Ədalətsiz həbs olunmuş gənc fəallara azadlıq tələb edən bir etirazçı. Bakı, Sentyabr 18, 2016.

Azərbaycanda təzyiqlər, həbslər və sürgünlər

Hökumət tənqidçilərinə, vəkillərə və vətəndaş cəmiyyətinə qarşı davam edən repressiyalar

Ədalətsiz həbs olunmuş gənc fəallara azadlıq tələb edən bir etirazçı. Bakı, Sentyabr 18, 2016. © 2016 Azadliq Radiosu/RFERL

Hesabatın xülasəsi

Azərbaycan hökuməti öz tənqidçilərinə və müxalif səslərə qarşı amansız repressiyanı davam etdirir. Çoxlu sayda fəalın, hüquq müdafiəçisinin, jurnalistin həbsinin və eləcə də müstəqil təşkilatların fəaliyyətinə qəbul olunan mürtəce qanunlarla qoyulan məhdudiyyətlərin nəticəsi olaraq ölkədə tənqidçi jurnalistika, siyasi müxalifət və müstəqil fəaliyyət üçün məkan demək olar ki, tam qapanıb.

2015-ci ilin sonu və 2016-cı ilin əvvəlində siyasi motivli ittihamlarla həbs edilən fəalların bir neçəsi prezidentin fərmanı ilə əfv olundu və ya məhkəmə qərarı ilə şərti azadlığa buraxıldı. Azad olunan şəxslərin sırasına həbsləri müxtəlif hökumət, hökumətlərarası qurumlar və beynəlxalq QHT-lər tərəfindən tənqid olunan məşhur fəallar da daxil idi. Bəziləri hökumətin bu addımını qiymətləndirərkən iddia edirdilər ki, bu şəxalərin azad olunmağı hökumətin vətəndaş cəmiyyətinə və müstəqil qruplara qarşı düşmən münasibətinin dəyişməsinə bir işarədir.

Bir sıra jurnalist, bloqqer və siyasi fəalın azadlığa çıxmasına baxmayaraq, hökumət yeni həbslərə davam edərək çoxlu sayda fəalı inzibati hüquqpozama və cinayət törətmə kimi saxta ittihamı ilə həbs edərək onların qanuni fəaliyyətinə imkan verməmişdir. Hökumət azadolunan fəallara qarşı ittihamları hələ də saxlamaqdadır və bu şəxslərin bəzilərinin ölkədən çıxışı məhdudlaşdırılıb. Bu fəallardan bəziləri isə yenidən həbs təhlükəsindən qorunmaq üçün ölkəni tərk ediblər. Bəziləri öz fəaliyyətlərini dayandırmalı olublar, çünki hökumət yerli təşkilatlara maliyyələşmə ilə bağlı böyük burokratik əngəllər nəzərdə tutan məhdudiyyətlər tətbiq edib.

Hökumət həmçinin ölkədən xaricdə öz fəaliyyətlərini davam etdirən fəalların Azərbaycandakı qohumlarını cəzalandırmağa cəhdlər edərək, onların bəzilərinə qarşı cinayət işi qaldırmışdır. Həmçinin, hökuməti tənqid edən şəxsləri müdafiə edən bir sıra vəkilləri də hökumət son illərdə hədəfə alıb. Vəkillərə qarşı şübhəli əsaslarla Vəkillər Kollegiyasına üzvlüyündən uzaqlaşdıraraq, onları öz qanuni fəaliyyətlərini davam etdirilməsinə hökumət imkan verməmişdir.

Bu hesabat üçün aparılan geniş tədqiqat dövründə Human Rights Watch 90-dan çox hüquq müdafiəçisi, vəkil, jurnalist, siyasi partiya fəalı və onların qohumları və müstəqil təşkilatların rəhbərlərindən müsahibələr almaqla yanaşı, həm də QHT-lərin fəaliyyətinə təsir edən müxtəlif qanun və qaydaları dərin təhlil etmişdir. Hesabatda ölkədəki vətəndaş cəmiyyətini sıradan çıxarmaq və tənqidçiləri susdurmaq məqsədiylə hökumətin geniş istifadə etdiyi basqılardan bəhs olunur.

Hökuməti tənqid edənlərin həbsi və zorakılığa məruz qalması

2013 və 2015-ci illərdə olduğu kimi, hökumət 2016-cı ildə də nakotik saxlama, qanunsuz sahibkarlıq kimi qondarma və siyasi ittihamlarla ən azı 20 siyasi fıalı və gənci həbs edib. Həbs olunanlar çox vaxt işgəncə və pis rəftara məruz qaldıqlarını bildiriblər. Məsələn, hazırda həbsdə olan 22 yaşlı Qiyas İbrahimov və 21 yaşlı Bayram Məmmədov bildiriblər ki, onlara işgəncə tətbiq edilərək nakotik saxlama ittihamını zorla etiraf etməyə məcbur ediliblər. Hər iki gəncin ilk növbədə saxlanmasına səbəb onların Heydər Əliyevin abidəsinin postamentinə yazdığı şüarlar səbəb olmuşdu. 10 may tarixində polis CCTV kameranın köməyi ilə onların şəxsiyyətini müəyyənlişdirmişdi.

Nərimanov rayon polis idarəsində gənclərə göstəriş verilib ki, azad olunmaları üçün heykəlin yanında televiziya kamerası qarşısında üzr istəsinlər. İbrahimov və Məmmədov bu təklifə etiraz edəndə polis onları döymüş, şalvarlarını çıxarmağa məcbur edərək, onları dubinka və butulka ilə zorlayacaqları ilə hədələmişdir. Bu təzyiqlərdən sonra hər iki gənc narkotik ittihamını qəbul etməyə məcbur qalmışdır.

2015-ci ilin noyabrında hökumətin siyasətini tənqid edən və Bakının dini mühafizəkar kəndlərindən biri olan Nardaranda polisin keçirdiyi reyd nəticəsində 68 nəfər həbs olunub. Həbs olunanların arasında din alimi və Müsəlman Birliyi ictimai hərəkatının rəhbəri Taleh Bağırov da olub. Onlara qarşı terrorizm, zorla hakimiyyəti ələ keçirmək cəhdi, qanunsuz odlu silah saxlama, və adam öldürmək kimi çoxsaylı ittihamlar irəli sürülüb. Onlar bildirib ki, MCQMİ-də saxlanıldığı dövrdə o dəfələrlə işgəncəyə və pis rəftara məruz qalaraq məcburi ifadə verməyə və şahidlik etməyə təzyiq edilib. Hökumət bu iddiaları rədd edərək, heç bir səmərəli araşadırmanı təşkil etməmişdir.

Hökumət həm də polisə müqavimət və ya polisin əmrinə tabe olmamaq kimi inzibati xətalara aid qanunlardan istifadə edərək fəalları həbs edib. Xüsusilə, prezidentin səlahiyyətlırini artıran 26 sentyabr referendum öncəsi bu referenduma qarşı ictimai etiraz aksiyalarını təşkil edən, və ya aksiyalarda iştirak edən və iqtidarı tənqid edənlərə qarşı hökumət bu qanunlardan istifadə edib. Həmçinin, ölkədə iqtisadi böhrana qarşı 2016-cı ilin fevralında və 2015-ci ilin dekabrında keçirilən müxtəlif etiraz aksiyaları zamanı saxlanılanların hamısı inzibatı xətalar qanununa əsasən cəzalanıblar.

2013-2015-ci illərdə siyasi motivlə həbs olunan çoxlu sayda fəal ədalətsiz olaraq həbsdə saxlanılır. Onlardan biri İlqar Məmmədovdur. Avropa Məhkəməsinin 2014-cü onun işi ilə bağlı verdiyi qərarda bildirir ki, o, hökuməti tənqid etdiyinə görə cəzalanaraq həbs olunub. Avropa Şurası Nazirlər Komitəsi dəfələrlə onun dərhal azad edilməsini tələb edib.

Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının dağıdılması

Azərbaycanda insan hüquqları, korrupsiya, demokratiyanın inkişafı, gəlirlərin şəffaflığı, qanunun aliliyi, etnik azlıqlar və din azadlığı mövzuları üzrə ixtisaslaşmış geniş və canlı QHT icması uzun illər mövcud olubş dur. Təəssüflər olsun ki,  QHT rəhbərlərinə qarşı cinayət təqibi və yeni məhdudlaşdırıcı qanunlar xüsusilə insan hüquqları, şəffaflıq və hökumət hesabatlılığı üzrə fəaliyyət göstərən QHT-lərin fəaliyyət məkanı daha da daraldırılaraq vətəndaş cəmiyyəti demək olar ki, məhv edilib.

Yeni qaydalar əsasən donor və qrant alan təşkilat  nəzərdə tutulan qrant üçün hər ikisinin ayrı-ayrılqda  hökumətdən təsdiq sənədi alması tələb olunur. Halbuki, əvvəllər qrantların qeydiyyatı mahiyyətcə bildiriş məqsədi daşıyırdı. Ədliyyə Nazirliyi və digər hökumət qurumları QHT-lərin qrant qeydiyyatının qeydiyyatını rədd etmək üçün geniş sərbəstliyə malikdirlər. Qrant qeydiyyatı ilə bağlı qaydalara əməl edilmədiyi halda QHT-lər və onların işçi heyətinə qarşı cinayət işi, o cümlədən azadlıqdan məhrum edilmə kimi həbs sanksiyaları tətbiq oluna bilinər. Hökumət insan hüquqları, hesabatlılıq, və ya oxşar məsələlər üzrə işləyən QHT-lərin qeydiyyatını tez-tez  əsassız olaraq rədd edir.

Yeni qanunlar həmçinin tələb edir ki, xarici qurumlar Azərbaycanda donor kimi fəaliyyət göstərməsi üçün hökumət icazə almalı, ölkədə qeydiyyatdan keçməli və hər bir qrant üçün hökumətdən təsdiq almalıdır. Bütün bunlar Maliyyə Nazirliyinə təqdim edilən qrantı 10 müxtəlif əsaslarla rədd etməsi üçün geniş səlahiyyətlər verir. Məsələn, Maliyyə Nazirliyi layihənin maliyyə və iqtisadi “məqsədəuyğun” olmaması barədə və ya bu layihənin fəaliyyət sahəsinə dair dövlətin yetərli qədər maliyyəsi olmasını əsas gətirərək rədd etmək səlahiyyətlərinə malikdir.

