشتی و بەرتەسک کردنەوەی ئازادی دەربڕینە. هیومان ڕایتس ۆوچ هەستا بە بەڵگەکردنی ١٥ کەیسی دەستگیرکردنی ١٣ کەسی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لەلایەن هێزە ئەمنیەکانەوە لە عێراق. لە حوزەیرانی ٢٠٢١، پۆلیس لە هەرێمی کوردستانی عێراق هەستا بە دەرکردنی فەرمانی دەستگیرکردن بۆ ١١ چالاکوانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە هەموویان لەو کاتەدا یان پێشتر کارمەندی ڕێکخراوی ڕاسان بوون کە گروپێکی مافەکانی مرۆڤە لە سلێمانی، بەپێی ماددەی ٤٠١ی یاسای سزادانی عێراقی کە کاری نەشیاو لە شوێنی گشتیدا بە تاوان لەقەڵەم دەدات. هەتا مانگی مارسی ٢٠٢٢، کەیسی ئەم چالاکوانانە بەکراوەیی مابویەوە بەڵام بەرپرسان چالاکوانەکانیان زیندانی نەکردبوو.
زۆرینەی دەستگیرکردنەکانی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە لەم ڕاپۆرتەدا تۆمارکراوە هیچ بنەمایەکی یاسایی نیە، تەنانەت بەپێی یاسای عێراقیش، ئەو کەسانەی کە لە بازگەکان ڕادەگیرێن و دەستگیر دەکرێن زۆر بەدەگمەن ڕێکاری یاسایی لەدژیان دەگیرێتەبەرو سزا دەدرێن بەپێی یاسا. کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە دەستگیر کراون ووتیان ناچارکراون بە واژوکردنی بەڵێننامە کە تێیدا هاتووە توندوتیژیان لەبەرامبەر نەکراوەو بێبەش نەکراون لە هەبوونی پارێزەر. ئەمە سەرەڕایی ئەوەی لەکاتی زیندانی کردندا بێبەش کراون لە خواردن و خواردنەوەو مافی بینینی خێزان و کەسوکاریان و هەبوونی پارێزەرو خزمەتیگوزاری تەندروستی و زیاد لەوەش دەستدرێژی سێکسیان کراوەتەسەرو ئازار دراون. کوڕێکی هاوڕەگەخوازی نێرینە تەمەن ١٨ ساڵ ووتی کە بەزۆر پشکنینی کۆمیی بۆ کراوە کاتێک تەمەنی ١٧ ساڵ بووە. کوڕێکی تری هاوڕەگەزخوازی نێرینە تەمەن ١٨ ساڵی ووتی ئەفسەرانی پۆلیس هەوڵیاندا هەمان پشکنین بۆ ئەویش بکەن کاتێک تەمەنی ١٧ ساڵ بووە.
بیست و حەوت لەو ٥٤ کەسەی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە هیومان ڕایتس ۆوچ و ڕێکخراوە عێراقیەکە چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن ووتیان، ڕوبەڕوی دەستدرێژی و توندوتیژی سێکسی بوونەتەوە لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە وەک دەست لێدانی نەخوازراو ئەتککردن و ئەتککردنی بە کۆمەڵ و بڕینی کۆئەندامی زاوزێ و پشکنینی بە زۆرەملێی کۆمیان.
هیومان ڕایتس ۆوچ هەروەها لە راپۆرتەکەیدا چەند کەیسێکی تۆمارکردووە لەسەر بە ئامانج کردن و هەراسان کردنی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان و ئەپڵیکەیشنەکانی ژوان بۆ هاوڕەگەزخوازان لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە. دەرکەوت لە ووتەی ئەو کەسانەی کە هیومان رایتس ۆوچ چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن بە ئامانج کردنیان لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان دەرئەنجامی زۆر نەخوازراوی لێکەوتۆتەوە. ئەو کەسانەی کرابونە ئامانج ووتیان، ناچار بوون شوێنی نیشتەجێبوونیان بگۆڕن و ئەکاونتی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانیان بسڕنەوەو ژمارەی تەلەفۆنەکانیان بگۆڕن و لە هەندێک حاڵەتدا لە ووڵات هەڵهبێن لە ترسی چاودێری کردنیان و دەستگیرکردنیان لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە.
بەپێی هەندێک لە ووتەکانی ناو ئەم ڕاپۆرتە کە بەدرێژی باسیان لە بەردەوام دوبارەبوونەوەی تووندوتیژیەکان لەدژیان کردو بەردەوام بە ئامانجگرتنیان و دەستگیرکردنیان و ئەنجامدانی توندوتیژی لەدژیان کە ئەوەش دەچێتەخانەی توندوتیژی ڕێکخراو لە دژیان. هەبوونی مەترسی لەسەریان و نەبوونی یاسای دژە جیاکاری و یاسای دژ بە توندوتیژی خێزانی و نەبوونی پێناسەیەکی ڕوون بۆ بڕگەکانی یاسای سزادان لەسەر "ڕەوشت" و نەبوونی سیستمێکی تۆکمە و متمانەپێکراو بۆ پێشکەشکردنی سکاڵای یاسایی وایکردووە کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە نەتوانن و نەیانەوێت سکاڵا لەسەر ئەو توندوتیژیانە پێشکەش بکەن کە لەسەردەستی پۆلیس ڕوبەڕوی دەبنەوەو ئەوەش وایکردوە کە پۆلیس و گروپە چەکدارەکان بتوانن بێ باکانەو بەبێ مەترسی لێپرسینەوە توندوتیژی لەدژیان ئەنجام بدەن.
چل لەو ٥٤ کەسەی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە هیومان ڕایتس ۆوچ و ڕێکخراوە عێراقیەکە چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن ووتیان لانی کەم جارێک ڕوبەڕوی توندوتیژی تووند بونەتەوە لەلایەن ئەندامانی خێزانەکانیان و بە شێوەیەکی هەمیشەیی لەلایەن پیاوانی ناسیاویانەوە بەهۆی شوناسیی جێندەریی و ئاڕاستەی سێکسییەوە، وەک بەندکردنیان لە ژوورێکدا بۆماوەیەکی زۆرو بێبەش کردنیان لە خواردن و خواردنەوەو لێدان و سوتان و ئەتککردن و لێدان بە کارەباو هێرشکردنەسەریان بە چەک و بەزۆر هەوڵی گۆڕینی جێندەریان بەپێدانی هۆڕمۆنی پیاوەتی و هاوسەرگیری زۆرەملێ و کارکردنی زۆر پێیان بەبێ کرێی زیاتر. جیاواز لە هەرێمی کوردستانی عێراق، حکومەتی عێراقی یاسای دژبە توندوتیژی خێزانی نیە بۆیە ماددەکانی یاسای سزادانی عێراقی ڕێگە بە ئەنجامدانی توندوتیژی لەدژی ژنان و منداڵان دەدەن.
هەریەک لەو کەسانەی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە هیومان ڕایتس ۆوچ و ئیراکویر چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن ووتیان لەسەر شەقامەکان ڕوبەڕوی هەراسان کردن بونەتەوە هەرلە توندوتیژی زارەکییەوە بۆ هێرش کردنەسەریان بە چەک. نەبونی میکانیزمەکانی پاراستن توانای کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە سنوردار کردووە تا ڕادەی پەککەوتن لە چوونەدەرەوەو هەوڵدان لە بەدەستهێنانی عەدالەت بۆ ئەو توندوتیژیانەی لەبەرامبەریان ئەنجامدەدرێت. ئەو منداڵانەی کە ڕوبەڕوی توندوتیژی دەبنەوە لەلایەن ئەندامانی خێزانەکانیان یان کەسانی تر بەتەواوی گۆشەگیرن و هیچ شوێنێکیان نیە ڕووی لێ بکەن.
سەرئەنجام، زۆرێک لە کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە ووتیان دەبوو ناسنامەیان بە نهێنی بهێڵنەوە تا نەکوژرێن. بەڵام ئەوانەی کە نەیانتوانیوە یاخود نەیانویستوە شوناسیی جێندەریان بە نهێنی بهێڵنەوە ووتیان خۆیان لەماڵەکانیان بەندکردوەو نەچونەتە دەرەوە لە ترسی ئەوەی هەراسان نەکرێن یان لە بازگەکان دەستگیر نەکرێن یان نەکرێنە ئامانج لەلایەن گروپە چەکدارەکان. شەش کەس لەو کەسانەی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە هیومان ڕایتس ۆوچ و ئیراکویەر چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن ووتیان کەلانی کەم جارێک هەوڵی خۆکوشتنیان داوە.
هەموو ئەو ٥٤ کەسەی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لەم ڕاپۆرتەدا چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا ووتیان سکاڵای یاسای لە پۆلیس و دام و دەزگاکانی حکومەت پێشکەش ناکەن بۆ ئەو تاوانانەی لەدژیان ئەنجام دەدرێ لەبەرئەوەی پێشتر سکاڵاکانیان پشت گوێخراوە یان دەترسن ئەگەر سکاڵا پێشکەش بکەن پەنجەی تۆمەت بۆخۆیان درێژ بکرێت بەهۆی شوناسیی جێندەریی، ئاڕاستە و دەربڕینی سێکسیی کە بە نامۆ لەگەڵ نەریتە باوەکانی کۆمەڵگا لەقەڵەم دەدرێت.
حکومەتی عێراقی بەرپرسیارە لە پاراستنی مافی هەموو عێراقیەک بۆ ژیان. دەبێت بەرپرسانی عێراقی هەستن بە ئەنجامدانی لێکۆڵینەوە لە هەموو سکاڵاکانی ئەنجامدانی توندوتیژی لەلایەن گروپە چەکدارەکان و خەڵکانی تر لە دژی ئەو کەسانەی کراونتە ئامانج لەگەڵ گرنتەبەری ڕێکاری یاسایی و سزادانی ئەوانەی کە بەرپرسیارن لە ئەنجامدانی ئەم توندوتیژیانە لەگەڵ ئیدانەکردنی هەموو توندوتیژیەکی لەم جۆرە بۆ ڕای گشتی. دەبێت حکومەت هەموو ڕێوشوێنێکی گونجاو بگرێتەبەر بۆ کۆتایی هێنان بە ئەشکەنجەدان و بێسەروشوێن کردن و کوشتن و توندوتیژی تر لەسەر بنەمای ئاڕاستەی سێکسیی و شوناس و دەربڕینی جێندەرەی، هەروەها دەبێت حکومەت هەستێ بە قەرەبوکردنەوەی خێزانی ئەو قوربانیانەی کە بەنایاسایی کوژراون یان ڕوبەڕوی توندوتیژی جدی بونەتەوە.
دەبێت هێزە ئەمنیەکانی عێراق کۆتایی بهێنن بە هەراسان کردن و دەستگیرکردنی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بەهۆی شوناسی جێندەریی و ئاڕاستەی سێکسییەوە، لەبری ئەوە هەستێ بە پارێزگاری کردنیان لە توندوتیژی. دەبێت عێراق یاسای دژ بە جیاکاری لەسەر بنەمای ئاڕاستەی سێکسیی و شوناسیی جێندەرەی تێپەڕێنێ و جێبەجێبکات.
هیومان ڕایتس ۆوچ و ئیراکویەر داوا لەو ووڵاتانە دەکات کە هاوکاری سەربازی و ئەمنی و هەواڵگری پێشکەشی عێراق دەکەن لە نێویاندا وویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا، بەریتانیا، ئەڵمانیا و فەرەنسا هانی دەسەڵاتدارانی عێراقی بدەن هەستن بە ئەنجامدانی لێکۆڵینەوە لە تۆمەتەکانی ئەنجامدانی توندوتیژی لەلایەن گروپە چەکدارەکان و رۆڵیان لە تێوەگلانی لە تۆمەتەکانی توندوتیژی. دەبێت ئەم ووڵاتانە هاوکاریە سەربازی و ئەمنی و هەواڵگریەکانیان بۆ ئەو یەکە سەربازی و ئەمنیانە هەڵپەسێرن کە تێوەگلاون لەم توندوتیژیانە و هۆکاری ڕاگرتن و کۆتایهێنان بە هاوکاریە سەربازییەکانیان بۆ ڕای گشتی ڕابگەیەنن. دەبێت ئەم ووڵاتانە بەردەوام بن لە هەڵپەساردنی هاوکاریەکانیان تا ئەو کاتەی حکومەت ڕێوشوێنی گونجاو دەگرێتەبەر بۆ کۆتایی هێنان بەم پێشێلکاریە جدیانەی مافی مرۆڤ.
زاراوەکان
ڕەگەزی بایۆلۆجی: بریتیە لە پۆلێنی بایۆلۆجی جەستە وەک ڕەگەزی نێرو مێ و ڕەگەزی تر لەسەر بنەمای فاکتەرە ناوەکی و دەرەکیەکانی وەک هۆرمۆن، کرۆمۆسۆم، کۆئەندامەکانی زاوزێی نێرینە و مێینە.
جووت ڕەگەزخواز: ئاڕەسەتە و خواست و ئارەزوی سێکسی بۆ هەردوو لە پیاو و ژن هەیە.
سیس جێندەر:شوناسی جێندەری و هەست و ئارەزوی سێکسی هاوتایە بەو ڕەگەزەی پێی لەدایک بووە.
هاوڕەگەزخوازی نێرینە: لە زۆربەی ناوچەکانی جیهان بە هاوڕەگەزخوازی ناسراوە، لێرەدا مەبەست لێی پیاوێکە ئارەزووی سێکسی و هەستی سۆزداریی بۆ پیاوێکی تر هەبێت.
جێندەر: کۆودێکی کلتوری و کۆمەڵایەتیە (بە پێچەوانەی جێندەریی بایۆلۆجی) کە کۆمەڵگا بەکاریدەهێنێ بۆ جیاکردنەوەی ڕەگەزی "پیاو پیاوەتیەتی" لەگەڵ "ژن و ژنیەتی" یان "شتی تر."
نەشتەرگەری هاوتاکردنی جێندەر: بریتیە لە گۆڕینی پێکهاتەی جەستەی کەسێک لە ڕێگەی نەشتەرگەریەوە بۆ هاوتابوونی لەگەڵ شوناسی جێندەریی کەسەکە. وەک نەشتەرگەری دانان یان لابردنی مەمک یان گۆڕینی کۆئەندامەکانی زاوزێی نێرینە و مێینە.
توندوتیژی لەسەر بنەمای جێندەر: ئەنجامدانی توندوتیژیە لەدژی کەسێک لەسەر بنەمای جێندەر یان سێکس وەک توندوتیژی سێکسی، توندوتیژی خێزانی، ئازاردانی دەروونی، ئیستغلال کردنی سێکسی، هەراسانی سێکسی، پراکیزەکردنی ئەو نەریتانەی زیان بە جەستە دەگەیەنن لەگەڵ جیاکاری کردن لەسەر بنەمای جێندەر. ئەم زاراوەیە لە بنەمادا بۆ توندوتیژی لە دژی ژنان بەکاردەهێنرا ، بەڵام ئەمڕۆ بەشێوەیەکی بەرفروانتر بەکاردهێنرێت بۆ ئەنجامدانی توندوتیژی لەسەر بنەمای جیندەرو هەست و ئارەزوی سێکسی لەدژی هەر کەسێک بە ژن و پیاویشەوە.
دەربڕینی جێندەر: بریتیە لە تایبەتمەندیە دەرەکیەکان و ئەو هەڵسوکەوتانەی کە کۆمەڵگەکان وەک "پیاوەتی" یان "ژنێتی" یان "شتی تر" پێناسەی دەکەن لەوانەش وەک شێوازی جلوبەرگ پۆشین، ڕوخسار، هەڵسوکەوت، شێوازی قسەکردن، هەڵسوکەوتی کۆمەڵایەتی و کاردانەوە لەگەڵ دەوروبەر.
شوناسی جێندەر: هەستی قوڵی کەسێکە لەسەر ئەوەی ئایا ڕەگەزی نێر یان مێیە یان هەردوو ڕەگەزەکە یان شتێکی ترە. مەرج نیە ئەم هەستەی ناو ناخی کەسەکە هاوتا بێت لەگەڵ ئەو ڕەگەزەی پێی لەدایک بووە.
ناتەواوی ڕەگەزیی: لە پۆلێنی نەخۆشیە نێودەوڵەتیەکانی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانیدا پێناسە کراوە وەک "ناڕێکی لە نێوان ڕەگەزی لەدایک بوون لەگەڵ ئەو ڕەگەزەی کەسێک لەناخیدا هەستی پێدەکات و خۆی هەڵیدەبژێرێت. لە دوا پۆلێنی نەخۆشیە نێودەوڵەتیەکاندا زاراوەی "ناتەواوی لە شوناسی جێندەریی" لابراوە لە بەشی "نەخۆشیەکانی مێشک"و وەک ناتەواوی ڕەگەز پێناسە کراوە لە بەشێکی نوێدا لەسەر تەندروستی سێکسی.
نامۆیی جێندەر لە کۆمەڵگا: هەڵسوکەوت یان خۆدەرخستن بەجۆرێک کە هاوتا نیە لەگەڵ نەریتە باوەکانی کۆمەڵگە لەسەر بنەمای ڕەگەزی لەدایکبوون.
هێترۆنۆرمەتیڤیتی: سیستمێکە کاردەکات بۆ ئاسایکردنەوەی هەڵسوکەوتی تاک و پێشبینیە کۆمەڵایەتیەکان کە وابەستەیە بە بیرۆکەی دوو جێندەریی - نێرومێ.
جیاڕەگەخواز: ئاڕاستەی سێکسی کەسێکە کە هەستی سێکسی و سۆزداریی بۆ ئەو کەسانە هەیە کە لە ڕەگەزی خۆی جیاوازن.
هۆمۆفۆبیا: ترس و جیاکاری کردن لەدژی کەسانی هاوڕەگەزخواز و هاوڕەگەزخوازیی.
هاوڕەگەزخواز : ئاڕاستەی سێکسی کەسێکە کە هەستی سێکسی و سۆزداریی بۆ ئەو کەسانە هەیە کە لە هەمان ڕەگەزی خۆین.
ئێڵ. جی. بی. تی (کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە): کورتکراوەیە بۆ هاوڕەگەزخوازی نێرینە، هاوڕەگەزخوازی مێینە، جوت ڕەگەزخواز، ڕەگەزگۆڕەکان، واتە زاراوەیەکی گشتیە کە هەندێک جار بەکاردەهێنرێت بۆ ناساندنی شوناسی گروپێک کە لە ڕووی ڕەگەزو ئاراستەی سێکسیەوە کەمینەن.
هاوڕەگەزخوازی مێینە: ئاڕاستی سێکسی ژنێکە کە هەست و سۆزی سێکسی و سۆزداری بۆ ژنێکی تر هەیە.
ئاشکرا کردن: ئاشکراکردنی ئاڕاستەی سێکسی هاوڕەگەزخوازانی نێرینە یان مێینە، جووت ڕەگەزخوازان یان ڕەگەزگۆڕەکانە بەبێ ڕەزامەندی کەسەکە.
کوییەر: زاراوەیەکی گشتیە بەکاردەهێنرێت بۆ ناساندنی چەندین ناسنامە و هەندێک جار لە جیاتی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بەکاردەهێنرێ. هەروەها هەندێک جار پێناسە دەکرێت وەک لەڕێ لادان لە ڕێڕەوی باوی بیرۆکەی دوو ڕەگەز.
دەستدرێژی سێکسی (ئەتککردن): بریتیە لە دەستدرێژی کردنە سەر جەستەی کەسێک کە دەرئەنجامەکەی چوونە ناوەوەی کۆئەندامی زاوزێی دەستدرێژیکار بێت بۆ ناو کۆئەندامی زاوزێی قوربانیەکە؛ تەنانەت ئەگەر چوونە ناوەوەکە زۆر کەمیش بێت یان تەنها کردنەوەی کۆئەندامی زاوزێی قوربانیەکە بێت بە تەنێکی تر لەلایەن دەستدرێژیکارەوە.
کاری لەشفرۆشی: ئاڵوگۆڕی ئارەزوومەندانەی سێکسە لەنێوان دوو کەسی تەمەن پێگەیشتوو بە پارە.
ئاراستە و خواستی سێکسی: بریتیە لە هەستی سۆزداری و ئارەزووی سێکسی کەسێک بۆ کەسێکی تر لە هەمان ڕەگەز یان ڕەگەزێکی جیاواز یان هەر ڕەگەزێک. لە عێراق زۆرجار بەرپرسان و خەڵکی ئاساییش ئاراستە و خواستی سێکسی لەگەڵ شوناسی جێندەر تێکەڵ دەکەن.
توندوتیژی سێکسی: بریتیە لە ئەنجامدانی هەر کارێکی سێکسی یان هەر هەوڵێک بۆ ئەنجامدانی کاری سێکسی لە دژی کەسێک بە بەکارهێنانی هێزو توندنووتیژی، ئیتر گرنگ نیە دەستدرێژیکار چ پەیوەندیەکی لەگەڵ قوربانیەکە هەیە یان لە چ شوێنێک کارەکە ئەنجامدەدات.
ترانس: ئەو کەسانەن کە ڕەگەزی لەدایکبوونیان هاوتا نیە لەگەڵ شوناسی جێندەریان (واتە هەڵبژاردنی ئەو ڕەگەزەی پێی ئاسودەن بە رەزامەندی خۆیان). عادەتەن ترانس جێندەرەکان حەزدەکەن بەشێوەیەک هەڵسوکەوت بکەن و هەستی سۆزداری و ئاراستەی سێکسیان نیشان بدەن کە هاوتایە لەگەڵ شوناسی جێندەریان، بەڵام مەرج نیە بیانەوێ بەشێوەیەکی هەتاهەتایی ڕەگەزی خۆیان بگۆڕن بۆ ئەو ڕەگەزەی کە خۆیان دەیانەوێ.
ترانسی ژن: کەسێکە بە نێر لەدایک بووە بەڵام وەک ژن خۆی دەناسێنێت. ترانسی ژن عادەتەن پێیان خۆشە زاراوەی مێینەیان بۆ بەکاربهێنرێت.
ترانسی پیاو: ئەو کەسەی بە مێینە لەدایک بووە بەڵام وەک پیاو هەڵسوکەوت دەکات. ئەمانیش پێیان باشە زاراوەی نێرینەیان بۆ بەکاربهێنرێ.
ترانس فۆبیا: ترس و جیاکاریی لە دژی ترانسجێندەرەکان و ترانسجێندەریی.
میتۆد
لە نێوان مانگی حوزەیران و تشرینی دووەمی ٢٠٢١، هیومان ڕایتس ۆوچ ئەم توێژینەوەیەی ئەنجامدا کە پێک دێت لە چاوپێکەوتن لەگەڵ ٥٤ کەس کە خۆیان سەر بە بە کۆمەڵی پەلکەزێڕینە ناساند. پەنجا کەس لەوانەی چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا لە ناوچە جیاجیاکانی عێراقدا دەژیان و دووانیان گەیشتبونە فەرەنساو کەنەداو دوانی تریشیان لە تورکیا بوون. لە توێژینەوەکەدا ئاماژەکراوە بە دیبەتی ئۆنلاینی دوو گروپی سەربەکۆمەڵەی پەلکەزێڕینەو چالاکوانانی کۆمەڵەکە لە عێراقی لەسەر کێشەکانی شوناسی جێندەر و ئاراستەو خواستی سێکسی.
بیست و حەوت لە چاوپێکەوتنەکان لەگەڵ هاوڕەگەزخوازی نێرینە کراوە، سیازدەیان لەگەڵ ڕەگەزگۆڕی مێینە ئەنجامدراوە و هەشتیان لەگەڵ هاوڕەگەزخوازی مێینە بووە، لەگەڵ دوو ڕەگەزگۆڕی کچ و یەک ڕەگەزگۆڕی پیاو.
هەوروەها هیومان ڕایتس ۆوچ و ئیراکویەر چاوپێکەوتنیان لەگەڵ شەش کەس کرد کە شاهێدحاڵی کوشتن و فڕاندنی کەسانی سەربە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بوون لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە. یازدە لەو ٥٤ کەسەی چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا زانیاری ڕاستەوخۆیان هەبوو لەسەر ئەنجامدانی کوشتنەکان لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە. هەندێک لەم کەسانە دوو جار چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا بەمەبەستی پشتڕاستکردنەوە و وردبینی کردن لە زانیاریەکان.
لە پەنجاو چوار کەسەی چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا، ٢٩ یان لە بەغدا تووندوتیژیان بەرامبەر کرابوو، ١٠ یان لە هەرێمی کوردستانی عێراق لە شارەکانی سلێمانی و هەلێرو شەشیان لە نەجەف و پێنجیان لە بەسرەو دوانیان لە موسڵ و یەکێکیان لە کەربەلاو یەکێکی تریان لە کەرکوک. توندوتیژیەکانی دژیان لە نێوان ساڵانی ٢٠١٨ بۆ ٢٠٢١ ئەنجامدراوە.
هەشت کەیسی توندوتیژی وەک دەستگیرکردن و هەراسانی سێکسی لە دژی منداڵانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە تا تەمەن ١٥ ساڵ ئەنجامدراون.
هیومان ڕایتس ۆوچ پێداچونەوەی بە گرتەی ڤیدیۆیی و دیمەن و هەڕەشەی ئۆنلاین و تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان لەدژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کرد.
ئەم توێژینەوەیە بەهاوکاری ڕێکخراوی ئیراکویر لە بەغدا بۆ مافەکانی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە ئەنجامدراوە. ئیراکویر هاوکاری هیومان ڕایتس ۆوچی کرد لە پەیوەندیکردن بە حەوت کەس لەوانەی چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا. هەموو چاوپێکەوتنەکان لەڕێگەی ئۆنلاین و پلاتفۆرمە دیجیتاڵیەکان و تەلەفۆنەوە ئەنجامدراون. چوار لە چاوپێکەوتنەکان لەڕێگەی نوسینەوە ئەنجامدران بەمەبەستی پارێزگاریکردن لە سەلامەتیان. هیومان ڕایتس ۆوچ و ئیراکویر پشکنینی ووردیان کرد بۆ ئەوانەی چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا بەمەبەستی دڵنیابوون لە ڕەسەنی ووتیەکانیان.
هەموو ئەوانەی چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا بە ڕەزامەندی خۆیان بوو، ئەمە جگەلەوەی پێیان گوترا دەتوانن کۆتایی بە چاوپێکەوتنەکان بهێنن لە هەرکاتێکدا کە خۆیان دەیانەوێت یان وەڵامی ئەو پرسیارانە نەدەنەوە کە پێی ئاسودە نین.
ئەوانەی چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا هیچ پاداشتێکی ماددی نەکراون و چاوپێکەوتنەکان بە زمانی عەرەبی ئەنجامدراون و وەرگێڕانیان بۆ کراوە بۆ زمانی ئینگلیزی. لە چاوپێکەوتنەکاندا تایبەتمەندێتی کەسەکان پارێزراوە.
ناوی هەموو چاوپێکەوتوان پارێزراوە بەمەبەستی پارێزگاریکردن لە ناسنامەیان. هەموویان ناوی خوازراویان بۆ دانراوەکە هیچ پەیوەندی بە ناوە ڕاستەقینەکانیانەوە نیە. بەڵام لە حاڵەتی کوشنی ئاشکرادا ناوی ڕاستەقینەی قوربانیەکان هێنراوە.
هیومان ڕایتس ۆوچ هەروەها چاوپێکەوتنی ئەنجامدا لەگەڵ نوێنەری نۆ ڕیکخراوی ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتی و حەوت نوێنەرایەتی بیانی لە عێراق وەک باڵوێزخانەکان و داکۆکیکارانی مافەکانی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە.
پێشینە
لە عێراق، ستایلی قژو پۆشینی جلوبەرگ و بۆیەیی نینۆک ڕەنگە وەک سزای لەسێدارەدان بێ. لە ساڵی ٢٠٠٥وە، گروپە چەکدارەکانی عێراق هێرش دەکەنە سەر ئەو کەسانەی وەک هاوڕەگەزخوازی نێرینە و مێینە، جوت ڕەگەزخواز و ڕەگەز گۆڕ دەستنیشان کراون لەسەر بنەمای ئاراستەی سێکسیان یان گومانی ئەنجامدانی سێکسی هاوڕەگەزیی. لەکاتێکدا فڕاندن[1] و ئەشکەنجەدان و کوشتنی کەسانی سەربە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە یان ئەوانەی گومانیان لێدەکرێ سەربە کۆمەڵەکە بن لەلایەن گروپە چەکدارەکان بەردەوام دووبارە بوەتەوە[2]، بەرپرسانی حکومی خۆیان بەدوورگرتووە لە بەرپرسیارێتی لێپرسینەوە لەم گروپانە و لەبری ئەوە پاکانەیان بۆ کردوون و ناوزەندیان کردوون بەوەی گوایە ئەم گروپە چەکدارە توندوتیژانە[3] هەوڵی پارێزگاری لە ڕەوشت و نەریتە ئاینیەکان دەکەن.
دەکرێ توندوتیژی لەدژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە عێراق لە ڕوانگەی سیستمی کۆمەڵایەتی پیاوسالاری و پایە نزمیی ژن لە کۆمەڵگە و کلتوری لێپرسینەوە نەکردن تەماشا بکرێت،[4] لەگەڵ بوونی بێکاری و هەژاری کە ژینگەیەکی دروست کردووە بۆ ئەنجامدانی توندوتیژی و هەندێک جار ڕەنگە کوشتنیشی لێ بکەوێتەوە.[5] لەکاتی دامەزراندنی ئەندامانیان، گروپە چەکدارەکان کەڵک لە هەژاری وەردەگرن بە دابینکردنی کارو مووچە و هێزو دەسەڵات لەڕێگەی توندوتیژیەوە بۆ دەستدرێژیکاران.[6] ئەم گروپە چەکدارانە کیانی یەکگرتوو نین بەڵکو پێک هاتوون لە چەند تۆڕێک کە بەشێوازی ناڕێکخراو کاردەکەن بۆ مەبەستێکی ڕێکخراو ئەویش بریتیە لە پارێزگاریکردن لە "هەرەمی کۆمەڵایەتی" و خۆکردنە پۆلیس بەسەر خەڵک بەناوی پارێزگاری لە "ڕەوشت"ی کۆمەڵگا.[7]
توندوتیژی ڕێکخراو[8] لەدژی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە عێراق لە ئەنجامی یەکتربڕینی هۆکارەکانی چین و مەزهەب و فشار بۆ پاپەندبوون بە نەریتە باوەکانی کۆمەڵگە و نەبوونی پارێزگاری لەلایەن دەوڵەتەو زیادیی کردووە. زۆر جار لە بە ئامانج کردنەکاندا توندوتیژی سێکسی زۆر ترسناک بەدیکراوە ئەوەش وەک هەوڵێک بۆ ئاقڵ کردن و ''فێمێنیز'' کردن و سزادانی ئەوانەی پاپەند نابن بە نەریتە باوەکانی جێندەریی لە کۆمەڵگا. توندوتیژیە زارەکیەکان هاوتا لەگەڵ توندوتیژیە جەستەییەکان و بانگ کردنی هاوڕەگەزخوازی نێرینە بە "فرخ" کە زاراوەیەکی عەرەبیە واتە کچی پێگەیشتوو یان لوسکە لە بۆ سوکایەتی کردن بە پیاوەتی قوربانیەکان و دابەزینیان بۆ ئاستی '' ژنێتی.'' ئەمانەش هاوکاتە لەگەڵ بە دامەزراوەکردنی هەندێک گروپی چەکداری کە خۆیان وەک "پارێزەری شەرعی نەتەوە و جێبەجێکاری ئەو دۆخەی کە هەیە" نیشان دەدەن.[9]
هەموو کەسێکی سەربە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە عێراق ڕوبەڕوی توندوتیژی نابێتەوە و هەموو ئەوانەی ڕوبەڕوی توندوتیژی دەبنەوە بەهۆی شوناسی جێندەریی و ئاراستە و ئارەزوی سێکسی مەرج نیە کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بن. ئەو کەسانەی وەک پێشێلکاری شوناسی جێندەر یان نەریتە باوەکانی کۆمەڵگا بۆ دوو ڕەگەزی نێرو مێ دەبینرێن زیاتر مەترسی ڕوبەڕوبونەوەی توندوتیژیان لەسەرە. ئەمەش مانای ئەوەیە لە ناوچەکانی عێراق زۆرینەی خەڵک دەبێت بە جۆرێک لە جۆرەکان سانسۆر بخەنە سەر خۆیان و خۆیان لە ماڵەکانیان بشارنەوە.
هەموو ئەوانەی، جگە لە یەک کەس، کە هیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن ووتیان سانسۆری تووندیان خستۆتە سەرخۆیان تا ڕوبەڕوی کێشە نەبنەوە لەکاتی کاردانەوە لەگەڵ هێزە ئەمنیەکان یان نەکرێنە ئامانج لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە. ئەم خۆخستنە ژێر چاودێریە هەموو لایەنێکی ژیانیان دەگرێتەوە وەک چۆنیەتی پۆشینی جلوبەرگ و قسە کردن و ڕۆیشتن بەسەر شەقامەکان و بەکارهێنانی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان. ئەوانەی ناتوانن شوناسیان بشارنەوە زۆر بەدەگمەن لە ماڵەکانیان دەچنە دەرەوە، ئەمەش بەپێی ووتەی ٤٤ کەس بوو لەوانەی هیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن.
زۆرێک لەو کەسانەی کۆمەڵەکە کە ڕوبەڕوی توندوتیژی بونەتەوە و لەم ڕاپۆرتەدا باسکراون لە چینی هەژاری کۆمەڵگەن.[10] لە هەندێک حاڵەتدا، نەبوونی پێگەی ئابوری کۆمەڵایەتی کاریگەری هەبووە لەسەر چونەدەرەوە و شوێنی نیشتەجێ بوونی کەسەکە و کاریگەریەکانی کەسەکە و ئاستی دەرکەوتنی لە کۆمەڵگەدا.[11] هەبوونی پەیوەندی سیاسی، لەوانەش هەبونی پەیوەندی لەگەڵ گروپە چەکدارەکان، زۆرجار بەمانای دەسکەوتنی بژێوی و خزمەتگوزاریە سەرەتاییەکانە بۆ خێزانە هەژارەکان.[12] پاپەندی مەزهەبی کە زۆرجار پێویستیەکی دیمۆگرافی و ئابووریە هۆکار بووە بۆ زیادکردنی خۆکردنە پۆلیس بەسەر ئەوانەی پاپەندنین بە نەریتە باوەکانی کۆمەڵگا لەپێناو پاراستنی ئەو دۆخەی کە هەبووە و ڕێگری کردن لەهەر شتێکی نوێ کە ڕەنگە هەڕەشە بێت بۆسەر ئەو بەهایانە.[13] کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە پشتگیری سیاسی حکومەت و کۆمەڵگەیان نیە ڕوبەڕوی مەترسی زۆردەبنەوە لەم سیستەمەدا.[14]
وەک نیشان دراوە لە زۆرێک لە کەیسە دۆکیومێنتکراوەکانی ناو ئەم ڕاپۆرتە، پۆلیس و هێزە ئەمنیەکانی عێراق زۆرجار گوناهباربوون بەتێوەگلان لەو توندوتیژیانەی لەدژی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە ئەنجامدەدرێ وەک بە ئامانج کردنیان لە بازگە زۆرەکانی عێراق و دەستگیرکردنی هەڕەمەکی و ئەنجامدانی توندوتیژی سێکسی لەدژیان بەهۆی ڕوخساری نامۆیان بە کۆمەڵگاو نەبوونی پشتگیری سیاسی و کۆمەڵایەتی بۆیان.
بەرپرسانی عێراقی هەوڵێکی ئەوتۆیان نەداوە بۆ لێکۆڵینەوە کردن یان ڕێگریکردن لە توندوتیژی لەدژی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە سەرەڕایی ئەوەی زۆر بەڕونی ئاگادارن لە ئەنجامدانی ئەو تاوانانە. لە چەند ساڵی ڕابردوودا، بەرپرسان لێپرسینەوەیان لە هیچ دەستدرێژیکارێک نەکردوە، بە ئەندامانی بەهێزە ئەمنیەکانیشەوە، لەسەر فڕاندن و کوشتن و ئەشکەنجەدانی ئەو کەسانەی کە گومانی هاوڕەگەزخوازی یان گۆڕینی ڕەگەزیان لێکراوە. کۆمیتەیەکی حکومی کە لە ساڵی ٢٠٢١ دامەزرا بۆ لێکۆڵینەوە لە توندوتیژیەکان لەدژی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە چەند هەنگاوێکی زۆر کەمی نا لە پارێزگاری کردن لە کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بەرلە هەڵوەشانەوەی.[15]
وەک ئاشکرایە لە ووتە بەبەڵگەکراوەکانی ناو ئەم ڕاپۆرتەدا، یەکێک لە پێشهاتە گرنگەکانی ئەم ساڵانەی دوای ئەوە بووە کە خێزانەکانی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە زیاتر ئاشنا بوون بەو گوتارو لێدوانانەی دەوڵەت لە دژی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە دەدرێ و هانی داون بە ئەنجامدانی توندوتیژی لەدژی منداڵەکانیان بەهۆی شوناسی جێندەر. زۆرێک لە هێرشەکانی دژی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە سەرەتا لەماڵەوە دەستی پێکردوە کە یاسا ڕێگەی پێداوە بۆ سزادانی منداڵەکانیان کە گومانی هاوڕەگەزخوازیان لێکراوە. لە ٢١ کەیسی ئەم ڕاپۆرتە بەڵگەنامەییەدا، ئەم کەسانە لەلایەن دایک و باوکیانەوە ڕێگریان لێکراوە لە چونەدەرەوە.
دەقی کۆمەڵایەتی
سیاسەتی قژ
عەلی ١٨ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیە و خەڵکی کەربەلایە لە ٥ی تەمووزی ٢٠٢١ ووتی:
زۆرجار، ڕوخسارم دەشارمەوەو قژم دەبەستم تا ڕوبەڕوی کێشە نەبمەوە. لە حوزەیرانی ٢٠٢١، لە بازگەیەکی گروپی حەشد العتبات، کە گروپێکی چەکدارە لە پارێزگای کەربەلا، وەستێنرام. ووتیان حەزیان بە ڕوخسارم نیە... پاشان سەرۆکی گروپەکە هات و بە پیاوەکانی ووت قژم ببڕن و ئینجا لێمگەڕێن بڕۆم.
پاراستنی پێناسەی ڕوونی دوو ڕەگەزی نێرومێ – پیاوەتی و ژنێتی– ئەرکی بەرپرسانی عێراقیە و لەلایەن ئەوانەوە جێبەجێدەکرێ کە خۆیان بە پۆلیسی ستایڵی قژ دەزانن. لەکاتێکدا ستایڵی قژ هۆکارێکە بۆ پەیوەندی بەستن و گفتوگۆ بەڵام دەکرێ هۆکارێکیش بێت بۆ کردنە ئامانجی کەسەکەو ناسینەوەیی و بیانوو بۆ توندوتیژی لەدژی.
بەپێی ووتەی ٤٨ کەسی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە هیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن، قژی درێژ بۆ پیاو قژی کورت بۆ ژن ڕەنگە سزای هەبێت و بە پێشێلکاری لەقەڵەم بدرێ. هەبوونی ستایڵی قژ کە هاوتا نەبێت لەگەڵ نەریتە باوەکانی کۆمەڵگا ڕەنگە سزاکەی لەدەستگیرکردنەوە دەست پێ بکا بۆ ئەشکەنجە و تەنانەت کوشتنیش.
کەرار نوشی، کە مۆدێلێکی عێراقی بوو ناسرابوو بە قژە درێژە زەردەکەیی و ستایڵی جل و بەرگەکەی، بە کوژراوی لە بەغدا دۆزرایەوە لە ٢ی تەمووزی ٢٠١٧. دەڵێن نووشی لەدوای ئەشکەنجەدانی بە چەقۆ لاشە و قژی بڕدرابوو. هاوڕێکانی لەو بڕوایەدان کە لەلایەن گروپێکی چەکدارەوە بەهۆی قژە درێژەکەیەوە کوژرابێت.[16]
سامی کە کوڕێکی ٢٣ ساڵی هاوڕەگەزخوازیی نێرینەیە و خەڵکی نەجەفە ووتی، ڕێگەی پێنادرێت بچێتە چەند قاوەخانەیەکی شارەکە بەهۆی ستایڵی قژیەوە چونکە هاوتا نیە لەگەڵ "سیاسەتی ئەو شارەی ئەوی لێدەژی''. ئەو ووتی:
قژم درێژە، بەڵام دەیبەستم کاتێک دەچمە دەرەوە تا ڕوخسارم نامۆ دەرنەکەوێ. گاڵتەی زۆرم پێدەکرێ بەهۆی قژمەوە و توڕەیی خەڵکم زۆر بەسەر دەهات. بە "سوسو" و هاوڕەگەزخواز بانگیان دەکردم کە ووشەیەکی ناشرینە بۆ مێینە بەکاردێ.[17] تەنانەت باوک و دایکیشم ئەو جۆرە زمانە بەکاردەهێنن بۆ کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە.[18]
مەجدی تەمەن ٢٢ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیە و خەڵکی بەغدایە ووتی:
باوکم گوێی لێ بوو بە تەلەفۆن قسەم دەکرد لەگەڵ کوڕێکی تر. قژم درێژ بوو، باوکم لە توڕەیدا بڕی. هەروەها هەڕەشەی کوشتنی لێکردم بە چەک.[19]
کاتێک پرسیاری لێکرا، ئایا لە بازگەکان وەستێنراوە بەهۆی درێژی قژی، مونتەسیری تەمەن ٢٦ ساڵ کە کوڕێکی جوت ڕەگەزخوازی نێرینەیە و خەڵکی کەرکوکە ووتی:
ڕۆژانە ڕوبەڕوی ئەو کێشەیە دەبێتەوە؛ چەندین جار کە لە ژمارە نایەت لە بازگەکان وەستێنراوم. زۆربەی جار لەبەرئەوەیە کە قژم درێژەو گوارە لە گوێ دەکەم. جارێکیان لەگەڵ هاوڕێکەم لە کەرکوک لەناو ئۆتۆمبێلدا وەستێنراین بەهۆی درێژی قژم و ئەفسەرەکان ویستیان قژم ببڕن. پرسیاریان کرد دەربارەی قژم و سوکایەتیان پێکردم و بە کچانی بانگیان کردم. ووتیان، ''شەرم ناکەی؟'' لە ئۆتۆمبێلەکە هێنامیانە خوارەوەو بردیانم بۆ بنکەی پۆلیسی عەرەفا لە تەنیشت بازگەکە و لەوێ بۆماوەی یەک کاتژمێر ڕایانگرتم. دەیانویست کە نوسراوێک واژو بکەم و بەڵێن بدەم قژم دەبڕم. پێم ووتن ئەوە کاری ئەوان نیە و هیچ پەیوەندی بە ئەوانەوە نیە. هەروەها لەلایەن بەڕێوەبەری زانکۆکەم پێم ووترا قژە درێژەکەم ناوبانگێکی خراپە بۆ دامەزراوەکە.[20]
ستراتیژی کویر ب بەرهەستی
مریەمی تەمەن ٢١ ساڵ کە هاوڕەگەزخوازێکی مێینەیە لە ٢٣ی تەمووز ووتی:
کاتێک ئەفسەرانی پۆلیس پرسیارم لێدەکەن بۆچی قژم کورتە، پێیان دەڵێم نەخۆشی شێرپەنجەم هەیە و وازم لێدەهێنن.
بۆ ڕێگرتن لەو توندوتیژیە ڕێکخراوەی لەدژی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە عێراق ئەنجام دەدرێ، ئەم کەسانە چەند ستراتیژێک بەکاردهێنن وەک دەربڕینی ئاراستە و خواستی سێکسیان. هەندێک جار وەک گاڵتە ئەم ستراتیژە بەکاردەهێنن بەڵام لە ڕاستیدا لە ناخیانەوە سەرچاوەی گرتووە و تاکتیکێکە لە ژیانی ڕۆژانەو گشتی بەکاردەهێنرێت. ئەو چێرۆکانەی بە هیومان ڕایتس ۆوچیان ووت زۆر ترسناکن، بەڵام هەندێکیان نموونەی سەرکەوتنن لەدژی سیستمێکی سەرکوتکار.
خەدیجەی ٣١ ساڵ کە ڕەگەزگۆۆڕێکی مێینەیە و لە هەوڵی کوشتن ڕزگاری بووە، ووتی، "ئەفسەرانی پۆلیس بەردەوام زۆرم لێ دەکەن ژمارەی تەلەفۆنەکەمیان بدەمێ. ژمارەیەکی هەڵەیان پێدەدەم. هەمیشە پەیوەندیم پێوەدەکەن لەبەردەم خۆمداو زەردەخەنە دەکەم دەڵێم ''ئەوە ژمارەکەتم لایە."[21]
سامی ٢٣ ساڵ کە هاوڕەگەزخوازێکی نێرینەیە و خەڵکی نەجەفە ووتی لەبری سیم کارت تەنها ئینتەرنێت بەکاردەهێنێ لە مۆبایلەکەیدا تا لەلایەن گروپە چاکدارەکانەوە نەکرێتە ئامانج. سامی باسی لەو ستراتیژانە کرد کە بەکاری دەهێنێ تا چاودێری دیجیتاڵی نەخرێتەسەر. ئەو ووتی:
کۆمێنت لەسەر پۆستەکانم نانوسم. لەبەرئەوەی ئەگەر کۆمێنت بنوسم، گروپە چەکدارەکان دێنە ناو پرۆفایلەکەم و هەڵمەت لەدژم دەست پێ دەکەن. هێشتا هەندێک کەس دینە ناو پرۆفایلەکەم و پۆستەکانم دەبەن و لەشوێنی تر پۆستی دەکەن و دەڵێن، 'تەماشای ئەم نامۆیەی نەجەف بکەن،' بۆ ئاشکراکردنی شوناسی سێکسیم بەبێ ڕەزامەندی خۆم. دەبوو هەموو ئەو وێنانەی دەموچاوم نیشان دەدەن بسڕمەوە.[22]
عەبادی تەمەن ٢٦ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیە و خەڵکی بەغدایە ووتی:
گەیشتمە ئەو ڕاستیەی کە دوو هەڵبژاردەم هەیە – یان خۆم وەک پیاو نیشان بدەم یان بکوژرێم. چەندین ساڵی پێچوو تا فێربم چۆن پارێزگاری لەخۆم بکەم لە ژیانی ڕۆژانە و لە ئۆنلاین. ئەپڵیکەیشنی ژوان بەکاردەهێنم بەڵام تەنها ئەکاونتی پریمیەمم هەیە تابتوانم کۆنترۆڵی ئەکاونتەکەم بکەم. هەرگیز ڕێگە نادەم بە سکرین شات و چالاکردنی نیشانەکردنی شوێنی بەکارهێنانی ئەپلیکەیشنەکە. هەرگیز ڤیدیۆو وێنە نانێرم.[23]
مەسای تەمەن ١٩ ساڵ کە کچی خەڵکی نەجەفەو ڕەگەزگۆڕێکی مێینەیە باسی لەوەکرد چۆن خۆی دەپارێزێ لە توندوتیژی لەشوێنی گشتیدا. ئەو ووتی:
کاتێک پیاو بەرەو ڕووم دێن دەست دەکەم بە هاوار کردن. ئەوە تاکتیکە؛ خۆم مەشغوڵ دەکەم تا دەیانگەیەنمە شوێنێک کە پڕە لە خەڵک ٠پاشان کەمێک بەدەنگی بەرز دەگریم دەستبەجێ شەرمەزار دەبن و شوێنەکە جێ دەهێڵن. دەیانەوێت شەرمەزارم بکەن بەڵام من ئەوان شەرمەزار دەکەم بەهەمان لۆجیکی خۆیان.[24]
سەلیمی ٢١ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیە و خەڵکی بەغدایە باسی لە پلانێک کرد کە لەگەڵ دەزگیرانەکەی ئەنجامیدا بۆ دەربازبوون لە هاوسەرگیریە زۆرەملێکەیان. ئەو ووتی:
کچێکم مارەکرد لەبەرئەوەی زۆرم لێکرا چونکە کۆمەڵگەکەمان هاوسەرگیری هەمان ڕەگەز قبوڵ ناکات. دەستگیرانەکەم کچێکی هاوڕەگەزخوازی مێینەیە خۆشەویستی کچی هەیە. ڕێکەوتێکی زۆر باشمان هەیە و دایک و باوکی هەردووکمان بە هیچ شێوەیەک ئاگادار نین. ئەمە تەنها ڕێگەیە بۆ مانەوەمان.[25]
دەقی یاسایی
کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە ڕەنگە، ڕوبەڕوی دەستگیرکردن دەبنەوە بەپێی چەند بڕگەیەکی ناڕوونی یاسای سزادانی عێراقی کە ئامانج لێیان چاودێری کردنی ڕەوشتی کۆمەڵگە و کاری نەشیاوە لە شوێنی گشتی و سنوردارکردنی ئازادی دەربڕینە. لەکاتی توێژینەوەکانی ئەم ڕاپۆرتە، هیومان ڕایتس ۆوچ بۆی دەرکەوت لە ١٥ کەیس سیانزەیان دەستگیر کرابوون. زۆرینەی ئەو توندوتیژیانەی لە دژی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە ئەنجامدراون و لەم ڕاپۆرتەدا بە بەڵگەکراون کراون هیچ بنەمایەکی یاساییان نیە لە یاسا خێزانیەکاندا.[26] ئەو کەسانەی لە بازگەکان دەوەستێنرێن و دەستگیر دەکرێن زۆر بەکەمی یان هەرگیز ڕوبەڕوی سزای یاسایی نابنەوە.
لە عێراقدا، هێشتا توندوتیژی خێزانی زۆر بەربڵاووە[27] لەوانەش توندوتیژی زۆر جدی لەدژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لەلایەن دایک و باوک و کەس و کاریانەوە وەک لە ٤٠ کەیسی ئەم ڕاپۆرتە ئاماژەی پێکراوە. لەکاتێکدا یاسای سزادانی عێراقی (ژمارە ١١١ی ساڵی ١٩٦٩) لێدانی جەستەیی بە تاوان دەکات، ماددەی ٤١(١) ماف بە مێرد دەدا ''سزا''ی ژنەکەی بدات لەگەڵ دایک و باوک منداڵەکانیان ئاقڵ بکەن "بەمەرجێک لەو سنورە دەرنەجێت کە یاساکە یان نەریت ڕێگەی پێداوە."[28] هەروەها یاسای سزادانی عێراقی سزای زیندانی کەم دەکاتەوە بۆ کارە توندوتیژیەکانی وەک کوشتن بە ''مەبەستی شەرف''و گرتنی ژن یان کچی خزم لەکاتی سێکس کردن یان سێکس کردن لە دەرەوەی هاوسەرگیری.[29]
لەکاتێکدا دەستوری عێراق ڕێگری دەکات "لەهەموو جۆرە توندوتیژی و لێدانیک لەناو خێزاندا،" تەنها هەرێمی کوردستانی عێراق یاسای دژی توندوتیژی خێزانی هەیە.[30] هەوڵەکانی پەرلەمانی عێراق بۆ تێپەڕاندنی پرۆژە یاسایەک لەدژی توندوتیژی خێزانی لە ساڵی ٢٠١٧ بۆ ٢٠٢١ بەبێ هیچ ئەنجامێک مایەوە.[31] کۆپی ٢٠١٩ی پرۆژە یاساکە کە هیومان ڕایتس ۆوچ بینی چەند بڕگەیەکی تێدابوو وەک دابینکردنی خزمەتگوزاری بۆ قوربانیانی توندوتیژی خێزانی و فەرمانی یاسایی وەک قەدەغەکردنی دەستدرێژیکار لە نزیک بوونەوە لە قوربانیەکە و سزادانی لە حاڵەتی پێشێلکردنی یاساکەدا و دامەزراندنی کۆمیتەیەک لە وەزارەتەکان بۆ ڕوبەڕوبونەوەی توندوتیژی خێزانی. بەڵام، پرۆژە یاساکە چەند کەم و کورتی و برگەیەکی تێدایە کە لەکاریگەری یاساکە کەم دەکاتەوە وەک ئەولەویەتدان بە ئاشت کردنەوە لەبری پارێزگاری و دادپەروەری بۆ قوربانیەکە. [32]
لەم خشتەیەی خوارەوەدا ئەو بڕگانەی یاسای سزادانی عێراقی ساڵی ١٩٦٩ هاتووە کە دەتوانرێت بەکاربهێنرێن بۆ بە ئامانج کردنی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە و زۆرێک لەم بڕگانە مێژووەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ئیستعماریەتی بەریتانیا لەگەڵ یاساکانی عوسمانیەکان کە کاریگەری فەرەنسیەکانی لەسەرە.[33]
|
ماددەی ٤١ (١) یاسای سزادانی عێراقی دەڵێ مێرد دەتوانێ ''سزا''ی ژنەکەی بدات هەروەها دایک و باوک دەتوانن لە منداڵەکانیان بدەن گەر گوێڕایەڵ نەبوون بەپێی ئەو سنورەی یاساکە یان نەریت ڕێگەی پێداوە. [34] |
ئەم یاسایە دەسەڵات بە دایک و باوک دەدا توندوتیژی لەدژی منداڵەکانیان ئەنجام بدەن کە سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینەن لەژێر پەردەی "عاقڵ کردنیان" بەبێ ئەوەی ڕوبەڕوی لێپرسینەوەی یاسایی ببنەوە، تەنانەت ئەگەر منداڵەکانیان لە تەمەنی کامڵ بوونیشدابن. پاشان بۆ ئەو ژنانەی هاوسەرگیریان کردووە و ڕەنگە خۆیان وەک کەسێکی سەربە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بناسێنن، دەکرێت ئەمانیش ڕوبەڕوی سزا ببنەوە لەلایەن مێردەکانیانەوە بەتۆمەتی یاخی بوون لە نەریتە باوەکانی کۆمەڵگا. |
|
ماددەی ١٢٨ دەڵێ "ئەنجامدانی توندوتیژی بەمەبەستی پاراستنی "شەرەف" لە سزای یاسایی کەم دەکاتەوە: بەپێی ئەم ماددەیە کەسەکە یان لە سزای زیندانی دەربازی دەبێت یان سزاکەی کەم دەکرێتەوە بەپێی ئەو مەرجانەی لە یاساکەدا دیاریکراوە. سەرەڕای مەرجەکان، ئەنجامدانی توندوتیژی بەمەبەستی پاراستنی شەرەف یان لەوەڵامی ئەنجامدانی کارێکی نابەجێی جدی لەلایەن قوربانیەکەوە دەکرێ وەک بیانوو ڕەچاوبکرێ بۆ کەمکردنەوەی سزا. [35] |
یاساکە ڕێگە بە دەستدرێژیکار دەدات بەشێوەیەکی سەرەکی یان بە تەواوی لە سزای یاسای دەربازی بێت تەنانەت لە حاڵەتی کوشتنیشدا لەدژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بەناوی'' پاراستنی شەرەف''. |
|
ماددەی ٢٠٠(٢) ی یاساکە سزای حەوت ساڵ زیندانی دەسەپێنێ بەسەر هەرکەسێک پشتگیری هەر "بزوتنەوەیەک" بکات کە کاردەکات بۆ گۆڕینی پرەنسیپە بنچینەییەکانی دەستور یان یاساکانی کۆمەڵگە. [36] |
دەکرێ ئەم بڕگەیە بەکاربهێنرێ بۆ بەرتەسک کردنەوەی ئازادی دەربڕین و گردبونەوەو پەیوەندی کردن یان سزادانی ئەو چالاکوانانەی کار لەسەر کێشە "حەرام کراوەکان" دەکەن |
|
ماددەی ٢١٠ی یاساکە ڕێگری دەکات لە بڵاوکردنەوەی هەر زانیاریەک یان بیرۆکەیەک کە بێتەهۆی "تێکدانی ئاشتی گشتی."[37] |
دەکرێ ئەم بڕگەیە بەکاربهێنرێ بۆ کردنە ئامانجی چالاکوانانی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە پشتگیری مافەکانی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە دەکەن یان دروشمەکانی پشتگیری بۆ کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بەکاردەهێنن. |
|
ماددەی ٣٩٤(١)ی یاساکە سزای زیندانی دەسەپێنی بەسەر هەرکەسێک کە هەستێ بە ئەنجامدانی سێکس لەگەڵ کچێک بەڕەزامەندی خۆی لەدەرەوەی هاوسەرگیری، یاساکە سزای تا حەوت ساڵ زیندانی دەسەپێنێ ئەگەر قوربانیەکە تەمەنی لەنێوان ١٥ بۆ ١٨ ساڵ بێت و تا ١٠ ساڵ ئەگەر تەمەنی قوربانیەکە لە ١٥ ساڵ کەمتر بێت.[38] |
ئەم بڕگەیە لەسەر پەیوەندی سێکسی لەگەڵ منداڵ دەکرێت بەکاربهێنرێ بۆ سزادانی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە ، بەتایبەت ئەگەر هەردوو لایەنی ڕەزامەند تەمەنیان لە ١٨ ساڵ کەمتر بێت. [39] |
|
ماددەی ٣٩٨ی یاساکە ڕێگە بە ئەنجامدەرانی ئەتککردن و دەستدرێژی سێکسی دەدا بۆ دەربازبوون لە سزای یاسای یان کەمکردنەوەی سزاکەیان ئەگەر هاوسەرگیری لەگەڵ قوربانیەکە بکەن. |
ئەم ماددەیە ڕێگە بە پیاو دەدات کە سزای ژنی هاوڕەگەزخواز بدات بە دەستدرێژی سێکسی بۆسەری و لە سزای یاساییش دەربازی بێت بە ئەنجامدانی هاوسەرگیری لەگەڵی. زۆر جار خێزانەکان ئەو ژن و کچانەی دەستدرێژی سێکسیان کراوەتەسەر وەک شەرمەزاری و'' شونەکردوو" تەماشا دەکەن و بۆیە ڕەنگە بەزۆر ناچاریان بکەن هاوسەرگیری لەگەڵ دەستدرێژیکارەکانیان بکەن. |
|
ماددەی ٤٠١ ی یاساکە دەڵێ، "هەرکەسێک کاری نەشیاو لە شوێنی گشتی ئەنجام بدات دەبێت سزای تا شەش مانگ زیندانی بدرێن لەگەڵ سەپاندنی غەرامە کە زیاتر نەبێت لە ٥٠ دینار یان هەردوو سزاکە."[40] |
ئەم ماددەیە بەکارهێنراوە لەدژی دوو خۆشەویستی هەمان ڕەگەز کە لە شوێنی گشتیدا یەکتریان بینیوە. هەروەها بەکارهێنراوە لەدژی چالاکوانانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە.[41] هەرچەندە هیچ ئامارێکی فەرمی لەبەردەست نیە، هەموو قوربانیەکان و شاهێدەکان و ئەوانەی سزادراوان دەزانن کە دەربڕینی ئاڕاستە و خواستی سێکسیی و شوناسی جێندەریی لەشوێنی گشتی ڕەنگە بێتە هۆی دەستگیرکردن یان غەرامەکردن. بۆیە ووتیان خۆیان لەو حاڵەتانە بەدوردەگرن. |
|
ماددەی ٤٠٢(١) یاساکە سزای زیندانی کە زیاتر نەبێت لە سێ مانگ و غەرامەی کەمتر لە ٣٠ دینار دەسەپێنێ "بەسەر هەرکەسێک کە هەوڵی ئەنجامدانی کارێکی نەشیاو دەدا بەرامبەر پیاوێک یان ژنێکی تر." [42] |
ئەم ماددەیە بەکارهێنراوە لەدژی دوو خۆشەویستی هەمان ڕەگەز کە لە شوێنی گشتیدا یەکتریان بینیوە. [43]ئەوانەی چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا وتیان سکاڵا بۆ هێرش کردنە سەریان تۆمار ناکەن لەبەرئەوەی دەترسن ڕەنگە پەنجەی تۆمەت بۆخۆیان درێژ بکرێت ڕوبەڕوی سزای یاسایی ببنەوە بەپێی ماددەکانی ٤٠١ یان ٤٠٢. |
|
ماددەکانی ٤٠٣ و ٤٠٤ لە یاساکە سزای زیندانی (تا دوو ساڵ بەپێی پەرەگرافی یەکەم و سزای زیندانی تا یەک ساڵ بەپێی پەرەگرافی دووەم دەسەپێنێ) بۆ بڵاوکردنەوەی بڵاوکراوە یان ووتاری نەشیاو و نەگونجاو.[44] |
دەکرێت ئەم یاسایانە بەکاربهێنرێن بۆ سنوردارکردنی ئازادی ڕادەربڕین لە پشتگیریکردن لە مافەکانی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە. |
|
ماددەی ٤٠٩ی یاساکە سزای زیندانی کەم دەکاتەوە بۆ تا سێ ساڵ بۆ کەسێک ئەگەر ژنەکەی یان مێینەیەکی خزمی بگرێ لەکاتی سێکسکردن یان سێکسکردن لەدەرەوەی هاوسەرگیری و هێرشیان بکاتە سەرو لێیاندا کە بێتەهۆی مردن یان کەمئەندام بوونیان بۆ هەتاهەتایە.[45] |
ئەم بڕگەیە وادەکات پیاو دەربازی بێت لە سزای یاسایی لە دوای کوشتن یان بریندارکردن بە بیانووی گرتنی ژنەکەی یان کچێکی خزمی لەکاتی ئەنجامدانی سێکس. ئەمە ئەو پەیامە دەنێرێ کە پیاوان دەتوانن ژنان بکوژن و برینداریان بکەن بەهۆی ئەنجامدانی سێکسەوە. |
|
ماددەی ٥٠٢ی یاساکە سزای زیندانی تا ١٠ ڕۆژو غەرامە دەسەپێنێ بەسەر ''هەرکەسێک هەستێ بە پیسکردنی شوێنێکی گشتی یان بیەوێ ئەو شوێنە بەنیازی نەشیاو بۆ مەبەستی نەشیاو بەکاربهێنێ.'' [46] |
دەکرێ ئەم بڕگەیە بەکاربهێنرێ بۆ بە ئامانج کردنی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لەسەر بنەمای دەربڕینی جێندەریی، دەرکەووتن یان کردار لە شووێنە گشتیەکاندا. |
دەقی سیاسیی
هەمەتی دژی کەسانی سەر بە کمەەی پەلکەزینە بە پشتگیری حکومەت
هێرش لەدژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە عێراق لە مێژە وەک تاکتیکی سیاسی بەکارهاتووە.[47] لەکاتێکدا مافەکانی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بەشێوەیەکی سەرەکی لە گوتاری فەرمی لێدوانی سیاسیدا بوونی نیە، بەرپرسانی حکومی و پیاوانی ئاینی چەندین لێدوانیان دژبە کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە داوە[48] کە ئەوەش بوەتەهۆی لاوازکردنی زیاتری مافەکانیان و هاندانی توندوتیژی لەدژیان.[49]
لەساڵی ٢٠٠٩، ئەندامانی گروپە چەکدارەکانی عێراق هەستان بە ئەنجامدانی هەڵمەتێکی بەرفراوان لە کوشتنی نایاسایی و فڕاندن و ئەشکەنجەدانی ئەو پیاوانەی کە گومانی هاوڕەگەزخوازی یان لادان لە نەریتە باوەکانی کۆمەڵگەیان لێکرا.[50] بەرپرسانی عێراقی هیچ شتێکیان نەکرد بۆ ڕێگریی لەو کوشتارە. هەرچەندە زۆرێک لە گروپە چەکدارەکانی عێراق بانگەشەی ئەوەدەکەن کە جێبەجێکاری شەریعەی ئیسلامن، ڕاپۆرتێکی ٢٠٠٩ ی هیومان ڕایتس ۆوچ ئەوەی نیشاندا چۆن ئەنجامدانی ئەم کوشتارانە بەبێ بەڵگەو دادگایکردن و تەنها لەسەر بنەمای ڕق و خواستی کەسی– پێشێلی ستاندەردەکانی شەریعە دەکات لە ڕوی یاسایی و سەلماندنی تاوان و ڕێزگرتن لە تایبەتمەندی خەڵک. [51]
لە ساڵی ٢٠١٢، چەند گروپێک کە ئێستا لەناو حەشدی شەعبیدان وەک عەسائیب اهل الحق و سوپای مەهدی و (ئێستا ناسراوە بە سەرایا السلام) و کتائب الغضب و هەندێک جار لەلایەن هێزە چەکدارەکانی سەربەحکومەت پشتگیریان لێ دەکرا هەستان بە ئەنجامدانی هەڵمەتێکی هێرش کردنە سەر ئەو کەسانەی وەک ئەندامی گروپی "ئێمۆ" پۆلێن کران کە هەندێکیان بە کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لەقەڵەم دران. لە دوای ساڵی ٢٠١٦وە حەشدی شەعبی بەناو چوەتە ژێر دەسەڵاتی سەرۆک وەزیرانی عێراق.[52]
چەندین درووشم و نوسین لە گەڕەکی سەدری بەغدا دەبینران کە بەناو هەڕەشەی "غەزەبی خوایان" لە خەڵک دەکرد ئەگەر قژیان کورت نەکەنەوەو تاتوەکانیان نەشارنەوەو ڕوخساری "پیاوەتیان" پێوە دەرنەکەوێ و وازنەهێنن لە پۆشینی ئەوەی پێی دەگوترێت'' جلوبەرگی شەیتانی.''[53] هەرچەندە ڕوون نەبوو کێ لە پشت هەڵمەتەکەوە بوو، لەو کاتەدا، کەسایەتی کاریگەریی شیعە؛ موقتەدا سەدر لە بەیاننامەیەکدا لە ڕێگەی ئۆنلاینەوە ئەو کەسانەی بە "شێت و بێ عەقڵ" و "نەخۆشی لە کۆمەڵگەی ئیسلامیدا" ناوزەند کرد، بەڵام جەختی کردەوە لەوەی دەبێت لەڕێگەی یاساوە مامەڵەیان لەگەڵ بکرێ.[54]
لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٢، لە پاش فشارە نێودەوڵەتیەکان، حکومەت هەستا بە دامەزراندنی کۆمیتەیەک بۆ لێکۆڵینەوە لە توندوتیژیەکانی دژبە کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بەڵام کۆمیتەکە چەند هەنگاوێکی کەمی نا بەرلە هەڵوەشانەوەی. [55]
لە ساڵی ٢٠١٤، لەگەڵ سەرهەڵدانی گروپی توندڕەوی دەوڵەتی ئیسلامی (ناسراو بە داعش)، کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە و ئەوانەی جێندەریان نامۆ بوو بە نەریتە باوەکانی کۆمەڵگا ڕوبەڕوی مەترسی زیاتر بوونەوە. بە گوێرەی کۆمسیۆنی نێودەوڵەتی مافی هاوڕەگەزخوازانی نێرینە و مێینە، گروپەکە لە نێوان حوزەیرانی ٢٠١٤ و مارسی ٢٠١٥ لانی کەم لە ١٧ کەسیان لە سوریاو عێراق گولەباران کرد بەتۆمەتی هاوڕەگەزخوازیی.[56]
لە تەمووزی ٢٠١٦، موقتەدا سەدر داوای قەدەغەکردنی توندوتیژی کرد لەدژی ئەوانەی شوناسی جێندەریان بە نامۆ لە نەریتە باوەکان لەقەڵەم دەدرێت. [57]لە بەیاننامەکەی سەدردا هاتبوو پەیوەندی هاوڕەگەزخوازی و پۆشینی جل و بەرگ بۆ ڕەگەزی پێچەوانە جێگەی قبوڵ کردن نیە، بەڵام ئەوانەی کە لە ڕێرەوی کۆمەڵگە لایانداوە بەووتەی سەدر "کێشەی دەروونیان هەیە''، مافی ئەوەیان هەیە بژین. ''پێویستە ئێوە خۆتانیان لێ بێ بەری بکەن، بەڵام هێرش مەکەنە سەریان، چونکە دەبێتە هۆی زیادبوونی ڕق وکینەیان، و دەبێت ئێوە ڕێنماییان بکەن بەشێوازی قبوڵکراو عەقڵانی،'' ئەمە لە بەیاننامەکەدا هاتبوو.[58]
سەرەڕایی ئەم بانگەوازانە، کوشتنی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بەردەوام بوو لە بەغداد لەنێوان ٢٠١٧[59] بۆ ٢٠١٩[60] و بەرپرسانی عێراقیش هیچ هەنگاوێکیان نەنا بۆ ڕێگریکردن یان سزادانی ئەوانەی لەپشت ئەم کارانەوە بوون.