Yeni qaydalar tətbiq edilmədən az öncə Baş Prokurorluq Azərbaycanda fəaliyyət göstərən beynəlxalq donorlara və onlardan qrant alanlara qarşı cinayət işi açdı. İttihamlar qeydiyyata alınmayan qrantlarla bağlı idi. O vaxt, qrant vermək və qrant almaqla bağlı cinayət işi hələ başlanmamışdı.  Bu cinayət işi ilə bağlı, 2014-cü ildə hökumət qurumları bir sıra böyük donorlara və onlardan qrant əldə etmiş təşkilatlara qarşı cinayət işi açdı və qeydiyyata alınmamış qrantlara vergi cəriməsi tətbiq etdi ki, bütün bunlar ən azı bir il ərzində bir çox təşkilatların işini iflic etdi. Çox sayda qruplar xüsusilə insan hüquqlarını müdafiə edən təşkilatlar o vaxtdan bəri fəaliyyət göstərə bilməmişdir. Beynəlxalq donor agentlikləri və təşkilatlarının əksəriyyəti başlanmış istintaq işləri və yeni hökumət tənzimləmələrinin tətbiqi ərəfəsində Azərbaycanı tərk etmişdi. Bu istintaq işi çərçivəsində, hökumət istintaq altında olanlar donorlardan qrant alan yerli QHT-lərin bank hesablarını dondurdu. Donorlar məcbur edildi ki, Azərbaycanda təşkilatlara qrant verməyi dayandırsın. Bununla da bir çox müstəqil vətəndaş qrupları üçün əsas maliyyə mənbələrinin qarşısı alındı. Beynəlxalq donor orqanlarının və təşkilatların əksəriyyəti başladılan bu istintaqdan sonra Azərbaycanı tərk etdı. 2016-ci ilin əvvəlində bu cinayət istintaqı dayandırılsa da, hələ də bağlanmayıb.

İstintaqın dayandırılması ilə hökumət dondurduğu bir çox təşkilatlara aid bank hesablarını yenidən açdı. Lakin, bu hesablar açılsa da, təşkilatların normal fəaliyyəti göstərməsinə xidmət etməyib, çünki hələ də müstəqil maliyyə almaqla bağlı məhdudiyyətlər və bir çox hallarda, hədsiz vergi cərimələri onların fəaliyyətinə ciddi maneələr yaradıb.

Yerli qrupların əksəriyyətinin maliyyə və digər dəstək üçün beynəlxalq donor təşkilatlardan yüksək dərəcədə asılı olduğunu nəzərə alaraq demək olar ki, hökumətin vətəndaş cəmiyyəti ilə bağlı yürütdüyü siyasi xəttin dağıdıcı təsirləri olmuşdur. 2015-ci ildə iqtisadi cinayətlərlə əlaqəli saxta ittihamlar əsasında məhkum olunan və 2016 martda əfv olunan, Seçkilərin Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzinin direktoru Anar Məmmədli, QHT-lərin düşdüyü ağır vəziyyəti belə şərh etdi: “Biz indi azadlıqdayıq, amma nə edə bilərik ki?! Bizim üçün yeganə məkan indi sosial mediadır. ... və ya başqa, ölkəyə çıxıb getmək,” deyə o, Human Rights Watch-a bildirib.

Vəkillərə və fəalların ailə üzvlərinə qarşı təzyiqlər

Azərbaycan hakimiyyəti fəalların ailə üzvlərini həbs, zorakılıq və təqibə məruz qoyub. Bu təzyiqləri etməkdə məqsəd həmin fəalları qorxudaraq, onları ictimai –siyasi fəaliyyətindən çəkindirmək olub.  Hökumət həmçinin təqib qorxusundan ölkəni tərk edərək xaricə qaçan və orada tənqidi fəaliyyətinin davam etdirən jurnalist və fəalların yaxınlarını də hədəfə alıb. Bəzi hallarda, bu fəalların Azərbaycanda qalan qohumları hökumətin onlara qarşı apardığı qisas siyasətindən canlarını qurtarmaq üçün qohumluqdan imtina barədə məktublar və bəyanatlar yaymışdır.

Bu hallara misal olaraq fotoqraf və video jurnalist Mehman Hüseynova qarşı edilənləri göstərmək olar. Mehmanın qardaşı Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutunun direktoru Emin Hüseynov 2014-cü ilin avqustunda ofisi hökumət orqanları tərəfindən möhürlənərək bağlandıqdan sonra Bakıdakı İsveşrə səfirliyinə sığınmışdı. Sonralar, İsveçrə rəsmiləri onu ölkədən çıxararaq İsveçrəyə apardı. Azərbaycan hakimiyyəti 2012-ci ildən Mehmana qarşı açdığı saxta cinayət işi hələ açıq saxlayır və onun xaricə getməsinin qarşısının alınması üşün, onun şəxsiyyət vəsiqəsi və pasportunu ləğv edib. Hökumət orqanları Mehmanı dəfələrlə özünün və qardaşının fəaliyyəti ilə bağlı dindirmişdir.

Son illərdə, hökuməti tənqid edən şəxsləri müdafiə edən bir sıra vəkilləri də hökumət hədəfə alıb. Vəkillərə qarşı cinayət ittihamı, ölkədən çıxışın məhdudlaşdırılması və bəzi hallarda Vəkillər Kollegiyasına üzvlükdən məhrum edilməsi kimi təqiblər tətbiq edilib. Kollegiyadan çıxarılan vəkil cinayət işləri üzrə məhkəmələ proseslərinə vəkil kimi çıxış edə bilmək səlahiyyətini itirir. Ölkədən çıxışa tətbiq olunan məhdudlaşdırılma hallarında vəkillərin Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsində işləri müdafiə etməsinin, xaricdə təhsil almasının, təlimlərdə iştirak etməsinin, eləcə də beynəlxalq tədbirlərdə iştirakının qarşısını alır.

Hansı addımlar atılmalıdır?

Beynəlxalq hüquq normalarına əsasən və eləcə də İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasına və Mülki və Siyasi Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Pakta tərəfdaş bir ölkə olaraq insanların ifadə, toplaşma və birləşmə azadlıqlarının qorunması üçün Azərbaycan hökumətinin xüsusi hüquqi öhdəlikləri var. Beynəlxalq insan hüquqları bu azadlıqları fundamental insan hüquqları kimi qəbul edir və onları demokratik cəmiyyətin səmərəli fəaliyyəti və fərdi ləyaqətin qorunması üçün vacib hesab edir. Bu azadlıqların hansısa bir halda məhdudlaşdırılması sırf qanuni məqsədə xidmət edən dar çərçivədə olmalı və bu hal demokratik cəmiyyətdə açıq çəkildə ehtiyac duyulduğu təqdirdə gerçəkləşdirilə bilinər. Bundan əlavə, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Azərbaycan hökumətinə qarşı verdiyi 4 qərar da daxil olmaqla digər sənədlərdə dəfələrlə açıq şəkildə bildirib ki, “qarşılıqlı maraq kəsb edən sahə üzrə kollektiv şəkildə iştirakçılıq üçün hüquqi şəxs yaratmaq birləşmə azadlığınln başlıca meyarlarından biridir və bu halın movcud olmadığı təqdirdə həmin fundamental hüquq öz mənasını itirir.”

Azərbaycan hökuməti siyasi motivlərlə həbs edilmiş jurnalistlərin, siyasi fəalların, hüquq müdafiəçilərinin və digər vətəndaş cəmiyyəti fəallarının təcili azad edilməsi üçün qəti addımlar atmalı və hökuməti tənqid edənlərə qarşı qondarma və şübhəli ittihamlardan istifadəyə son qoymalıdır. Fəallara və onların qohumlarına qarşı təzyiqlərə hökumət son verməlidir.

İnsanların birləşmək azadlığı hüququna hökumətin etdiyi lazımsız müdaxilələrə son qoyulmalıdır. Hökumət Avropa Şurasının Venesiya Komissiyasının tövsiyyələrinə uyğun olaraq QHT qanunvericiliyini təkmilləşdirməli və xüsusilə zəmanət verməlidir ki, QHT-lər üçün həddən artıq mürəkkəb olan dövlət qeydiyyatına dair tələblər insanların toplaşma azadlığına maneə yaratmamalıdır. Beynəlxalq və regional insan hüquqları təşkilatının xüsusilə QHT-lərin qeydiyyatı, fəaliyyəti və maliyyələşməsi ilə bağlı verdiyi tövsiyyələri rəhbər tutaraq xarici qrantlara çatımda əngəllər ortadan qaldırlmalı və QHT qanunvericiliyə müvafiq dəyişikliklər edilməlidir. QHT-lərin qeyri-dövlət maliyyəsinə çatımını və beynəlxalq donorların ölkədə qrant verməsinə qarşı hökumətin tətbiq etdiyi maneələr ləğv edilməlidir.

Azərbaycanın beynəlxalq partnyorları rəsmi Bakının öz öhdəliklərinin icrasında ciddi nöqsanlarla bağlı tənqid etsələr də, bu tənqidlər son nəticədə bu beynəlxalq tərəfdaşların Azərbaycan hökuməti ilə əməkdaşlığına az təsir etmişdir. Ehtimal etmək olar ki, bunun səbəbi həmin beynəlxalq tərəfdaşların Azərbaycanla qarşılıqlı əlaqələrində üstünlüyü daha çox ölkənin geostrateji əhəmiyyətinə və hidrokarbon resurslarına verirlər.

Dinc vasitələrlə öz hüquqlarından istifadə edərək hökuməti tənqid edən şəxslərə qarşı ədalətsiz ittiham və həbs tətbiq edilməsində məsuliyyətli bilinən yüksək rütbəli hökumət rəsmilərinə qarşı Avropa Birliyi və Amerika Birləşmiş Ştatları tərəfindən viza qadağasını nəzərdə tutan sanksiya tətbiq edilməlidir.  

Azərbaycanın beynəlxalq tərəfdaşları ölkədə tənqidi səsləri boğmağa yönələn hücumların qarşısının alınması məqsədiylə buna hərtərəfli və əlaqələndirilmiş reaksiya verməlidir. İkitərəfli və çoxtərəfli mükün təzyiqlərdən, o cümlədən maliyyə institutlarının təzyiqlərindən istifadə etməklə vətəndaş cəmiyyətinə qarşı baş verənləri dayandırmalıdır. Buna nail olmaq üçün insan hüquqları təkmilləşdirilməsi kimi açıq tələblər və həmçinin bu tələblərin yerinə yetirilmədiyi təqdirdə bunun hansı konkret siyasət nəticələri doğuracağı hökumətin diqqətinə çatdırılmalıdır.

15-ci ildə neftin qiymətinin qlobal səviyyədə ciddi şəkildə düşməsi, Azərbaycanın neft ixracından asılı olan iqtisadiyyatında ciddi itkilərə səbəb oldu. Xəzər dənizindən Avropaya qaz ixracı məqsədi ilə hökumət Xəzər Dənizi Şah Dəniz Qaz Yatağı və Cənub Qaz Dəhlizi də daxil olmaqla mədən sənayesinə Dünya Bankı və digər bu kimi digər qurumlardan əlavə beynəlxalq maliyyə yatırımlar əldə etməyə can atır. 

Avropa Birliyi və Azərbaycan hazırki siyasi və iqtisadi əlaqələri genişləndirmək məqsədilə, yeni geniş əməkdaşlıq üçün danışıqlara başlamaq üzrədir.  

2015-ci ilin aprel ayında təbii resursların inkişafında hökumətlərin şəffaflığını təşviq edən Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsləri (EİTİ) təşkilatı Azərbaycanın qrupdakı statusunu aşağı salıb və buna səbəb, müstəqil qruplara qarşı qarşı edilən təzyiqlər olub.

Azərbaycan hökuməti neft və təbii qaz ixrac gəlirlərinin çox asılıdır. Lakin, 2015-ci ildə neftin qiymətinin düşməsi hökuməti məcbur etdi ki,  Asiya İnkişaf Bankı, Dünya Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı və Avropa İnvestisiya Bankından əhəmiyyətli maliyyə dəstyik axtarsın. Hökumətin bu cəhdi insan hüquqlarının vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün əhəmiyyətli bir imkan yaradır. Yalnız hökumət müstəqil təşkilatların və fəalların sərbəst fəaliyyət göstərməsinə və onların ölkənin iqtisadi-sosial inkişafına töhvə verən əhəmiyyətli rollarını yerinə yetirməsinə imkan və zəmanət verdiyi halda, beynəlxaq maliyyə institutları mədən sənayesi layihələrinə yatırım etməlidirlər.

Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsünün (MHŞT) idarə heyətinin Azərbaycanda QHT-lərin xarici mənbələrdən maliyyə alması və iqtisadi-siyasi məsələlərlə bağlı QHT-lərin ictimai müzakirələr aparmasına imkan yaradılması barədə etdiyi tələblər icra edilməyənə qədər beynəlxalq maliyyə institutları neft və qaz layihələrinə maliyyə ayırmaqan çəkinməlidir.

Tövsiyyələr

Azərbaycan Hökumətinə tövsiyyələr

  • Saxta ittihamlarla həbs olunmuş hüquq müdafiəçiləri, jurnalistər, vətəndaş cəmiyyəti fəalları və siyasi fəallar, o cümlədən ilqar Məmmədov dərhal və qeydsiz-şərtsiz həbsdən azad edilməlidir.
  • Azad olunan fəalların üzərindən məhkumluqları götürülməli və onların sərbəst hərəkət etməsinə tətbiq olunan məhdudiyyətlər aradan qaldırılmalıdır.
  • Vətəndaş cəmiyyəti fəalları və media işçilərinə qarşı zoraıkılıqlar dayandırlmalıdır.
  • Siyasi hüquqlarından istifadə etdiklərinə cinayət istintaqına cəlb olunan fəalların, jurnalistlərin və digərlərinin ailə üzvlərinə qarşı zorakılıqlara son verilməlidir.
  • Hökuməti tənqid edən fəalların müdafiəsinə qoşulan vəkillər qarşı siyasi motivli təqiblərə son qoyulmalıdır.
  • Vətəndaş cəmiyyəti qruplarının heç bir əngəl və təqib qorxusu ilə qarşılaşmadan öz fəaliyyəti ilə məşqul olmaları üçün şərait yaradılmalıdır.
  • Beynəlxalq və regional insan hüquqları təşkilatının xüsusilə QHT-lərin qeydiyyatı, fəaliyyəti və maliyyələşməsi ilə bağlı verdiyi tövsiyyələri rəhbər tutaraq xarici qrantlara çatımda əngəllər ortadan qaldırlmalı və QHT qanunvericiliyə müvafiq dəyişikliklər edilməlidir.
  • QHT-lər və onların rəhbərlərinə qarşı vergi ilə bağlı qaldırılan bütün cinayət işləri dayandırılmalı və qeydiyyatsız qrantlarla bağlı qoyulan cərimələr ləğv edilməlidir.

Avropa Birliyi və üzv ölkələrə tövsiyyələr

  • Yeni Əməkdaşlıq Sazişi üzrə Azərbaycan ilə aparılan bütün danışıqlarda insan hüquqları ilə bağlı tələblər bu danışıqların əsas predmeti olmalıdır. Hər hansı razılaşma sənədində açıqca qeyd edilməlidir ki, insan hüquqları sahəsində sadalanan narahatçılıqları Azərbaycan tərəfi həll etmək üçün spesifik addımlar atmalıdır. Azərbaycan tərəfi bu addımları atmadığı boyunca bu danışıqların başlanmasının təxirə salınması nəzərə alınmalıdır. Digər öhdəliklər də daxil, aşağıdakı işlər icra edilməlidir:
    • Müstəqil QHT-lər və onların maliyyələşməsi ilə bağlı qanun və qaydalar üzrə islahatlar həyata keçirilməlidir.
    • Müstəqil vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarına Avropa Birliyi tərəfindən maliyyə ayırılması üçün heç bir maneə olmamalıdır.
    • Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin İlqar Məmmədovun azad ediləməsi ilə bağlı etdiyi müraciətləri hökumət yerinə yetirməlidir.
  • Hüquq müdafiəçiləri, jurnalistər, vətəndaş cəmiyyəti fəalları və siyasi fəalları saxta ittihamlarla həbs olunmasında və pis rəftara məruz qalmasında iştirak etmiş məmurara qarşı viza qadağası tətbiq edilməlidir; Həmçinin, öz hüquqlarından qeyri-zorakı istifadə etdiklərinə görə hüquq müdafiəçiləri, jurnalistlər və fəallara qarşı əsassız cinayət təqibində əli olan daxili işlər nazirliyi rəsmiləri, prokurorluq əmıkdaşları  və digər yüksək ranqlı hökumət məmurlarına qarşı viza qadağası tətbiq edilməlidir.
  • Bütün diplomatik və ictimaiyyətə açıq görüşlərdə insan haqları ilə bağlı narahatçılıqlar dilə gətirilməli və yuxarida sadalanan tələblərin icra edilməsi üçün Azərbaycan hökumətinə çağırışlar edilməlidir. Ölkədə siyasi və vətəndaş cəmiyyəti fəalları öz fikirlərini heç bir qorxu və təzyiq olmadan ifadə etmələri üçün normal muhitin yaradılmasına dəstək verilməlidir.

Amerika Birləşmiş Ştatlarına

  • Əsassız yerə həbs edilmiş hüquq müdafiəçiləri, jurnalistlər və fəallarə qarşı pis rəftar edən hökumət məmurlarına qarşı viza qadağası tətbiq edilməlidir. Öz hüquqlarından qeyri-zorakı istifadə etdiklərinə görə hüquq müdafiəçiləri, jurnalistlər və fəallarə qarşı əsassız cinayət təqibində əli olan daxili işlər nazirliyi rəsmiləri, prokurorluq əməkdaşları və digər yüksək ranqlı hökumət məmurlarına qarşı viza qadağası tətbiq edilməlidir.
  • Bütün diplomatik və ictimaiyyətə açıq görüşlərdə insan haqları ilə bağlı narahatçılıqlar dilə gətirilməli və yuxarida sadalanan tələblərin icra edilməsi üçün Azərbaycan hökumətinə çağırışlar edilməlidir. Ölkədə siyasi və vətəndaş cəmiyyəti fəalları öz fikirlərini heç bir qorxu və təzyiq olmadan ifadə etmələri üçün normal muhitin yaradılmasına dəstək verilməlidir.

Çoxtərəfli İnkişaf Banklarına

  • Azərbaycan hökuməti ilə keçirilən bütün diplomatik təmaslarda və ictimai bəyanatlarda insan hüquqlarına tapdanması ilə bağlı narahatçılıqlar önə çəkilməlidir. Hökumətə bildiirlməlidir ki, davamlı inkişafa nail olmaq üçün vətəndaş iştirakçilığı, sosial məsuliyyət, ictimai debatlar və vətəndaş cəmiyyəti üçün münbit şəraitin təmin edilməsi zəruridir.
  • Müstəqil fərdlər və qruplara ictimai məsələlərlə bağlı öz fikirlərini sərbəst şəkildə ifadə etməyə imkan verilmədikcə və ölkənin inkişaf istiqamətinin gündəliyində vətəndaş cəmiyyıtinin iştirakı təmin olunmayana qədər hökumətə kontr dəstək və ya kreditlər verilməsindən çəkinilməlidir.
  • Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsləri standartlarına hökumətin cavab vermədiyi boyunca Şahdəniz Qaz Yatağının genişlənməsi kimi mədən sənayesi layihələrinə yenidən maliyyələşmə ayırılmamalıdır. Bu, təbii resurslardan gələn gəlirlərin inkluziv inkişafa əsaslı töhfə verə biləcəyi bir çərçivənin yaranmasına kömək edəcəkdir.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatına 

  • Hüquq müdafiəçilərinin işi ilə üzrə BMT-nin Xüsusi Məruzəçisinin və Özbaşına Həbslər üzrə İşçi Qrupunun ölkəyə etdikləri səfərlərin nəticələri geniş dəyərləndirilərək təhlil edilməlidir. 
  • BMT-nin İşgəncə, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və cəzalar üzrə Xüsusi Məruzəçisinin Azərbaycana səfər etməsi ilə bağlı müraciət edilməli və bu səfər müddətində ölkədə polis məntəqələrində işgəncə və pis rəftar hallarını araşdırılmalı və narahatçılıqların həlli istqamətində detallı tövsiyyələr verilməlidir.
  • BMT-yə üzv dövlətlər Hüquq Müdafiəçiləri ilə bağlı Xüsusi Məruzəçi və Özbaşına Həbslər üzrə İşçi Qrupunun, eləcə də 2016-ci ilin oktyabrında BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsi tərəfindən Azərbaycanda insan hüquqları vəziyyətinin qiymətləndirməsi ilə bağlı verdiyi yekun təklif və tövsiyələrin icrasına nəzarət edilməlidir.
  • İnsan Hüquqları Şurasının üzvləri Azərbaycanda insan hüquqları müdafiəçilərinin vəziyyəti, siyasi motivlə həbsolunanların azad edilməsi, QHT-lərin fəaliyyəti və xaricdən maliyyələşməsi ilə bağlı qanunvericiliyin bir daha nəzərdən keçirilməsi üçün 2015-ci ilin iyun ayında verdikləri birgə bəyanatın nəticələrini təhlil etməlidir.