لەگەڵ دەستپێکردنی شەپۆلی خۆپیشاندانەکان لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ کە تا کۆتایی ساڵی ٢٠٢٠ بەردەوام بوو تێیدا خۆپیشاندەران داوای باشکردنی خزمەتگوزاریەکان و نەهێشتنی گەندەڵیان کرد، پێکدادان لەگەڵ هێزە ئەمنیەکان، بە حەشدی شەعبیشەوە، بووە هۆی کوژرانی لانی کەم لە ٤٨٧ خۆپیشاندەر لەبەغداد و شارەکانی تری باشوری عێراق.[61] کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بەشێوەیەکی بەربڵاو بەشداریان لە خۆپیشاندانەکان کردو داواکانیان بۆ پارێزگاری و مافی یەکسان خستەپاڵ داوای خۆپیشاندەران. [62]
لە ١٧ی ئایاری ٢٠٢٠، لە رۆژی جیهانی دژی (ترس لە هاوڕەگەزخوازی، جوت ڕەگەزخوازی و ڕەگەزگۆڕی)، باڵەخانەی باڵوێزخانەیەکی بیانی و بارەگای یەکێتی ئەوروپا و باڵوێزخانەی بەریتانیاو کەنەدا هەستان بە هەڵکردنی ئاڵای پەلکەزێڕینە وەک هێمایەک بۆ دەربڕینی هاوسۆزی لەگەڵ کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە.[63] ئەمەش ناڕەزاییەکی زۆری لە عێراق لێکەوتەوە لەلایەن موقتەدا سەدر لە تویتەرو[64] پەرلەمانتاران[65] و وەزارەتی کاروباری دەرەوەو[66] هەمویان ووتیان کە باڵوێزخانەکان بێڕێزیان بە بەهاکانی عێراق کردوەو ئەجێندای ڕۆژئاوا بەسەر عێراقدا دەسەپێنن. [67]
لەدوای ئەوە وەک لەم ڕاپۆرتەدا بەڵگەییەدا ئاماژەی پێکراوە، ژمارەیەک هاوڕەگەزخوازی نێرینە و ڕەگەزگۆڕانی مێینە کوژران و دەیانی تری سەر بە کۆمەڵەکە ڕوبەڕوی هەڕەشە بوونەوە.[68] ئەندامانی گروپە چەکدارەکان دەستیانکردن بەئەنجامدانی کردنە ئامانجی ئەوانەی بە ئەندامی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لەقەڵەم دران لە ئۆنلاین و نانەوەی تەڵە بۆیان لە ئەپڵیکەیشنەکانی ژوان و بە ئاشکرا هاندان بۆ بەکارهێنانی توندوتیژی لەدژیان.[69] ئەوانەی پەیوەندیان بە ئەنجامدانی هێرشەکانەوە هەبوو ڕوبەڕوی هیچ لێپرسینەوەو سزایەک نەبونەوەو چەندین کەسایەتی ناسراوی عێراقی پشتگیریان لەم توندوتیژیانە کردو هانی بڵاوکردنەوەی گوتاری دژبە کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە دا. [70]
هەشت کەسی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا ووتیان لەدوای تویتەکەی موقتەدا سەدر لەدژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە، ژیان لە عێراق بۆ کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە مەترسیدار تر بووە. [71]
لە ئایاری ٢٠٢٠، سەرۆک وەزیران مستەفا کازمی ئامادەیی نیشاندا بۆ ئەنجامدانی لێکۆڵینەوەو چارەسەری هەندێک لە پێشێلکاریە بەردەوامەکانی مافی مرۆڤ بە گشتی بەڵام بەشێوەیەکی ڕوون باسی لە ئەنجامدانی هیچ لێکۆڵینەوەو دۆزینەوەی چارەسەرێک نەکرد لەبەرامبەر بەرزبونەوەی بەرچاوی ڕێژەی کوشتن و هەڕەشەکان لەدژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە عێراق. [72]
لە ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١، کازمی لە هەوڵێکی تیرۆرکردن ڕزگاری بوو پاش ئەوەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراو ماڵەکەیی کردە ئامانج. هێرشەکە دوو ڕۆژ دوای خۆپیشاندانێکی خوێناووی بە ڕابەرایەتی حەشدی شەعبی لە بەغدا ئەنجامدرا کە بووە هۆی کوژرانی خۆپیشاندەرێک. خۆپیشاندانەکە بەهۆی ناکۆکی لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردنە گشتییەکانی ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ سەرچاوەی گرتبوو، لە دوای ئەوەی کە گوایە هەڵەکراوە لە بژاردنی دەنگەکاندا. [73]
ئەنجامی هەڵبژاردنەکان دەریخست کە کوتلەیەک بە ڕابەرایەتی موقتەدا سەدر ٧٣ کورسی پەرلەمانی بردەوەو وەک گەورەترین کوتلەی ٣٢٩ کورسیە پەرلەمانیەکەی عێراق مایەوە. ئەمە لەکاتێکدا بوو باڵی سیاسی هێزەکانی حەشدی شەعبی ١٧ کورسی بەدەستهێنا لەو ٤٨ کورسیەی کە لە پەرلەمانی پێشووتر هەیبوو . [74]
گروپە چەکدارەکان (ئینفۆگرافی چەند گروپێک بە لۆگۆو جۆری جلوبەرگیان)
لەم خشتەیەی خوارەوە ناوی ئەو گروپە چەکدارانە هاتووە کە گومان دەکرێ تێوەگلابن لە توندوتیژیەکانی دژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە لەم ڕاپۆرتەدا ئاماژەیان پێکراوە لەسەر بنەمای ووتەی قوربانیەکان و شاهێدحاڵان.
هەوڵی کوشتن و فڕاندن و ئەشکەنجەو هەڕەشەی گروپە چەکدارەکان
هیومان ڕایتس ۆوچ هەستا بە دۆکیومێنتکردنی هەشت کەیسی فڕاندن، هەشت کەیسی هەوڵی کوشتن، چوار کەیسی کوشتنی نایاسایی، ٤٥ کەیسی هەڕەشەی دەستدرێژی سێکسی و کوشتن لەلایەن گروپە چەکدارەکانی عێراق لەدژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە.
سروشتی ئاشکرایی توندوتیژیە دۆکیومێنتکراوەکانی ناو ئەم ڕاپۆرتە کە زۆرێکیان بە ڕۆژی ڕوناک و لەسەر شەقامەکان ئەنجامدراون لەگەڵ مەبەست و نیازی پشت ئەم هێرشانە ئەوە نیشان دەدا کە دەستدرێژکاران چەندە بێ باک و دەستکراوەن لە ئەنجامدانی ئەم تاوانانە. ئامانجی هێرش بەران ناردنی پەیام بوو بۆ قوربانیەکان و خەڵکانی تری کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە و کۆمەڵگا لەڕێگەی لاشەی ئەو کەسانەی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە هێرشیان دەکردنەسەر. سروشتی هەڕەمەکی هێرشەکان ئەوە نیشان دەدا کە بە ئامانج کردنەکان بەشێک بووە لە پلانێکی گەورەتر بۆ تۆقاندنی ئەوانەی بە لەڕێ لادەر لە نەریتە باوەکانی کۆمەڵگا لەقەڵەم دەدرێن.
"هەموو کەس دەیەوێ بمرم": ووتەی قوربانیەکان
چیرۆکی خەدیجە
خەدیجەی تەمەن ٣١ ساڵ کە ژنێکی ڕەگەزگۆڕە، ڕوبەڕوی توندوتیژی زۆر خراپ بووەتەوە لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە. ئەو ووتی: "چەندین جار ڕوبەڕوی ئەشکەنجەی سەخت بومەتەوە لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە. لێمدرا، دەستدرێژی سێکسیم کرایەسەر، سوتێنرام. هارێکانم کوژران. بەچاوی خۆمان ترسناکی سوپای مەهدی و عەسائب اهل الحق و ربیع اللە مان بینی. لە ٢٠١٢، دوو لە هاوڕێکانم کەرارو ئەنمار بە دریڵ کون کرایە سەریان و سیکۆتین کرایە دەرچەی کۆمیانەوە."[75]
لە شوباتی ٢٠٢١، خەدیجە لەلایەن گروپێک پیاوەو لە نزیک ماڵی پوری لە شوقەکانی فەلەستینی بەغداد کە شوێنی نیشتەجێ بوونی بوو هێرشی کرایەسەری بە گوێزان و دەرنەفیز. خەدیجە ووتی پیاوەکان کە پێشتریش هەڕەشەیان لێکردوە خۆیان وەک ئەندامی عەسائب اهل الحقی سەربە حەشدی شەعبی ناساندوە و بەنزینیان پێدا کردوە و ئاگریان تێبەرداوە. لە سنگیەوە بۆ خوارەوە لاشەی سوتاوە. ئەو بە هیومان ڕایتس ۆوچ و ئیراکویری ووت:
لە ساڵۆنێکی قژ چاکردن کارم دەکرد. بەرەو ماڵەوە دەگەڕامەوە، پێنج بۆ شەش پیاو لە هەمەرێکی جام ڕەشی گەورەدا لە تەنیشتمەوە وەستان. هانتەدەرەوەو پێیان وتم بوەستم. دەستیان بە لێدانم کرد بە شەق و زلەو بۆکز لەسەرمەوە هەتا پێم. پێیان ووتم کە هەستمەسەر پێ و پاشان فڕێیان دامە حاویەیەکی زبڵ. هەستم کرد ئەوە دوا ساتەکانی ژیانمەو ئامادەبووم بمرم. لە کاتێکدا لەناو زبڵەکەدا کەوتبووم گوێزان و دەرنەفیزیان دەرهێناو هەموو لاشەیان بڕیم و کونکردم، بەتایبەت کۆمم و ڕانم و ناوگەڵم و نزیکەی پێنج لیتر بەنزینیان کرد بە دەموچاوم و لاشەمداو ئاگریان تێبەردام. هاوارم دەکردو لەناو ئاگرەکەدا دەگەوزام، بەڵام توانیم پارێزگاری لە دەموچاوم بکەم. دراوسێکان ڕزگاریان کردم. هاتن بە هانامەوەو ئاویان پێدا کردم و بە بەتانیەک دایانپۆشیم و بردیانمەوە ماڵی پورم. نەچوومە نەخۆشخانە لەبەرئەوەی شەرمەزاری بوو.[76]
خەدیجە ووتی، "لە ماڵی پوریشی زۆر بە خراپی لەلایەن پوریەوە مامەڵەی لەگەڵ کراو پوری ڕەتیکردەوە کە برینەکانی بدورێتەوە. "پورم چاوەڕێی دەکرد بمرم. بارودۆخم زۆر خراپ بوو جەراعەت لەلەشم دەهاتە دەرەوە بۆ ماوەی شەش مانگ. هێشتا بەتەواوی چاک نەبومەتەوە."
خەدیجە ووتیشی زۆر خەمبار بوو لەسەر سوتاوی و برینەکانی لەشی و ئەوەی بەسەر لاشە جوانیەکەیدا هات. ئەو وتی شەرم دەیگرت پەیوەندی سۆزداری و جەستەیی دروست بکات بەهۆی سوتاویەکەی لەشی. ئەو ووتی:
هێرش بەرەکان وویستیان بمکوژن. لاشەیان کۆنترۆڵ کردم و ناتوانم خۆشەویستی بکەم. شەرمەزارم لە ڕوخساری ئەو جەستەیەی کە ئێستا هەمە. تەنانەت بیرم لە خۆکوشتن کردەوە. ئەم گروپانە، کاتێک کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە دەکوژن و ئەشکەنجە دەدەن، تیشک دەخەنە سەر بەشە هەستیارەکانی لەشیان؛ دەیانبڕن و لەناویان دەبەن وەک نیشاندانی جۆرێک لە کۆنترۆڵکردن و دەسەڵات بەسەر ئازادی جەستەمان.[77]
خەدیجە بە هیومان ڕایتس ۆوچ و ئیراکویری ووت یەکەمین هێرش کرایە سەری لە ساڵی ٢٠١١ بوو کاتێک چوار پیاو خۆیان وەک ئەندامی "سوپای مەهدی" ناساندو خۆیان کرد بەماڵی پوریداو کە لەوێدا خۆی شاردبوویەوە. ئەو ووتی، "دەست و چاو دەمیان بەستمەوە. لەو کاتەدا هاوارم نەکرد، چۆن هاوار بکەم؟ بە بۆریەک دەستیان بە لێدانم کرد، ڕانی ڕاستیان شکاندم و قژیان تاشیم و نینۆکیان دەرهێنام. کاریگەیەکانی هێشتا لەسەر جەستەم دیارە.[78]
چیرکی ئەیمەن
لە مارسی ٢٠٢١، ئەیمەنی تەمەن ٢١ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیە و خەڵکی بەغدایە ووتی ئەندامانی خێزانەکەی کە سەربە گروپەکانی حەشدی شەعبی کتائب الحزب اللە و عسائب اهل الحقن هەوڵیاندا بیکوژن. ئەو ووتی:
ڕوخسارم جیاوازە لە کەسانی ترو ئەوەش بووە هۆی دەستپێکردنی کێشەی خێزانی. هەرگیز باسی شوناسی جیندەرم نەدەکرد، تەنها گومانیان هەبوو بەهۆی ڕوخسارمەوە. لەسەرەتایی ساڵ لە کانوونی دووەمی ٢٠٢١، پاش ئەوەی باوکم دەهاتە شوێنی کارەکەم و لێی دەدام لەوێ، ماڵەوەم جێهێشت و ڕۆیشتم بۆ ماڵی مامێکم کە دەسەڵاتی زیاتری هەبوو لەناو گرووپە چەکدارەکان، بەڵام هۆکارەکەیم پێ نەوت. باوکم هات و دەنگە دەنگێکی زۆر ڕوویدا بە چەکەوە بۆیە ڕام کرد. باوکم و مامم دوام کەوتن. درواسێکان هێنامیانەوەو جێیان بۆ دابینکردنم لە ماڵێکی دراوسێ لەکاتێکدا خێزانەکەم لەدەرەوە بە چەکەوە وەستا بوون چاوەڕێیان دەکرد بچمەدەرەوە. باوکم ڕۆیشت بۆ نەجەف بۆ وەرگرتنی فتوا[79] لەسەر ئەوەی ئایا شەریعە ڕێگە بەکوشتنم دەدات.[80]
ئەیمەن ووتی سێ پیاو کە سەر بە هەمان گروپی چەکداری کتائب حزباللە بوون لەگەڵ باوکی هاتن بۆ ماڵەکەیان بە دەمانچەو چەکەوە دەستیان کرد بە تەقەکردن لێی. ئەو ووتی:
هەوڵی کوشتن بوو. خۆم شاردەوە و بە موعجیزە ڕزگارم بوو. دایکم لە ژورێکدا دەرگاکەی داخست تا بمپارێزێت لێیان. بردمی بۆ بنکەی پۆلیس بۆ پێسکەشکردنی سکاڵا لەدژیان، پێمان وابوو سکاڵاکە لە بەرژەوەندی ئێمە دەبێت. یەک کەس دەستگیر نەکرا لەماوەی ئەو چوار مانگەی داوا یاساییەکە پێشکەش کرابوو. تەنانەت نەمدەتوانی بچمە قوتابخانەو سەر شوێنی کار. هەڕەشەی کوشتن لەبەڕێوبەری شوێنی کارەکەشم کرا بۆیە دەری کردم. هەموو ئەوانە بۆ نیشاندانی هێز بوو. [81]
ئەیمەن ووتی پیاوێکی دەستڕۆیشتووی بنەماڵەکەی دەستتێوەردانی کرد بۆ ئاشتەوایی و زۆری لێکردم سکاڵا یاساییەکەم بکشێنمەوە. هەرچەندە لەژێر مەترسیەکی زۆردا بوو لە ماڵەوە، بەڵام هیچ شوێنێکی نەبوو ڕووی لێ بکات. ئەو ووتی، "باوکم و مامم ووتیان دواتر تۆڵەم لێدەکەنەوە."[82]
چیرۆکی ڕانیا
ڕانیای تەمەن ٢١ ساڵ کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی مێینەیە و خەڵکی بەغدایە لە مانگی ئایاری ٢٠٢٠ لەڕێگەی ئۆنلاینەوە لەلایەن خەڵکانی نەناسراوە هەڕەشەی لێدەکرێت. پاشان لە حوزەیرانی ٢٠٢٠ لەلایەن چەند پیاوێکەوە دەفڕێندرێ کە بە ووتەی ئەو خۆیان وەک ئەندامی سرایا السلام ناساندبوو کە گروپێکی سەربە حەشدی شەعبی نزیک لە موقتەدا سەدرە. ئەو بە هیومان ڕایتس ۆوچ و ئیراکویری ووت:
لە ئایاری ٢٠٢٠، لەڕێگەی ژمارەی تەلەفۆنەکەمەوە هەڕەشەی کوشتنم لێکرا. هەڕەشەکە درووشمی ئاینی تێدا بوو. بە ناوی سیانیم بانگیان کردم و هەڕەشەی لێدان و دەستدرێژی سێکسی و کوشتنیان لێکردم. ڕۆژانە هەڕەشەم بۆ دەهات تا ئەوکاتەی ژمارەی تەلەفۆنەکەم گۆڕی و ووتم بە دایک و باوکم کە سیمکارتەکەم لێ وونبووە.[83]
پاش مانگێک لە حوزەیران، بەیانییەکیان کاتێک بەرەو زانکۆ دەڕوات لە بەغدا، ڕانیا دەفڕێندرێت. ئەو ووتی:
لەکاتێکدا خەریک بوو دەچومە ناو پاسەکە، گروپێک پیاو دەرکەوتن و پیان گوتم بچمە ناو ئۆتۆمبێلەکەیان کە جامی ڕەش بوو هەروەها تابلۆی نەبوو. یەکێک لە پیاوەکان چەکی خستە سەر سەرم. زۆر ترسام نەمزانی ڕابکەم لە دەستیان یان بچمە ناو ئۆتۆمبێلەکە. پرسیارم کرد، 'ئێوە کێن؟ پیاوە دەمانچە بەدەستەکە ووتی، ''ئەم دەمانچەیە بێدەنگە، ئەگەر نەچیتە ناو ئۆتۆمبێلەکە، دەتکوژم.'' چومە ناو ئۆتۆمبێلەکە. چاویان بەستم و بۆماوەی ٣٠ خولەک ڕۆیشتن، تا گەشتینە ماڵیک. بەپاڵ خستیانمە ژورێک و دەرگاکەیان داخست و بۆ ماوەی کاتژمێرێک دەرنەکەوتن. لە ژورێکدا بەندیان کردم کە وێنەی موقتەدا سەدری تێدا هەڵواسرا بوو. هەرەشەیان لێدەکردم لەگەڵ گووتنەوەی درووشمی ئاینی.[84]
پاش کاتژمێرێک، ڕانیا ووتی هێرشبەرەکان گەڕانەوەو هەموویان چەکیان پێ بوو. دەستیان کرد بە لێدانم و جنێودان پێم. ووتیان، تۆ هاوڕەگەزخوازی، تۆ شەرمەزاریت بۆ ئیسلام و ئەم ووڵاتە. حەزەکەی بخرێتە کۆمتەوە؟ ئێمە ئەتک دەکەین و ئەم چەکە ئەخەینە کۆمتەوە." ڕانیا ووتی بەردەوام نکۆڵیم کرد، بەڵام ووتیان، "دەتناسین." ووتیان چۆک دادەو دوا نوێژ بکە چونکە دەتکوژین."[85] ئەو بەردەوام بوو:
بەردەوام لێیان دەپاڕامەوە کە نەمکوژن و بە دەنگی بەرز دەگریام. ووتیان، "دان بنێ بەوەی کە حەزدەکەی بخرێتە کۆمتەوە و خۆت دەگۆڕیت' ئەوەندە بە تووندی لێیاندام هەستم کرد دەمرم. پاشان لەژێر فشاردا ووتم، 'بەڵێ دەگۆڕێم.' ووتیان، 'دەتکوژین لەبەرئەوەی تۆ هاوڕەگەزخوازێکی پیسی، کۆمەڵگەکەمان لە خەڵکی وەک تۆ پاک دەکەینەوە.' بەردەوام لێیان دەدام، پاشان لە ناکاو ژورەکەیان بۆ چەند خولەکێک جێهێشت و دواتر پیاوێکیان گەڕایەوە.
ووتی، 'ئەگەر چوکم بمژی، بەرەڵات دەکەین.' ڕەتم کردەوەو لێیان دەپاڕامەوە زۆرم لێ نەکەن بۆ کاری وا. ووتم، 'پێم باشترە بمکوژی وەک لەوەی شتی وا بکەم.' پاشان دوو پیاو هاتنەژورەوە، یەکێکیان شۆرتەکەمی داکەندو ئەوی تریان دەستدرێژی سێکسی کردە سەرم. پاشان بەسەرە دەیانگرتم و ئەتکیان دەکردم. کاتیک تەواو بوون، ژورەکەیان جێهێشت و گوێم لێ بو قسەیان دەکرد. یەکێکیان ووتی، 'بەرەڵای کەین.' یەکێکی تریان ووتی، 'ئەگەر بەرەڵای کەین، شوێنەکەمان ئاشکرا دەکات.' یەکێکیان گەڕایەوەو ووتی، 'ئەگەر شتێکی لەم جۆرە ببیستینەوە دووبارە، ئەوە کۆتایی تۆ دەبێت.' پاشان پاڵیان پێوەنام بۆسەر شەقامەکە.[86]
ڕانیا ووتی بۆ ماوەی چەند هەفتەیەک لەپاش فڕاندنەکەی نەیتوانی ماڵەوە جێبهێڵێت. خواردنی بۆ نەدەخوراو لە تاقیکردەنەوەکانی زانکۆ دەکەوت و هەوڵی خۆکوشتنی دا. ووتی، "ئێستا هەست دەکەم بە مردوویی دەڕۆم. تەنها نیوەم دەژی.[87]
چیرکی سەلیم
لە ٧ی مارسی ٢٠٢٠، سەلیمی تەمەن ٢٠ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیە لە بەغدا ووتی بەشەو لە بنکەیەکی تەندروستی بەغدا کاری دەکرد کاتێک پیاوێکی نەناسراو کاتژمێر ١ی شەو گەیشتە بنکەکەو هەڕەشەی کوشتنی لێکردم لەبەرئەوی هاوڕەگەزخوازم. ئەو ووتی:
ماسکی لە دەموچاوا بوو خۆی نەناساند. بۆ ڕۆژی داهاتوو، چوم بۆ خۆپیشاندانی دژبە گەندەڵی. ڕیش و سمێڵم داپۆشی بوو تا نەناسرێمەوە. پاش دوو ڕۆژ، دەستدرێژیکارەکان توانیان شوێنی نیشتەجێ بوونم بدۆزنەوە چونکە دوام کەوتبوون. [88]
سەلیم ووتی گروپێک پیاو لە شۆڤرلێتێکی تاهۆی ڕەشی بێ ژمارەی جام ڕەشدا دوای دەکەون. ئەو ووتی:
توانیم وونیان بکەم ئەو چەند جارەی کە دوام کەوتن لەبەرئەوەی ئۆتۆمبێلیکی سپۆرتی خێرام هەبوو. هەستم کرد هەمیشە بە دوامەوە بوون لەبەرئەوەی هەرکاتێک دەچومە مۆڵ یان بازار، هەمان ئەو کەسانەم دەبینی بەدوامەوە بوون. دەچوونە هەمان دوکان کە من دەچوم بۆی، بەڵام لەدەرەوە چاوەڕێیان دەکرد؛ ڕیشیان درێژ بوو تی شێرتی سەوزیان لەبەردا بوو. [89]
سەلیم ووتی خۆی بەدوور دەگرت لەچونە ماڵەوە کاتێک دەیزانی بەدوایەوەن و بۆ ماوەی مانگێک لە ماڵی هاوڕێکانی دەمایەوە لەژێر چاودێری خێزانەکانیان. سەلیم ووتی، لە هەفتەی یەکەمی ئەو مانگەدا لەدورەوە دوای دەکەوتن بەڵام لە دووەم هەفتەدا، لەکاتێکدا لەگەڵ هاوڕێیەکیدا بوو لەناو ئۆتۆمبێلدا، تێبینی کرد هەمان ئۆتۆمبێل بەدوایانەوەیە بۆیە هاوڕێکەی لە شوێنێکت تر دادەبەزێنێت تاوەکو وونیان بکات:
بۆ ماوەیەک دوای ئەو هاوڕێیەم کەوتن و پاشان دوای هاوڕێکانی ترم دەکەوتن تا کار گەیشتە ئەوەی هاوڕێکانم چیتر نەیان دەویست بمبینن و بچمە ماڵیان. لە مانگی ئایار، هەموو ئەکاونتەکانی تۆڕەکۆمەڵایەتیەکانم داخست و ژمارەی مۆبایلەکەم و ئۆتۆمبێلەکەم گۆڕی. ئێستا لەژێر ناوێکی تایبەتدا ئەکاونتی سۆشیال میدیام هەیە لەبەرئەوەی دڵنیابووم کە لەڕێگەی ژمارەی تەلەفۆنەکەمەوە دوام دەکەوتن. دڵنیابووم لەبەرئەوەی کاتێک دوام دەکەوتن و وونم دەکردن و دەڕۆیشتم بۆ ماڵی هاوڕێیەکم پاش کەمێک لەوێ دەمبینین. تەنها ڕێگەیەک بۆ دۆزینەوەم لەوێ لەڕێگەی ژمارەی مۆبایلەکەمەوە بوو. [90]
بەرلە سێ مانگ، سەلیم ووتی لە کاتژمێر ٢ی سەرلەبەیانی تەلەفۆنێکی بۆ دێت و وەڵامی دەداتەوە، بەڵام هیچ دەنگێک نابیستێ. ئەو ووتی ئەو تەلەفۆنە بێدەنگانە بەردەوام بوو بۆ ماوەی ٣٠ خولەک. ئەو ووتی:
پاش ئەوەی هەمان تەلەفۆنم بۆ هات بۆ ڕۆژی دواتر، ژمارەکەم خەزن کردو لە وەتس ئاب بۆی گەڕام. وێنەی پیاوێکی ڕیشنی ٣٠ بۆ ٤٠ ساڵم دۆزییەوە کە بەرگی سەربازی لەبەردابوو. بیرم دێت پرسیارم لە خێزانەکەم و کەس و کارم و هاوڕیکانم کرد دەربارەی ئەم کابرایە، بەڵام کەسیان نەیاندەناسی. [91]
ووتی ڕۆژێکیان لە گەڕەکی دۆرە بوو بە ئۆتۆمبێل بۆ ماڵی هاوڕێیەکی دەڕۆیشت ئەوکاتەی دوای دەکەوتن و وونی دەکردن لە کاتێکدا دەچوو بۆ ماڵی هاوڕێکانی. سەلیم ووتی تێبینی کرد هەمان شۆڤرلێت بەدوایەوەیەتی و لێی نزیک دەبێتەوە. پیاوەکانی ناو ئۆتۆمبێلە جامەکەیان هێنایە خوارەوەو دواتر ئەو پیاوەی لە پێشەوە دانیشتبوو پێنج گولەی تەقاند بە ڕوومدا:
زۆر ترسام. تەقەیان نەدەکرد بمترسێنن لەبەرئەوەی فیشەکەکانیان ئاراستەی شوێنی شۆفێر دەکرد؛ دەیانویست بمکوژن. توانیم وونیان بکەم بە ڕۆیشتن بەرەو ناوچەیەک کە زۆر شارەزای بووم و ڕۆیشتم بە سێ بازگەدا بەبێ وەستان. [92]
سەلیم ووتی لە بازگەی چوارەم پۆلیسەکان وەستاندیانم و کەلەپچەیان کردم و دەستیان بە لێکۆڵینەوە لەگەڵم کرد. بە ئەفسەرەکانم ووت چیم بەسەر هاتووەو ئەوانیش ووتیان، "زۆر ناتهێڵینەوە." تاقیکردنەوەی خواردنەوەی ماددە کحولیەکانیان بۆ کردم لەبەرئەوەی ئاگادار کرابونەوە لە خێراییەکەم بەناو بازگەکانی پێشتر. ئەو ووتی، پاشان دەستیان گرت بەسەر ئۆتۆمبێلەکەمدا.
سەلیم بەگریانەوە باسی ڕووداوەکەی کرد:
ئێستا دەلەرزم کە بیرم دەکەوێتەوە چیم بەسەر هات. کۆمەڵەکەمان ئازاری زۆر دەچێژێ، کەس نازانێ بە چ نەهامەتیەکدا دەڕۆین. بەردەوام دەگریام و دەلەرزیم لەدوای ئەو ڕوداوە. وونم کردن، بەڵام هەرگیز لەبیرم ناچێتەوە. [93]
لەپاش هەوڵی کوشتنەکەی، سەلیم بە دایک و باوکی دەڵێت کە دوای کەوتوون بەهۆی بەشداریکردنی لە بەهۆی ترسی تۆڵەسەندنەوە لە لە دژی ئەگەری ئاشکراکردنی ئاڕاستەی سێکسی بۆ کەسوکاری. پاشان خێزانەکەی ناچار بوون بچنە شوێنێکی تر، سەلیم بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت. سەلیم ووتی، لە حوزەیرانی ٢٠٢٠ دایک و باوکی دەچنەوە بۆ سەردانی ماڵە کۆنەکەیان:
دایک و باوکم نامەیەکی هەڕەشەئامێزیان بۆ نێردرابوو لەژێر دەرگای ماڵە کۆنەکەیان. لە نامەکەدا نوسرابوو، ئەگەر نەم دەن بەدەستەوە، ئەوا یەک بەیەک هەموو ئەندامانی خێزانەکەمان دەکوژن.[94]
چیرکی مریەم
مریەمی ٢١ ساڵ کە کچێکی هاوڕەگەزخوازی مێینەیە و خەڵکی بەغدایە لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە دەستنیشان دەکرێت بەهۆی ڕوخسارەیەوە. لەلایەن سێ پیاوی کڵاو شینەوە لە ئایاری ٢٠٢٠ بە چەقۆ لە قاچی دەدرێت ( کڵاو شینەکان ناسراون بەوەی سەربە گروپی چەکداری نزیک لە موقتەدا سەدرن.) [95] ئەو ووتی:
ڕاستەوخۆ لەدوای تویتێکی موقتەدا سەدر لە ١٧ی ئایار لەبارەی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە، سێ پیاو لەسەر ماتۆڕێک بەرەوەڕوم هاتن و لێیاندام و بەچەقۆ دایان لە قاچم و هەردوو باڵم. ووتیان سەربە گروپی سرایا السلامن و ئاگادارایان کردمەوە لە کۆیایهێنان بە ڕەفتارە بەدڕەوشتەکانم. خوێنم زۆر لێدەچوو وامزانی خوێنم تێدا نامێنێ. هاوڕێکانم یارمەتیان دام و بە باندج برینەکانیان بەستم. [96]
چیرکی یاسر
یاسری تەمەن ٢١ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیی عێراقیە بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت لەکاتی خۆپیشاندانەکانی مانگی تشرینی دووەمی ٢٠١٩، لەلایەن چەند پیاوێکی نەناسراوەوە کە گومان دەکرێ سەربە عسائب اهل الحق بن بە چەقۆ لە شانی درا. ئەم کەسانە پێشتر لە هەڕەشەکانی ئەپلیکەیشنی وەتس ئاپدا خۆیان بە یاسر ناساندبوو. ئەو ووتی:
شەوێکیان باوکم ئەوەندە بە خراپی لێیدام وامزانی دەمکوژێت. لەماڵەوە بەپێی پەتی ڕام کرد و تەنها شۆرتێکم لە پێدا بوو. ڕۆیشتم بۆ مەیدانی خۆپیشاندان. هەندێک پیاو لەسەر شەقامەکە هەڵیان گرتم. هاوڕێکەم کە لەگەڵم کاردەکات لەگەڵم بوو. ئەویش هاوڕەگەزخوازە. ئەوەی ڕویدا هەرگیز لەبیرم ناچی. هێزە ئەمنیەکان دەستیان کرد بە هاتنە ناوەوەی پردەکەو فڕێدانی گازی فرمێسک ڕێژو بۆمبی دەنگی لەدژی خۆپیشاندەران. لە ناوەڕاستی ئەو پشێویەدا، سێ پیاوی دەم وچاو داپۆشراو بەرەو ڕوومان هاتن. هاواریان بەسەرمدا کردو ووتیان "هاوڕەگەزخواز وەک سوکایەتی کردن" و یەکێکیان بە چەقۆ دای لە شانم. لەبەرئەوەی لاشەم بەهێزە (باوکم زۆرم لێدەکات یاری لەش جوانی بکەم تا بەهێز بم و وەک پیاو دەرکەوم) لە دەستیان ڕام کردو لەژێر ئۆتۆمبێلێکدا خۆم شاردەوە. نازانم ئەو شەوە چۆن نەمردم. [97]
چیرکی ئەنوەر
ئەنوەری تەمەن ٢١ ساڵ کەکوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێریەیە و خەڵکی بەغدایە ووتی لە ساڵی ٢٠١٨ لەلایەن حرەکات حزب اللە النوجبا کە گرووپێکی چەکداری سەربە حەشد شەعبیە فڕێندرا: ئەو ووتی:
ماوەی ١٠ ڕۆژم لە زیندانیکی نهێنی بەسەر بردو ئەشکەنجەی جەستەییان دام. بەزۆری جل و بەرگی مەدەنیان لەبەردا بوو، بەڵام هەندێکیان جلی سەربازیان لەبەردا بوو کە هاوشێوەی بەرگی گروپی چەکداری فسائیل بوو. لە شوێنێکی کشتوکاڵی ناوچەی بەغداد بەندکرابووم. ماوەی چوار ڕۆژم لەو زیندانە نهێنیە بەسەربرد. بەکارەبا لێمدراو دەستدرێژی سێکسی کرایە سەرم. بتڵی خاڵی خواردەنەوەی کحولیان دەهێناو زۆریان لێدەکردم لەسەری دانیشم تا بیکەن بە کۆممدا. بەردەوام قسەی ناشیرینیان پێدەگوتم وەک (فرخ) کچ و بەچکە سەگ (جرو).[98]
پاش ئەوەی لە زیندانیە نهێنیەکە دێتەوەرەوە. ئەنوەر ووتی تووشی نەخۆشی دەروونی و جەستەیی بووم و ''دوو نەشتەرگەری کۆمم بۆ کراو، هەروەها دەبوو پزیشکی دەروونی ببینم بۆ کەم کردنەوەی کاریگەریەکانی ئەو زەبرە دەروونییەی بەسەرم هات. [99]
هەڕەشەی کوشتن لەلایەن گروپە چەکدارەکان
عەماری ٢٧ ساڵ کە گەنجێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیە و خەڵکی نەجەفە باسی لەو هەڕەشانە کرد کە لێی کرابوو لەلایەن گروپی سرایا السلامی سەربە حەشدی شەعبی لەسەر شەقام لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٩. ئەو ووتی:
پەیوەندیم لەگەڵ هاوپیشەیەکم هەبوو. لەسەر کار سێکسمان کردو نەمانزانی کە کامێرای چاودێری لە ژوورەکەدا هەبوو. لەکاتی دەستپێکردنی ڕاپەڕینەکە لە تشریرنی یەکەمی ٢٠١٩، لە مەیدانی خۆپیشاندانەکان بووم، کاتێک گروپێک لەپیاوی چەکدار هاتن و ووتیان سەربە سرایا السلامن و ووتیان، ' دەزانین تۆ کێیت و دەکوژرێی و شایەنی کوشتنی. ووتیان کە ڤیدیۆیەکەیان لایە. 'لەدوای ئەو هەڕەشانە ماڵەوەم جێ نەهێشت. [100]
سەلمای ٢٠ ساڵ کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی مێینەیە و خەڵکی موسڵە ووتی پاش ئەوەی لە ساڵی ٢٠٢٠ هەڵدێ بۆ هەولێر لەترسی هەڕەشەی کوشتنی گروپە چەکدارەکان لە موسڵ، چەند کەسێک کە گومان دەکرێ ئەندامانی هێزەکانی ئاسایشی حکومەتی هەرێمی کوردستان بووبن هاتونەتە شوێنی کارەکەیی و هەڕەشەی کوشتنیان لێکردووە ئەمەش وای لێ دەکات دەستبەجێ کارەکەیی و شارەکە جێ بهێڵێت.[101]
لەیلای تەمەن ٣١ ساڵ کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی مێینەیە و خەڵکی بەغدایە بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت لە ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ لە عێراق هەڵهاتووە لەگەڵ کوڕە خۆشەویستەکەی کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازە لەپاش ئەوەی ئاگادار دەکرێنەوە ناوی هەردوکیان لە "لیستی مردنی" کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینەی عێراق دایە. ئەو ووتی:
هاوڕێیەکی ڕۆژنامەنووسمان هەبوو ووتی شتێکی زۆر مەترسیدار ڕودەدات و چەند لیستێکی بەدەست گەیشتووە کە ناوی "چالاکوانانی مەدەنی" و کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینەی لە عێراق تێدا یەو لیستەکە ئامادەکراوە بۆ گروپە چەکدارەکان تا ئەم کەسانە بکوژن. ناوی منی تێدا بوو. لە ساڵی ٢٠١٨، بەپێ لەسەر شەقام دەڕۆیشتم و ئۆتۆمبێلێک لە نزیکمەوە وەستاو شۆفێرەکە ووتی، 'ئەو بینینەوە لە قەبرسانی شارەکە.'[102]
ووتەی شاهێدحاڵانی کوشتن و هەڕەشە لەلایەن گروپە چەکدارە گومان لێکراوەکانەوە
لەیسی تەمەن ٢٧ ساڵی عێراقی کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیە ووتی:
لە کۆتای مانگی ئایاری ٢٠٢٠، کوڕە خۆشەویستەکەم لەبەردەمم کوژرا. ئەو شەوە ژوانم هەبوو لەگەڵی بۆیە ڕۆیشتم بۆ ماڵەکەی کاتێک گەیشتمە ماڵەکەی بینیم ئۆتۆمبێلێکی ڕەش لە جۆری هۆندا لەنزیک ماڵەکەی وەستا بوو. لەدوورەوە بینیم کە بیناکەی جێهێشت. پاشان چوار پیاو لە ئۆتۆمبێلێکە هاتنەدەرەوە. بینیم دوانیان چەکیان پێبوو. ڕیشیان درێژبوو. لێیانداو بەزۆر خستیانە ناو ئۆتۆمبێلێکەو ڕۆیشتن. بە ئۆتۆمبێلێکەم دوایان کەوتم. لە ئەبوغرێب (پێشتر زیندان بوو لە ڕۆژئاوای بەغدا) وەستان و پاشان بەدەستی چەپدا پێچیان کردەوە. گەیشتنە ناوچەیەکی کشتوکاڵی گەورە. خۆشەویستەکەمیان لە ئۆتۆمبێلێکە هێنایە دەرەوەو دەستین بە لێدانی کرد. گوێم لێ بوو هاواری دەکردو دەگریا. دەمویست یارمەتی بدەم بەڵام زۆر دەترسام و نەمدەزانی چی بکەم. بۆ ماوەی ٢٠ خولەک لێیان داو پاشان پێنج گولەیان پێوەنا.