Avropa Şurasına

  • Baş Katib Thorbjorn Jagland Azərbaycanın Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasını icra edib etməməsi ilə bağlı başlatdığı araşdırmanı davam etdirməli və bu prosesdə hökumətin tam əmakdaşlıq etməsini tələb etməlidir.
  • Nazirlər Komitəsi Avropa Məhkəməsinin işi ilə verdiyi qərarın icrası ilə bağlı prosesi yaxından izləməni davam etdirməli və qərarın tam icrasına nail olmalıdır.
  • İnsan hüquqları üzrə Komissar Nils Muiznieksin verdiyi tövsiyyələrin icra olunması üçün    Nazirlər Komitəsi Azərbaycan hökumətini təkid etməlidir.
  • Avropa Şurası Parlament Assambleyasının Azərbaycanın üzərinə götürdüyü öhdəliklərin monitorinqi ilə bağlı proseduru ölkədə vətəndaş cəmiyyəti qruplarının fəaliyyətinə tətbiq edilən əsassız məhdudiyyətlər üzrə monitoring və hesabatlılığı davam etdirməlidir. Azərbaycan hökumətinə bu problemlərin həlli istiqamətində detallı tövsiyyələr verməlidir. 
  • Vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyətini tənzimləyən qayda və qanunların Azərbaycanın beynəlxalq öhdəliklərinə və Venesiya Komissiyasının tövsiyyələrinə uyğunlaşdırmasına yardım etməlidir.

Tədqiqatın Metodologiyası

2016-cı ilin mart və sentyabr ayları arasında aparılan tədqiqat və araşdırmalarla bu hesabat ərsəyə gəlmişdir. Human Rights Watch-un tədqiqatçıları 90-dan çox insanla, o cümlədən jurnalistlər, fəallar və onların qohumları, vəkillər, QHT təmsilçiləri, gənclər təşkilatları və siyasi partiya fəalları ilə daimi əlaqədə olmuş, müsahibələr almışdır.

Human Rights Watch tədqiqatçıları həmçinin 2014-cü ildən bu yana qəbul edilmiş müxtəlif qanunları, o cümlədən Qrantlar haqqında qanun, QHT-lər haqqında qanun və İnzibati Xətalar Məcəlləsi və yerli və beynəlxalq qeyri-hökumət qrupların işləri ilə bağlı da müvafiq qanun və qaydaları təhlil edib. Tədqiqatçılar həm də siyasi motivli rəsmi ittiham sənədləri və məhkəmə qərarları da daxil olmaqla müxtəlif sənədlərin surətlərini əldə edərək təhlil edib.

Tədqiqat müddətində Human Rights Watch həm də çoxtərəfli inkişaf bankları və Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsü (MHŞT) qurumunun Azərbaycanla əlaqələri barədə də araşdırmalar aparıb. Biz bir neçə çoxtərəfli inkişaf bankları əməkdaşları və idarə heyəti üzvləri ilə bir görüşüb müzakirələr aparmışıq. Tədqiqatçılar həmçinin vətəndaş cəmiyyətinə təzyiq və hücumlarla bağlı Avropa Birliyi, BMT qurumları, Amerika Birləşmiş Ştatları və Avropa Şurası tərəfindən verilən bəyanatlarla tanış olub.

Tədqiqat boyu aparılan müsahibələrin çoxu Human Rights Watch-un rus və ingilis dillərində mükəmməl danışan tədqıqatçıları tərəfindən aparılmışdır. Bəzi müsahibələr Human Rights Watch-un Azərbaycan dilli əməkdaşı tərəfindən aparılıb. Hesabatın bəzi yerlərində müsahiblərin adı həm təhükəsizlik baxımından, həm də müsahiblərin özlərinin xahişinə görə gizli saxlanılıb. Həmin müsahiblərə izah olunub ki, müsahibə hansı məqsədlə alınır və bu informasiya necə istifadə olunacaq. Bu müsahibələr üçün onlara heç bir ödəniş və ya kompensasiya təklif olunmayıb.

Tədqiqatlar həm də telefon və internet vasitəsi ilə də aparılıb. Human Rights Watch həm də Çexiya, Hollandiya, Polşa, Gürcüstan və Almaniya da daxil olmaqla, Azərbaycandan kənarda yaşayan və ya səfırdı olan QHT və gənc fəallardan, hüquqşünaslardan, siyasi fəallardan və onların qohumlarından müsahibələr alıb. İnsan hüquqları təşkilatları tərəfindən beynəlxalq nəzarətə Azərbaycan hökuməti imkan vermir. Bu səbəbdən hökumətin tətbiq etdiyi məhdudiyyətlər bu hesabata təsir edib. 2015-ci ilin mart ayından Human Rights Watch-un tədqiqatçısının Azərbaycana girişi yasaqlandığından, təşkilatın ölkəyə birbaşa çıxışı yoxdur. Bu məhdudiyyətdən əvvəl, Human Rights Watch-un tədqiqatçıları araşdırma aparmaq və hökumət rəsmiləri ilə görüşmək üçün Azərbaycana mütəmadi səfər edib.

2013-cü ildən bu yana Human Rights Watch Azərbaycanda baş verənləri yaxından izləyərək, çoxlu sayda pres relizlər, video və digər materiallar yayaraq Azərbaycan hökumətinə hüquq müdafiəçiləri və jurnalistlərə qarşı törədilən zorakılıqları araşdırmağa və saxta ittihamlarla həbs olunanlara ədalətli məhkəməni təmin etməyə və həbsdən azad etməyə çağırmışdır. Bzi həm də hökumətə çağırış edərək öz üzərinə götürdüyü beynəlxalq öhdəliklərə uyğun olaraq QHT-lərin sərbəst fəaliyyətinə imkan yaratmağa, mürtəce qanunları ləğv etməyə, və ölkədə ifadə və toplaşma azadlıqlarını təmin etməyi tələb etmişik. Fundamental azadlıqların qorunması üçün biz həm də Azərbaycanın beynəlxalq tərəfdaşlarına da müraciət edərək bu istiqamətdə müsbət rol oynamağa çağırmışıq.

Hesabatda əks olunan araşdırmaların bəziləri Human Rights Watch-un 2013 və 2016-cı illərdə yaydığı press relizlər və digər ictimai sənədlərdə də əhatə olunub. İfadə, toplaşma və birləşmə azadlığı sahəsində Azərbaycanın hüquqi öhdəlikləri ilə bağlı bəzi təhlillər təşkilatın 2013-cü ildə ictimaiyyətə təqdim etdiyi “Vintlərin Bərkidilməsi: Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinə və müxaliflərə hücum” adlı hazırlanmış geniş hesabatından yenidən götürülərək istifadə olunub.

Human Rights Watch tədqiqat dövründə ölkə mətbuatında hökumət nümayəndələrinin bu hesabatda barələrində bəhs olunan məsələlər ilə bağlı verdikləri müsahibələri və habelə hökumətin rəsmi bəyanatlarını incələmiş və bunlar hesabatda əks olunmuşdur.

2016-cı ilin sentyabrında Human Rights Watch Baş Prokurorluğa və Ədliyyə Nazirliyinə məktubla sorğular göndərərək hesabatda bəhs olunan bəzi məsələlərə aydınlıq gətirilməsini xahiş etmişdik. Bu sorğularda işgəncə, pis rəftar, siyasi motivli həbslər, hərəkət azadlığına tətbiq edilən özbaşına məhdudiyyətlər, ibtidai istintaqın həddən artıq istifadəsi, QHT qanunvericiliyinin beynəlxlaq öhdəliklərə uyğunlaşdırlması və AİHM-nin İlqar Məmmədiv Azərbaycana qarşı qərarının icrası ilə bağlı məsələlər əks olunub. Təşkilat göndərdiyi bu sorğulardan heç birinə cavab ala bilməyib.

I. Jurnalist, fəal və digərlərinin həbs və məhkum olunması halları

2016-cı ilin xüsusilə avqust and aentyabr aylarlnda Azərbaycan hakimiyyəti çoxlu sayda siyasi fəalı və bloqqeri həbs edib. Bu həbslər xüsusilə sentyabr ayının 26-da keçiriləcək konstitusiyaya dair referendumdan öncə daha yayqın olub. Hökumət fəallara qarşı narkotik maddə saxlama, xuliqanlıq, qanunsuz sahibkarlıq kimi saxta, siyasi motivli ittihamlarlar irəli sürüb. Hakimiyyət həmçinin bir sıra fəalları, Amerika Birləşmiş Ştatlarında yaşayan, Türkiyə tərəfindən 2016-cı ilin iyul ayında hərbi çevrilişə cəhddə ittiham olunan Fetullah Gülənlə əlaqələndirərək, qadağan olunmuş və ya potensial olaraq qanunsuz idxal olunan materiallara sahib olmaqda ittiham edib.

Hökumət həm də sosial mediada fəal olan insanlara qarşı 15 gündən 90 günədək azadlıqdan məhrum etmək cəzası nəzərdə tutan inzibati cəzalardan istifadə edərək onları cəzalandırıb.  

Hökumət 2016-cı ilin sentyabrında keçiriləcək konstitusiya referendumunu tənqid edən və ya referendum əleyhinə ictimai etirazları təşkil edən və dəstək ifadə edənləri də hədəfə alıb. Bunlardan əlavə, 2015-ci il dekabrından 2016-nın fevralınadək respublika boyunca baş verən etirazlara səbəb olmuş ölkədəki dərin iqtisadi böhranı tənqid edənlər də hökumətin hədəfinə tuş gəlib.