لەیس نەیتوانی بە تەلەفۆن قسە بکات لەبەرئەوەی لەدوای کوشتنی خۆشەویستەکەیەوە کێشەی قسەکردنی هەیە. لەڕێگەی نامەی تەلەفۆنیەوە بە هیومان ڕایتس ۆوچ و ئیراکیوری ووت بۆ ڕۆژی داهاتوو دەگەڕێتەوە بۆ ئەو شوێنەی کە خۆشەویستەکەی تێدا کوژرا بەڵام لاشەکەی نەدۆزیەوە. ئەو ووتی،[103] "تەنها هەندێک خوێنی لێ بوو." لەیس ووتی:
لە شەودا، دایک و باوکی تەلەفۆنیان بۆ کردم و پرسیاریان کرد ئایا دەزانم کوڕەکەیان لە کوێیە. ووتم نازانم. پاش سێ هەفتە، خێزانەکەی ووتیان پۆلیس پەیوەندیان پێوەکردون و پێیان گوتون تەرمەکەی بە کوژراوی دۆزراوەتەوە. تا ئێستا نازانم چۆن تەرمەکەیان دۆزیەوەو چیان لێکردووە. کەس هیچی نەدەزانی دەربارەی پەیوەندیە سۆزداریەکەمان. هەردووکمان زۆر باش بووین لە پاراستنی نهێنی و شاردنەوەی ناسنامەمان. [104]
لەیس ووتی لە شوباتی ٢٠٢٠، خۆیی و خۆشەویستەکەی هەردووکیان لەڕێگەی ئۆنلاینەوە لە دوو ئەکاونتی جیاوازەوە هەڕەشەیان لێکرا. بە ووتەی لەیس، یەکێک لە نامەکان نوسی بووی: "چۆنی فرخ. دەزانین لە کوێ ئیش دەکەی و لە کوێ دەژیت. سوارت دەبین و دەتکوژین."[105]
حەوت نامەم پێگەیشت لە ئەکاونتی جیاوازەوە. وێنەی موقتەدا سەدریان بۆ ناردم و ووتیان، 'بۆ ماوەی چەندین ساڵە خەریکی پاکردنەوەی شارین لە کەسانی وەک تۆ.' لەوبڕوایەدا نەبووم هیچ ڕوبدات چونکە هەموو کەس لەئۆنلاین هەڕەشەی لێدەکراو زۆرجار هیچ ڕوینەدەدا. پاش ئەم هەڕەشانە، خۆشەویستەکەم ووتی هەست دەکات کەسێک دوای دەکەوێ. پاش دوو مانگ کوژرا. [106]
لەیس ووتی لەپاش کوشتنی خۆشەویستەکەی، لەم شارەوە دەڕۆیشت بۆ ئەو شارو ژمارەی تەلەفۆنەکەی گۆڕی و هەموو ئەکاونتی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانی سڕییەوە. دەترسا لەوەی ئەویش بکرێتە ئامانج لەبەرئەوەی چەندین چیرۆکی کوشتنی لە پاش هەڕەشەی تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان لە ساڵی ٢٠٢٠ بیست بوو، ئەمەی بە هیومان ڕایتس ۆوچ ووت.[107]
لەیس باسی ئەو خەم و ئازارەی کرد کە لە پاش کوشتنی خۆشەویستەکەی هەستی پێکردووە. ئەو ووتی، "ژیانم کۆتایی هاتووە. لەناخەوە مردووم. تەنها بەجەستە لێرەم. ئەو ئازارو ترسەی هەمە هەرگیز لەکۆڵم نابیتەوە. تەنها هیوام ئەوەیە کە نەوەکانی داهاتوو ئەوەیان بەسەر نەیە کە بەسەر ئێمەدا هات.[108]
یاسری تەمەن ٢١ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی عێراقیە و لە هەوڵی کوشتن دەربازی بووە بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت شاهێدحاڵی کوشتنی یەکێک لە هاوڕێکانی بووە. یاسر لەکاتی گێڕانەوەی چیرۆکەکە دەگریا:
لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩، هاوڕێکەم بە بەرچاومەوە مرد. سێ پیاوی دەم وچاو بەستراو هاتن بەرەو ڕووی من هاوڕێکەم و چەقۆیان دەرهێناو دەستیان کرد بە لێدانی هاوڕێکەم بە چەقۆ بەبەرچاومەوە. ئەویش هاوڕەگەزخوازی نێرینە بوو. ئەوەی ڕویدا هەرگیز لەبیرم ناچیت. چەندین چەقۆیان لێدا. ڕویان لێکردو پێیان ووت، 'فرخ، فرخ! تۆ هاوڕەگەزخوازێکی پیسی و شایەنی مردنی.' 'یەکێکیان بە چەقۆ دای لە شانی منیش، هێشتا نازانم چۆن بوو، بەڵام ڕام کردو لە دەستیان دەربازم بوو. وانەبوایە منیش لە تەنیشت هاوڕێکەمەوە لەسەر زەویەکە دەمردم.[109]
دۆسکی ئازاد
لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢، دۆسکی ئازاد کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی مێینەی تەمەن ٢٣ ساڵ بوو لەلایەن براکەیەوە لەنزیک دهۆکی هەرێمی کوردستانی عێراق دەکوژرێت.[110] بەرپرسانی هەرێمی کوردستان لە ١ی شوبات لاشەی دۆسکی ئازادیان دۆزییەوە. ووتەبێژی پۆلیسی دهۆک بە ڕۆژنامەنوسانی ووت کە براکەی دۆسکی دوو فیشەکی پێوەناووە و هەڵهاتووە.[111] بەپێی ڕاپۆرتە میدیاکان، هێزە ئەمنیەکانی هەرێمی کوردستانی عێراق ووتیان لێکۆڵینەوەیان لە ڕووداوەکە دەست پێکردوەو فەرمانی دەستگیرکردنیان بۆ براکەی دەرکردوە کە دەڵێن لە ئەڵمانیا دەژی. [112]
ئەحمەد مەجید موتەیری (ناسراو بە حەمودی)
لەسەرەتای مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨، گرتەی ڤیدیۆیی کوشتنی کوڕێکی ١٤ ساڵ لە بەغدا لەسەر تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک پۆست کراو دەستبەجێ بەخێرای لەسەر هەموو تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان بڵاوکرایەوە.[113] ئەو کەسەی فیلمی قوربانیەکەی –ئەحمەد مەجید موتەیری ناسراو بە حەمودی – دەگرێت بۆ هاوڕێ و کەس و کارەکەی لە ڤیدیۆکەدا سوکایەتی بە منداڵەکە دەکات بە جنێوی نەشیاوی دژبە هاوڕەگەزخوازی ئەمە لەکاتێکدا موتەیری لەسەر لایەکی لەسەر زەویەکە کەوتووە و خوێن لەسکی دەچێ و هاوار بۆ بینینی دایکی دەکات.[114]
موتەیری لەسەر تۆڕی کۆمەڵایەتی ئینیستگرام بەناوبانگ بوو لەوێ وێنەی خۆی بڵاودەکردەوە کە هەندێکیان نامۆ بوون بە نەریتی کۆمەڵگاو زیاتر وەک "کچ" دەردەکەوت. هاوڕێکانی بە یەکێک لەوانەشەوە کە هیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێکەوتنی لەگەڵ کرد، ووتیان کە هەرزەکارەکە لەڕێگەی چەندین ئەکاونتی دروستکراوی سۆشیال میدیاوەو بۆماوەی چەندین مانگ هەڕەشەی لێدەکرا بەهۆی ڕووخساریەوە. [115]
بەپێ وتەی شاهێدحاڵان، تاوانباران لەسەر شەقامێکی گەڕەکی یەرموکی بەغداد هێرشیان کردۆتەسەر حەمودی و چەندین چەقۆیان لە سکی داوە. لە باکگراوندی گرتە ڤیدیۆییەکەدا دەبیسترێ، ئەو کەسەی فیلمی قوربانیەکە دەکات پرسیار لە موتەیری دەکات، "ناوت چیە؟ ماڵتان لە کوێیە؟ موتەیری کە بە حاڵ هەناسە دەدات و فرمێسک لە چاوەکانی دێتەخوارەوە دەڵێت حەمودی، چوار کۆڵان لێرەوە دوور." ئەو کەسەی کە ڤیدیۆکە دەگرێ پرسیار دەکات، 'لە ماڵی هاوڕێکەت بووی؟ هاوڕێکەت کێیە؟" موتەیری وەڵام دەداتەوە، "سەجاد." پاشان حەمودی پرسیار دەکات، "ئەوە چیە لە لاشەم دێتە دەرەوە؟ ئەو کەسەی فیلمی دەکات، دەڵێ، "ئەوە ناوسکتە دێتەدەرەوە." پاشان موتەیری دەپاڕێتەوە، "دەمەوێت دایکم ببینم."[116]
لە ١٦ تشرینی دووەمی ٢٠٢١، هیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێکەوتنی لەگەڵ یەکێک لە هاوڕێ نزیکەکانی موتەیری کرد کە گووتی پێشتر لەلایەن چەند پیاوێکی نەناسراوەوە تەقەی لێکرا بەهۆی ستایڵی قژی. ئەو بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت:
حەمودی لەگەڵ دایک و باوکی دەژیا. لە ماڵی هاوڕێکەی سەجاد بوو لەنزیک ماڵی خۆیان. کاتێک ماڵی هاوڕێکەی جێ دەهێڵێت، هێرش دەکرێتەسەری و دەکوژرێ. شەوی چوار شەممە بوو. نازانم هێڕش بەرەکە کێ بوو ئەو کەسەی فیلمی دەکات کێیە. حەمودی چەندین نامەی هەڕەشەی نیشانداین کە لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە لێی کرابوو بەهۆی پۆستەکانیەوە. بیستبووم دەربارەی سەجاد [ئەوەی ناوی لە گرتە ڤیدیۆیەکەدا دەبیسترێ]، بەڵام باش نایناسم چونکە حەمودی لە گەڕەکەکەی خۆیاندا گروپێک هاوڕێی هەبوو، ئێمەش لە گەڕەکێکی تر بووین. لە پاش کوشتنی، لە ووڵات هەڵهاتم لەبەرئەوەی دەترسام منیش بکرێمە ئامانج بەهۆی ڕوخسارم.[117]
بێسەروشوێن کردن
عیمادی تەمەن ٢٦ ساڵی خەڵکی بەغدا قسەی بۆ هیومان ڕایتس ۆوچ کرد سەبارەت بە هاوڕێیەکی کە لە ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠٢١ بێسەروشوێن دەکرێت ١٠ ڕۆژ لەدوای هەڕەشەکردن لێی لەلایەن گروپەکانی حەشدی شەعبی کە لە نامەکاندا خۆیان ناساندبوو. ئەو ووتی:
هاوڕێیەکی نزیکم [ناو لابراوە] هەیە کە سێ جار هەڕەشەی کوشتنی لێکراوە لەلایەن ئەندامانی سرایا السلام و کتائب حزب اللەی سەربە حەەشدی شەعبی لەبەرئەوەی هاوڕەگەزبازی نێرینە بوو. لە تەلەفۆنەکەیدا هەڕەشەکانی نیشاندام. بەڵام هەرگیز ئەو هەڕەشانەی بە جدی وەرنەدەگرت. ئامۆژگاریم کرد هەڕەشەکان بەجدی وەرگرێت بەڵام پەنا بۆ پۆلیس نەبات لەبەرئەوەی ئەوان شتەکان خراپتر دەکەن. لە ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠٢١ و ١٠ ڕۆژ لەپاش هەڕەشەکان بێسەروشوێن بوو لەوکاتەوە هیچ هەواڵی نیە. وەڵامی نامەی نەدەیایەوەو ژمارەکەی داخرابوو. ئەترسم کوشتبێتیان. ئەگەر چووبێتە شوێنێکی تر وەک پەنابەر دڵنیام پەیوەندی پێوە دەکردین. [118]
سەلیمی ٢٠ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیەی بەغدایە ووتی:
بەشداریم لە ڕێکخستنی ئاهەنگەکانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە هۆتێل شیراتۆنی بەغدا کرد. یەکێک لە هاوڕێکانم، کە ڕێکخەری یەکێک لەم ئاهەنگانە بوو [ناوی لابراوە] کە بە "شەوی خانمان" ناسرابوو لە ئایاری ٢٠٢٠ فڕێندرا. پۆلیس هەڵی کوتایەسەر ئاهەنگەکە؛ هێزی سوات بوون وەک ئەوانەی لە فیلمدا دەردەکەون. ئەو کوڕەی ئاهەنگەگەی ڕێک خستبوو بووە شەڕی لەگەڵ هەندێک لە ئەندامانی عسائب اهل الحق [کە هاتبونە شوێنەکە لەپاش گەیشتنی پۆلیس] و ئاهەنگەکەیان تێکدا لەبەرئەوەی خواردنەوەی کحولی تێدا بوو. یەکێکیان وویستی دەست بەسەر کارتۆنێک بیرەی هاینیکنی ئاهەنگەکە بگرێت. دڵنیام لەوەی پۆلیس دایان بەسەر ئاهەنگەکەدا لەبەرئەوەی هاوڕەگەزخوازی نێرینە و ئافرەتی تێدا بوو چونکە چەندین شوێنی تر هەیە کە خواردنەوی کحول دەفرۆشن بە خەڵکی خوار تەمەن ڕێژەی یاسایی بەڵام هیچ لێپرسینەوەیەکیان لەگەڵ ناکرێت. هاوڕێکەم [ڕێکخەری ئاهەنگەکە] لەلایەن پۆلیسەوە دەستگیر کرا بۆ ماوەی هەفتەیەک و لەپاش ئازاد کردنی بۆ ماوەی مانگێک فڕێندرا، بەڵام نازانم کێ فڕاندی. کاتێک تاوانبارەکان گەڕاندیانەوە، هەموو لاشەی زامدارو شکا بوو، لەوکاتەوە هیچ هەواڵێکیمان نەبیستوە. لەدوای فڕاندنەکەی بێسەروشوێن بوو. هەوڵمدا پەیوەندی پێوەبکەین و لە هەموو شوێنێک هەواڵمان پرسی بەڵام نامەکانمانی پێناگات. تەنانەت خێزانەکەشی نازانن لە کوێیە. دیار نەما. لەو بڕوایەدام کوژرابێت. هیچ کۆبوونەوە و ئاهەنگێکمان نەبووە لەدوای ئەو ڕوداوەوە.[119]
لە مانگی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠، هیومان ڕایتس ۆوچ ڕاپۆرتی لەسەر کەیسی بێسەروشوێن کردنی ئەرشاد هەیبەت فەخری کرد. بەپێی ووتەی براکەی، گروپێک چەکداری نەناسراو فەخری تەمەن ٣١ ساڵ و برازای وەزیرێکی حکومەتیان لە ٢٠ تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ لە کاتژمێر ١٠.٣٠ خولەکی سەرلەبەیانی لە ئوتێل عەشتاری بەغدا دەستگیر دەکەن. براکەی بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت پرسیاریان لە هەر بەرپرسێکی حکومی کردووە لەسەر کەیسەکە ووتویەتی گوایە فەخری ئاهەنگی بۆ کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە سازکردووە و ماددەی هۆشبەری پێ بووە – براکەی ووتی هەردوو تۆمەتەکە دروستکراو هەڵەیە. براکەی فەخری ووتی لەگەڵ پیاوەکەی تر قسەی کردووە ئەوەی لەگەڵ فەخری دەستگیردەکرێت بەڵام ئەو لە ٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ئازاد دەکرێت.[120] ئەو پیاوە بە براکەی فەخری دەڵێت نازانم کێ دەستگیری کردوون و لەکوێ زیندانی کراون. ئەو بە چاوبەستراوی هێنراوەتە ئۆفیسی وەزارەتەکەی مامی و لەوێ ئازاد کراووە بەبێ هیچ زانیاریەکی زیاتر. هەرچەندە چەندجار هەوڵی داوە داوای لە وەزارەتی ناوخۆ کردوە لەسەر شوێنی براکەی، بەڵام هیچ زانیاریەکی لە بەرپرسانەوە بەدەست نەگەیشتووە.[121]
مونتەسیری تەمەن ٢٦ ساڵ کە کوڕێکی جووت ڕەگەزخوازی خەڵکی کەرکوکە باسی لە کوشتنی هاوڕێکەی ئەنمار لە ساڵی ٢٠١٨ کرد لە بەغدا. ئەو ووتی:
گرووپە چەکدارەکان کوشتیان، بەڵام نازانم کام گروپە بوو. کوشتیان و فڕێیاندایە سەر شەقام. لە ڕێگەی گروپی ئەپلیکەیشنی وەتس ئاب قسەمان دەکرد. سێ هاوڕێ بووین کە خەڵکی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینەمان بۆ ناو گروپەکە بانگهێشت دەکرد بۆ قسەکردن لەو ڕێگەیەوە ناسیم. دوو جار پەیوەندی پێوەکردم و باسی جیابوونەوەی دایک و باوکی کردو هەروەها باسی باشی کارەکەی دەکرد. پێمان ووت کە ووریا بێت، پێی گووتین خەمتان نەبێت و چەند ئەفسەرێکی باڵای پۆلیس دەناسێت. بانگرا بوو بۆ کارێکی بزنسکردن بەڵام بۆماوەی هەفتەیەک بێسەروشوێن بوو بەبێ هیچ هەواڵێک و پاشان بۆمان دەرکەوت کوژراوە.[122]
دەستدرێژی و توندوتیژی سێکسی لەلایەن گروپە چەکدارەکان
بیست و حەوت لەو ٥٤ کەسەی سەربە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە هیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن ووتیان ڕوبەڕوی دەستدرێژی و توندوتیژی سێکسی بونەتەوە لەلایەن ئەکتەرەکانی دەوڵەت و گروپە چەکدارەکان وەکو دەست لێدانی نەخوازراو[123]، دەستدرێژی سێکسی و [124]دەستدرێژی سێکسی بەکۆمەڵ و[125] بڕینی کۆئەندامی زاوزێ و[126] پشکنینی زۆرەملێی کۆم.[127]
ماددەی ٣٩٦ی یاسای سزادانی عێراقی دەستدرێژی سێکسی زۆرەملێ بەتاوان لەقەڵەم دەدات و ئەگەر ئەو دەستدرێژیانە بۆسەر منداڵ بێت وتەنانەت بە ڕەزامەندی منداڵەکە خۆشی بێت هێشتا تاوانە.[128] ماددەکە دەڵێ:
١ هەرکەسێک دەستدرێژی سێکسی بکاتە سەر پیاوێک یان ژنێک یان هەوڵی دەستدرێژی سێکسی بدات بەبێ ڕەزامەندی کەسەکەو بەبەکارهێنانی هێزو فێڵ و خراپە یان هەر هۆکارێکی تر ڕەنگە ڕوبەڕوی سزای زیندانی کە زیاتر نەبێت لە حەوت ساڵ ببێتەوە.
٢ ئەگەر قوربانیەکە تەمەنی لە ١٨ ساڵ کەمتر بێت یان دەستدرێژیکار کەسێک بێت کە لە بڕگەی ٢ی ماددەی ٣٩٣ باسکراوە ئەوا سزاکە تا ١٠ ساڵ زیندانی زیاد دەکات.[129]
ماددەی ٣٩٧ سزای قورستر دیاری دەکات ئەگەر قوربانیەکە تەمەنی لە ١٨ ساڵ کەمتر بێت: "هەرکەسێک کە دەستدرێژی سێکسی دەکاتەسەر کوڕێک یان کچێکی کەمتر لە تەمەن ١٨ ساڵ بەبێ بەکارهێنانی هێزو فێڵ و خراپە دەبێت زیندانی بکرێت. سزاکە نابێت لە حەوت ساڵ زیندانیکردن زیاتر بێت ئەگەر دەستدرێژیکار کەسێک بێت کە لە بڕگەی ٢ی ماددەی ٣٩٣ باسکراوە.[130]
زۆرانی تەمەن ٢٥ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی خەڵکی سلێمانیە لە هەرێمی کوردستانی عێراق بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت لەلایەن دوو ئەندامی ئاسایشەوە لە ٤ی تشرینی دوومی ٢٠٢١ لە دەوروبەری کاتژمێر ٩ی شەو دەستدرێژی کراوەتەسەر لەکاتێکدا لە ژوان بووە لەگەڵ کوڕێکی تر کە لە ئەپڵیکەیشنی ژوانی هاوڕەگەزخوازەکان (گریندر) ناسیویەتی. ئەو ووتی:
ژوانەکەم پێداگری کرد لەوەی دەبێت باوەشم پێکاو ماچم کات. پێم ووت دەترسم ئاسایش بماندۆزێتەوە. بڕیارماندا بچین بۆ پارکێک. کاتێک ئۆتۆمبێلەکانمان ڕاگرت، ووتی دەبێت بچینە تەوالێتەکان و لەوێ ماچ بکەین. دەترسام کەسێک بمانبینێت، بەڵام متمانەم پێی هەبوو بۆیە ووتم باشە. هەرکە چووینە ناو تەوالیتەکان و دەستیکرد بە ماچ کردنم، دوو ئەفسەری ئاسایش تەقەیان لە دەرگای تەوالێتەکە داو دەرگاکەیان شکاندو خۆیان کرد بەناو تەوالێتەکەدا. دەستیان کرد بە لێدانی قاچم و سنگم و پشت و دەم وچاوم بە دارەکەی دەستیان. جنێویان پێدەدام و بە 'کچ' بانگیان کردم.' یەکێکیان ووتی لە پیاو دەچتی نەک هاوڕەگەزخواز، بۆ ئەمە دەکەی؟' هەڕەشەی دەستگیرکردنیان لێکردین و ووتیان تەلەفۆن بۆ خێزانەکانمان دەکەن. ئەفسەرێکیان ووتی، "١٥ ساڵ زیندانیتان دەکەین.' هەوڵمدا قسەیان لەگەڵ بکەم بەڵام یەکێک لە ئەفسەرەکان دەستی گرتم و ووتی دەبێت بچمە ئۆتۆمبێلەکەی. [131]
زۆران ووتی، لەناو ئۆتۆمبێلەکەی پۆلیسدا ئەفسەرەکە پێی گوتم دەبێت ئەپڵیکەیشنی گریندر لە تەلەفۆنەکەی دابەزێنم، منیش دامبەزاند. پاشان وویستی دەستدرێژی سێکسی بکاتە سەرم. زۆران ووتی:
پێی گووتم، 'تۆ زۆر قۆزیت، دەبێت لەگەڵ کەسێک بی کە لە خۆت گەورەتر بێت. دەبێت بۆ من بیت. دەستی لە سنگم و دەستم و لەشم و چوکم دا. ئەویش دەستی لە هی ئەودا. لەکاتێکدا ئەوەی دەکرد، پرسیاری لێکردم، 'چ جۆرە چوکێکت حەز لێیە؟ گەورە؟ بچووک؟' دوای ئەوەی کە تەواو بوو، بردمی بۆ لای ئۆتۆمبێلەکەم و ئازادی کردم.[132]
عەباسی تەمەن ٢١ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی خەڵکی بەغدایە ووتی لە تەمووزی ٢٠٢١، لەلایەن ئەفسەرێکی پۆلیسەوە دەستدرێژی سێکسی کرایە سەر لەسەر شەقامێکی بەغدا. ئەو ووتی:
گوێم لە پۆدکاست دەگرت لە تەلەفۆنەکەمدا لە کاتژمێر ١١ی شەو لە نزیک گەڕەکی دۆرە لە بەغداد کاتێک ئەفسەرێکی پۆلیس بەرەو ڕوم هات و دەستیکرد بە هەراسان کردنم. دەستبەجێ ڕایکێشام بۆ نزیک خۆیی و دەستی کرد بە دەستهێنان بە لەشمدا. پاڵێکم پێوەنا. پرسیاری لێکردم چی دەکەم لەوێ بەو شەوەو پاشان تەلەفۆنەکەی بردم تا بزانێ گوێ لەچی دەگرم. دەستی خستە ناوگەڵم و دەستیکرد بە دەستهێنان بەخۆیداو دواتر پێی گوتم کە بەپێ لەگەڵی بڕۆم بەرەو شوێنێک کە سێ پیاوی تری لێیە، بەڵام ڕەتم کردەوەو ڕام کرد.[133]
سەلمای تەمەن ٢٠ ساڵ کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی مێینەیە و خەڵکی موسڵە لە سەرەتای ساڵی ٢٠١٨ لەلایەن ئەندامانی گروپێکی چەکداری گومانلێکراو دەفڕیندرێت و دەستدرێژی سێکسی دەکرێتەسەر. ئەو ووتی:
لەسەر شەقام بەپێ دەڕۆیشتم، چوار پیاو بە جلوبەرگی فساعیلەوە [گروپێکی چەکدارە] هاتن بەرەو ڕووم و ووتیان، 'تۆ کچی نەک کوڕ!' بۆچی ڕوخسارت وایە؟' هاوڕەگەزخوازی!' تۆ فرخی!' لە ناکاو خۆمم لەناو ئۆتۆمبێلەکەیان دۆزیەوە. بە نۆرە سێ پیاو ئەتکیان کردم و پیاوی چوارەم تەماشای دەکرد. کاتێک تەواو بوون، لە ئۆتۆمبێلەکە هاتمەدەرەوەو ڕامکرد. ئێستا تەنانەت لە بەغدادیش، زۆر حەزەر دەکەم لە چونەدەرەوە بۆ شوێنی گشتی. لەوکاتەوە، سێ جار هەوڵی خۆکوشتنم داوە. چیتر هەرگیز ناچمە دەرەوە. [134]
خەدیجەی تەمەن ٣١ ساڵ کە ژنێکی ڕەگەزگۆڕی مێینەیە ووتی:
کەسێکم ناسی لە وەزارەتی ناوخۆ لە بەغدا لە پێگەیەکی زۆر باڵادا بوو. بەزۆر سێکسی لەگەڵ کردم لەدژی خواستی خۆم. دەمانچەو چەکی بێدەنگی هەبوو. ژمارەی چەند کەسێکی پێدام کە دەیوست لەگەڵیان بخەوم و ووتی دەبێت بەڵگەشی بۆ بهێنمەوە لەسەر ئەوەی کە لەگەڵیان سێکسم کردوە وەک کۆندۆم یان وێنە یان تۆماری دەنگی. ووتی کە مۆبایلەکەم لە کۆممدا بشارمەوە تا نەیدۆزنەوەو بەکاری بهێنم بۆ کۆکردنەوەی بەڵگەکان. هەرکە شوێنەکەیم جێهێشت دەستبەجێ خۆم گەیاندە کوردستان. ڕۆیشتم بۆ سلێمانی و لەوێوە بۆ هەولێرو ساڵێکم لەوێ بەسەربرد. گەڕامەوە بۆ بەغدادو ژمارەی تەلەفۆنەکەم و شوێنی نیشتەجێ بوونم و زانیاریەکانی ترم گۆڕی تا نەمدۆزێتەوە. [135]
مازنی تەمەن ٣١ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیە و خەڵکی بەغدایە ووتی لە نیسانی ٢٠٢٠ لە بازگەیەکی گەڕەکی کەڕادە وەستێنرام:
ئەفسەرێکی پۆلیس پێی گوتم لە ئۆتۆمبێلەکەم بێمەدەرەوە. پرسیاری ناو و تەمەنی لێکردم. وەڵاممدایەوە تا توشی هیچ کێشەیەک نەبم. ووتی، 'لێت ناگەڕێم بڕۆی هەتا ژمارەی تەلەفۆنەکەتم نەدەیتێ.' نەمزانی بڵێم چی، سەرم لێشێوا، ناچار بووم ژمارەکەمی بدەمی، تەلەفۆنی بۆکردم بۆئەوەی دڵنیابێت لەوەی ژمارەکە هەڵە نیە. کاتژمێر ١ی شەو تەلەفۆنێکم بۆ هات، وەڵامم نەدایەوەو لە وەتس ئاب پرسیارم کرد کێیە. وەڵامی نەدایەوەو دووبارە تەلەفۆنی کرد. کاتێک وەڵامم دایەوە، ووتی ئەو ئەفسەرەیە کە وەستاندمی و دەیویست بمناسێت. داوای لێبوردنم لێکردو ووتم نامەوێ قسەی لەگەڵ بکەم و تەلەفۆنەکەم داخست.
بەردەوام بۆماوەی ڕۆژو نیوێک تەلەفۆنی بۆ دەکردم بەڵام هیچ وەڵامم نەدایەوە. پاشان لەڕێگەی وەتس ئابەوە نامەیەکی بۆ ناردم کە جۆرو ژمارەی ئۆتۆمبێلەکەمی تێدا بوو ووتی دەستبەسەر ئۆتۆمبێلەکەمدا دەگرێت ئەگەر وەڵامی نەدەمەوە. کاتێک چاوم پێی کەوت، زۆر خراپ بوو. بە ئۆتۆمبێلەکەی سوڕاندمیەوەو پاشان بردمی بۆ شوقەکەی. هەستم باش نەبوو لەو شوقەیەدا بم و پێم گوت دەمەوێت بڕۆم. بەڵام ڕەتی کردەوە لێمەگەڕێ بڕۆم و ئەتکی کردم. زۆر ڕقم لەخۆم بوو. هاوارم کردو گریام و لێی پاڕامەوە کە بمباتەوە بۆ ماڵەوە. بردمیەوە بۆ ماڵەوە، بەڵام تەلەفۆنەکەم لەبیر چوو. زۆر ترسام. [136]
لەساڵی ٢٠١٩، کاتێک تاتیانا کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی مێینە و خەڵکی بەسرەی باشوری عێراقە تەمەنی ١٧ ساڵ دەبێت لەلایەن پیاوێکەوە کە دەڵێت سەربە حەشدی شەعبیە دەستدرێژی سێکسی دەکرێتەسەری. ئەو ووتی:
دەمویست تاقیکردنەوەیەک ئەنجام بدەم لە ناوچەی القوسورو لەناو بیناکەدا ڕێگەم لێ هەڵەبوو. ڕۆیشتم بۆ پرسیارکردن بۆ ناونیشانی ئەو شوێنەی بۆی دەچووم و گرووپێک پیاو لە تەمەنی ٢٥ بۆ ٢٩ ساڵی لە ژورێکدا دایانیشانم و دەستیان کرد بە هەراسان کردنم. داوای ژمارەکەیان کردم و ووتیان لەگەڵ هێزەکانی حەشدی شەعبین. ژمارەکەمم دا بەیەکێکیان تا لەکۆڵم بێتەوە. دواتر، داوای سێکسی لێکردم بەڵام ڕەتم کردەوە. دەستی کرد بە قسەکردن لەگەڵم پاش سێ کاتژمێر لە یەکتر بینینمان و پێی ووتم کە حەزی لێمەو دەیەوێت لەگەڵم بچێتە دەرەوە. دەترسام کە بمکوژێت بۆیە لەگەڵی چومە دەرەوە لە ئۆتۆمبێلێکی حکومیدا. بردمیە شوێنێکی چۆڵ و بەزۆر سێکسی لەگەڵ کردم. پاشان بردمیەوە ماڵەوەو ژمارەکەیم بلۆک کرد. لە ژمارەی ترەوە تەلەفۆنی بۆ دەکردم و هەڕەشەی ئەوەی کرد بە دایک و باوکم دەڵێت؛ بۆماوەی یەک مانگ ئەمەی دەکرد. نازانم چۆن ئەو هەموو زانیاریەی لەسەر من هەبوو چونکە هەمیشە دڵنیابووم لەوەی کە لە دووری ماڵەکەم دامدەبەزێنێت. پێی ووتم هەموو زانیاریە کەسییەکانی خۆم و دایکم و باوکم دەزانێت. ئەوە زۆر ترساندمی.[137]
پێشێلکاری هێزە ئەمنیەکان
مریەمی تەمەن ٢١ ساڵ کە هاوڕەگەزخوازێکی مێینەی عێراقیە لە ٢٣ی تەمووزی ٢٠٢١ ووتی:
لەسەرەتای ساڵی ٢٠٢١، ڕۆیشتم بۆ مەیدانی تەحریر لەوێ دەمەقاڵی و پێکدادانێکی زۆر هەبوو. ئەو کاتە من وەک فریاگوزاری سەرەتایی کارم دەکرد. ئەفسەرانی پۆلیس چواردەوری ئەو شوێنەیان دا کە کارم تێدا دەکردو دەستگیریان کردم و دەستیان بە لێدانم کرد لە مەیدانی خەیلانی. پێشتر چەند جارێکی تر لێیاندا بووم بۆیە درز لەبڕبڕەی پشتمدا دروست ببوو. پۆلیسەکان زۆر بە سێکسیانە دەیان پشکنیم و گاڵتەیان بە ڕووخسارم دەکرد. هیچم نەگووت لەبەرئەوەی چەکەکانیان ڕوی لێم بوو. هەموو شتێک بۆ ئەوان ڕێگەپێدراو بوو تەنانەت کوشتنیش.
کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لەسەرتاسەری عێراق بەشێوەیەکی ڕۆتینی ڕوبەڕوی توندوتیژی دەبنەوە لەلایەن هێزە ئەمنیەکانەوەو بەزارەکی و جەستەیی هێرش دەکەنە سەریان و بەشێوەیەکی هەڕەمەکی دەستگیریان دەکەن و زیندانیان دەکەن زۆرجار بەبێ هیچ بنەمایەکی یاسایی. ئەوانەی چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا ووتیان هەر گومانێک لەشوناسی جێندەر کە نامۆ لە نەریتە باوەکان لەقەڵەم بدرێت، دەرئەنجامەکەی توندوتیژی و هەرسان کردنی لەلایەن هێزە ئەمنیەکانەوە لێ دەکەوێتەوە. هیومان ڕایتس ۆوچ ١٥ کەیسی دەستگیرکردنی ١٣ کەسی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینەی لەلایەن هێزە ئەمنیەکانەوە تۆمارکرد.
"تراژیدیای بێ کۆتا": دەستگیرکردن و توندوتیژی و هەراسان کردن لە بازگەکان
ژمارەیەکی زۆر خاڵی پشکنین لەسەرتاسەری عێراقدا هەیە.[138] لەم خاڵانە ئەفسەرانی ئەمنی دەتوانن ئۆتۆمبێل بوەستێنن و سەرنشینەکانیان بپشکنن، هەروەها دەتوانن داوای ناسنامەی ئەو کەسانە بکەن کە بە بازگەکاندا تێپەڕدەبن. ئامانجی سەرەکی ئەم بازگانە چاودێری کردنی هەرهەڕەشەیەکە بۆسەر ئاسایشی نەتەوەیی.
زۆری بازگەکان دەرئەنجامەکەی خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات بووە لەلایەن ئەفسەرانی ئەمنیەوە کە بەردەوام خەڵکی پیادە ڕادەگرن و بەبیانووی ناوزەندکردنیان وەک "هەڕەشە" لەپێناو نیشاندانی هێزو دەسەڵات و وەستانی هەڕەمەکی ئەو کەسانەی بە "گومان لێکراون" لەقەڵەمیان دەدەن.[139]
سی و چوار کەس لەوانەی چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا لەلایەن هیومان ڕایتس ۆوچ ووتیان لانی کەم جارێک لە بازگەکان لێکۆڵینەوەیان لەگەڵ کراووە.
مریەمی ٢١ ساڵ کە هاوڕەگەزخوازێکی مێینەی خەڵکی بەغدایە ووتی:
ئەمە [وەستان لە بازگەکان] بووەتە تراژیدیایەکی بێ کۆتا بۆ من. ئەفسەرێک هەیە لە شارەکەرم هەموو جارێک ڕامدگرێت و داوای ناسنامەکەم دەکات. ناوم و شوێنی نیشتەجێ بوونم و زانیاریەکانی ترمی لەبەر کردووە. وێنەی ناسنامەکەم لەخۆم دەچێ بەڵام قژم کورتەو زۆرجار شێوازی جل و بەرگ پۆشینم کچانە نیە وەک کچانی تر. پێم دەڵێن، "تۆ پیاوی!' هەمیشە گوێم لێیانە دەڵێن، 'ئۆو، بەڕاستی کچی؟' کاتێک سەیارەکەم بازگەکە جێ دێڵێ، دەڵێن، 'هاوڕەگەزخوزە!' ئەمە هەموجارێک ڕوودەدات.[140]
مریەم ووتیشی:
لەسەرەتای ٢٠٢٠، لە مەیدانی خۆپیشاندان بووم ئۆتۆمبێلێک هات و وەستاندمی و پاشان بردمی بۆ بنکەی پۆلیس. نەیان خستمە ناو ژوری زیندان، تەنها لە هۆڵی سەرەکی ناو بنکەکەدا دایانام. ناوەناوە کەسێک دەهات و پرسیاری لێدەکردم ئایا کوڕم یان کچ. لەکاتی لێکۆڵینەوەدا، پرسیاری کەسییان لێدەکردم وەک، 'ئەگەر کچی، چیت دەکرد لەوێ؟' بۆچی ڕوخسارت وایە؟'، 'بۆچی بەم شێویە جلوبەرگ دەپۆشیت؟' هیچ شتێکی نایاساییت پێیە؟ بۆچی ئەوەندە پارەت پێیە؟' هەرگیز ڕێگەم پێنادەن بە باشی وەڵامیان بدەمەوە. پرسیارێک دەکەن و دەستبەجێ پرسیارێکی تر بەدوایدا. ناوی هاوڕێیەکی [ژنم] برد کە بوجەو هاوکاری مرۆیی لە وولایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا کۆدەکاتەوەو پێم گوتن پەیوەندی بەو بکەن: دەستبەجێ ئازادیان کردم دوای ئەوە. هیچ شتێکیان پێ واژوو نەکردم لەبەرئەوەی ئەمە پێشتر دووبارە بوەتەوەو خۆیان ڕاپۆرتەکە دەنووسن. [141]
ڕەزانی ٤١ ساڵ کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی مێینەی خەڵکی بەسرەیە ووتی لەلایەن ئەفسەری ئەمنی فرۆکەخانەی بەغداوە لە کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ دەستگیرکراوە لەکاتی گەڕانەوەی لە تورکیا. ڕەزان ووتی ئەفسەرانی پۆلیس بەزارەکی سوکایەتیان پێکردم بەهۆی ڕوخسارم و تاوانباریان کردم بەوەی هەوڵدەدەم وەک کەسێکی تر خۆم نیشان بدەم، ئەو بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت.
بۆماوەی چەند کاتژمێرێک دەستگیر کرام. پرسیاریان لێکردم ئەگەر قژی سروشتی خۆمە یان دەستکردە و ئەفسەرێکی تر پاسپۆرتەکەی فڕێدامە سەر زەوی و شەرمەزاری کردم بەهۆی ڕووخسارم.[142]
نەسمای ١٨ ساڵ کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی مێینەیە ووتی ئەوەندە لە بازگەکانی بەغدا وەستێنراوم لە ژمارە نایەت بەهۆی دەربڕینی جێندەرییەوە. لە ساڵی ٢٠٢٠، کاتێک تەمەنی ١٧ ساڵ دەبێت، نەسما لە یەکێک لە بازگەکانی گەڕەکی ئەمەلی شاری بەغدا دەوەستێنرێت. ئەو ووتی:
ئەفسەرەکان دەستیان کرد بە هەراسان کردنم و دەستیان لە لەشم دەداو پەنجەیان ڕادەکێشا بۆ ڕوخسارم بۆئەوەی شەرمەزارم بکەن. ئەفسەرێک داوای ژمارەکەی لێکردم. ناچار بووم کە ژمارەیەکی بدەمێ و بۆیە ژمارەیەکی کۆنی لەکارکەوتوم پێدا. [143]
سامی تەمەن ٢٣ ساڵ کە هاوڕەگەزخوازێکی نێرینەی خەڵکی نەجەفە ووتی لە بازگەیەک وەستێنراوە لەکاتی سەردانیکردنی بۆ مەزارگەی پیرۆزی ئیمام عەلی:
مەزارگەکە لە تەنیشت ماڵەکەمدایە، بۆیە ناسنامەم لەگەڵ خۆم نەبرد. لەکاتێکدا مەزارگەکەم جێدەهێشت پێش بەرەبەیان، گوێم لێبوو هاوارم لێدەکرا بوەستم، ئەفسەرانی پۆلیس پاڵیان پێوەنام و پرسیاریان کرد، 'چی دەکەیت لێرە؟' لەکوێ دەژیت؟' دەیانویست تەماشای تەلەفۆنەکەم بکەن و پرسیاری زۆریان لێکردم: 'بۆ ئەوەندە بەپەرۆشی تەلەفونەکەتی؟ ناسنامەکەتمان بدەرێ؟. چۆنە ئەگەر ئەم شەو لەناو ژووری پۆلیسدا شەو بەسەر بەری؟ پێم گوتن هەموو ڕۆژێک دێمە ئێرەو پرسیارم لێکردن ناسنامەی منیان بۆچیە لەکاتێکدا من نزیک لەم شوێنە دەژیم. پاش چەند کاتژمێرێک لە هەرسان کردنی سێکسی و سوکایەتی پێکردنم، وازیان لێهێنام.[144]
عەلی تەمەن ١٨ ساڵ کە هاوڕەگەزخوازێکی نێرینەیە خەڵکی کەربەلایە ووتی لە نیسانی ٢٠١٨ کاتێک تەمەنی ١٥ ساڵ دەبێت، لە بازگەیەکی نزیک ماڵەکەی لە بەسرە ئەو کاتەی لەوێ دەژیان دەوەستێنرێت. ئەو ووتی:
ئەفسەرەکان بۆماوەی چەند کاتژمێرێک لە بازگەکە ڕایانگرتم تەنها لەبەر ڕوخسارم و قژە درێژەکەم. ڕەتیان کردەوە ڕێگەم بدەن بە بازگەکەدا تێپەڕم تا ئەوکاتەی تەلەفۆن بۆ دایک و باوکم دەکەم و پێیان دەڵێم لەو بازگەیەدام. ئەفسەرێک پێی گوتم لەگەڵی بڕۆمەوە ماڵەوە. ژمارەکەی بردم و هەوڵیدا لەڕێگەی وەتس ئاب پەیوەندیم پێوە بکات. یەکێک لە ئەفسەرەکان ووتی، 'خێزانەکەت دەزانن ڕوخسارت ئاوایە؟'[145]
مەسای تەمەن ١٩ ساڵ کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی مێینەی خەڵکی نەجەفە ووتی لە کۆتایی ساڵی ٢٠٢٠ ڕوبەڕوی هەراسانی سێکسی دەبێتەوە لەلایەن پۆلیسێکی هاتوچۆ. ئەو ووتی:
ڕۆژێکیان لە قوتابخانەوە بەرەو ماڵەوە دەچوومەوە لەناو پاسدا. لەکاتێکدا بەپێ دەڕۆیشتم، ئەفسەرێکی پۆلیسی هاتوچۆ بە ماتۆڕکەی دوام کەوت. ژمارەی تەلەفۆنەکەم و زانیاری ئەکاونتەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانمی برد. لە ڕێگەی فەیسبوکەوە پەیوەندی پێوە کردم و دەیوسیت لەگەڵم بخەوێت.[146]
مازنی تەمەن ٢٠ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیە خەڵکی بەغدایە ووتی خۆیی و خۆشەویستەکەی لە مارسی ٢٠١٩ لەلایەن پۆلیسەوە وەستێنران لەکاتێکدا لەناو ئوتومبێلەکەیاندا بوون.
ژوانمان دەکرد لەپڕ ئۆتۆمبێلێکی پۆلیس بەرەو ڕوومان هات. تەماشایان کردین و پێیان ووتین لە ئۆتۆمبێلەکەمان بێینەدەرەوە. دوو ئەفسەری سەربە هێزەکانی فەرماندەیی پۆلیسی فیدراڵی بوون [بەپێی جلوبەرگیان]. پرسیاریان لێکردین چیمان دەکردو داوای ناسنامەکانیان لێکردین. نەیان بینین کە ماچمان دەکرد بەڵام گومانیان لێمان هەبوو بەهۆی ڕوخسارمانەوە. وازیان لێ نەهێناین تاوەکو ٥٠ هەزار دینارمان پێدان.[147]
حەمادی ١٩ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی خەڵکی بەغدایە ووتی لە ١٣ مارسی ٢٠٢٠ کاتژمێر ٨ی ئێوارە لە بازگەیەکی بەغدا لە مەیدانی خەیلانی وەستێنرا. ئەو ووتی:
ئەفەسەرەکان وەستاندمیان و داوای ناسنامەیان لێکردم، بەڵام ناسنامەم پێ نەبوو. پاشان تەلەفۆنەکەیان بردم بۆ پشکنین. تەماشای ڤایبەرو فەیسبوکەکەم و ئینستگرام و نامەکانم و وەتس ئابیان کرد. پاشان ئەفسەرێک تەماشای وێنەکانمی کردو ئاڵایەکی پەلکەزێڕینەی بینی لەگەڵ ١٤ وێنەی تایبەتی خۆم کە بۆی سەلماند کە هاوڕەگەزخوازم. دەستیکرد بەپرسیاری سێکسی لێم. دەیویست بڕۆمەوە لەگەڵی بۆ شوقەکەی تا لەگەڵم سێکس بکات. هەڕەشەی کوشتن و دەستگیرکردن و ئەشکەنجەو ئەتککردنی لێکردم ئەگەڕ وەڵام نەیەمەوە. چوار کاتژمێر ڕایای گرتم تا ١٢ی شەو. قسەی کرد لەسەر درێژی قژم و ووتی دەدەمە دەست گروپە چەکدارەکان دەستدرێژی سێکسیت بکەنەسەر. زۆر ترسام و ڕەنگم زەرد بوو. کاتێک ڕەتم کردەوە سێکسی لەگەڵ بکەم، ئەفسەرەکانی تری بانگ کردو ئەوانیش هەڕەشەی دەستگیرکردن و لێدانیان لێکردم.زۆر بێ شەرمانە پێی گوتم ئەتکت دەکەم ئەگەر جارێکی تر بمبینێتەوەو پاشان ووتی بڕۆ. [148]
مونتەسیری ٢٦ ساڵ کە کوڕێکی جوت ڕەگەزخوازی خەڵکی کەرکوکە ووتی ئەفسەرانی ئاژانسی ئاسایشی نەتەوەیی لە فڕۆکەخانەی بەغدا لە مانگی حوزەیرانی ٢٠١٨ ڕایان گرتم. ئەو ووتی:
کاتژمێر ١١ی بەیانی بوو ئەفسەرەکە دەبوو مۆری پاسپۆرتەکەم بکات تا بڕۆم، بەڵام ئەفسەرەکە ڕەتیکردەوە و ووتی، 'پەلە مەکە، هەموو ڕۆژێک دەموچاوی وەک تۆ نابینین.' ئەفسەرێکی تر ووتی، 'لە کچە خۆشەویستەکەم جوانتری.' هەردوو ئەفسەرەکە ووتیان دەبێت لەگەڵیان بڕۆم و منیش بەقسەم کردن لەبەرئەوەی پاسپۆرتەکەمیان پێ بوو. بەرلەوەی بچینە ئۆفیسەکەیان، زۆر بێزار بووم و هاوارم کرد بەسەریاندا. 'شەرم ناتانگرێ؟ هەوڵدەدەن چیبکەن، مانگی ڕەمەزانە،" بەدەنگی بەرز ووتم. ئینجا، بەرپرسەکەیان هاتە دەرەوە و ووتی بڕۆ. [149]
لە ٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩، مونتەسیر ووتی لە بازگەی شەعبی باکوری بەغدا وەستێنرا:
ئەفسەرەکان بەردەوام دەیان ووت، چەند جوانە،' چەند خۆشە،' دەدرەوشێتەوە. ئەو ئەفسەرەی کە دەیویست دەستگیرم بکات، لەکاتێ کە دەیبردم بۆ بنکەکە ؛ کەوت و پاسپۆرتەکەمی خستەناو قوڕو تەڕ بوو.[150]
مونتەسیر ووتی لەدوای ئەو ڕوداوە پاسپۆرتەکەی خراپ بوو. پاشان باسی لەوەکرد "چەندە زەحمەتی کێشاوەو و بە چی پرۆسەیەکی سەختدا" تێپەڕیوە تاوەکو پاسپۆرێکی تری دەرهێناوە:
پرۆسەکە دوو مانگی پێچوو هەمووجارێک کە دەچومە بنکەی پۆلیس یان دادگا ڕوبەڕوی هەراسانی سێکسی دەبومەوەو دەستیان بۆ دەبردم. ئەفسەرەکان دەیان ووت، 'نێرەمووکی ؟' نا، کچۆڵەی. بەردەوام بەدەنگی بەرز ئەو شتە نەشیاوانەیان دەگوت کە بەمنی دەکەن و پاڵیان پێوە دەنام. لە بنکەی پۆلیس، بەپرسێکی بەتەمەنی بنکەکە بدرمیە لاوەو داوای ژمارەی تەلەفۆنەکەم و فەیسبوکەکەی لێکردم و ووتی کارەکانم زوو ڕایی دەکات.' ئەو شەوە تەلەفۆنی بۆ کردم و دەستی کرد بە هەراسان کردنم. شتی دەگوت وەک، خۆشەویستەکەم، دەمەوێ لەگەڵت گەشت بکەم. ماڵەکەم چۆڵە، وەرە بۆ لام.' بلۆکم کرد.[151]
لە تەمووزی ٢٠٢٠، مونتەسیر ووتی ئەفسەرێکی بەرپرس لە بنکەیەکی پۆلیسی بەغداد تەلەفۆن بۆ یەکێک لە هاوڕێکانی دەکات و پرسیاری ئەم دەکات. ووتبوی، "ئەو کوڕە جوانە [مونتەسیر] لەکوێیە؟ پاشان ئەفسەرەکە هەوڵیدابوو قەناعەت بە هاوڕێکەم بکات کە بە درۆوە شەڕم لەگەڵ بکات تا بمانگرن و ئەفسەرەکە سێکسم لەگەڵ بکات، ئەو ووتی. [152]
"هەرگیز ئازاد ناکرێی": مامەڵەی خراپ و ئەشکەنجەی ناو زیندان
ئەو کەسانەی سەربە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە ڕوبەڕوی دەستگیرکردن و بەندکردن بوونەتەوە ووتیان وەک هەر عێراقیەکی تر لەکاتی دەستگیرکردندا ناچار کراون بە واژوکردنی بەڵێننامەیەک کە تێیدا هاتووە مامەڵەی خراپیان لەگەڵ نەکراوە یان بێبەش نەکراون لە بوونی پارێزەر. ئەمە سەرەڕایی ئەوەی لەکاتی بەندکردندا بێ بەش کراون لە خواردن و خواردنەوە، بینیبی خێزان و کەس و کاریان، هەبوونی پارێزەرو خزمەتگوزاری تەندروستی، ئەمە جگەلەوەی دەستدرێژی سێکسیان کراوەتەسەرو ئازاری جەستەیی دراون. کوڕێکی تەمەن ١٨ ساڵ ووتی کە ناچارکراوە بە ئەنجامدانی پشکنینی كۆم کاتێک تەمەنی ١٧ ساڵ بووە. کوڕێکی تری تەمەن ١٨ ساڵ ووتی ئەفسەرانی پۆلیس هەوڵیاندا پشکنینی كۆمی بۆ بکەن کاتێک تەمەنی ١٧ ساڵ بووە. پشکنینی کۆم ڕەنگە بچێتە خانەی ئەشکەنجەدان و دەستدرێژی سێکسی بەپێی یاسا نێودەوڵەتیەکان. [153]
کەریمی ١٨ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی خەڵکی نەجەفە ووتی کاتێک تەمەنی ١٧ ساڵ بوو لە ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ لە کاتژمێر ٣ی پاش نیوەڕۆ لە بازگەیەکی بەغداد لەکاتی گەڕانەوەی بۆ نەجەف دەستگیر کراوە. کەریم ووتی:
ئەفسەرەکان ڕایان گرتم لەبەرەوەی قژم درێژ بوو. جانتاکەم گەڕان و هەندێک داودەرمان و ڤیتامیناتی تێدابوو لەبەرئەوەی پێشتر توشی کۆوڤد ١٩ ببووم، بەڵام تۆمەتباریان کردم بە بەکارهێنانی حەب و ماددەی هۆشبەر. هەروەها تاوانباریان کردم بە کاری لەشفرۆشی. تەلەفۆنیان کرد بۆ دەزگای هەواڵگری و پێیان وتن کە بە ماددەی هۆشبەرەوە لەسەر ماتۆڕێک دەستگیریان کردووم، هەرچەندە ئەمە درۆ بوو. [154]
کەریم ووتی ئەفسەرەکان بردیانم بۆ ژورەکەیان لە نزیک بازگەکەو یەکێک لە ئەفسەرەکانی ناو ژورەکە دەستی لە ناوگەڵمدا لەکاتی پشکنینم و ئەفسەرەکانی تر پێم پێدەکەنین. پۆلیسەکان سوکایەتیان پێکردم بە قسەی وەک، "ئەگەر تۆ ڕوخسارت وابێ، ئەی دایک و خوشکەکانت ئەبێ چۆن بن؟ دەتفرۆشین بە زیندانیەکانی تر. ئەگەر بڕۆیتە زیندانەوە هەرگیز نایەیتە دەرەوە.[155]
ئەو ووتی، ئەفسەرەکان تەماشای ناو تەلەفۆنەکەیان کردم. لەپاش بینینی وێنەی کەسایەتی وەک سەفا سەرای کە چالاکوانێکی مافەکانی مرۆڤ بوو لە خۆپیشاندانەکانی مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ لەناوچەی تەحریری بەغداد کوژرا ، بەرپرسان تۆمەتباریان کردم بە ''خۆپیشاندەری تشرینی.'' عەگالێکیان بینی لەناو جانتاکەم و یەکێک لە ئەفسەرەکان ووتی،'' دەتەوێ ببی بە تیرۆریستی فەلەستینی؟"[156]
کەریم ووتی ئەفسەرەکان بە دەستەسڕێک دەموچاویان پاککردمەوە تا بزانن موکیاجم نەکردووە. پاشان بردیانم بۆ بنکەیەکی پۆلیس لە نزیک دۆرە لە بەغداد. لەکاتی لێکۆڵینەوەدا، کەریم ووتی پرسیاریان لێکردم، '' تۆسونەی یان شیعە؟' بۆ هاتووی بۆ بەغداد؟ تۆ لەشفرۆشی؟ چەند پارە وەردەگریت بۆ ئەم کارە؟ لە چ عەشیرەتێکی؟''[157]
کەریم ووتی، لە بنکەی پۆلیسی دۆرە لە بەغداد:
لەگەڵ ١٤ ئەفسەری پۆلیس لە شوێنێکی زۆر بچوکدا بووم و بۆمبارانیان کردم بە جنێو، قسەی ناشرین، هەراسانی جەستەیی، زارەکی و سێکسی لەگەڵ هەڕەشەی دەستدرێژی سێکسی و زیندانی کردن. وێنەیان گرتم بۆ سوکایەتی پێکردنم. پاڵیان پێوەدەنام. ئەمە لەکاتێکدا بوو چاوەڕێم دەکرد کەسێک بێت و جلەکانم لەبەر داکەنێ و فەحسم بکات. یەکێک لە ئەفسەرەکان دەستی لە ناوگەڵم داو ووتی، "دەبێ پێمان بڵێی داوای چەند دەکەی بۆ یەک شەو ئینجا ئازادت دەکەم." منداڵ بووم. [158]
کەریم ووتیشی ئەفسەرەکان تەلەفۆنیان بۆ دایک و باوکی کردو وتیان دەبێت هەر ئەمڕۆ بێنە بەغدا بەپێچەوانەوە دەستگیر دەکرێت.
کەریم ووتی بردیانە ژورێک کە دۆشەک و چەند کەلوپەلێکی تەندروستی و فایلی دەسگیرکردنی تێدا بوو بۆ پشکنینی ناچاریی کۆم. ئەو بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت:
لەکاتێکدا جل و بەرگەکەم دادەکەند، چەند ئەفسەرێکی پۆلیس لە چوار دەورم بوون. یەکێکیان هەراسانی سێکسی کردم بە بەدەستدان لە شوێنی تایبەتم. [159]
بە ووتەی کەریم، ڕۆژی داهاتوو بەرلەوەی بە کەفالەت ئازادی بکەن، ناچاری دەکەن بە واژوکردنی بەڵیننامەیەک کە تێیدا هاتبوو هیچ توندوتیژیەکی جەستەیی و زارەکی لەبەرامبەر نەکراوە. ووتیشی ناچاریان کرد بە واژوکردنی نوسراوێکی تر کە تێیدا هاتبوو چیتر نابێت بچێتەوە بەغدا. کەریم ووتی لە پاش دەستگیرکردنەکەی توشی خەمۆکی دەبێت و چەند جارێک هەوڵی خۆکوشتنی داوە. [160]
کەریم ووتی باوکیشی کە پێشتر سەرباز بووە بەزارەکی سوکایەتی پێکردوەو بەچەک هەڕەشەی لێکردوە. کەریم ووتی باوکی بۆماوەیەکی زۆر لە ژورێکی ماڵەکەیاندا بەندی کردوەو نەیهێشتوە بچێتە دەرەوەو پێی گوتوە شەرەفی لەدەستداوەو هەرگیز نابێت بە پیاو. کەریم ووتی، ''باوکم هەڕەشەی کوشتنی لێکردم ئەگەر جارێکی تر دەستگیر بکرێم.''[161]
عەلی تەمەن ١٨ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی خەڵکی کەربەلایە ووتی کاتێک منداڵ بووە سێ جار دەستگیرکراوە. لەساڵی ٢٠١٩ کاتێک تەمەنی ١٦ ساڵ دەبێت، عەلی لە بازگەیەکی نزیک ماڵەکەی خۆیان لە ناوچەی زوبیر لە بەسرە لەپاش گەڕانەوەی لە سینەما لەگەڵ ئامۆزایەکی دەستگیر دەکرێت. ئەو ووتی:
لە یەکێک لە بازگە سەرەکیەکانی نزیک ماڵەوەمان وەستێنرام. داوای ناسنامەیان لێکردم بەڵام پێم نەبوو لەبەرئەوەی لەو بڕوایەدا نەبووم دەبێت هەرجارێک چومەدەرەوە دەبێت ناسنامە هەڵگرم لەگەڵ خۆم وەک ئەوەی گومان لێکراو بم. پاشان بردیانم بۆ بنکەی پۆلیس و لەوێ هەموو ئەفسەرەکان بە نۆرە هەراسانیان کردم. پرسیاری پەیوەندی سێکسیان لێکردم. پاشان یەکێکیان ووتی، "بۆ نایەی سێکس لەگەڵ ئێمە بکە؟" هەڕەشەی بەندکردنیان لێ کردم و پاشان بەزۆر ناچاریان کردم بە چەقۆیەکی تیژ نینۆکم ببڕم بەرلەوەی ئازادم بکەن. بەڵیننامەیەکم واژوکرد و لە بنکەکە هاتمە دەرەوە خوێن لە پەنجەکانم دەچۆڕی. زۆر ترسام. [162]
لە مانگی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ کاتێک عەلی تەمەنی ١٧ ساڵ دەبێت پۆلیس لە بازگەیەکی بەغدا دەستگیری دەکەن و دەیبەن بۆ بنکەی پۆلیسی عەرەب جبور. عەلی ووتی:
بۆ ماوەی هەشت کاتژمێر دەستبەسەر کرام. کاتێک بردیانم بۆ بنکەی پۆلیس، لە ڕێگادا گاڵتەیان بە ڕوخسارم دەکردو هەراسانیان دەکردم. خستیانمە ژورێکی بچوک ١٠ ئەفسەری پۆلیسی تێدا بوو لەگەڵ بەرپرسی بنکەکەو پۆلیسێکی هاتوچۆ. دەستیان کرد بە نوسینی ڕاپۆرتی پۆلیس. لەسەرمەوە هەتا پێیان پشکنیم و ووتیان دەبێت تەلەفۆنەکەمیان بدەمی هەرچەندە ووتم نەخێر. توڕەبوون و ووتیان چۆن ڕەتی دەکەیتەوە ووتم وێنەی تایبەتی خێزانەکەمی تێدایە. سوربوون لەسەر ئەوەی زیندانیم بکەن. بەزۆر تەلەفۆنیان پێ کردم بۆ دایک و باوکم تا پێیان بڵێم دەستگیر کراوم.[163]
لەکاتی ڕۆیشتن بۆ بنکەی پۆلیس، عەلی ووتی ئەفسەرێک لەناو ئۆتۆمبێلی پۆلیس پاڵی پێوەناوە برینداری کردووە. عەلی باسی لەو هەشت کاتژمێرە کرد کە لەلایەن ئەفسەرانی پۆلیسەوە لێکۆڵینەوەی لەگەڵ کراوە. ئەو ووتی:
بەداوی بەڵگەیەکدا دەگەڕان بڵێن هاوڕەگەزخوازی، بەڵام هیچ شتێکیان نەدۆزیەوە. پرسیاریان لێکردم، 'چەند پارە وەرەگرم لەبەرمبەر سێکس کردن؟' لێکۆڵینەوەکە بەردەوام بوو، زۆرێک لە پرسیارەکان ئاینی بوون، 'تۆ شیعەی بۆچی دێی بۆ ناوچەی سونی بۆ ئەنجامدانی کاری خراپ و قەدەغەکراو [سێکس]؟ وەرە لەگەڵ ئێمە سێکس بکە وەک تۆ شیعەین. تۆ هاوڕەگەزخوازی'. پرسیاری پرۆفایلی فەیسبوکەکەمیان کرد. زۆر دوودڵ بووم و توشی هەناسە سواری بووم لەکاتی لێکۆڵینەوەدا. داوای هاوکاری تەندروستی و ئاوم کرد، بەڵام بەهیچ شێوەیەک یارمەتیان نەدام و تەنانەت پەرداخێ ئاویشیان نەدامێ. [164]
عەلی ووتی ئەفسەرەکان دەیانویست بەزۆر پشکنینی کۆمم بۆ بکەن، بەڵام ووتیان چاوەڕی دەکەن بۆ پشکنینەکە تا کاتی "زیندانی کردنی." ووتی گەیشتنی عەقیدێکی خەڵکی شارەکەی خۆی ڕزگاری کرد. "عەقیدەکە پرسیاری لێکردم خەڵکی کوێی و دەرکەوت هەردووکمان لەهەمان کەمایەتی ئاینینی بووین. پاشان بە ئەفسەرەکانی ووت کە زیندانیم نەکەن و لەژوورەکە دامنێن و وازم لێبهێنن هەتا دایک و باوکم دەگەن.[165]
بەرلەوەی باوکی پارەبدات بۆ ئازاد کردنی بەکەفالەت، عەلی ووتی ئەفسەرەکان ناچاریان کردم بە واژوکردنی بەڵێنامەیەک کە تێیدا هاتبوو هەراسان نەکراوم و مامەڵەی خراپم لەگەڵ نەکراوە لەکاتی دەستگیرکردنم.[166]
عەلی ووتی، لە ساڵی ٢٠٢١، لەلایەن گروپێکی چەکدار بەناوی حەشد عتباتەوە لە پارێزگای کەربەلای ناوەڕاستی عێراق لەکاتی گرتنی وێنەی بینایەک دەستگیر دەکرێ بەهۆی "ڕوخسارە شەرمەزاریەکەی." ئەو ووتی، سەرکردەی گروپەکە هات و بەپیاوەکانی ووت سەرم بتاشن ئینجا ئازادم کەن."[167]
مەسای ١٩ ساڵ کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی خەڵکی نەجەفە ووتی، لە مانگی مارسی ٢٠١٨ کاتێک تەمەنی ١٦ ساڵ دەبێت دەستگیر دەکرێت. ئەو ووتی:
پەیوەندیم لەگەڵ پیاوێک هەبوو لە بەغداد کە هاتبوو بۆ نەجەف بۆ سەردانم. دەیویست بڕوا بۆسەردانی مەزارگە. من عادەتەن ناڕۆم بۆ مەزارگە بەهۆی ڕووخسارم. پێکەوە ڕۆشتین، بەڵام لەوێ هەندێک کەس زانیاریان لەسەر داین لای هێزە ئەمنیەکان. بردیانین بۆ بنکەیەکی پۆلیسی نزیک ئەو شوێنە بە گومانی ئەوەی یەکترمان بینیوە بۆ سێکس کردن، هەرچەندە نیازی شتی وامان نەبوو. تەلەفۆنەکانیان بردین و بەناویدا گەڕان. دڵنیابوون لەوەی کە من ڕەگەزگۆڕم لەدوای بینینی وێنەکانی ناو تەلەفۆنەکەم. من و هاوڕێکەمیان جیاکردوەو هەردوکمانیان خستە دوو ژووری جیا. ڕوبەڕوی هەراسانی سێکسی بومەوە لەلایەن زۆرێک لە ئەفسەرەکانی ناو بنکەکەو دەستیان بۆ دەبردم و دەستیان دەدا لە کۆمم و دەیان ووت هاوڕەگەزخوازین. لەکاتی لێکۆڵینەوە ئەم شتانەیان پێدەوتین و جانتاکانیان دەپشکنین. پێیان گوتم پشکنینی کۆمم بۆ دەکەن، بەڵام گریام و لێیان پاڕامەوە کە شتی وانەکەن. هەروەها لە هاوڕێکەمیاندا. زۆر بەخراپی مامەڵەیان لەگەڵ کردین. زۆر ترسام.[168]
فەرمانی دەستگیر کردن بۆ چالاکوانان لە هەرێمی کوردستانی عێراق
لە حوزەیرانی ٢٠٢١، پۆلیسی هەرێمی کوردستانی عێراق فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ ١١ چالاکوانی مافەکانی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە دەرکرد کە لە نێویاندا سێ پارێزەر، دوو توێژەری کۆمەڵایەتی، شۆفێرێک و پێنچ چالاکوان هەبوون. هەموو ئەم چالاکوانانە لەکاتی دەستگیرکردندا و یان پێشتر کارمەندی ڕێکخراوی ڕاسان بوون بۆ مافەکانی مرۆڤ لە سلێمانی. فەرمانی دەستگیرکردنەکە لەپاش داوایەکی یاسایی لەدژی ڕێکخراوی ڕاسان هات لەلایەن بەرزان ئەکرەم مەنتیق، سەرۆکی بەشی ڕێکخراوە ناحکومیەکان لە حکومەتی هەرێمی کوردستان کە بەرپرسیارە لە تۆمارکردن و ڕێکخستن و چاودێریکردنی ڕێکخراوە ناحکومیەکان لە هەرێمی کوردستان. [169]
ئەو چالاکوانانەی لە سکاڵا یاساییەکەدا ناویان هاتبوو بە هیومان ڕایتس ۆوچیان ووت، کاتێک پارێزەرەکەیان سەردانی بنکەی پۆلیسی کردوە بۆ داوای زانیاری لەسەر تۆمەتەکانی دژیان، ئەفسەرانی پۆلیسی بنکەکە ئاماژەیان بە نوسراوێکی یاسایی کردوە کە تێیدا هاتووە تۆمەتەکان بەپێی ماددەی ٤٠١ی یاسای سزادانی عێراقیە کە سزای تا شەش مانگ زیندانی و غەرامەی تا پەنجا دینار ($٠.٠٣٤) دەسەپێنێ بەسەر هەرکەسێک هەستێ بە ئەنجامدانی "کاری نەشیاو لە شوێنی گشتیدا."[170]
لە ٢٨ی حوزەیران، دوو لە چالاکوانەکان و شۆفێرەکە ووتیان ڕۆیشتوون بۆ بنکەی پۆلیسی سەرچنار لە سلێمانی بۆ لێکۆڵینەوە. ئەفسەرەکان داوای زانیاریان لەسەر چالاکیەکانی ڕێکخراوەکە کردوە، وەک لاپەرەی فەیسبوکەکەیان کە دیمەن و لێدوانی پشتگیری بۆ کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە تێدایە. ئەفسەرەکان ئاماژەشیان بەوەکردوە کە مۆڵەتی تۆماری رێکخراوەکە لە ساڵی ٢٠١٨ بەسەرچووە. چالاکوانەکان ووتیان، ئەفسەرەکان پرسیاریان کردووە: "ئەگەر ئێوە وەک ڕێکخراوی مافەکانی ژنان ناوتان تۆمارکراوە، بۆچی بابەتی تایبەت بە کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینەتان بڵاوکردۆتەوە لە ماڵپەڕەکەتان و فەیسبوکەکەتان؟'' چالاکوانەکان ووتیان، بەرلە جێهێشتنی بنکەکە، ئەفسەران نوسراوێکیان پێ واژوکردوون کە جارێکی تر بابەتی لەو جۆرە بڵاونەکەنەوە لە داهاتوودا.[171]
چالاکوانەکان بە هیومان ڕایتس ۆوچیان ووت ناچار کراون بە سڕینەوەی نوسراو بابەتەکانی پشتگیری لە مافەکانی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە ماڵپەڕو ئەکاونتی تۆڕەکۆمەڵایەتیەکانیان. تاوەکو نوسینی ئەم ڕاپۆرتە، هیچ کام لە چالاکوانەکان دەستگیرنەکرابوون، بەڵام پێیان ڕاگەیەندرابوو کە کەیسەکانیان لە دادگا لەژێر لێکۆڵینەوەدایە.