Bütün bu həbslər 2013-dən 2015-dək çoxlu sayda hüquq müdafiəçilərinə, vəkillərə və jurnalistlərə qarşı onların tənqidi fəaliyyətinə cavab olaraq saxta ittihamlarla həbs olunmaları hallarıyla eynilik təşkil edir. Təkcə 2014-cü ildə ən azı 40 belə həbs halı baş verib. Onların bir çoxu saxta məhkəmə prosesi ilə uzunmüddətli həbsə məhkum edilibdir. 2015-ci ilin sonundan 2016-nın may ayınadək hökumət bu şəxslərin bir neçəsini, o cümlədən həbsləri beynəlxalq diqqətə səbəb olmuşları sərbəst buraxdı.

Lakin buna baxmayaraq, 2014 və 2015-ci ildə siyasi motivlə həbs olunanların bir çoxu hələ də həbsdə qalır və onların yerli məhkəmə prosesləri bitibdir. Azad olunan bir çox vətəndaş cəmiyyəti fəalları, jurnalistlər və başqaları qeyri-hökumət təşkilatları ilə bağlı məhdudlaşdırıcı qanun və qaydalar üzündən öz işlərini dayandırmaq məcburiyyətində qaldılar (növbəti paraqraflarda bu məsələlər daha ətraflı təsvir olunub). Bəzi fəallar ölkəni tamamilə tərk edib və onların təşkilatları fəaliyyətini dayandırıb.

2016-cı ildə həbs və azadlıqdan məhrum edilmə halları

Fətullah Gülənlə əlaqəsi olmaqda iddia olunan şəxslərin həbsi

Avqust ayının əvvəlində, hökumət bir qrup fəalı guya Fətullah Gülənlə əlaqədə olmaqda iddia edərək onları həbs edib. Hazırda Amerikada yaşayan din alimi Fətullah Güləni Türkiyə hökuməti 2016-cı ilin iyulunda baş tutmayan dövlət çevrilişi cəhdində günahkar bilir. Azərbaycan Respublikası Baş Prokuroluğunun 15 Avqust tarixli açıqlamasında bildirilir ki, Azərbaycanda Gülənçilərin müəyyən edilməsi və cəzalandırılması məqsədiylə cinayət işi açılıb.[1] Daxili İşlər Naziri Ramil Usubov Türkiyəli həmkarı ilə Avqust ayında keçirdiyi görüşdə açıqca bəyan edib ki, Gülənçilərə qarşı bütün mümkün tədbirlər görüləcək: “Biz bu problemin ortadan qaldırlması üçün əlimizdən gələn hır şeyi edəcəyik.”[2]

Fuad Əhmədli

Dövlət Təhlükəsizlik Xidmətinin keçirdiyi əməliyyatla Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının üzvü və sosial media fəalı Fuad Əhmədli 18 avqust 2016 tarixində Bakıda həbs olunub. Onun evində keçirilən axtarış nəticəsində polis iddia edib ki, evdə qanunla qadağan edilmiş dini kitablar və disklər və Fətullah Gülənin moizələrindən ibarət broşuralar tapıb.[3] Hüquq mühafizə orqanlarının yaydığı açıqlamada qeyd edilir ki, «Azerfon» MMC-də zənglər mərkəzində operator işləyən F.Əhmədli abunəçilərə aid fərdi məlumatları, antenalar üzrə olduqları yerləri müəyyən adamlara ötürüb. Əhmədlidən başqa çirkətin daha 3 nəfər işçisi bu ittihamlar üzrə həbs olunub.[4] Hazırda Əhmədli əməliyyat-axtarış fəaliyyəti haqqında qanunvericiliyi pozma və vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə maddələri ilə ittiham edilərək istintaq təcridxanasında saxlanılır.

Bu hadisə ilə bağlı Daxili İşlər Nazirliyi  və Baş Prokurorluğun bəyanatında Əhmədlinin müxalif fəaliyyətinə toxunaraq qeyd edib ki, “qadağan olunmuş dini ədəbiyyat və CD, Gülənin danışıqlarından ibarət çap olunmuş materiallar və Gülən camatının üzvləri haqda sənədlər” guya maddi sübütlar kimi əldə edilərək Əhmədlinin qanunsuz fəaliyyəti sübuta yetirilib.[5]

23 avqust tarixində, hüquq mühafizə orqanları bəyan ediblər ki, Əhmədlinin cinayət işi AXCP-nin həbs olunmuş digər üzvü və Gülən hərəkatı ilə əlaqədə günahkar bilinən Faiq Əmirlinin cinayət işi ilə birləşdirilib.[6]

Bu həbsdən əvvəl, polis Əhmədlini həm də 2015-ci ilin dekabrında həbs edərək onu polisin əmrinə tabe olmamaqda günahlandıraraq 10 gün azadlıqdan məhrum etmişdi. Həmin həbsdən 2 gün əvvəl polis Əhmədlini polis idarısinə dəvət edərək onun tənqidi Facebook statusları haqda xəbərdarlıq etmiş idi.[7] Polisiin bu xəbərdarlığına əhəmiyyət verməyərək Əhmədli həmin dövrdə ölkədə baş verən devalvasiya və iqtisadi böhranla bağlı tənqidi statuslar yazaraq insanları hökumətin bu siyasətinə qarşı etiraz etməsi məsələsini qaldırmışdı.[8]

Faiq Əmirov

Əhmədlinin həbsindən 2 gün sonra, avqust ayının 20-də polis AXCP sədrinin köməkçisi və müxalif-yönümlü Azadlıq qazetinin maliyyə direktoru Faiq Əmirovu həbs etdi. Əmirovun evində aparılan axtarış zamanı polis Azadlıq qazetinə aid çoxlu qaimələr tapdığını iddia edib. Əmirlinin maşınına baxış zamanı polis guya oradan Gülənlə bağlı kitablar və kompakt disklər tapdığını bildirib. Lakin Əmirovun vəkilinə görə,  Əmirov bu kitabların ona aid olmağını qəti inkar edib və bəyan edib ki, bunları polis axtarışdan əvvəl qəsdən onun maşınına yerləşdirib. Kitabların idxal edildiyi nəzərə alınarsa, ola bilər ki, bəzi əşyaların idxalı üçün tələb olunan xüsusi icazənin olmadığı əsas gətirilərək bu hal Əmirova qarşı istifadə olunsun. Ümümilikdə bu kitabların heç biri Dini İşlər üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən qadağan olunmuş dini ədəbiyyat siyahısına daxil edilməyib.[9]

Baş Prokuroluğun açıqlamasında qeyd olunub ki, Faiq Əmirovun “Azadlıq” qəzetinin maliyyə direktoru kimi öz qulluq mövqeyindən sui-istifadə edərək “Hizmət hərəkatı”nın təəssübkeşləri ilə birlikdə, məzmununda “fətullahçılığı”, sosial və ya dini nifrət və düşmənçiliyin salınmasını təbliğ edən, milli ləyaqətin alçaldılması məzmunlu ədəbiyyatı və elektron informasiya daşıyıcılarını yaymaq məqsədilə saxlamasına, “Hizmət imam” ları siyahısında adları qeyd olunan şəxslərlə də qarşılıqlı əlaqələrinə dair əsaslı şübhələr müəyyən olunub.[10]

Faiq Əmirova dini ayinlərin icrası adı altında vətəndaşların hüquqlarına qəsd etmə və milli, irqi, sosial və ya dini nifrət və düşmənçiliyin salınması maddələrində nəzərdə tutulan əməlləri törətməkdə təqsirləndirilən şəxs qismində barəsində məhkəmənin qərarı ilə həbs qətimkan tədbiri seçilib.

Əmirovun vəkili öz bəyanatında bildirib ki, prokurorluq Əmirovu dini nifaq salan ayinləri yayan imam kimi təqdim edib.[11] Hal-hazırda Əmirov istintaq təcridxanasında saxlanılır və onu 2 ildən 5 ilədək azadlıqdan məhrumetmə cəzası gözləyir.[12]

Elgiz Qəhrəman

12 avqust tarixində NİDA gənclər hərəkatının üzvü Elgiz Qəhrəman narkotik ittihamı ilə həbs edilib. Sosial mediada şox fəal olan NİDA hərəkatı hökuməti kəskin tənqid edən qrup kimi tanınır. Mütəşəkkil Cinayətkarlığa qarşı Mübarizə İdarəsində saxlanılan Elgiz Qəhrəmanın üzərinə baxış zamanı polis iddia edib ki, 3.315 qram heroin narkotik maddəsi tapılıb. Ona qarşı satış məqsədiylə külli miqdarda narkotik maddə saxlama ittihamı irəli sürülüb.Onu 12 il həbs cəzası gözləyir.[13] 13 avqustda, Bakının Nərimanov rayon məhkəməsi onun barısində həbs qəti imkan tədbiri seçərək 4 aylıq müddətə istintaq təcridxanasına göndərib.

Qəhrəman saxlanılmasından sonra ailəsi onun harada olması haqda məlumatı olmayıb və Qəhrəmana özünün istədiyi vəkil ilə təmin olunmasına polis imkan verməyib; Dövlət tərəfindən təyin olunan vəkil onu məhkəmədə təmsil edib. Özünün istədiyi vəkil ilə ancaq avqustun 19-da görüşə bilən Qəhrəman bəyan edib ki, MCQMİ-də saxlanıldığı dövrdə polis onu baş və boyun hissələrinə zərbələr vurararq döymüşdür. Döyülmədən aldığı yaraların izini itirimək üçün və üzərinə sürtmək üçün polis sonra ona krem vermişdir. Vıkil bildirib ki, 19 avqustda görüşdüyü zaman Qəhrəmanın üzərində gözlə görünən yaraları müşahidə etməyib.[14]

Vəkilin Human Rights Watch-a bildirməsinə görə polisin Qəhrəmanı döyməsindən sonra və ona qarşı seksual xarakterli aşağılayıcı hərəkətlər ediləcəyi ilə hədələməsindən sonra Qəhrəman məcbur olub ki, saxta ittiham aktına qol çəksin və narkotiklə bağlı ittihamı üzərinə götürsün. Həmçinin polis onu məcbur edib ki, onun Fətullah Gülənlə əlaqəsi olduğuna dair sənədə qol çəksin.[15]  Hökumətə yaxın bir neçə mətbuat orqanı Qəhrəmanın Gülən camaatı ilə əlaqəsi olması haqda iddialar materiallar çap edib.[16] Qəhrəman bu iddiaları qəti rədd edib.[17] Oktyabrın 7-də, Apellyasiya Məhkəməsi onun ev dustaqlığına buraxılması ilə bağlı vəsadəti rədd edib.[18]

Nardaranda həbslər

Taleh Bağırov

26 noyabr 2015-cı il tarixində hökumətin siyasətini tənqid edən və Bakının dini mühafizəkar kəndlərindən biri olan Nardaranda polisin keçirdiyi reyd nəticəsində din alimi və Müsəlman Birliyi ictimai hərəkatının rəhbəri Taleh Bağırov həbs olunub.[19] Polisin bu reydi qeyri-aydın və şübhəli bir şəraitdə zorakılıqla müşaiət olunub və nəticədə 2 polis və 7 mülki vətəndaş həlak olub.

Bağırova qarşı terrorizm, zorla hakimiyyəti ələ keçirmək cəhdi, qanunsuz odlu silah saxlama, və adam öldürmək kimi çoxsaylı ittihamlar irəli sürülüb. İyul ayında Bağırov bildirib ki, MCQMİ-də saxlanıldığı dövrdə o dəfələrlə işgəncəyə və pis rəftara məruz qalıb. Döyülmə nəticəsində Bağırovun burnu sındırılıb. Taleh Bağırovun dediyinə görə ondan AXCP sədri və Milli Şura sədrinə qarşı ifadə almaq üçün təzyiq edilmişdir. Bu təzyiq siyasi müxalifətin Nardaran hadisələri ilə əlaqələndirilməsi üçün edilmişdir.[20] Daxili İşlər Nazirliyi Bağırovun öz vəkili ilə görüşməsinə dekanrın 29-dəkç təxminən bir aydan çox icazə verməyib.  Və, məhkəmə qərarından sonra Bağırov istintaq təcridxanasına transfer edilməyərək MCQMİ-də saxlanılıb.

Bu iş üzrə Bağırovla yanaşı saxlanılan digər 17 şəxs də onlara dəfələrlə işgəncə verildiyini və məcburi etiraf edilmələrə məruz qaldıqlarını bildiriblər.   Hüquq mühafizə orqanları bu iddiaları rədd edərək araşdırma aparmamışdır. Bağirov hazırda istintaqtəcridxanasında saxlanılır və onu ömürlük həbs gözləyir.[21]

Bağırov əvvəllər də saxta ittihamlarla məhkum edilibdir. O, 2013-cü ilin martında, hökümətin siyasətini məsciddə sərt tənqid edən moizəsindən bir həftə sonra, saxta narkotik ittihamı üzrə günahlandırılaraq 2il azadlıqdan məhrum edilib.[22] O, 2015-ci ildə azad edilib.

Fuad Qəhrəmanlı

8 dekabr 2015-ci il tarixdə AXCP sədrinin müavini Fuad Qəhrəmanlı dövlət hakimiyyəti əleyhinə çağırışlar etmə və dini, irqi, sosial nifrət aşılayan çağırışlar yaymaqda ittihamlarda günahlandırılaraq həbs edilib.[23] Qəhrəmanlı özünün Facebook səhifəsində Nardaranda 2015-ci ilin noyabrinda baş verən zorakılıq hadisəsinə görə hökuməti  tənqid edən statuslar yazmışdır. 2015-ci ilin dekabrında prokurorluq Qəhrəmanlını şahid qismində Taleh Bağırov və Nardaran hadisələri üzrə təqsirli bilinən digərlərinin işi üzrə sorğu-sual üçün istintaqa dəvət edib. Lakin, Qəhrəmanlı rəsmi çağırış olmadan getməkdən imtina etdikdə, polis zorla onu sorğu-sual etmək üçün evindən aparıb. Bir neçə saatlıq dindirmədən sonra, Nəsimi rayon məhkəməsi onun barəsində həbs qəti imkan tədbiri seçərək həbs edib.

Qəhrəmanlınn evində axtarış aparan hüquq mühafizə orqanları əməkdaşları, onun komputerini müsadirə edib.[24]  Qəhrəmanlını günahlandıran Baş Prokurorluğun açıqlamasında bildirilir ki, “Qəhrəmanlı “Facebook” səhifəsində 2015-ci ilin sentyabr ayından başlayaraq yaydığı çoxsaylı informasiyalarda vətəndaşları hakimiyyət nümayəndələrinə qarşı itaətsizliyə çağırışlar edib, [və] İslam dininin müxtəlif təriqətləri arasında dini nifrət və düşmənçiliyin salınmasına yönələn hərəkətlər edib.”[25] Hazırda məhkəmə davam edir; Qəhrəmanlı istintaq təcridxanasındadır.

Digər siyasi fəal və tənqidçilərin həbsi

Natiq Cəfərli

Avqust ayının 12-də müxalif-yönümlü REAL hərəkatının icra katibi və tanınmış müxalif fəal Natiq Cəfərli qanunsuz sahibkarlıq və vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə ittihamları üzrə günahlandırılaraq həbs olunub. Onun barəsində 4 aylıq həbs qəti imkan tədbiri seçilib.[26] Saxlanılan zaman və məhkəmədə Cəfərliyə öz istədyi vəkil ilə təmin olunmağa imkan verilməyib. Evində axtarış aparılarkən, polis 2 komputer və çoxlu sayda hüquqi sənədləri müsadirə edib. Sentyabrın 9-da, Nəsimi rayon məhkəməsi Cəfərlini şərti olaraq azadlığa buraxıb. Onun barəsində istintaq davam edir və onun Bakinı tərk etməsinə məhdudiyyət qoyulub. Bu ittihamlarla Cəfərlini 8 ilə yaxın azadlıqdan məhrum edilmə təhlükəsi gözləyir.[27]

REAL hərəkatının sədri İlqar Məmmədov siyasi motivlərlə həbs olunaraq hazırda dəmir barmaqlıqlar arxasındadır. Demokratik siyasi qrup olan REAL hərəkatı ölkənin prezident idarəçiliyindən insan hüquq və azadlıqlarına hörmət edən parlament idarəçiliyinə keçidini hədəfləyən bir təşkilatdır.

Cəfərliyə qarşı irəli sürülən ittihamlar Baş Prokurorluğun 2014-ci ildə bir çox yerli və beynəlxalq QHT-ə qarşı açdığı cinayət işinin tərkib hissəsidir (daha geniş aşağıda oxu). Həbsi ərəfəsində Cəfərli ölkədə 26 sentyabrda keçiriləcək referendum və konstitusiyaya ediləcək dəyişikliklərin əleyhinə kampaniya aparan REAL Hərəkatının Referendum Təşəbbüs Qrupunun rəhbəri idi.[28] Tanınmış iqtisadi ekspert olan Cəfərli həm də sosial mediada mütəmadi olaraq Azərbaycan iqtisadiyyatının durumu və dövlət büdcəsinin talanması iddiaları ilə bağlı statuslar yazırdı.  Bu ilk hal deyil ki, Cəfərli hökümətin təzyiqləri ilə üzləşir.  2014-2015 dövründə o, ən azı 15 dəfə Baş Prokuroluğun Ağır Cinayətlərə dair İstintaq İdarədəsində yerli və beynəxalq QHT-lərə, o cümlədən donor və qrant alanlara qarşı açılan cinayət işi çərçivəsindı dindirilib.  (Bu haqda daha geniş aşağıda oxu).

Qiyas Ibrahimov və Bayram Məmmədov

10 may 2016-cı il tarixdə Bakıda polis 22 yaşlı Qiyas İbrahimov və 21 yaşlı Bayram Məmmədov adlı iki gənc fəalı saxta narkotik ittihamı ilə həbs edib. Hər iki gəncin ilk növbədə saxlanmasına səbəb onların Heydər Əliyevin abidəsinin postamentinə yazdıığı şüarlara görə olmuşdu. Polis CCTV kameranın köməyi ilə onların şəxsiyyətini müəyyənlişdirmişdi.[29]

Onların vəkili Elçin Sadıqovun bildiyinə görə Nərimanov rayon polis idarəsində gənclərə göstəriş verilib ki, azad olunmaları üçün heykəlin yanında televiziya kamerası qarşısında üzr istəsinlər. İbrahimov və Məmmədov bu təklifə etiraz edəndə polis onları döymüş, şalvarlarını çıxarmağa məcbur edərək, onları polis dubinka və butulka ilə zorlayacaqları ilə hədələmişdir. Bu təzyiqlərdən sonra hər iki gənc narkotik ittihamını qəbul etməyə məcbur qalmışdır. Məmmədov Nida üzvüdür, İbrahimov isə solfront adlı solçu bir qrupun üzvüdür. Hər ikisi Bakı Slavyan universitetinin tələbələri idi.[30]

Vəkil Sadıqovun Human Rights Watch-a bildirdiyinə görə o, müdafiə etdiyi şəxsləri ancaq mayın 12-də görüşə bilib. O zaman artiıq hər iki gənc narkotik maddə saxlamaq haqqında məcbur etiraflar imzalamışdı. Həmin görüşdə vəkil gənclərin üzərində gözlə görünəcək qançır izləri müşahidə edib və hər iki gənc bədənlərində, xüsusilə baş və qarın boşluqlarında, ağrıların olduğundan şikayət ediblər.[31]

Mayın 12-də keçirilən məhkəmədə Məmmədov və İbrahimov verdikləri ifadələrdən imtina edərək bəyan ediblər ki, polis onları döymüş və narokitik ittihamını qəbul etmək üçün məcbur ediliblər. Onlar məhkəmə hakiminə etiraf ediblər ki, heykəlin üzərinə qraffitini onlar yazıblar. Məhkəmə onlar barəsindı 4 aylıq həbs qəti imkan tədbiri seçib. Gənclərin ailə üzvləri bildiriblər ki, polis evdə axtarış zamanı tapdığını iddia etdiyi narkotiki əslində polisin özü evə yerləşdirib.[32] Sentyabr ayında Bakının Xətai Rayon Məhkəməsi gənclərin istintaq müddətini daha iki ay uzatmışdır. Bu hesabat hazırlandığı dövrdə hər iki gənc hələ də istintaq təcridxanasında idilər və onları 12 ilədək azadlıqdan məhrumetmə cəzası gözləyir.