فەرمانی دەستگیرکردنەکە پێشێلکردنی دەستوری عێراق و بەندەکانی یاسا نێودەوڵەتیەکانە کە عێراق پاپەندبووە بە جێبەجێ کردنیان. ماددەی ٣٩ی دەستوری عێراق ماف و ئازادی دەدات بە دامەزراندنی هەر کۆمەڵە و ڕێکخراو پارتێکی سیاسی.[172] پەیماننامەی مافە نێودەوڵەتی مافە سیاسی و مەدەنیەکان کە عێراق ئەندامە تێیدا ڕێگری دەکات لە جیاکاری لەسەر بنەمای شوناسی جێندەرو ئاراستەو خواستی سێکسی و دەبێت دەوڵەت ڕێز بگرێت لە مافەکانی ئازادی دەربڕین، گردبوونەوە و دامەزراندنی ڕێکخراو.[173]
"پشتم تێ دەکەن": دوودڵی لە داوای هاوکاری لە پۆلیس لەکاتی ڕوبەڕوبونەوەی توندوتیژی
بەهۆی نەبونی یاسای دژبە جیاکاری کردن و سیستمێکی متمانەپێکراو بۆ پێشکەشکردنی سکاڵای یاسایی و هەبوونی بڕگەی یاسایی ناڕوون لەسەر ''ڕەوشت'' و نەبوونی پارێزگاری وایکردوە کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە نەتوانن یاخود نەیانەوەێ سکاڵای یاسایی لە پۆلیس پێشکەش بکەن لەدژی ئەو توندوتیژیانەی لەبەرامبەریان دەکرێ چ لەلایەن خەڵکی ئاسایی یان ئەندامانی هێزە ئەمنیەکان ئەمەش ژینگەیەکی دروست کردوە کە تێیدا پۆلیس و گروپە چەکدارەکان بتوانن بەبێ هیچ ترس و سڵکردنەوەیەک توندوتیژی بەرامبەر کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە ئەنجامبدەن.
هەندێک جار قوربانیەکان نایانەوێت داوای یاسایی لەدژی ئەندامانی هێزە ئەمنیەکان پێشکەش بکەن لەترسی هەڕەشەو تۆڵەکردنەوە لێیان و ئاشکراکردنی نهێنی و شوناسی جێندەریان. هەروەها زۆرێک لەوانەی چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا ووتیان متمانەیان بە سیستمی دادوەری نیە هەستێ بە ئەنجامدانی ئەرکی سەرشانی ئەوەش بەشێکە لە بوونی کێشەی متمانە بە دامودەزگاکانی حکومەت لە عێراق لەلایەن خەڵکەوە.
بەدیهێنانی دادپەوەری سەختە بەتایبەت بۆ ئەندامانی گروپە لاوازو کەمینەکان. هەرچەندە میکانیزم بۆ پێشکەشکردنی سکاڵای یاسایی بەشێوەیەکی فەرمی بوونی هەیە، بەڵام ڕێگرە لۆجستی و کۆمەڵایەتی و دامەزراوەییەکان وایکردوە سیستمەکە کەموکورتی تێدا بێ لە لێپرسینەوەی یاسایی لەدژی ئەنجامدانی کاری خراپ و هەڵە بەتایبەت لەدژی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە. هەموو ئەو ٥٤ کەسەی کۆمەڵەکە کە چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا بۆ ئەم ڕاپۆرتە ووتیان سکاڵای یاسایی لە پۆلیس پێشکەش ناکەن کاتێک تاوان لەدژیان ئەنجامدەدرێ لەبەرئەوەی پێشتر داوایان پێشکەش کردوەو پۆلیس پشتگوێی خستوە و هیچی نەکردوە یان هەستیان کردوە پەنجەی تاوان بۆ خۆیان درێژ دەکرێ بەهۆی ئاڕاستی سێکسی، شوناسی جێندەریی و دەربڕینەوە کە بە نامۆ لەکۆمەڵگەدا لەقەڵەم دەدرێ.
خەدیجەی تەمەن ٣١ ساڵ کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی خەڵکی بەغدایە، ووتی:
پاش هەوڵی کوشتنم، پەنام بۆ پۆلیس و هیچ دام و دەزگایەکی حکومی نەبرد لەبەرئەوەی هاوڕێم هەیەکە پێشتر پەنای بۆ بۆ پۆلیس بردوە بەڵام لەبری هاوکاری کردنی دەستدرێژی سێکسی کراوەتەسەر لەلایەن ئەفسەرو پۆلیسەو بەڕێوەبەری بنکەی پۆلیسەوە. لە عێراق چ یاسایەک هەیە پارێزگاریمان لێ بکات؟ تەنها بژاردەمان گولەباران کردنە. [174]
نەسما کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی ١٨ ساڵی بەغدایە ووتی:
لەگەڵ هاوڕێیەکم لە پارکێک بووم لە گەڕەکی تایفیە و پیاوێک لەناو ئوتۆمبێلێکدا وەستاندینی و بەچەک هەڕەشەی کوشتنی لێ کردین. ویستی دەستدرێژی سێکسیمان بکاتەسەر بەڵام لەدەستی ڕامان کردو دەربازمان بوو. ئەو کەسە ئەفسەری پۆلیس نەبوو، بەڵام ووتی باوکی بەرپرسێکی حکومیە. دەستبەجێ تەلەفۆنم کرد بۆ پۆلیس لەڕێگەی ژمارە ١٠٤ و پێم گوتن کە کەسێک بە چەک هەڕەشەی لێکردوین، بەڵام ووتیان ناتوانن هیچمان بۆ بکەن.[175]
سامی تەمەن ٢٣ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیە و خەڵکی نەجەفە ووتی، "ئەگەر بە بەرپرسان بڵێم هەڕەشەم لێکراوە بەهۆی ئەوەی کووەیرم، بەدڵنیاییەوە دەستگیرم دەکەن. دەستگیرم دەکەن بەبیانویەکی بێبنەمای تر.'' [176]
عەلی ١٨ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی کەربەلایە ووتی، "هەرگیز سکاڵای تاوانی یاسایی لەلای هێزە ئەمنیەکان پێشکەش ناکەم. دەزانم پشتم لێدەکەن و لەدژم دەوەستنەوە. ئەو ووتیشی، هەست بە سەلامەتی ناکەم لە پێشکەش کردنی داواکاری لای هێزە ئەمنیەکان."
دەترسم توشی خەمۆکییەکی زۆر ببم و خۆم بکوژم. ئاوات بۆ ژینگەیەکی سەلامەت دەخوازم بۆ دەربڕینی جۆم. ئاواتەخوازم خەڵک وازبهێنێ لە ووشەی ناشرین و ڕق لەدژی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە. خۆزگە حکومەت ڕاهێنانی باشتری بە ئەفسەرانی پۆلیس دەکردو ئەگەر لە هەر شوێنێک ڕاگیرام، بتوانم پەیوەندی بە پارێزەرەوە بکەم. خۆزگە باشتر مامەڵەیان لەگەڵ دەکردین لە بنکەکانی پۆلیس و لەسەر شەقامەکان.[177]
بە ئامانج کردنی دیجیتاڵی و هەراسانکردن لە ئۆنلاین لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە
هیومان ڕایتس ۆوچ هەستا بە بەڵگەنامەیی کردنی ٤٢ کەیسی کردنە ئامانجی خەڵکانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لەسەر تۆڕەکانی ئینتەرنێت لەلایەن کەسانێکەوە کە خۆیان وەک ئەندامانی گروپە چەکدارەکان ناساندووە.
"هەموو کەس دەیەوێ بمرم": هەڕەشەی کوشتن لە ئۆنلاین و دەرئەنجامەکانی لە ئۆفلاین دا
یاسر کە کوڕێکی هەوڕەگەزخوازی نێرینەی خەڵکی بەغدایە ووتی لە ١٥ی ئەیلولی ٢٠٢١ لەڕێگەی وەتس ئاپەوە لەلایەن چەند کەسێکەوە کە خۆیان وەک ئەندامی عەسائب اهل الحق ناساندبوو هەڕەشەی کوشتنی لێکراوە. هیومان ڕایتس ۆوچ نامەی هەڕەشەکەی بینی. ئەو ووتی:
پارێزگاری لەشەرەفی خێزان و عەشیرەتەکەت و باوکت [ناو لابراوە] بکە. [یاسر] تۆبە بکە لەبەردەم خوا لە ئەنجامدانی کاری لوتی و هارڕەگەخوازیی. هەموشتێک دەزانین دەربارەی خۆت و جەماعەتەکەت. ئەمە دوا ئاگادار کردنەوەیە ئەگینا دەتکوژین وەک چۆن هاوڕیکەتمان کوشت [ناو لابراوە]. لە ناوەڕاستی ماڵەکەت دەتکوژین تا ببیت بە نموونە بۆ هەموو ڕۆحە لاوازەکانی تری وەک خۆت. ئەمە دوا هەڕەشەیە، ئەمە دوا ووتەمانە، لێتناگەڕێین و ڕەحممان نابێت و خوا شاهێدمانە.[178]
یاسر باسی دەرئەنجامی نەرێنی ئەم هەڕەشەیەی بۆ هیومان ڕایتس ۆوچ کرد. ئەو ووتی، "هەرگیز لە ماڵ ناچمە دەرەوە. زۆر دەترسم گروپەکانی حەشدی شەعبی بێنە ناو ماڵێ باوکم و بمکوژن. ئەگەر باوکم بزانی کراومەتە ئامانچ دەمکوژێت. ئەم هەڕەشەیە لای کەس باس ناکەم، بەڵام هەموو ڕۆژێک جەرگم دەخوا." [179]
لە ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١، یاسر هەوڵی خۆکوشتنیدا بە قوتدانی چەند حەبێک. بەڵام دەبرێتە نەخۆشخانەو ڕزگار دەکرێت. "نامەوێ چیتر بژیم. ژیان بۆچی؟ هەموو کەس دەیەوێ بمرم،" یاسر ئەمەی بە هیومان ڕایتس ۆوچ ووت.[180]
کەریمی تەمەن ١٨ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نەجەفە ووتی لە ئایاری ٢٠٢٠ چەند کەسێک کە هەندێکیان ووتیان سەربە حەشدی شەعبین وێنەی ئەویان لە تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان بڵاوکردۆتەوەو بە "لادەر" وەسفیان کردوە کە دەبێت بکوژرێت و سەربڕدرێت و دەستدرێژی سێکسی بکرێتەسەر لەبەرئەوەی "هانی هاوڕەگەزخوازی دەدات." هیومان ڕایتس ۆوچ پۆستەکانی بینی. [181]
فارسی ٢٣ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی خەڵکی بەسرەیە باسی لەو هەڕەشانە کرد کە لەڕێگەی ئۆنلاینەوە لە مانگی ئایاری ٢٠٢٠ لێی کراوە. ئەو ووتی:
لە ئۆنلاین کەسێکم ناسی خۆی وەک کوڕێک ناساند کە هەمان تەمەنی خۆمی هەبێت و ووتی لەهەمان پارێزگا دەژی. داوای ئەکاونتی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانم و ناونیشانی ماڵەکەمانی کردو پاشان وێنەی خۆم و دایکمی بۆ ناردم کە لە ئینیستیگرام دۆزیبوویەوە لەگەڵ ئایەتی قورئان و چەند نامەیەک. هەڕەشەی کوشتنی لێ کردم. پرۆفایلیکی تر کە وێنەکەی جیاواز بوو هەڕەشەی لێ کردم و ووتی، "چاودێریت دەکەین و دەزانین کێی و دایک و باوکت کێیەو لەکوێ دەژیت.' بۆ ماوەی پێنج مانگ ماڵەوەم جێهێشت و نەگەڕامەوە تا ئەوکاتەی زانیم ژیانم سەلامەتە.[182]
هیومان ڕایتس ۆوچ تەماشای نامەکانی کرد لەگەڵ وێنەکانی فارس و دایکی کە هێمای "X" سور لە دەموچاویان درابوو لەگەڵ وێنەی پیاوی سەربڕاو لەسەر شەقام. لە نامەیەکیاندا نوسرابوو:
بەناوی خوا. ئەمە ئاگادار کردنەوەیە. ئێمە کۆمیتەیەکین بۆ پارێزگاری لەکاری باش و ڕێگری لە خراپە. ئاگاداری ئەوانە دەکەینەوە کە هاوڕەگەزخوازی بڵاودەکەنەوەو خوای گەورە باسی کردون و دەڵێت: "بەناوی خوای بەخشندەو میهرەبان، ئەو پیاوانەی کە حەزوئارەزویان بۆ ژن نیە ڕوبەڕوی ئەشکەنجەی زۆر سەخت دەبنەوە، خوای گەورە ووشەکانی ڕاستن. دەزانین کە حەزت لە پیاوەو مەیلت بۆیان هەیە. ڕاتان دەکێشین تا پیاو بناسی و پاشان ناچار دەبین یەک لەدوای یەک بتان کوژین.[183]
مریەمی تەمەن ٢١ ساڵ کە کچێکی هاوڕەگەزخوازی مێینەی بەغدایە ووتی چەندین هەڕەشەی لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە پێگەیشتووە، بەتایبەت لەلایەن گروپی سرایا السلام بەپێی ناساندنی خۆیان. ئەو بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت:
لە ئۆنلاین هەڕەشەم لێدەکرا لەبەرئەوەی هاوڕەگەزخوازی مێینەم. ئەندامانی نەناسراو هەوڵیاندەدا لەڕێگەی وەتس ئاب و تێلیگرامەوە پەیوەندیم پێوە بکەن. یەکێک لەو هەڕەشە زۆر توندانەی کە لێم کرا بۆماوەی یەک هەفتە توشی دڵەڕاوکێیەکی زۆری کردم ئەوەش لەڕێگەی تەلەفۆنکردنی بەردەوامەوە بوو لە ژمارەی نەناسراوەوە. لە تەلەفۆنەکاندا ناوی تەواوی خۆم و زانیاری خێزانەکەم و ناونیشانی ماڵمان و تەمەنم و ناوچەکەمانیان دەزانی. پاشان هەڕەشەی کوشتنیان لێدەکردم بۆ دەرهێنانی زانیاری زیاتر لێم. بەڵام هەرکە دەستیان دەکرد بە هەڕەشەکردن دەست بەجێ ژمارەکەم بلۆک دەکرد چونکە ئەگەر وەڵامم بدایەتەوە وەک تاوانبار دەردەکەوتم. دەیان ووت، "ووریابە لەوەی بۆ کوێ دەچیت و چی لەبەردەکەیت و چی پۆست دەکەیت لە سۆشیال میدیا. پاشان دەیانگوت دەبێ چی لەبەر بکەم. زۆر ترسناک بوو.[184]
سەلمای ٢٠ ساڵ کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی مێینەی خەڵکی موسڵە ووتی:
من وەک فاشنی جلوبەرگ کاردەکەم و بەو هۆیەوە چەندین جار هەڕەشەم لێ کراوە. زۆرجار ڕوبەڕوی ئەم هەڕەشانە دەبمەوە لەڕێگەی تەلەفۆن و سۆشیال میدیاوە. لە کۆتای ٢٠١٨، گروپە چەکدارەکان هەڕەشەی کوشتنیان لێ کردم ئەگەر وازی لە کاری فاشنی جل و بەرگ نەهێنم و دەمکوژن. وازم لە کارەکەم هێناو هەڵهاتم بۆ هەولێر.
لە ئەیلولی ٢٠٢٠، لەڕێگەی تەلەفۆنەوە هەڕەشەی کوشتن و فڕاندم لێ کرا ڕاستەوخۆ لەلایەن گروپێکی چەکدارانی زۆر ناسراوەوە لە موسڵ بەهۆی کارەکەم و ڕوخسارمەوە. پاشان ڕاستەوخۆ لەبەردەمی خۆم ئەم هەڕەشانەم لێ دەکرا بۆیە زۆر دەترسام و کارەکەم جێهێشت و خۆم بەدورگرت لە هەمووشتێک و هەموو کەسێک. [185]
مەسای ١٩ ساڵ کە ڕەگەزگۆڕێکی کچی خەڵکی نەجەفە باسی لەو هەڕەشانە کرد لە ئۆنلاین پێی دەگات لەلایەن ئەفسەرانی هێزە ئەمنیەکانەو گروپە چەکدارەکانەوە، بەشێوەیەکی سەرەکی لەو کەسانەوە کە خۆیان وەک ئەندامانی سرایا السلام ناساندووە. ئەو ووتی:
پێشتر وێنەو ناوی ڕاستەقینەی خۆمم لە ئۆنلاین بەکاردەهێناو پرۆفایلەکەمم وەک دەفتەری نوسینەوەی یادگاری خۆم بەکاردەهێنا. لەچەندین تۆڕی کۆمەڵایەتیەوەو لەلایەن گروپە چەکدارو بەرپرسی باڵای سوپاوە هەڕەشەم بۆ دەهات. خەڵکی وەک ئێمە دەکەنە ئامانج تا بماندۆزنەوە و بمانکوژن. کاتێک ڕەتم دەکردەوە وەڵامیان بدەمەوە، پێیان دەگوتم چەکیان هەیەو لەدژم بەکاری دەهینن. ئەمە وای لێ کردم هەموو ئەکاونتەکانم بسڕمەوە. ئێستا لە گۆشەگیریەکی تەواودا دەژیم. ئەو هەڕەشانەی لێم دەکرا لەو کەسانەوەیە کە سەربە سرایا السلامن. بیستومەو دەزانم ژمارەیەکی زۆر خەڵکیان کوشتوە. [186]
سامی ٢٣ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی نەجەفە و داکۆکی لە مافی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینەی عێراقی دەکات لەڕێگەی ئەکاونتی ئینستیگرامەکەیەوە. بەهۆی کارەکەیەوە ڕاستەوخۆ لەڕێگەی نامەوە بۆ ئەکاونتەکەی هەڕەشەی لێ کراوە لەلایەن ژمارەیە کەس کە خۆیان وەک ئەندامانی گروپەکانی سەر بە حەشد شەعبی ناساندووە. ئەو ووتی:
هەڕەشەی زۆرم لێ کراوە لەلایەن سرایا السلام و گروپەکانی تری حەشدی شەعبی. دەمزانی ئەوانن لەبەرئەوی لە نامەکاندا خۆیان وەک ئەندامانی ئەوان دەناساند و پرۆفایلە ڕاستەقینەکانی خۆیان بەکاردەهێنا، زۆرجار وێنەکانیان بەچەکەوە دادەنا. زۆر ترسانکن. هەڕەشەی کوشتنی ڕاستەوخۆیان بۆ نە دەناردم. بەڵام زۆرجار نامەیان بۆ دەناردم و بە دورودرێژی باسی ئەوەیان دەکرد بۆ کوێم دەبەن و چۆن دەستدرێژی سێکسی دەکەنەسەرم و ئەشکەنجەم دەدەن و چەند پیاو دەستدرێژی دەکەنە سەرم و چۆن لە کۆتایدا دەمکوژن.[187]
لە نێو ئەو هەڕەشانەی کە سامی لە ڕێگەی نامەی دەنگیەوە بۆی هاتبوو کە هیومان ڕایتس ۆوچ؛ گوێ بیستی بوو لەو کەسانەوە بوو کە سەربە سریا السلام بوون. یەکێک لە نامەکان دەڵێت: "چەند کەسێک بە نۆرە دەستدرێژی سێکسیت دەکەنەسەر بەرلەوەی بتکوژین."[188]
"هەستم کرد لاشەم وەک کاژی مارە": ئاشکراکردنی نهێنی بۆ دەستکەوتی ماددی و مەعنەوی
یاسری تەمەن ٢١ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی بەغدایە ووتی لە مانگی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ لەلایەن کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی تر لەڕێگەی فەیسبووکەوە هەڕەشەی ئاشکراکردنی نهێنی لێکراوە. ئەو ووتی:
ئەو وێنەی بۆ ناردم و من هەمیشە لە وێنە زۆر دەترسم. ئەگەر وێنەیەکم ئاشکرابێ، کوژراوم. دەستیکرد بەداواکردنی وێنەی من. دەستمان کرد بە سێکس کردن لەڕێگەی ڤیدیۆوە. نەمزانی تۆماریان دەکات. پاش ماوەیەک، داوای پارەی دەکرد. هیچ شتێکم نیە جگەلە جلەکانی بەرم نەبێ. دەستی کرد بە هەڕەشەکردن و ووتی بە هاڕێکانم و خێزانەکەم و ئەکاونتی فەیسبووکەکەی دایکم دەڵێ. ئەژنۆم شکا. لاشەم وەک کاژی ماری لێ هات. هەموو گیانم دەلەرزی بێ وەستان. نەمدەتوانی تەلەفۆنەکەشم هەڵگرم. یەکەم جار باوەڕم پێی نەکرد، بەڵام دواتر هەموو ڤیدیۆکەی بۆ ناردم. [189]
یاسر ووتی ئەو پیاوەی کە هەڕەشەی نهێنیەکەی لێ کرد لای هاوڕێکانی ئاشکرای کرد:
ئەو ڕۆشتبوو بۆلای یەکێک لەو کەسانەی کە لە هۆڵی لەشجوانی ڕاهێنانی لەگەڵ دەکەم و وتبووی، 'ئەمە هاوڕێی تۆیە؟' سکرین شاتێکی ڤیدیۆکەی بۆ ناردبوو ئینجا ووتبوی، ' ئەگەر تەرکیزت هەبێت، ئۆتۆمبێلێک دەبەیتەوە.' ئەمە هاوڕێ هاوڕەگەزخوازەکەتە کە دەگایرێت.' هاوڕێکەم سکرین شاتەکەی بۆ ناردم، هەرکە کردمەوە هەستم کرد لەوێدا مردم. دەمزانی باوکم ناهێڵێ بژیم. هەوڵی خۆکوشتنم دا بە خواردنی حەب، بەڵام نەمردم. دەستیکرد بە دروستکردنی ئەکاونتی فەیک و هەڕەشەکردن لێم. هەموو ئەکاونتەکانیم بلۆک کرد.[190]
عەماری ٢٧ ساڵ کە هاوڕەگەزخوازێکی نێرینەی خەڵکی نەجەفە ووتی لە ٢٠١٩ لەڕێگەی ئەپلیکەیشنی ژوانی گریندر لەلایەن پیاوێکەوە کە ووتی سەربە گروپێکی چەکدارە هەڕەشەی ئاشکراکردنی نهێنی لێکرا. ئەو ووتی:
کوڕێکم ناسی لە گریندر کە دیاربوو جێی متمانەبوو. داوای وێنەی خۆمی کردو چەند وێنەیەکم بۆ نارد. دەستبەجێ دوای ئەوە، دەستی کرد بە هەڕەشەکردن لێم. ووتی وێنەکانم بڵاودەکاتەوەو و هەموو شتێک لەسەر من دەزانێت و داوای ١٠٠٠ دۆلاری کرد. ووتی ئەگەر پارەکەی نەدەمێ خۆی و گروپە چەکدارەکەی دەمدۆزنەوە و دەمکوژن. بلۆکم کردو ئەپلیکەیشنەکەم سریەوە لە تەلەفۆنەکەمدا. [191]
"هەموو شتێکم لەدەست چوو": بە ئامانج کردن لەئۆنلاین
سەلامی ٢٦ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی خەڵکی بەغدایە ووتی:
لەسەرەتای ساڵی ٢٠٢١، لە ئۆنلاین کوڕێکم ناسی بەناوی ئاکۆ کە گوتی شۆفێری تەکسیە لە سلێمانی. زۆری کرد بمبینێ، بەڵام قبوڵم نەکرد لەبەرئەوەی هەستم کرد ناتەواویەک هەیە. پاشان کەسێکی ترم ناسی لەسەر ئۆنلاین بەڵام لەگەڵ ئەو زۆر جیاواز بوو. قسەی زۆرمان کرد بەرلەوەی داوای بینینم بکات. ڕێکەوتین لەسەر ئەوەی هەڵمگرێ لە نزیک ماڵەکەی خۆم و دەرکەوت کوڕەکەی یەکەم جار بوو بەناوی ئاکۆ. پێی گوتم کارمەندی ئاسایشەو باجەکەی نیشاندام لەگەڵ چەکێک کە لەدوای ئۆتۆمبێلەکەیەوە. دەستم بەلەرزین کرد. بردمی بۆ شوێنێکی زۆر چۆڵ لە ئەزمەڕ. دەستی کرد بە هاوارکردن بەسەرمداو ووتی بۆچی یەکەم جار نەمویستوە بیبینم و بە بۆکز لێیدام.[192]
سەلام ووتیشی ئەو کەسەی کە گوایە ئەفسەری ئاسایش بوو هەوڵیدا دەستدرێژی سێکسی بکاتەسەر بەڵام پەشیمان بویەوە کاتێک هەستی بە برینێک کرد لەدەوروبەری کۆمی. سەلام بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت برینەکە شوێنەواری نەشتەرگەریەک بوو لە ساڵی ٢٠١٨ بۆی کرابوو پاش ئەوەی لەلایەن گروپێک پیاوەوە لە شوقەیەکدا دەستدرێژی سێکسی کرابوویە سەر."لە ئازارێکی زۆردا بووم لە ساڵی ٢٠١٩ و هێشتا هەستم بەئازارێکی زۆر دەکرد." ئەو ووتی، ئەفسەرەکە بەزەبری چەک ناچاری کردم بیبەم بۆ ماڵەکەم. "دەیویست بزانێ لەکوێ دەژیم. ئەو ووتی زۆر شارەزای شوێنەکەمەو هەموو وێنەو گفتوگۆکانمی لایە. پێی گوتم دواتر تەلەفۆنم بۆ دەکات. لام باشترە هەزار جار لێم بدرێ وەک لەوەی لە دڵەڕاوکێکدا بژیم.[193]
لە ووتەی ئەوانەی کە هیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن دەرکەوت دەرئەنجامەکانی کردنە ئامانج لەئۆنلاین بێ کۆتایە. سەلام ووتی ناچاربوو شوێنی نیشتەجێبونەکەی بگۆڕێ و هەموو ئەکاونتەکانی بسڕێتەوەو ژمارەی تەلەفۆنەکەی بگۆڕێ لەترسی ئەوەی ڕوبەڕوی هەڕەشەی ئاشکراکردنی زانیاریەکانی نەبێتەوە لەلایەن ئەوکەسەی کە گوایە ئەفسەری ئاسایش بووە.[194]
سەلام ووتی لە تەمووزی ٢٠٢١ لەئۆنلاین پیاوێکی ناسی کە فێڵی لێ کرد. ئەو ووتی:
پێویستم بەوە بوو کەسێک ببینم و پەیوەندیم لەگەڵی هەبێت و گفتگۆمان کرد [لە تێلیگرام لەدوای یەکتر ناسینمان لە گریندر] زۆر باش بوو، ئامادەبووم بیبینم. بەردەوام لە ماڵەکەم یەکترمان دەبینی و پرسیاری زۆر وردی لێ دەکردم دەربارەی خێزانەکەم و ئیشی دایکم و ڕابردووم. ئەوەندە بێعەقڵ بووم هەمووشتێکم پێ گوت. دەیویست سێکسم لەگەڵ بکات بەڵام من ڕەتم کردەوەو نەمدەویست سێکس بکەم هەتا ئەو کاتەی لە پەیوەندیەکی جدیا دەبم. کوڕێکی زۆر زل بوو ویستی بەزۆرو هێز سێکسم لەگەڵ بکات. لەبەرئەوەی زۆر ترسام، دەستم بە هاوارکردن کردو ئەویش زۆر ترساو شتەکانی هەڵگرت و ڕۆیشت.[195]
سەلام ووتی، دوو ڕۆژ دواتر کابرایەک پەیوەندی پێوەکردم لەڕێگەی تێلیگرامەوەو ووتی سەربە گروپی عەسائب اهل الحقە. پیاوەکە بە سەلام دەڵێت هەمووشتێک لەسەر خۆیی و دایکی و کارەکەی دەزانێ و پێی دەڵێت دەبێت چاوی پێی بکەوێ لە ماجدی مۆڵ لە هەولێر بەپێچەوانەوە نهێنیەکەی ئاشکرا دەکات. ئەو ووتی:
چاوم بە دوو پیاو کەوت لە ماجدی مۆڵ. داوای ٣٠ هەزار دۆلاریان کردو ووتیان دەزانن کە پارەم هەیە. زمانم بەسترا. ووتم، "ئەگەر پارەکەتان بدەمێ، چۆن بزانم جارێکی تر هەڕەشەم لێ ناکەن؟' ووتیان ماوەی دوو تا سێ ڕۆژت هەیە پارەکەمان بۆ بێنی هەرچەندە لێیان دەپاڕامەوە. هەڕەشەکەیان ئەوەبوو هەموو شتێک لەسەر من ئاشکرا دەکەن. زۆر ترسام. کەسێکم دەناسی لە بەغدا بە سوو پارەی بە قەرز دەدا. ٢٠ هەزار دۆلارم هەبوو. داوای ١٠ هەزار دۆلار قەرزم لێکرد بەڵام دەبوو ١٣ هەزاری بدەمەوە لە ماوەی سێ مانگدا. پارەکەم دانێ. هیچم نەماو چومە بەغدا تا ئەوەی لە توانامدایە بیکەم بۆ دانەوەی قەرزەکە. هیچم نەما.[196]
"تەنها دەمەوێ بژیم": توندوتیژی خێزانی
یاسری تەمەن ٢١ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی عێراقیە لە ٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ ووتی:
تەنها ئاواتم ئەوەیە ڕۆژێک بە دەنگی هاوار خەبەرم نەبێتەوە. دەمەوێ بخەوم. دەمەوێ هەناسەیەکی تەواو هەڵکێشم بەبێ ئەوەی لێم بدرێت. نامەوێ بە دارکاری بەخەبەر بێم. پێشتر دەمویست لەگەڵ پیاوێک پەیوەندیم هەبێت کە خۆشی بوێم. چیتر ئەوەم ناوێ. تەنها دەمەوێ بژیم. دەمەوێ لە خوێندنەکەم بەردەوام بم. دەمەوێ کتێب بخوێنمەوە. دەمەوێ بنوسم. تەنها ئاواتم فێربوونە.
چل لەو ٥٤ کەسەی سەربە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە هیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن ووتیان لانی کەم لەجارێک لەلایەن پیاوێکی ئەندامانی خێزانەکانیانەوە ڕوبەڕوی تووندوتیژی بوونەتەوە بەهۆی ئاڕاستەی سێکسی، شوناسی جێندەریی و دەربڕینەوە وەک بەندکردنیان لە ژورێکدا بۆ ماوەیەکی دورودرێژو[197] بێ بەشکردنیان لە خواردن و خواردنەوەو [198]سوتان و[199] لێدان[200] و دەستدرێژی سێکسی[201] و لێدانیان بە کارەباو[202] هێرشکردنە سەریان بە چەک و [203]ناچارکردنیان بە وەرگرتنی چارەسەری هۆرمۆنی بۆ گۆڕینیان و[204] هاوسەرگیری زۆرەملێ[205] و کاری زۆر بەبێ پارە.[206]
لە بیست و یەک کەیسی ئەم ڕاپۆرتەدا، کەسەکان لەلایەن دایک و باوکیانەوە لە ماڵەکانیان بەندکراوون و ڕێگەی چوونەدەرەوەیان پێ نەدراوە.