Tofiq Həsənli

12 oktyabr 2015-ci il-də polis 46 yaşlı satirik şair Tofiq Həsənlini həbs edib. Həsənli yazdığı şeirlərində hökuməti tənqid edirdi və internetdə yayımlayırdı. Həbsindən sonrakı 5 gün ərzində ailəsi onun saxlanılması haqda məlumatı olmayıb. Sonradan onlar öyrənə bilib ki, Həsənli narkotik ittihamı üzrə həbs olunub. Maliyyə çətinliyi üzərindən ailəsi ona istədikləri vəkili tutmağa imkanı çatmayıb. Məhkəmə prosesində Həsənlini dövlət trəfindən ayrılan vəkil təmsil edib.[33]

Həsənlini qanunsuz narkotik saxlamaq ittihamı üzrə 12 ilədək həbs gözləyir.[34]   Həbsindən bir neçə gün əvvəl Həsənli yüksək ranklı hökumət rəsmilərini və deputatları tənqid edən şeirini çap edib.[35] 2015 yanvarında bir media müsahibəsində Həsənli bəyan etmişdir ki, Lənkəran rayonundaki yerli rəsmilər ona xəbərdarlıq ediblər ki, yazılarını dayandırmasa həbs olunacaq.[36] O, hazırda istintaq təcridxanasındadır.

Məmməd İbrahim və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının digər fəallarının həbsi

Hökumət son illərdə bir çox siyasi partiya fəalı, xüsusilə hazırda ən azı 12 üzvü həbsdə olan AXCP-nı hədəfə alıb. Məsələn, AXCP sıdrinin müşaviri Məmməd İbrahim saxta xuliqanlıq ittihamı ilə 3 il azadlıqdan məhrum edilib.[37]  Siyasi motivlə həbs olunan digər AXCP üzvlərinin sırasına Fuad Qəhrəmanlı, Seymur Həzi, Faiq Əmirov, Fuad Əhmədli, Elvin Abdullayev, Ceyhun İsgəndərli, Murad Ədilov, Zeynalabdin Bağırzadə, Məmməd İbrahim, Nazim Mahmudov və Asif Yusifli daxildir.

İnzibati Xətalar Məcəlləsindən istifadə edərək fəalların həbs olunması

Cinayət təqibi ilə yanaşı, hökumət həm də polisə müqavimət və ya polisin əmrinə tabe olmamaq kimi inzibati xətalara aid qanunlardan istifadə edərək fəalları həbs edir. Bu qanunlara əsasən saxlanılan şəxs 90 gün müddətədək azadlıqdan məhrum edilə bilinər. Belə inzibati xətalar üzrə təqsirli bilinən şəxsləri hökumət birbaşa olaraq onların ictimai fəaliyyətinə görə cəzalandırır. Məsələn, 26 sentyabr referendum öncəsi və ölkənin iqtisadi böhrana qarşı 2016-cı ilin fevralında və 2015-ci ilin dekabrında müxtəlif etiraz aksiyaları zamanı saxlanılanların hamısı inzibatı xətalar qanununa əsasən cəzalanıblar. Demək olar ki, əksər hallarda inzibati hüquq pozmalar üzrə keçirilən məhkəmələr çox suni, 15 dəqiqədən çox olmayan və hüquqi qərarların əksəriyyətinin polisin verdiyi şahid ifadələrinə istinad əsasında formalaşdığı texniki bir proses olub. Human Rights Watch tərəfindən sənədləşdirilmiş bütün hallarda, fəallar ya öz istədikləri vəkil ilə təmin oluna biməyib ya da səmərəli hüquqi müdafiəni təşkil edə bilməyiblər. Human Rights Watch-un apardığı araşdırmalar göstərib ki, hökumət 2016-ci ildə inzibati hüquqpozma qanunlarından istifadə edərək 30 siyasi və ictimai fəalı həbs edib.

2016-nın sentyabrındakı referendumdan əvvəlki həbslər

Sentyabr 8-10, 2016

Hökumət ölkədə referendum və iqtisadı böhrana qarşı sentyabrın 11-də keçirilən etiraz aksiyasından öncə bir çox fəalı həbs edib. Bu icazəli aksiya olub. 26 yaşlı tanınmış bloqqer Mehman Huseynovi mülki formalı polislər sentyabrın 10-da polis maşına basaraq, onu Bakı Baş Polis İdarəsinə gətiriblər. O, Human Rights Watch-a hadisə barədə bunları nəql edib:

Məni polis rəisinin yanına aparanda o, əmr etdi ki, mən onun qarşısında dizlərim üstə çökməliyəm və mən ancaq bu formada onunla danışa bilərəm. Mən onun bu göstərişinə etiraz etdiyimdə, polis rəisi məni vurdu və zorla məni dizlərim üstə oturmağa məcbur etdi. Mən ona bu hərəkətlərin qanunsuz olduğunu və mənə dəyəcək hər hansı ziyana görə Prezident Əliyevin məsuliyyət daşıdığını dedim.

Rəis sonra geri çəkildi və mənimlə davranışını dəyişdirdi… O, mənə “dost” nəsihəti verərək fəaliyyətimi dayandırmağı məsləhət görürdü. O, dedi, ‘Sən qorxmursan ki, səni kimsə öldürə bilər? Və ya, səni pəncərədən bayıra tullaya bilər?’

Sonra, polislər yeni taktikalarını dəyişərək məni hədələdilər ki, fəaliyyətimi dayandırmasam məni zorlayacaqlar…[38]

Təxminən 4-5 saatdan sonra, oradakı rəsmilər Hüseynova bildiriblər ki, bu ona axırıncı xəbərdarlıqdır və indi o, evə gedə bilər. Polislər həm də ona bildirib ki, polisdə başına gələnləri yaza bilər. “Mən anladım ki, polis bunu ona görə edir ki, 11 sentyabr aksiyasında iştirak edəcək digər fəallar mənim başıma gələnləri oxuyub, qorxsun və iştirak etməsin. Mən bu haqda yazmadım, sadəcə yaxın dostlarıma başıma gələnlər haqda danışdım.”[39]

16 Sentyabr 2016

Senyabrın 17 və 18-ə təyin olunan icazəli aksiyalar öncəsi polis ölkənin doqquz müxtəlif şəhərində ən azı 38 siyası fəalı ya saxlamış ya da sorğu-sual üçün polid idarəsinə dəvət etmişdir.  Saxlanılanlardan əksəriyyəti AXCP və NİDA hərəkatının üzvləri olubdur. Bir NİDA fəalının Human Rights Watch-a bildirib ki, 16 sentyabr-da polis onu Nərimanov rayon polis idarəsinə dəvət edib. Onun üzərinə baxış keçirən polis, onun mobil telefonunu və digər əşyalarını müsadirə edərək onu 12 saatdan çox idarədə saxlamışdır.  Polis ona hədə-qorxu gələrək bildirib ki, müxalifətin təyin etdiyi aksiyalarda iştirak edərsə ona qarşı narkotik ittihamı irəli sürüləcək. O, hadisəni belə izah edib:

Mən polis rəisinin otağına aparıldım. Orada rəis mənə dedi ki, aksiyada iştirak etdiyimə görə 10 gün azadlıqdan məhrum ediləcəm. … Sonra məni başqa bir otağa aparıldım. İçəridə 6-7 polis əməkdaşı var idi. Onlar məni Əli Kərimlinin agenti deyə çağırırdılar. Polislərdən biri mənə əmr etdi ki, mən jim edim. Mən imtina etdikdə, onlar məni döşəməyə yıxdılar, bir neçə dəfə yumruqlayandan sonra məcbur etdilər ki, jim edim.

Sonra bir polis üzünü mənə tutub dedi, ‘bilirsən cibimdə nə var?’ O dedi ki, cibində heroin var və əgər mən mitinlərədə iştirak etməyə davam edərsəm bu heroin mənim cibimdən “tapılacaq”.[40]

O, sabahkı aksiyada iştirak etməyəcəyi ilə bağlı iltizam verəndən sonra polis onu axşam saat 9-da sərbəst buraxıb, amma tələb edib ki, sabah tezdəndən yenidən polis idarısinə gəlsin.

17 sentyabr aksiyasının sonunda polis və mitinq iştirakçıları arasında çıxan qarşıdurma zamanı çoxıu sayda aksiya iştirakçısı həbs olunub.[41] Mediada yayılan müxtəlif video çarxlarda görsənir ki, polis mitinqçilərə qarşı gücdən istifadə edərək onları döyərək aparır. Human Rights Watch tərəfindən incələnən bu videolarda aksiya iştirakçılarının polisə heç bir müqavimət və ya zorakılıq görsətmədiyi aşkar görünür.[42]  Xüsusilə AXCP üzvü olan təxminən 12 siyasi fəala qarşı polisə tabe olmamaqda ittihamı irəli sürülərək 8 gün azadlıqdan məhrum ediliblər. Ən azı bir aksiya iştirakçısı isə cərimələnib.[43]

2016 avqust ayındakı inzibati həbslər

Elşən Qasımov və Toğrul İsmayılov

Avqustun 15-də mülki geyimli polislər, REAL hərəkatının iki gənc fəalı, Elşən Qasımov və Toğrul İsmayılovu Bakıda saxlayıb. Hər iki gənc konstitusiyaya edılən düzəlişlərlə bağlı referendumda xalqı səs verməməyə çağıran broşuralar paylayan zaman həbs olunub. Bakının Səbail rayon Polis idarəsində dindirilərkən polis onlara öz istədikləri vəkillə təmin olunmağa və ailələri ilə əlaqə yaratmağa imkan verməyib. Polis onları dindirərkən onlara REAL hərəkatının gələcək planları daxil olmaqla REAL-in maliyyə mənbələri və flayrlar üçün maliyyənin hardan alındığı barədə sorğu-sual etmişdir. Növbəti gün məhkəmə onlara broşura paylamağı dayandırmaq üçün polisin verdiyi göstərişə tabe olmadıqları ittihamı ilə yeddi gün müddətinə azadlıqdan məhrum etmişdir.[44]