بەناوی ''شەرەف''وە
یاسای سزادانی عێراقی ڕێگە بە مێرد دەدا لە ژنەکەی بدات لەپێناو چاکردنی و دایک و باوک سزای منداڵەکانیان بدەن ئەگەر گوێڕایەڵ نەبوون و "شەرەف" وەک بیانویەکی یاسایی بەکاردەهێنرێت بۆ کەمکردنەوەی سزای تاوانی توندوتیژی لەدژی ژنان و ئەندامانی خێزان (تەماشای بەشی دەقی یاسایی بکە). لە عێراق، ڕەوشتی ئافرەت و هەڵسوکەوتی تاکەکانی تر بەپێی نەریتە باوەکانی کۆمەڵگا زۆر گرنگە بۆ پاراستنی "شەرەفی" خێزانەکان و کۆمەڵگاکەو چاوەڕی دەکرێت لە ئەندامانی نێرینەی خێزانەکان ڕێگری لە هەرپێشێلکاریەکی "شەرف" لەڕێگەی توندوتیژیەوە بکەن. یاسای لەم جۆرە ڕێخۆشکەر دەبێت بۆ ئەنجامدانی توندوتیژی لەدژی ژنان و ئەندامانی خێزان.
|
لە ٢٣ی ئەیلولی ٢٠٢١، گرتەیەکی ڤیدیۆیی زۆر ترسناکی باوکێک کە ئازاری جەستەیی منداڵەکەی دەدات لەبەرئەوەی گوایە لەکاتی سێکس کردن لەگەڵ پیاوێکی تردا گرتویەتی لە تۆرە کۆمەڵایەتیەکانی عێراق بڵاوبویەوە. لە ڤیدیۆکەدا منداڵەکە دەبینرێت بەزنجیر بەستراوەتەوە بە پەنجەرەیەکەوە و باوکەکە تەلی کارەبای بەدەستەوەیە. منداڵەکە هەموو دەموچاوی خوێناویەو لەباوکی دەپاڕێتەوە کە بیکوژێت. لە ڤیدیۆکەدا دەنگی باوکەکە دەبیسترێت دەڵێ، "دەتەوێت بگایرێیت؟ ئاوات بەسەردێ کاتێک دەتەوێت بگایرێیت." پاشان بە منداڵەکەی دەڵێ، "دەمریت." ڤیدیۆکە لە دوای نیوەڕۆدا دەرکەوت و دەسبەجێ هەزاران جار لە تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان شەیر کراو گفتوگۆی زۆری بەدوای خۆیدا هێناو خەڵک داوای دەستگیرکردنی باوکە دەستدرێژیکارەکەیان کردو ناونیشانی ماڵەکەی بڵاوکرایەوە کە گوایە لە بەسرە بوو. هەواڵ بڵاوبویەوە منداڵەکە براوە بۆ نەخۆشخانەی گشتی بەسرەو پۆلیس بەدوای باوکەکەدا دەگەڕێ. لە ٢٣ی ئەیلولی ٢٠٢١، هیومان ڕایتس ۆوچ لە ڕێگەی تەلەفۆنەوە پەیوەندی بە پۆلیسی ناوچەکە کردو نکۆڵیان کرد لەوەی کە ناونیشانی ماڵی باوکەکە دۆزرابێتەوەو ووتیان ئەو منداڵەی براوەتە نەخۆشخانە ئەوە نەبووە کە لە گرتە ڤیدیۆییەکەدا دەردەکەوێت و تاوانبار هێشتا دەستگیر نەکراوە. فەرمانگەی پۆلیس لە هەمان ڕۆژدا لە فەیسبوک بەیاننامەیەکیان بڵاوکردەوە. [207] هیومان ڕایتس ۆوچ توانی ڕەسەنی و ڕاستی ڤیدیۆکە پشتڕاست بکاتەوە بە تاقیکردنەوەی تەکنیکی گەڕانی دیمەنی پێچەوانە لە ڤیدیۆکەدا لەگەڵ بەراوردکردنی ووتەی شاهێدحاڵان بە ڕوداوەکانی ناو ڤیدیۆکەو گوێگرتن لە دیالێکتی قسەکانی ناو ڤیدیۆکە. هیومان ڕایتس ۆوچ گەیشتە ئەو دەرئەنجامەی کە ئەو گرتە ڤیدیۆییە بەرلە ڕێکەوتی ٢٣ی ئەیلوولی ٢٠٢١ بەهیچ شێوەیەک لە ئۆنلاین پۆست نەکرابوو هەروەها لە ڤیدیۆکەدا هەمان ئەو دیمەنانە دەردەکەون کە دوای رووداوەکە لەلایەن شاهێدحاڵانەوە باس کراوەو شێوازی قسەکردن و دیالێکتی ناو ڤیدیۆکە هاوتایە لەگەڵ دیالێکتی عەرەبی عێراقی. لە ٢٤ی ئەیلوول، سەرۆک وەزیران؛ موستەفا کازمی بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوەو تێیدا داوای ''جێبەجێکردنی ڕێوشوێنە یاساییەکان و دەستگیرکردنی ئەو هاوڵاتیەی کرد کە لە گرتە ڤیدیۆییەکەی ناو تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان دەردەکەوێت توندوتیژی بەرامبەر بە کوڕەکەی دەکات.'' هەروەها فەرمانی بە بەرپرسان کرد " کە خزمەتی منداڵەکە بکەن و سەلامەتی بپارێزن تا ئەوکاتەی ڕێوشوێنە یاساییەکان دژی باوکە تۆمەتبارەکە تەواو دەبێت. [208] لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١، شاهێدحاڵێک بۆ هیومان ڕایتس ۆوچی پشتڕاست کردەوە کە بەڕێوەبەرایەتی هەواڵگری و دژەتیرۆری بەسرە منداڵەکەیان لەژێرزەمینی ماڵەکەیدا دۆزیوەتەوە. شاهێدحاڵەکە ووتی ئەفسەرانی هەواڵگری باوکەکەیان دەستگیرکردوەو منداڵەکەیان بەزیندویی گواستۆتەوە بۆ نەخۆشخانەی گشتی بەسرە. [209] |
یاسری تەمەن ٢١ ساڵ کە هاوڕەگەزخوازێکی نێرینەی عێراقیە بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت باوکی و مامی لە شوقەکەیاندا چەکیان هەیە کە پێشتر بەکاریانهێناوە بە هەڕەشەکردن لە یاسر. ئەو ووتی:
باوکم هەموو ڕۆژێک بەردەوام و زۆر بە توندی لێم دەدات. لە تەموزی ٢٠٢١، بەدار هەردوو ئەژنۆی شکاندم پاش ئەوەی بۆی دەرکەوت لەگەڵ کوڕێک لەئۆنلاین قسەم کردووە. قورئانێکی هێنا لەگەڵ پارچە وەرەقەیەک کە نوسرابوو ڕێگەم پێنادرێ لەگەڵ هیچ هاوڕەگەزخوازێکی نێرینە قسە بکەم و دەبێت سوێندی پێ بخۆم.[210]
بەپێی ووتەی یاسر، باوکی زۆری لێ کرد کە ڕۆژانە ١٦ کاتژمێر لە ژورێکی کارەبایی ژێرزەمینی غەسلەکەیان ئیش بکات کە یاسین بە ''خەندەق'' ناوی برد. "نە ڕوناکی تێدا بوو نە پەنجەرەو نە هەواگۆڕ هەروەها پڕبوو لە وایەری کارەبایی،" یاسرووتی. ووتیشی خوشکە ١٣ ساڵەکەی کە ڕێگەی پێنەدەدرا لەگەڵی قسەبکات لەبەرئەوەی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیە بە "دڕندە" بانگی دەکرد. [211]
یاسر ووتی باوکی لەبەرچاوی کەسانی تر لێی دەداو گاڵتەی پێدەکاو شەرمەزاری دەکات و هانی مامۆستاو خزمەکانیشی داوە هەمان شتی لەبەرامبەر بکەن. ڕێگەی چوونەدەرەوەی پێنادات لە ماڵ بەبێ خۆی یان ئەندامێکی تری خێزانەکەی. باوکی ڕێگەی پێنادا نان بخوات هەتا هەموو ئەندامانی خێزانەکە لە نانخواردن تەواو دەبن. پاشماوەی خواردنی ئەندامانی تری خێزانەکەی دەرخوارد دەداو پێشتر خواردنی فڕێداوەتە ناو زبڵی خۆڵەکەو بە یاسری ووتوە بچێ دەریبهێنێ و بیخوا. یاسر ووتیشی، ژورەکەی هیچ گوڵۆپێکی تێدا نیەو لەگەڵ خۆر نیشتن باوکی زۆری لێ دەکات بخەوێت. ئەو ووتی هەندێک جار لەلای گڵۆپی سەلاجەکەیاندا دەدانیشت بۆ کتێب خوێندنەوە بەڵام باوکی ڕێگری ئەوەشی لێدەکات. "ئەگەر تەلەفۆنم بۆ بکات و تەلەفۆنەکەم مەشغوڵ بێت، دەبێت سکرین شاتێکی شاشەکەی بۆنێرم تا بزانێ لەگەڵ کێ قسەم کردووە.[212]
مریەمی ٢١ ساڵ کە کچێکی هاوڕەگەزخوازی مێینەیە و خەڵکی بەغدایە و خێزانەکەی سەربە گروپی عسائب اهل الحقی سەربە ەحشدی شەعبین ووتی:
ئامۆزاکەم بە بۆکز لەدەم و چاوی دام و جگەرەی بە باڵم کوژاندەوە وەک جۆرێک لە ئەشکەنجەدانم و بە بۆری لە پشتی دام. باوکم هەڕەشەی کوشتنی لێ کردم لەکاتێکدا قورئانێکی بە دەستەوە بوو چەکێکیش بەدەستەکەی تری. باوکی دەیووت، "قژت درێژ بکەرەوە!" ''دەموچاوی کچە هاوڕێکانت دەسوتێنم ئەگەر بێن بەم ماڵ و دەوروبەرەدا.''هەروەها تەلەفۆنەکەیان بردم. ئەو ئامۆزایەم دەستدرێژی سێکسی کردە سەرم کاتێک تەمەنم ١١ ساڵ بوو، بەڵام هیچ کام لە ئەندامانی خێزانەکەم نازانن جگە لە خوشک براکانم و پلانیشم نیە پێیان بڵێم. هەروەها دەیانەوێت بەزۆر بمدەن بە شوو بەو کەسەی کە دەستدرێژی سێکسی کردۆتەسەرم بەڵام خوشک و براکانم لەدژی ئەوە وەستانەوە.[213]
مەلەکای ٢٦ ساڵ کە کچێکی ڕەگەزگۆڕی بەغدایە ووتی:
خێزانەکەم سەر بە عەشیرەتێکە و باوکم وەک سەرۆک عەشیرەتەکە وایە. من کوڕە گەورەیم. لێی دام و سوتانمی و کارەبای لێدام و لە ژووردا بەندی کردم. باوکم هەموو ڕۆژێک پێی دەوتم، "خوا بتکوژێ و لە کۆڵمت بکاتەوە، تۆم ناوێ.'' لە ژورێکدا بەندی کردم و هەموو ڕۆژێک لێی دەدام و دەیوت، "ئەگەر بۆمان دەرکەوێت کە گایراویت، سەرت دەبڕین." میزم دەکرد بە خۆما لەبەرئەوەی نەیاندەهێشت بچمە توالێت. کاتێک دڵنیابوون لەوەی کە ڕەگەزگۆڕم، مامم بە دایکمی ووت کۆتای بەژیانم دەهێنێ بۆ پاککردنەوەی ناموس و شەرەفیان چونکە ئەگەر عەشیرەتەکە بزانێت، دەمکوژن. لە ترسا، دایکم دەرگاکەی کردەوەو ووتی راکەو هەرگیز نەگەڕێیتەوە. وەک شێت بەپێ پەتی بەسەر شەقامەکاندا ڕام دەکرد.[214]
عەلی ١٨ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی کەربەلایە بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت پاش ئەوەی لەلایەن هێزە ئەمنیەکانەوە لە ساڵی ٢٠٢١ دەستگیرکرا بەهۆی ڕوخساریەوە، باوکی تۆڵەی لێ کردەوە. ئەو ووتی:
باوکم لولەی تفەنگەکەی تێکردم. بە بۆری لێیدام و لە ژورێکدا بەندی کردم. باوکیشم سەربازە بۆیە هەمان بیرکردنەوەی ئەو ئەفسەرانەی هەیە کە دەستگیریان کردم – تەنانەت سوپاسیشی کردن لە بنکەی پۆلیس بۆ دەستگیرکردنم. کەسێکی توندوتیژە. بەردەوام هەوڵدەدەم لێی دورکەومەوە. [215]
خەدیجەی ٣١ ساڵ کە ڕەگەزگۆڕێکی کچی بەغدایەو لە هەوڵی کوشتن ڕزگاری بووە ووتی:
لە ساڵی ٢٠٢١، لەگەڵ پورم دەژیام، بەڵام ڕقی لێم بوو. داوای کرێی لێ دەکردم لەگەڵ کاری ناوماڵ وەک پاکردنەوەو چێشت لێنان و بەرگدووری. لە کاتژمێر ٦ی بەیانی دەستم دەکرد بە جل دوورین. منداڵەکانی هەراسانیان دەکردم و لێیان دەدام. هەموو ئەو شتانەم قبوڵ دەکرد تا نەکەومە سەر جادە. [216]
گۆڕینی شوناسی جێندەریی و ئاراستەی سێکسی
گۆڕینی شوناسی جێندەری و ئاراستەی سێکسی لەو باوەڕەوە سەرچاوە دەگرێ کە دەڵێ ئەو کەسانەی شوناسی جێندەریی و ئاراستەو خواستی سێکسیان جیاوازە لەو کەسانەی کە ئارەزویان بۆ ڕەگەزی بەرامبەر هەیەو نامۆنین بە نەریتە باوەکانی کۆمەڵگا دەبێت و دەتوانرێت بگۆڕدرێن. کاری گۆڕینی شوناسی جێندەریی و ئاراستەی سێکسی کە لە جیهاندا بەربڵاوەو خراپەو دەچێتە خانەی جیاکاری کردن. ڕەنگە ئەم جۆرە کارە ببێتە هۆی گۆڕینی ناخ و هەست و شوناس و ئارەزوەکان یان لەقاڵپدانی هەڵسوکەوتی کەسەکان وەک (چۆنیەتی سێکس کردن یان دەربڕینی جێندەری نەک شوناسی جێندەری و ئاراستەو خواستی سێکسی.)
ڕەنگە ئەم کارە مەترسی جدی دروست بکات لەسەر تەندروستی جەستەیی و دەروونی ئەو کەسانەی ئەم ڕاهێنانەیان لەسەر ئەنجام دەدرێ لەوانەش "خەمۆکی، بیری خۆکوشتن، دڵەڕاوکێ ، بەکارهێنانی ماددەی هۆشبەر، لەدەستدانی حەزو ئارەزوی سێکسی، خەوبینینی ترسناک، دڵەکزێ، ووشک بوونەوە، گۆشەگیری کۆمەڵایەتی، داڕمانی پەیوەندی کۆمەڵایەتی لەگەڵ خێزان و هاوڕێ و زیادبوونی تێوەگلان لە کاری سێکسی مەترسیدار." [217]
چواردە لەو کەسانەی چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا ووتیان دایک و باوکیان هەوڵی گۆڕینیان داون بۆ''ڕاست کردنەوەی'' ئاراستەو خواستی سێکسی و شوناسی جێندەریان. خەدیجەی ٣١ ساڵ کە ڕەگەزگۆڕێکی کچی خەڵکی بەغدایە ووتی:
دایکم ژنێکی ساردوسڕو توندوتیژبوو لەبەرامبەرم. چەندجارێک هەوڵی کوشتنی دام. خوشکەکانم پارێزگاریان لێ دەکردم. دایکم وایزانی نەخۆشی دەروونیم هەیەو کاتێک هەرزەکار بووم بردمی بۆ شێڵتەرێکی دەروونی هەرچەندە نەخۆشی دەرونیشم نەبوو. پزیشکەکانیش ئەوەیان پشتڕاست کردەوە کە نەخۆشی دەرونیم نیە. بردمی بۆلای چەند پزیشکێک کە ئەندرۆجینیان دامێ تا هۆڕمۆنی ''نێرینە''و کارەکتەری پیاوەتیم تێدا زیاد بکات و توکی جەستەم زیاد بکاو دەنگم گڕببێت. ئەو پزیشکانە چارەسەری لێدانی کارەباشیان بۆ بەکارهێنام و چەند داودەرمانێکیان پێدام کە گورچیلەکانمی توشی نەخۆشی کردو پێستمی زەردکرد. دایکم ڕقی لێم بوو، وایدەزانی نامۆم و شەرمەزاریم بۆیان و ناموسیانم لەکەدار کردووە.[218]
دانای ١٨ ساڵ کە ڕەگەزگۆڕێکی کوڕی خەڵکی نەجەفە ووتی لە ساڵی ٢٠١٧ وە دایک و باوکی هەوڵی گۆڕینی دەدەن. "بردیانم بۆ لای پزیشک بۆ چاکردنی هەڵسوکەوتی کوڕانەم. "چارەسەرەکە هیچ سوودی نەبوو بەڵام هەرکۆڵنادەن لە هەوڵدان."[219]
سەلامی ٢٦ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەیە ووتی، دایک و باوکی بردویانەتە لای شێخێک تا چارەسەری "هاوڕەگەزخوازیەکەی بکات کە لاشەی داگیرکردووە." ئەو ووتی، ''تا ئێستاش خەونی ناخۆش دەبینم.''[220]
ئادەلای ١٨ ساڵ کە ڕەگەزگۆڕێکی کچە بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت دایک و باوکی لە ساڵی ٢٠١٦وە تا کاتی نوسینی ئەم ڕاپۆرتە لە ٢٠٢١ ناچاریان کردووە بە وەرگرتنی چارەسەری هۆڕمۆنی. [221]
ڕەزانی تەمەن ٤١ ساڵ کە ڕەگەزگۆڕێکی ژنە لە بەسرە ووتی، "کاتێک گەنج بووم، دایک و باوکم دەیانبردم بۆ لای پزیشکی دەروونی چونکە وایاندەزانی نەخۆشی دەرونیم هەیە. تەنانەت جارێکیان پزیشکێک لە بەسرە بە دایک و باوکمی ووت نەخۆشی دەروونیم نیە و ئەوەی هەمە ناڕێکی هۆڕمۆنە، بەڵام بەردەوام ئەشکەنجەیان دەدام بەهۆی کۆڵنەدانیان."[222]
کاتێک یاسری ٢١ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی بەغدایە تەمەنی حەوت ساڵان دەبێت ئامۆزاکەی دەستدرێژی سێکسی دەکاتەسەر، ئەو ووتی. کاتێک ئامۆزاکەی دەیخاتە کۆمیەوە، یاسر هاوار دەکات و دایکی دەچێتە ژورەکە و دەیبینێ. باوکی کە پزیشکی دەروونیە دەیباتە تاقیگە بۆ پشکنینی ئاستی هۆڕمۆنی لەشی و پاشان دەست دەکات بە پێدانی هۆڕمۆنی نێرینە پێی بەبێ ئەوەی بە یاسر بڵێت، ئەو بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت. [223]
هەوڵی گۆڕینی جێندەرو ئاراستەی سێکسی بە تایبەت زیانی زیاترە کاتێک لەسەر منداڵان ئەنجام دەدرێت. بەپێی پەیمانامەی مافەکانی منداڵ، هەموو منداڵێک مافی ئەوەی هەیە "باشترین ستاندەردی تەندروستی" بۆ دابین بکرێ و دەبێت ئەم مافە بۆ هەموو منداڵێک دەستەبەر بکرێت بەبێ ڕەچاوکردنی ڕەگەز، ڕەنگ، سێکس، زمان، ئاین، پەیوەندی سیاسی یان بیروباوەڕی تر، ڕەسەنی نەتەوەیی، ئیتنیکی، کۆمەڵایەتی، هەبوونی کەسیی، شوێنی لە دایکبوون یان هەر دابەشکاریەکی تر. [224]دەبێت دەوڵەتان "هەموو ڕێوشوێنێکی گونجاو کاریگەر بگرنەبەر" لەپێناو نەهێشتنی ئەنجامدانی ئەو نەریتانەی کە زیان بە تەندروستی منداڵان دەگەیەنن و دەبێت[225] پارێزگاریان بکەن لە هەموو جۆرە "توندوتیژیەکی جەستەیی و دەروونی و بریندارکردنیان یان دەستدرێژی یان چارەسەری کەمتەرخەمانە و چارەسەری خراپ و ئیستغلال کردنیان."[226]
چارەسەری بەزۆرو بردن بۆ نەخۆشخانە بە پێچەوانەی خواستی کەسەکە واتە پێشێلکردنی مافە بنچینەییەکانی ئازادی لە ئەشکەنجەو مامەڵەی خراپ کە ئەوەش پێشێلکردنی یاسا نێودەوڵەتیەکانە وەک پەیمانامەی نێودەوڵەتی بۆ مافە مەدەنی و سیاسیەکان و پەیمانامەی دژ بە ئەشکەنجەو مامەڵەی خراپ و نامرۆییانە یان سزادان و مامەڵەی نەشیاو. [227]هەروەها پێشێلکاری پرەنسیپەکانی ئازادی لە ڕەزامەندیدان و زانیاری دەکات. نوێنەری تایبەت بۆ مافە تەندروستیەکان دەڵێت، "ڕەزامەندی تەواوی کەسەکە "مافێکی بنچینەیی دانەبڕاوە لە چوارچێوەی مافە تەندروستیەکان و ئازادی" هەروەها داوا لە دەوڵەتان دەکات کە ڕێگە نەدەن کەسێک لەبری کەسێکی تر بڕیاری تەندروستی بدات یان ڕەزامەندی نیشان بدات. [228]
هاوسەرگیری زرەمل
شەش کەسی سەربە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە هیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن باسیان لەوەکرد چۆن خێزانەکانیان ناچاریان کردوون بە هاوسەرگیری لەگەڵ ڕەگەزی پێچەوانە. هاوسەرگیری زۆرەملێ و هاوسەرگیری بە منداڵان پێشێلکاری مافەکانی مرۆڤە.[229] لەکاتێکدا یاسای باری کەسی عێراقی تەمەنی ١٨ ساڵ بە کەمترین تەمەنی هاوسەرگیری دیاری دەکات، بەڵام ڕێگە بە ١٥ ساڵ دەدات هاوسەرگیری بکات بەمەرجێک دادوەر پەسەندی بکات.[230] یاساکە هاوسەرگیری زۆرەملێ بە تاوان لەقەڵەم دەداو دەڵێت ئەوکەسانەی ناچاردەکرێن بە هاوسەرگیری زۆرەملێ دەتوانن سکاڵای یاسایی لای بەرپرسانی لێکۆڵەر پێشکەش بکەن. یاساکە سزای تا سێ ساڵ زیندانی بەسەر ئەندامی هەر خێزانێکدا دەسەپێنێت کە ئەندامێکی تری خێزانەکەیان ناچار دەکەن بە هاوسەرگیری زۆرەملێ و سزای تا ١٠ ساڵ زیندانی بۆ کەسێک کە ئەندامی خێزان نەبێت.[231] بەڵام تەنها لە حاڵەتێکدا بە هاوسەرگیری ناچاری لەقەڵەم دەدرێ ئەگەر دوو کەسەکە پێکەوە سێکسیان کردبێت. [232]کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە بە ناچاری هاوسەرگیریان پێکراوە دەترسن لە پێشکەشکردنی سکاڵا لەدژی خێزانەکانیان چونکە بەرپرسان نەک ڕەنگە پشتگیری داواکەیان نەکەن بەڵکو دەکرێت سزای زیاتریان بدەن.
ئەحمەدی ٢٦ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی شاری بەسرەیە ووتی کاتێک دایک و باوکی گومانی هاوڕەگەزخوازیان لێکرد لە تەمەنی ١٥ ساڵیدا زۆریان لێکرد هاوسەرگیری لەگەڵ کچێک بکات کە ئێستا پێکەوە شەش منداڵیان هەیە بەهۆی فشاری خێزانەکەیەوە. [233]
دانی تەمەن ١٨ ساڵ کە کوڕێکی ڕەگەزگۆڕی نەجەفە ووتی باوکی ناچاری کردووە بە هاوسەرگیری کردن لەگەڵ سێ پیاوی جیاواز: "هەرگیز هاوسەرگیریەکان سەری نەدەگرت، نازانم بۆ باوکم وازی نەدەهێنا."[234]
جومانەی تەمەن ٣٥ ساڵ کە ڕەگەزگۆڕێکی کچی بەسرەیە ووتی:
دایک و باوکم هەموو بڕیارێکیان بۆدام هەرلە قژ چاککردنم هەتا چۆنیەتی جلوبەرگ پۆشین و ژیانی ڕۆژانەم. زۆریان لێ کردم لە سەماوە هاوسەرگیری بکەم [شارێکی پارێزگای موسەنایە لە نێوان بەغداو بەسرە] بە ژنێک نەمدەناسی. دواتر چەندین ساڵمان لە دادگاو داوای یاسایی بەسەربرد لەبەرئەوەی داوای تەڵاقی کرد، بەڵام خێزانەکانمان ئەوەیان لاپەسەند نەبوو. هیچ کەسمان ئاسودە نەبوین بە هاوسەرگیریەکە. خێزانەکەم دەیانویست دڵنیام بکەنەوە کە چارەنوسی کەسێکی وەک من لە عێراق مردنە.[235]
لە کانوونی یەکەمی ٢٠١٩، مریەمی ٢١ ساڵ کە کجێکی هاوڕەگەزخوازی مێینەی خەڵکی بەغدایە هەوڵێکی دایک و باوکی ڕەت کردووە لە هاوسەرگیری زۆرەملێ بە ئامۆزاکەی، ئەو ووتی. باوکی تۆڵەی لێ دەکاتەوە بە دەستبەسەراگرتنی تەلەفۆن و پارەکانی و پاسپۆرتەکەی و ئامێرەکانی تری. پاش ئەوەی ئامۆزاکەی'' نهێنیەکەی'' مریەم لای خێزانەکەی ئاشکرا دەکات و دەڵێت هاوڕەگەزخوازە، باوکی قەدەغەی بەکارهێنانی ئینتەرنێت و چوونەدەرەوەی لەماڵەوە لێ دەکاو ناچاری دەکات بۆماوەی ساڵێک واز لەخوێندن بهێنێت،' ئەو بە هیومان ڕایتس ۆوچی ووت.[236]
نەدیرەی تەمەن ٢٧ ساڵ کە کچێکی هاوڕەگەزخوازی مێینەی خەڵکی حلەیە ووتی بەزۆر مارەیان بڕی بە پیاوێک. دایک و باوکی گومانیان لە ئاراستە و خواستی سێکسی هەبوو بۆیە بەزۆر ناچاریان کردووە هاوسەرگیری بکات. [237]
کاریگەریەکانی بە ئامانج کردن و شەرمەزاری
هەریەک لەو کەسانەی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە هیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن ووتیان لەسەر شەقامەکان ڕوبەڕوی هەراسانکردن بونەتەوە، لە هەراسانکردنی زارەکیەوە بۆ هێرش کردنەسەریان بە چەک. نەبوونی میکانیزمی یاسایی بۆ پارێزگاری لێکردنیان لە جیاکاری و سیستمێکی متمانە پێکراو لە پێشکەش کردنی سکاڵای یاسایی، توانی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینەی سنوردارکردووە لە گەڕان و چوونەدەرەوەو بێ هیوای کردون لە هەوڵی بەدەستهێنانی مافە یاساییەکانیان لەکاتی ڕوبەڕوبونەوەی توندوتیژی.
هەموو ئەوانەی، جگە لە یەکێکیان، هیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن ووتیان سانسۆرو چاودێری دەخەنە سەرخۆیان لەکاتی کاردانەوە و قسەکردن لەگەڵ هێزە ئەمنیەکان و لەترسی دەستگیرکردن و بە ئامانج کردنیان لەلایەن گروپە چەکدارەکان. ئەوانەی نەیاندەویست شوناسیان بشارنەوە یان قورس بوو بۆیان شوناسیان بشارنەوە باسیان لە جۆرێک لە خۆبەندکردن لە ماڵەکانیان کرد وەک نەچوونە دەرەوە لە ترسی هاراسان کردنیان یان ڕاگرتنیان لە بازگەکان یان کردنە ئامانجیان لەلایەن گروپە چەکدارەکان.
شازدە لەو کەسانەی چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کرا ووتیان لانی کەم لە جارێک هەوڵی خۆکوشتنیان داوە چونکە هیوایان بە ژیان نەماوە.
"دەترسم بمدۆزنەوە": خۆبەندکردن و سانسۆر
چل و چوار کەس لەوانەی هیومان ڕایتس ۆوچ چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردن ووتیان دەترسن ماڵەکانیان جێبهێڵن چونکە ڕەنگە لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە بکرێنە ئامانج و لەلایەن هێزە ئەمنیەکانەوە سوکایەتیان پێ بکرێت یان لەبەر شەرمەزاریی.
سامی تەمەن ٢٣ ساڵ کە هاوڕەگەزخوازێکی نێرینەی نەجەفە ووتی دەترسێت ماڵەکەی جێبهێڵێ لەبەرئەوەی لەئۆنلاین لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە کراوەتە ئامانج. سامی ووتی لەدوای هەڕەشەکانەوە هەرگیز نەچوەتەدەرەوەو هەرکاتێک لەدەرگا دەدرێت یان ئۆتۆمبێلێک لە ناکاو لەبەردەمی دەوەستێت زۆر دەترسێت. ئەو ووتی، "دەترسم بێن و بمکوژن."[238]
عەلای تەمەن ٢٣ ساڵ کە کوڕێکی جوت ڕەگەزخوازی بەغدایە ووتی:
لەساڵی ٢٠٢٠ چەند وێنەیەکم پۆست کردو ووتم دەبێت بەشێوازێکی باشترو ووردتر مامەڵە لەگەڵ بابەتی جیاوازی جێندەر بکرێت و کەسانی سەربە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە نەکوژرێن. لەدوای ئەو کۆمێنتە هەڕەشە لەدوای هەڕەشە دەهات. دەترسم بمدۆزنەوە بۆیە هەرگیز ناچمە دەرەوە.[239]
عەلا ووتی لە ساڵی ٢٠١٢ لە هەوڵێکی کوشتن ڕزگاری بوو کاتێک چەند کەسێکی نەناسراو لە ئۆتۆمبێلێکی جام ڕەشی بێ ژمارەدا تەقەیان لێ کرد لەناو تەکسیەکدا. لەساڵی ٢٠٢٠، هەڕەشەیەکی لێکرا تووشی دڵەڕاوکێیەکی زۆری کرد. ئەو ووتیشی:
دوو ساڵ لەمەوبەر مامم مرد. لەساڵی ٢٠٢٠ نامەیەکیم بۆ هات تێیدا هاتبوو ئەگەر سەردانی بەغداد بکەم، بە چارەنوسی مامم دەچم. دەربارەی ئەم ڕوداو ەو هەڕەشەی کوشتنەکەمم بە بەدایکم ووتی [کە لە باوکم جیابوەتەوە]. لەوکاتەدا، ئاڵای پەلکەزێڕینەم لە پرۆفایلی ئینستیگرامەکەمدا هەبوو بۆیە جنێوو قسەی نەشیاوی زۆرم بۆ دەهات. دایکم ووتی بۆچی ئەم هەڕەشانەم لێ دەکرێت پێم گووت بەهۆی ئاراستە وخواستی سێکسیمەوەیە. بوو بەشەڕمان و ووتی هاوڕەگەزخوازو کافرم و بۆماوەیەکی کەم هاوارم کرد بەسەریداو پاشان هێوربومەوە و چومە چێشتخانەکەو چەقۆیەکم هەڵگرت لەخۆمی بدەم. زانیم ئەم شتانە چەندە کاریگەریان لەسەرم هەیە بۆیە چوومە ژێر چاودێری دەروونی تا هێمن ببمەوە.[240]
نەدیرەی تەمەن ٢٧ ساڵ کە کچێکی هاوڕەگەزخوازی مێینەی خەڵکی حللەیە ووتی:
خۆزگە بمتوانیایە خێزانیک لە عێراق پێکبهێنم، بەڵام ناتوانم. دەبێت سانسۆر بخەمەسەر خۆم تاوەکو لەناو نەچم. هەڵسوکەوتی ڕۆژانەم کاردانەوەی ناخم نیە. ناتوانم ژووان بکەم. ناتوانم بەوشێوەیە جلوبەرگ بپۆشم کە دەمەوێت. ناتوانم خۆم دەرببڕم و خۆشەویستی دەربڕم. ئەگەر شتێک پۆست بکەم لە تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان پشتگیری بێت لە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە هێرشم دەکرێتەسەر. ئەگەر ئاراستە و خواستی سێکسیم ڕابگەیەنم، دەکوژرێم. [241]
"ژیانی گۆشەگیری": هێرشی سەر شەقام لەلایەن خەڵکی ئاسایی
سەلیمی ٢٠ ساڵ کە کوڕێکی هاوڕەگەزخوازی نێرینەی بەغدایە ووتی لەسەر شەقام و لەلایەن چەند کەسێکەوە بە چەقۆ لە گەدەیی درا لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٩. ئەو ووتی:
لەکاتی خۆپیشاندانەکانی ٢٠١٩، بە تەنها پێ دەڕۆیشتم لەنزیک جێشتخانەی میساقی بەغدا و کەسێک هاواری کرد، 'سەیری ئەم هاوڕەگەزبازە،" بەڵام هیچم نەگوت بەردەوام ڕۆیشتم. دووبارە هەمان شتی ووت و ئینجا دەست کرا بە لێدان لەسەرم بۆماوەی شەش کاتژمێر خوێنم لێچوو. بە چەقۆ لە گەدەیان دام و لەسەر شەقامەکە جێیان هێشتم. تەلەفۆنم بۆ ئەو هاوڕێیەم کرد کە بڕیاربوو چاوم پێی بکەوێت لە مەیدانی خۆپیشاندان و پێم گووت چەقۆم لێدراوە بەڵام پێم نەگوت لەبەرئەوە بووە کە هاوڕەگەزخوازم. هاوڕێکەم هات و بردمی بۆ نەخۆشخانەی شێخ زەید. یەکەم جار نەیانویست چارەسەرم بۆ بکەن، بەڵام هاوڕێکەم قەناعەتی پێ کردن.[242]
ئیحسانی تەمەن ١٩ ساڵ کە هاوڕەگەزخوازێکی نێرینەی خەڵکی بەغدایە ووتی:
لە تشرینی دووەمی ٢٠٢٠، لە پارکی زەهرا بووم و کراسێکی یەخە کراوەم لەبەردابوو، کەسێک کە جل و بەرگی پۆلیسی لەبەرنەبوو ووتی دەبێت قۆپچەی کراسەکەم داخەم. وابزانم ئەفسەری ئەمنی پارکەکە بوو. پێم گووت ''دەتەوێ دەرپێ کورتەکەشم ببینی؟'' بردمی بۆ ژووری پۆلیسەکان لە تەنیشت بازگەی چونەناوەوەی پارکەکەو دەرگاکەی داخست و بە زارەکی و جەستەیی دەستدرێژی سێکسی کردە سەرم. دەستم بەگریان کرد ئینجا وازی لێ هێنام. پاشان داوای ژمارەی تەلەفۆنەکەمی کرد. ئەو ڕوداوە زۆر کاریگەری لەسەرم هەبوو، دوای ئەو ڕوداوە ووتم دەبێت بەجۆرێک جل بپۆشم کە شیاو بێت لە کۆمەڵگاو ئەکاونتەکانی تۆڕەکۆمەڵایەتیەکانم سڕیەوەو خۆم گۆشەگیرکرد.[243]
پاپەندی عێراق بە یاسا نێودەوڵەتیەکان
حکومەتی عێراق پابەندیی هەیە بەپێی یاسا نێودەوڵەتیەکانی مافەکانی مرۆڤ. شکستی بەرپرسانی عێراقی لە گرتنەبەری ڕێوشوێنی تووند لەدژی پێشێلکاری مافەکانی مرۆڤ لە دامەزراوەکانی و ناو هێزە ئەمنیەکان پێشێلکاری یاسا نێودەوڵەتیەکان و ئەو پەیمانامانەیە کە عێراق واژوی کردووە. یاساکان پێویستی دەکەن لەسەر دەوڵەتان لێپرسینەوە لە پێشێلکاریە جدیەکانی مافی مرۆڤ بکەن لەڕێگەی ئەنجامدانی لێکۆڵینەوەی تێروتەسەل و بێلایەن و خێرا لە هەموو پێشێلکاریەکی مافەکانی مرۆڤ و دڵنیایی بدەن لە دەستگیرکردن و دادگایکردن و سزادانی ئەو کەسانەی بەرپرسیارن لە دەستگیرکردنی هەڕەمەکی و ئەنجامدانی ئەو تاوانانەی کاریگەریان دەبێت لەسەر مافی خەڵک بۆ ژیان و ئازادی.[244]
پەیماننامە نێودەوڵەتیەکان کە عێراق ئەندامە تێیدا پێویستی دەکات لەسەر دەوڵەتان هەستن بە ڕێگریکردن لە پێشێلکاریە گەورەکانی مافی مرۆڤ و لێکۆڵینەوەو لێپرسینەوەو سزادانی ئەوانەی لەپشت ئەنجامدانی توندوتیژیەوەن، لەبری ئەوە هەستن بە پارێزگاریکردن لە مافی یاسایی قوربانیەکان و قەرەبووکردنەوەیان.[245] لەگەڵ بەرجەستەکردنی مافی قوربانیان بۆ دادپەروەری و پێدانی زانیاری و قەرەبووکردنەوەیان.[246]
لە دیارترین ئەو پەیمانامە نێودەوڵەتیەکانەی عێراق واژووی کردووە بریتیە لە پەیماننامەی نێودەوڵەتی بۆ مافە مەدەنی و سیاسیەکان و عێراق لە ساڵی ١٩٧١ بووە ئەندام تێیدا. بەندەکانی ئەم پەیمانامەیە بەرپرسانی ئەمنی و حکومی عێراقی ناچار دەکات لە هەنگاونان بۆ جێبەجێکردنی بەندەکانی ئەم پەیمانامە. [247]
مافی ژیان و ئاسایش
ماددەی شەشی بڕگەی یەکی پەیماننامەی نێودەوڵەتی بۆ مافە مەدەنی و سیاسیەکان دەڵێت "ژیان مافی بنەڕەتی هەموو مرۆڤێکەو دەبێت بە یاسا پارێزگاری لێبکرێت.[248] ماددەی ٩ی پەیماننامەی نێودەوڵەتی بۆ مافە مەدەنی و سیاسیەکان دەڵێت، "دەبێت هەموو مرۆڤێک مافی ئازادی و ئاسایشی هەبێت."[249] بەهەمان شێوە، ماددەی ٥ی بەندەکانی عەرەبی بۆ مافەکانی مرۆڤ کە لە ساڵی ١٩٩٤ لەلایەن ئەنجومەنی کۆمکاری عەرەبیەوە تێپەڕێندرا و عێراق ئەندامە تێیدا دەڵێت "دەبێت هەموو مرۆڤێک مافی ژیان و ئازادی و ئاسایشی هەبێت. دەبێت بە یاسا پارێزگاری لەم مافانە بکرێت.'' [250]بەپێی مافە دەستنیشانکراوەکانی ناو ئەم بەندانە دەبێت دەسەڵاتدارانی عێراقی هەڕەشەی زانراو بۆسەر ژیان و ئازادی خەڵکانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتیان پشتگوێ نەخەن و ڕێوشوێنی گونجاو بگرنە بەر لەپێناو پارێزگاری کردنیان. پەیمانامەکە لەسەر دەسەڵاتدارانی پێویست دەکات هەستن بە گرتنەبەری ڕێوشوێنی گونجاو لەو شوێنەی کە هەڕەشەیەکی ڕوون و ئاشکرا هەیە لەدژی خەڵک و گروپێکی دیاریکراو. هەروەها پەیمانامەکان لەسەر بەرپرسانی دەوڵەتی پێویست دەکات هەستن بە ئەنجامدانی لێکۆڵینەوەی خێراو بەپەلەو کاریگەر لەو تاوانانەی کە دەچنە خانەی هەڕەشە بۆسەر مافی ژیانی خەڵک و تاوانباران بدۆزنەوەو سزایان بدەن.
کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان کە ئەرکی شیکارکردنی بەندەکانی پەیماننامەی نێودەوڵەتی بۆ مافە مەدەنی و سیاسیەکانە لەگەڵ چاودێریکردنی دەوڵەتان لە پاپەندبوون بە بەندەکانی پەیمانامەکە چەندین جارو چەندین ووڵاتی تاوانبار کردووە بە پێشێلکردنی بەندەکانی ماددەی ٩ی پەیمانامەکە هەرکاتێک هەنگاوی پێویستیان نەگرتبێتەبەر بۆ پارێزگاریکردنی خەڵک لە هەڕەشەی کوشتنی بەردەوام. هەروەها کۆمسیۆنەکە ڕەخنەی لەو ووڵاتانە گرتووە کە شکستیان هێناوە لە پارێزگاری کردنی خەڵک لە توندوتیژی لەسەر بنەمای شوناسی جێندەریی و ئاراستەو خواستی سێکسی.[251]
پارێزگاریکردن لە ئەشکەنجەدان و مامەڵەی نامرۆیی و نەشیاو
لە ماددەی ٧ و ١٠ی پەیماننامەی نێودەوڵەتی بۆ مافە مەدەنی و سیاسیەکان هەموو جۆرە ئەشکەنجەو مامەڵەیەکی نامرۆیی قەدەغە کراوە.[252] عێراق ئەندامە لە پەیمانامەی نێودەوڵەتی دژبە ئەشکەنجە و مامەڵەی نامرۆیی (ناسراوە بە پەیمانامەی دژبە ئەشکەنجە). بڕگەکانی ناو بەندەکانی عەرەبی لەسەر مافەکانی مرۆڤ دەڵێت "دەبێت دەوڵەتانی ئەندام پارێزگاری خەڵکانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتیان بکەن لە ئەشکەنجەی جەستەیی و دەروونی یان مامەڵەی نامرۆیی و نەشیاو." دەبێت هەستن بە گرتنەبەری ڕێوشوێنی کاریگەر بۆ ڕێگریکردن لە ئەنجامدان یان بەشداریکردن لە هەرکارێکی لەم جۆرەو بە تاوان لەقەڵەمی بدەن.[253]
پەیماننامەی نێودەوڵەتی بۆ مافە مەدەنی و سیاسیەکان و پەیمانامەی دژبە ئەشکەنجە بە ووردیی ئەوە دەخەنەڕوو کە دەبێت دەوڵەتان چی بکەن بۆ ڕێگری کردن لەم تاوانانە، وەک ئەنجامدانی لێکۆڵینەوەو گرتنەبەری ڕێکاری یاسایی و لێپرسینەوەی خێرا وبەپەلە کاتێک توندوتیژی و تاوانێک ئەنجامدەدرێت.[254] کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتوەکان بەڕوونی ئاماژەی بەوەکردووە کە ئەرکی پاراستنی خەڵک لە مامەڵەی نامرۆیی تەنها لەو کاتەدا نیە کەلەلایەن بەرپرسانی دەوڵەتەوە ئەنجامدەدرێت، بەڵکو هەموو ئەو تاوان و توندوتیژیانەش دەگرێتەوە کە لەلایەن خەڵکانی ناحکومی ئەنجامدەدرێت، وەک ئەو توندوتیژیانەی کە لەلایەن ئەکتەرە نادەوڵەتیەکانی وەکو گروپە چەکدارەکان و ئەندامانی خێزان (توندوتیژی خێزانی) ئەنجامدەدرێت .[255]
مافە بنچینەییەکان و جیاکاری نەکردن
ماددەی ٢ی پەیماننامەی نێودەوڵەتی بۆ مافە مەدەنی و سیاسیەکان دەڵێت پێویستە ووڵاتانی ئەندام ''دڵنیایی بدەن لە بەرجەستەکردنی هەموو ئەو مافانەی لە پەیمانامەکەدا هاتووە بۆ خەڵکانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتیان بەبێ هیچ جیاکاریەک.''[256] ماددەی ٢٦ گەرەنتی ئەوە دەدات کە ''مافی هەمووان لەبەردەم یاسا یەکسانەو دەبێت یاسا بەبێ هیچ جیاکاری کردنێک بە یەکسانی پارێزگاری لەهەموو مرۆڤەکان بکات.'' کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتوەکان لە چەندین شوێندا بەڕوونی دەڵێت، بەپێی بڕگەکانی ئەم ماددەیە نابێت جیاکاری لەدژی هیچ کەسێک بکرێت لەسەر بنەمای ئاراستەو خواستی سێکسی. نایەکسانی لەدەستەبەرکردنی دادپەروەری بۆ هەمووان و نایەکسانی لە پارێزگاریکردن لێیان لەڕووی یاساوە لە یاسا نێودەوڵەتیەکاندا قەدەغەکراوە. [257]
پەیمانامەی نێودەوڵەتی بۆ مافە مەدەنی و سیاسیەکان جەخت دەکاتەوە لە مافی تایبەتمەندی کەسی (ماددەی ١٧)، ئازادی ڕادەربڕین لە (ماددەی ١٩) و ئازادی گردبونەووە لە (ماددەی ٢١).[258] دەبێت هەموو تاکێک مافی ئەوەی هەبێت بەبێ ترس و هەراسان کردن و لێدان جێژ لە ژیانی سۆزداری خۆی وەبرگرێ بەهێمنی و بتوانن هەستی خۆیان دەربڕن و بتوانن بە ئازادی هاتوچۆ بکەن و بە ئازادی ژوان بکەن لە شوێنی گشتیدا. [259] دەبێت ڕێگری بکرێت لە سزادانی خەڵک بەهۆی پەیڕەوکردنی ئەم مافانە و لەبری ئەوە سزای ئەوانە بدرێت کە هەوڵی بەرتەسک کردنەوەی ئەم مافانە دەدەن.[260]
پرەنسیپەکانی یۆگیاکارتا لەسەر جێبەجێ کردنی ئەو یاسا نێودەوڵەتیانەی پەیوەندیان بە بابەتی ئاراستەی سێکسی و شوناسی جێندەرییەوە هەیە لەساڵی ٢٠٠٦ تێپەڕێندراوە؛ بریتیە لە کۆمەڵێک پرەنسیپ بەکاردەهێنرێت بۆ لێکدانەوەی یاسا نێودەوڵەتیەکانی مافەکانی مرۆڤ لەسەر ئاراستەی سێکسی و شوناسی جێندەریی و داوا لە ووڵاتان دەکات پارێزگاری لە مەفەکانی مرۆڤی هەموو تاکێک بکەن بەبێ جیاکاری لەسەر بنەمای شوناسی جێندەریی و ئاراستەی سێکسی.[261] پرەنسیپەکانی یۆگیاکارتا (+١٠) لێکدانەوەکە فراوانتر دەکات تا دەوڵەتان دڵنیایی بدەن لە بەرجەستەکردنی مافی یاسایی تاک (پرەنسیپی ٣١) و مافی ئازادی لە تاوانبارکردن (پرەنسیپی ٣٣). [262]پرەنسیپەکانی یۆگیاکارتا و یۆگیاکارتا (+١٠) داوا لە ووڵاتان دەکات گۆڕانکاری لە یاساکانیان بکەن بەجۆرێک هاوتا بێت لەگەڵ بڕگەکانی ئەم پەنسیپانە لەپێناو نەهێشتنی هەموو جۆرە جیاکاریەک چ گشتی بێت یان تایبەتی. [263]
پێشنیازەکان
بۆ هێزەکانی سەربە حەشدی شەعبی وەک عەسائب اهل الحق و عتابات و کتائب الحزب اللە و ڕەبیع اللە و سرایا السلام (کە پێشتر بە سوپای مهدی ناسرابوو) – هەروەها بۆ هێزەکانی ئاسایشی هەرێمی کوردستان.
- کۆتایی بهێنن بە هێرشەکانتان و بەئامانج کردنی ئەو کەسانەی کە نامۆن بە نەریتە پیاوسالاری و جێندەرە باوەکانەوە، یان ئەوانەی گومانی ئەنجامدانی سێکسی هاوڕەگەزییان لێدەکرێت. هەروەها هەستن بە سەرکۆنەکردنی توندوتیژی لەدژی ئەم کەسانە بۆ ڕای گشتی.
بۆ بەرپرسانی حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان
- هەستن بە لێکۆڵینەوەکردن لە سکاڵا و توندوتیژییەکانی تر لە دژی ئەم کەسانە کە لایەن گروپە چەکدارەکانەوە لێیان کراوە بەهۆی ئاراستەی سێکسیی، شوناس و دەربڕینی جێندەریی و سزای تاوانباران بدەن.
- لێکۆڵینەوەکردن و گرتنەبەری ڕێکاری یاسایی تەواو لە ڕوداوەکانی کوشتن و ئەشکەنجەو مامەڵەی خراپ لەدژی ئەو کەسانەی کراونەتە ئامانج بەهۆی بەهۆی ئاراستەی جێندەری و سێکسیی کە نامۆیە بە نەریتە باوەکان و لێپرسینەوەکردن لە تاوانبارن.
- لێکۆڵینەوەکردن لە تێوەگلانی هێزە ئەمنیەکان لە توندوتیژیەکانی دژی ئەم کەسانە لەسەر بنەمای ئاراستەی سێکسی و شوناس و دەربڕینی جێندەریی. ئەگەر کرا، ڕاستەوخۆ ڕوبەڕوی هێزە چەکدارەکان ببنەوە بۆ وەستانی ئەم توندوتیژیانە.
- سەرکۆنەکردنی هەموو ئەم توندوتیژیانە بۆ ڕای گشتی.
- دامەزراندنی میکانیزم بۆ پارێزگاری لە قوربانیانی توندوتیژیەکان و ڕاهێنانی هێزە ئەمنیەکان لەسەر پاراستنی مافەکانی مرۆڤ لەسەر بنەمای ئاراستەی سێکسیی و شوناس و دەربڕینی جێندەریی.
- لێکۆڵینەوەکردن لەهەموو سکاڵایەکی ئەنجامدانی توندوتیژی لەلایەن هێزە ئەمنیەکان و پۆلیس، بەو سکاڵانەشەوە کە تۆمەتی توندوتیژی دەدەنە پاڵ ئەم هێزانە لەدژی کەسێک بەهۆی ئاراستەی سێکسیی و شوناس و دەربڕینی جێندەریی و گرتنبەری ڕێوشوێنی گونجاو بۆ لێپرسینەوە لە بەرپرسیارانی ئەم توندوتیژیانە.
- لێکۆڵینەوەکردن لە هەموو ئەو بەرپرسانەی وەزارەتی ناوخۆ کە تێوەدەگلێن لە کاری نایاسایی وەک ئەشکەنجەو دەستدرێژی و لێدان و سزادانیان.
- گرتنەبەری هەموو ڕێوشوێنێکی گونجاو بۆ کۆتایی هێنان بە ئەشکەنجەو مامەڵەی خراپ و بێسەروشوێن کردن و کوشتن و ئەنجامدانی توندوتیژی لەسەر بنەمای ئاراستەی سێکسیی و شوناس و دەربڕینی جێندەریی و قەرەبووکردنەوەی خێزانی قوربانیانی کوشتنی نایاسایی و ئەوانەی ڕوبەڕوی توندوتیژی جدی بونەتەوە.
- دڵنیایی دان لەوەی هیچ قوربانیەکی توندوتیژی و تاوان بێبەش ناکرێ لە هاوکاری و دەستگیرو هەراسان ناکرێ لەسەر بنەمای ئاراستەی سێکسیی و شوناسیی جێندەریی و پارێزگاریکردن لە مافی ئەم کەسانە لەکاتی پێشکەشکردنی سکاڵای تاوان بەبێ ئەوەی خۆیان ڕوبەڕوی مەترسی دەستگیرکردن ببنەوە.
- تەبەنی کردنی پێناسەیەکی فراوانتر بۆ ئەتککردن لە یاسای سزادانی عێراقی چونکە ئەو پێناسەیەی ئێستا هەیە کە ووشەی وەک "پیاکردنی سێکسی" و "ڕازیبوون" بەکاردەهێنێ تەواو نیەو دەبێت گۆڕانکاری تێدا بکرێ بەشێوەیەک هاوتا بێت لەگەڵ ستاندەردە نێودەوڵەتیەکان و ئەو پێناسەیەی لە یاساکانی تاوانی نێودەوڵەتیدا هەیە کە تێیدا چەندین جۆری پیاکردن و چەندین کاری تر بە ئەتککردن لەقەڵەم دەدا.
- تەمەنی هاوسەرگیری بەشێوەیەکی ڕوون دیاری بکرێت بۆ لانی کەم ١٨ ساڵ بۆ کوڕان و کچان و لابردنی ئەو مەرجانەی دانراوە بۆ هاوسەرگیری کردنی خوار تەمەن ١٨ساڵ. دڵنیایی دان لەوەی ئەو کەسانەی بەزۆر هاوسەرگیریان پێکراوە بتوانن هاوسەرگیریەکەیان هەڵبوەشێننەوە تەنانەت دوای جووت بوونیش.
- خۆبەدورگرتن لە هاندان و ورژاندنی ئەو گوتارو دیبەیتانەی هانی گۆڕینی جێندەرو ئاراستەی سێکسیی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزەڕینە دەدەن و بەئاشکرا سەرکۆنەی ئەو جۆرە گوتارانە بکەن.
- گرتنەبەری ڕێوشوێن لەدژی ئەو کەسانەی بە لێدوانەکانیان هانی توندوتیژی لەدژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە دەدەن ئەگەر لە ئۆنلاین بێت یان لە شوێنەکانی تر.
- ئەنجامدانی هەڵمەتی هۆشیارکردنەوە بۆ کۆتای هێنان لە بەسوک تەماشاکردنی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لەلایەن کۆمەڵگاوە و کار لەگەڵ وەزارەتەکان، دامەزراوە حکومیەکان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بکەن بۆ هۆشیاکردنەوەی خەڵک لە ڕێزگرتنی مافەکانی خەڵکانی جیاواز لە خۆیان لەڕووی جێندەرەوە.
- دڵنیایدان لە دابینکردنی وانەی فێرکاریی سێکسیی گونجاو لەگەڵ تەمەندا لەسەرجەم ئاستەکانی خوێندندا و لەوانەکاندا باس لە هەمەجۆری جێندەرو ئاراستەکانی سێکسی بکرێت. دابینکردنی بوجە بۆ ڕاهێنان بە مامۆستایان و کارگێڕەکان تابتوانن بەشێوەیەکی تێروتەسەل ئەم وانە فێرکاریە سێکسییانە پێشکەش بکەن.
بۆ بەرپرسانی دەسەڵاتی یاسادانانی حکوومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان
- هەنگاوی پێویست بنرێت بۆ تێپەڕاندنی یاسای دژی توندوتیژی خێزانی و دەستبەجێ پێداچونەوەکردن بە پرۆژە یاساکە بۆ دڵنیابوون لەوەی بڕگەکانی هاوتایە لەگەڵ ستاندەردە نێودەوڵەتیەکان و تێپەڕاندنی بەبێ دواکەوتن.
- تێپەڕاندنی یاسایەکی تێروتەسەلی دژ بە جیاکاری کە ڕێگری بکات لە جیاکاری کردن لەبەرامبەر خەڵک لەسەر بنەمای جێندەریی، سێکسی، شوناسی جێندەریی و ئاراستەی سێکسیی و تێیدا ڕێوشوێنی کاریگەر دیاری بکرێ بۆ دەستنیشان کردن و چارەسەرکردنی ئەم جۆرە جیاکاریە.
- هەڵوەشاندنەوەی ماددەی ٤١(١) یاسای سزادان کە ماف بە مێرد دەدات ''سزای'' ژنەکەی بدات و دایک و باک سزای منداڵەکانیان بدەن ئەگەر گوێڕایەڵ نەبوون ''لەو مەودایەی کە ڕێگەپێدراوە لە لایەن یاسا یان نەریتەکانەوە''
- هەڵوەشاندنەوەی ماددەکانی ١٢٨ و ٤٠٩ ی یاسای سزادانی عێراقی کە ئەنجامدانی تاوان بەمەبەستی ''پارێزگاری لە شەرەف'' وەک بیانویەک بەکاردەهێنرێت بۆ کەمکردنەوەی سزای یاسای ئەو کەسانەی کە ژنەکانیان دەکوژن یان بریندار دەکەن ئەگەر لەکاتی زیناکردندا بیانگرن یان ئەگەر خزمێکی ژنیان بگرن لەکاتی سێکس کردن لەدەرەوەی هاوسەرگیری.
- هەڵوەشاندنەوەی ماددەی ٣٩٨ی یاسای سزادان کە ڕێگە بە تاوانبارانی ئەتککردن و دەستدرێژی سێکسی دەدا لە دەست یاسا رزگاریان بێت یان سزاکانیان پوچەڵ بکرێتەوە ئەگەر هاوسەرگیری لەگەڵ قوربانیەکە بکەن.
- پێداچونەوە کردن بە چەند ماددەیەکی ناڕوونی یاسای سزادان وەک پەرگرافەکانی ٢٠٠(٢)ی ماددەکانی ٤٠١، ٤٠٢، ٥٠١ و ٥٠٢ کە کە ڕێگە بە دەستگیرکردنی هەڕەمەکی و هەراسانکردنی خەڵک بەهۆی ئاڕاستەی سێکسیی، دەربڕین و شوناسی جێندەریی یان دەکرێت بەکاربهێنرێت بۆ ڕێگریکردن لە ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی لە گفتوگۆکردن لەسەر ئەو بابەتانەی ڕێگەپێدراو نین لە کۆمەڵگەدا و بەشەرمەزاری لەقەڵم دەدرێن. ئەم ماددانە یان هەڵبوەشێنرێنەوە یان گۆڕانکاریان تێدا بکرێت یان دڵنیابن لەوەی بەشێوەیەکی هەڕەمەکی جێبەجێ نەکرێن بۆ ئەنجامدانی جیکاری لەدژی خەڵک کە پێچەوانەی یاسا نێودەوڵەتیەکانە.
بۆ وەزارەتی ناوخۆی عێراق
- دڵنیایی دان لەوەی هێزە ئەمنیەکان ڕێز لە ماف و شوناسی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە دەگرن لە بازگەکان و بنکەکانی پۆلیس، خۆبەدورگرتن لە هەراسان کردنیان لەسەر بنەمای ئاڕاستەی سێکسیی، شوناسی جێندەریی و دەربڕین.
- دڵنیایی دان لەوەی دەستگیرکراوان، بە کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینەشەوە، ئاگادار دەکرێنەوە لە میکانیزمی پێشکەش کردنی سکاڵاو هەروەها سکاڵاکانیان بەنهێنی دەپارێزرێ و بەبێ دواکەوتن و لە پرۆسەیەکی شەفافدا و هەروەها دەستگیرکراوان دەتوانن سکڵای یاسایی پێشکەش بکەن بەبێ ترسی تۆڵەکردنەوە لێیان.
- دڵنیایی دان لەوەی بەرپرسانی هێزە ئەمنیەکان کۆتایی دەهێنن بە ناچارکردنی خەڵک بە واژوکردنی بەڵێنامە کە گوایە بەرپرسانی ئەمنی هیچ مامەڵەیەکی خراپیان لەگەڵ نەکردون لەکاتی دەستگیرکردن و بەندکردنیانداو ڕای گشتی ئاگادارکەنەوە لەوەی کە ئەم بەڵێنامانە دروست نین و لەدژی ئەوکەسانە بەکارناهێنرێن کە سکاڵای یاساییان هەیە.
- لێپرسینەوە لەگەڵ ئەو بەرپرسە ئەمنیانەی پێشێلی یاساکانی تایبەت بە چاودێریکردن و پشکنینی هەڕەمەکی و پێشێلی تایبەتمەندێتی کەسی بەشێوەیەکی نایاسایی دەکەن.
- ڕێگری بکرێت لە هێزە ئەمنیەکان لە پرسیارکردن لە ئاڕاستەی سێکسیی و شوناسی جێندەریی ئەو کەسانەی سکاڵا پێشکەش دەکەن.
- ڕێگەدان بە گروپ و ڕێکخراوەکان بۆ ئەنجامدانی کارەکانیان لە چوارچێوەی داکۆکی لە مافەکانی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە بەبێ دەستتێوەردانی فەرمی و تۆقاندنیان.
بۆ یۆنامی
- هاوکاری بکەن لە چاکسازی یاسایی لە عێراق بەشێوەیەک هاوتا بێت لەگەڵ ستاندەردە نێودەوڵەتیەکانی مافی مرۆڤ، بەوانەشەوە کە پەیوەندی بە ئاڕاستەی سێکسیی و شوناسی جێندەرییەوە هەیە.
بۆ کۆمسیۆنی باڵای پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان
- بە پشت بەستن بە دەرئەنجامەکانی ڕاپۆرتەکەی ساڵی ٢٠١٩ کە لەگەڵ یۆنامی ئەنجامدرا لەسەر چەوسانەوەی خەڵک لەسەر بنەمای ئاڕاستەی سێکسیی و شوناسی جێندەریی لەگەڵ ڕەچاوکردنی کەیسەکانی توندوتیژی لەدژی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە عێراق کە لەم ڕاپۆرتەدا بە دۆکیومێنت کراوە، داواتان لێدەکەین هەستن بە هاوکاریکردنی کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە چ لەدەرەوەی ووڵات و چ لەناو ووڵات بۆ نیشتەجێ بوونیان لە ووڵاتانی سێیەم بەرێگەیەکی یاسایی و سەلامەت چونکە پەنابەرانی سەر بە کۆمەڵەکە لە ووڵاتانەی ناوچەکە کە پەنابەرن تێیدا لەپێناو گەیشتن بە ووڵاتانی سێیەم ڕوبەڕوی مەترسی دەبنەوە.
بۆ ئەو ووڵاتانەی پەنابەرانی عێراقی لێیە
- بە ناسینەوەی ئەو ڕاستیەی کە پەنابەرانی عێراقیی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە مەترسیدان و ڕوبەڕوی نادادپەروەرییەکی زۆر دەبنەوە لەلایەن کۆمەڵگەی ووڵاتانی ناوچەکە، تکایە پرۆسەی نێشتەجێبوونیان بۆ ووڵاتانی سێیەم خێرا بکەن.
- دڵنیایی بدەن لەوەی هیچ پەنابەرێکی عێراقی بەزۆر نانێردرێتەوە بۆ ووڵاتەکەی چ لە سەرسنوور بە ڕێگریکردنیان لە چوونە ناوەوەی ووڵاتەکە یان ناچارکردنیان لە بەجێهێشتنی ئەو ووڵاتەی تێیدان.
- خێرا کردنی پرۆسەی نیشتەجێ بوونی ئەو پەنابەرانەی گەیشتونەتە ووڵاتانی دەرەوەی ناوچەکە لەڕێگەی هاریکاری بەردەوام لەنێوان ووڵاتانی دووم و ووڵاتانی سێیەم.
بۆ ئەو ووڵاتانەی هاریکاری عێراق دەکەن و ئەو ڕێکخراوانەی هاریکاری ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و چاکسازی لە دامەزراوەکانی دەوڵەتی عێراق دەکەن لەوانەش ئوسترالیا، بەلجیکا، کەنەدا، دانیمارک، فەرەنسا، ئەڵمانیا، هۆڵەندا، نیوزیلاند، سووید، یەکێتی ئەوروپا، بەریتانیا و ویلایەتە یەکگرتووەکان
- هاوکاری عێراق بکەن بەپێی توانا بۆ لێکۆڵینەوەکردن لە گروپە چەکدارەکان و ئەنجامدانی توندوتیژیەکانی تر لەسەر بنەمای ئاڕاستەی سێکسی، شوناسی جێندەریی و دەربڕین.
- هاوکاری حکومەتی عێراق بکەن لە ڕاهێنان بە پۆلیس و لێکۆڵینەوە لە باکگراوندی ئەندامانی هێزە ئەمنیەکان و بۆیان ڕونبکرێتەوە کە ستاندەردەکانی مافەکانی مرڤی پەیوەست بە پاراستنی تایبەتمەندی کەسی وەک شوناسیی جێندەریی و ئەشکەنجەنەدان و بابەتە گرنگەکانی تر وەک ئاڕاستەی سێکسی، شوناسی جێندەریی و دەربڕین نابێت پێشێل بکرێن بۆ هیچ کەسێک .
- چاودێریکردن و هاوکاریکردنی کاری دادوەری و پۆلیس و هێزە ئەمنیەکان و دامەزراوەکانی دژەتیرۆرو کەسانی تر لە عێراق و دڵنیایی بدەن لە ئەنجامدانی کارەکانیان بەپێی ستاندەردەکانی مافەکانی مرۆڤی نێودەوڵەتی.
- پێشکەشکردنی هاوکاری بۆ دامەزراندنی پەناگەیی کاتی بۆ کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لەسەرتاسەری عێراق هەروەها بۆ ئەوانەش کە لەدەست توندوتیژی خێزانی هەڵدێن.
- پارەدارکردنی ئەو پرۆژە و دەستپێشخەریانەی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی کە گرنگی دەدەن بە دابینکردنی خزمەتگوزاری بۆ کەسانی سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە.
- پارەدارکردنی ئەو پرۆژە و چالاکیانەی کە پشتگیری دەوڵەت دەکات لە دروستکردنی هەلی کارو دابینکردنی هاریکاری کۆمەڵایەتی بۆ خێزانەکان.
- چاودێریکردنی پرۆسەی دابەشکردنی بوجەو هاوکاریەکانیان بۆ هێزە ئەمنیەکانی عێراق بەمەبەستی دڵنیابوون لەوەی بووجەکانیان بەکارناهێنرێن بۆ پشتگیریکردنی ئەو سیاسەت و پرۆگرامانەی کە پێشێلی یاسا نێودەوڵەتیەکان دەکەن وەک ئەشکەنجەدان و مامەڵەی خراپ لەگەڵ سەر بە کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە.
- دڵنیایی دان لەوەی هاوکاری ماددی بۆ هێزە ئەمنیەکان هۆکارێک بێت بۆ دروستکردن و زیادکردنی میکانزمەکانی لێپرسینەوەو چاودێری لەناوخۆی هێزە ئەمنیەکان.
- خۆبەدورگرتن لە دابینکردنی بووجە یان بڕینی بووجەی ئەو هێزە ئەمنیانەی کە دەرکەوتووە هەستاون بە پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ و مەرجی دەسپێکردنەوەی بوجەکانیان بکەنە ئەنجامدانی چاکسازی و کۆتای هێنان بەو پێشێلکاریانەو لێپرسیەنەوەکردن لەوانەی لە ڕابردوودا توندوتیژیان ئەنجامداوە.
پێزانین
ئەم ڕاپۆرتە لەلایەن ڕەشا یونسی توێژەر لە پرۆگرامی مافەکانی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە هیومان ڕایتس ۆوچ نوسراوەو توێژینەوەی بۆ کراوە. بەبێ هاوکاری سەنار حەسەن کە ڕۆژنامەنوسێکی عێراقیە، ئەنجامدانی چاوپێکەوتنەکانی ناو ئەم ڕاپۆرتە مەحاڵ بوو. ئیراکویر کە ڕێکخراوێکە لە بەغداو داکۆکی لە مافەکانی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە دەکات هاوکاری کردین لە ڕێکخستنی و چاوپێکەوتنەکانی ئەم پرۆژەیە.
ڕاپۆرتەکە پێداچوونەوەی بۆ کراوە لەلایەن گرایمی ڕید، بەڕێوەبەری پرۆگرامی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە هیومان ڕایتس ۆوچ؛ جۆوسف ساندەرس، جێگری بەڕێوەبەری پرۆگرامی ئۆفیس؛ دانیاڵ هاس؛ سەرنوسەری باڵا؛ ئادەم گوگڵ؛ جێگری بەڕێوەبەری بەرنامەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی هیومان ڕایتس ۆوچ؛ بەڵقیس وویڵی؛ توێژەری باڵا لەبەشی قەیران و ئاشتی؛ رۆسنا بێگیوم؛ توێژەری باڵا لە بەشی مافەکانی ژنان؛ بیڵ ڤان ئیسفیڵد، یاریدەدەری بەڕێوەبەری بەشی مافەکانی منداڵ؛ دێبرا براون؛ توێژەری باڵاو داکۆکیکار لە بەشی بزنس و مافەکانی مرۆڤ؛ گابی ئایڤنس، سەرۆکی بەشی پرۆگرامی توێژینەوەی میدیا؛ کلایڤ بۆڵدوین؛ ڕاوێژکاری باڵای یاسایی. هەروەها ڕاپۆرتەکە لەلایەن ئیراکویرەوە پێذاچونەوەی بۆ کراوە. یاسەمین سماڵنس، ڕێکخەر لە پرۆگرامی مافەکانی کەسانی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لە هیومان ڕایتس ۆوچ پێداچونەوەو بەرهەم هێنان و فۆڕماتی بۆ ڕاپۆرتەکە کردوە. هاوکاری زیاتر بۆ بەرهەم هێنانی ڕاپۆرتەکە لەلایەن تراڤس کار، ڕێکخەری باڵای بڵاوکراوەکان و فیتزرۆی هاپکنس، بەڕێوەبەری باڵای ئیداری، پێشکەش کراوە. ڕاپۆرتەکە لەلایەن مایا الێسس، وەرگێڕی فریلانس، وەرگێڕانی عەرەبی بۆ کراوە. وەرگێڕانی سۆرانی ڕاپۆرتەکە، ووردبینی بۆ کراوە لەلایەن بینەر فایق کەریم؛ وەرگێڕی فریلانس.
هەروەها هیومان ڕایتس ۆوچ بەپێویستی دەزانێ سوپاس و پێزانینی خۆی دەربڕێ بۆ چەندین کەس ڕێکخراوی تر کە هاریکاریان کردوە لە توێژینەوەو داکۆکیەکانی ناو ئەم ڕاپۆرتە. ئەو ڕاپۆرتە تەرخانکراوە بۆ هەموو ئەو کەسانەی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە کە ووزەیان بە خۆیاندا لە باسکردنی ئەزمەنەکانیان و هەروەها ئەو کەسانەی کۆمەڵەکە کە لە دنیادا نەماوون و بونەتە قوربانی توندوتیژی دڕندانە و کوشتن.