Məsud Rzalı

12 avqust, 2016-cı ildə polis Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının (AXCP) üzvü və sosial media fəalı 36 yaşlı Məsud Rzalını saxlayıb. Rzalı Facebook-da siyasi fəalların təqibi, korrupsiya və müxtəlif siyasi məsələlərlə bağlı tez tez statuslar yazıb. O, polisə müqavimət göstərmə ittihamı ilə 30 gün inzibati həbs cəzasına məhkum edilib. Polis tərəfindən dindirilərkən, ona Facebook statusları ilə bağlı suallar verilib və siyasi fəalliyətini dayandırmaq haqda xəbərdar edilib. O, 29 avqustda vaxtından əvvəl və heç bir izah verilmədən azad edilub.[45]

Iqtisadi böhrana etiraz edən aksiya iştirakçılarının həbsi

2015-ci ilin dekabr və 2016-cı ilin fevral aylarında hökumət çoxlu sayda siyasi partiya üzvlərini və digər fəalları inzibati xəta törətməkdə ittiham edərək həbs edib. Bu dövrdə ölkənin müxtəlif bölgələrində insanlar milli valyutanın devalvasiyana, ərzaq və digər əsas malların qiymətlərinin artımına və işsizlik sayının artmasına qarşı ictimai etirazlar təşkil etmişdi. Etiraz aksiyalarında adətən adətən bir neçə yüzadam iştirak edib.[46]  Polis bu nümayişlərə müdaxilə edib dağıdaraq, bir çox etirazçını həbs etdi.[47]  Bu aksiyalar əsasən dinc və qeyri-zorakılıqla müşaiət olunsa da, bəzi hallarda polislə qarşıdurma baş verib. Məsələn, Bakının şimalında, 115 kilometr aralıda yerləşən Siyəzən rayonunda rezin güllə və gözyaşardıcı qazla təchiz olunmuş polislə qarşıdurma zamanı polis 55 nəfəri həbs etib.[48]

Hökumətin rəsmi bəyanatlarında iddia olunurdu ki, “dini ekstremistlər” və siyasi müxalifət hökumətə qarşı xalq narazılığını qızışdırıb.[49] Müxalifət partiyaları bu iddiaları rədd edərək bildirib ki, siyasi müxalifəti günahlandırmaq əvəzinə hökumət xalqın geniş ictimai qəzəbi qarşısında ölkə iqtisadiyyatının geriləməsini qarşısını almalıdır.[50]  

Beş siyasi və sosial media fəalının həbsi üzrə Human Rights Watch-un apardığı araşdırmalarda məlum olmuşdur ki, bu fəallar hökumətin valyuta devalvasiyası siyasətini və ölkədəki qiymət artımlarını 2016 yanvarında tənqid edəndən sonra həbs edilmişdir. Bu fəalların heç biri etiraz aksiyalarında iştirak etməyib. Onlara 10 gündən 30 günə qədər müddətə həbs cəzası verilib.[51] Aşağıda 3 həbsin detayları təsvir olunur.

Turan İbrahim

Bakı polisi, 13 yanvar 2016-cı ildə sosial media fəalı və AXCP üzvü Turan İbrahimi polisin guya tələblərinə tabe olmamaqda günahlandıraraq bir həftəlik müddətə azadlıqdan məhrum edib. O, hazırda həbsdə olan müxalif siyasətçi Məmməd İbrahimin oğludur (yuxarıda bax). İbrahimin sözlərinə görə, yeddi və ya səkkiz polis onun evinin qarşısında onu saxlayaraq, yerli polis bölməsinə aparıb.[52]

O, Human Rights Watch-a bildirib ki, polisdə ona təhdid edərək bildirilib ki, polisə itaətsizlik etdiyi ilə bağlı saxta ittihamı üzərinə götürməsə, ona qarşı daha ciddi ittiham olan narkotik ittihamı irəli sürüləcək.[53]

Rail Rüstəmov

17 fevral 2016-ci də Sabirabad Rayon Məhkəməsi polisə müqavimət ittihamı ilə AXCP üzvü və Facebook fəalı Rail Rüstəmovu 20 gün həbsə məhkum edib. [54] Yerli polisin bildirdiyinə görə, Rüstəmov maşını idarə edərkən sürət həddini aşaraq, piyadalar üçün təhlükəli vəziyyət yaradıb və polisin tələbinə məhəl qoymayıb.[55]

Rüstəmovun atası Sahib Rüstəmov, AXCP rəhbərliyində təmsil olunur. O, Human Rights Watch-a bildirib ki, oğlunun həbsinə səbəb onun Facebookda yazdığı tənqidi statuslarlardır; Yerli polis əvvəllər də bu ailəni siyasi fəallıq göstərdiklərin görə onlara təhdid və təzyiqlər edib.[56]

Sahib Rüstəmov deyib:

Mənim oğlum saxlanılan gün, mən də Sabirabad rayon polis şöbəsinə gətirildim. Polis rəisi məni Facebookda tənqidi fəallığıma görə təhdid və xəbərdarlıq etdi. Mən üç saat sonra sərbəst buraxıldım. Amma mənim oğlumu heç bir səbəb olmadan, sadəcə onun Facebook statuslarına görə saxlanıldı. Biz bilmirik onun məhkəməsi nə vaxt və necə keçirildi. Yalnız sonra eşitdik ki, oğlum 20 gün həbs cəzasına məhkum edilərək təcridxanaya salınıb.[57]

Xalid Xanlarov

Sosial media fəalı, 23 yaşlı Xalid Xanlarov, Facebookda “Ditdili” (Ağcaqanad) adlı satirik səhifə vasitəsilə hökumətin siyasətini tənqid edib. Xüsusilə, 2016-cı ilin yanvarından iqtisadi böhranla bağlı etirazlar barədə şərhlər yazıb.  23 yanvar 2016-cı ildə, Xanlarov Bakıda məhkəmə onu polisə müqavimət ittihamı ilə təqsirli bilərək 25 gün həbs cəzasına məhkum edib. Xanlarov Human Rights Watch-a hadisəni belə izah edib:

Mən həbsimdım üç gün əvvəl Binəqədi rayon polis bölməsinə dəvət edilərək, sosial media fəallığıma görə xəbərdarlıq edildim. Növbəti üç gündə, mən internet daxil olmadım və ya Facebookda heç bir status paylaşmadım. Lakin, yanvarın 23-də məni Daxili İşlər Nazirliyinə dəvət edərək, oradan bir polis bölməsinə aparıldım və ardından da məhkəməyə ... Və, mənə 25 günlük inzibati həbs verildi. Mən, artıq həbsdə olandan sonra öz vəkilimlə görüşə bildim.[58]

Digər siyasi fəallar və tənqidçilərin həbsi

Ruslan Qarayev

İyun ayının 20-də, AXCP-nin Sumqayıt şəhər gənclər komitəsinin rəhbəri Ruslan Qarayevi polis onun evinin qarşısında həbs edib. O, polisə müqavimət və xərda xuliqanlıqda ittiham olunaraq 20 gün azadlıqdan məhrum olunub. Polis iddia edib ki, guya o, küçədə söyüş söyərək ictimai qaydanı pozub və polisin həmin zaman əmrinə tabe olmayıb.[59] Sosial media fəalı olan Qarayev tez-tez hökiməti tənqid edən statusları ilə tanınır. Həbsindən keçən 2 gün ərzində Qarayevin ailəsi onun harada olmasından xəbər tuta bilməyib.  Onun vəkilinin Human Rights Watch-a bildirdiyinə görə müdafiə etdiyi şəxslə 5 gün görüşə bilməyib və məhkəmədə Qarayevi təmsil etməsinə imkan verilməyib.[60] Qarayevin bildirməsinə görə polis onu sosial mediada tənqidi fəaliyyətlə məşğul olması və siyasi fəalləyyitə ilə bağlı dindirib. Xüsusilə, onun keçmiş prezident Heydər Əliyevin heykəlinin qabağında əlində enerji içkisi ilə çəkdirdiyi və sonradan social mediada paylaşdığı satirik şəkilə görə də sorğu sual edib. Qarayev avqust ayının 10-da sərbəst buraxılıb.[61]

Müvafiq Hüquqi Standartlar

Azərbaycan əsassız həbslərdən qorunma və ədalətli məhkəmə hüququnu təmin edən Siyasi və Mülki Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Xartiyaya və İnsan Hüquqları Üzrə Avropa Konvensiyasına üzvdür.[62] Beynəlxalq insan hüquqları qanunlarının məqsədi üçün insan hüquqları müdafiəsi standartlarının tətbiqi həbs olunan şəxsin cinayət və ya inzibati iş üzrə təbiq olunmasından deyil, həbsolunana qarşı ittihamın mahiyyəti və cəzanın sərtliyindən asılıdır.   Son illərdə İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin verdiyi qərarlardada bildirir ki, inzibati hüquqpozmalarda ittiham olunan şəxslərin saxlanılması və ağır cərimələnməsi kimi halların olduğu ölkələrdə Avropa Konvensiyasının tələblərinə riayət edilməsi məqsədilə inzibati icraat dövründə ədalətli məhkəmə hüququnun təmin edilməsi öhdəliyi var.

Barmaqlıqlar arxasında qalan fəallar və jurnalistlər

2013-2015-ci illərdə siyasi motivlə həbs olunan çoxlu sayda fəal ədalətsiz olaraq həbsdə saxlanılır. Onlardan biri İlqar Məmmədovdur. Avropa Məhkəməsinin 2014-cü onun işi ilə bağlı verdiyi qərarda bildirir ki, o, hökuməti tənqid etdiyinə görə cəzalanaraq həbs olunub. Avropa Şurası Nazirlər Komitəsi dəfələrlə onun dərhal azad edilməsini tələb edib. Məmmədov və digər siyasi məhbuslar onların saxlanıldıqları müəssisələrdə hıbsxana rəsmiləri tərəfindən fiziki təzyiqə, əsassız karsa salınmaya və digər zorakılıqlara məruz qaldıqlarını bildiriblər. Aşağıdakı bölmələrdə Məmmədov və digərlərinin işləri ilə bağlı durumdan bəhs olunur.

Ilqar Məmmədov

2013-cü ilin fevral ayının 4-də həbs olunan İlqar Məmmədov tanınmış siyasi şərhçi və REAL müxalifət hərəkatının rəhbəridir. İttihama görə Məmmədov Bakıdan 200 km cənub –qərbdə yerləşən İsmayıllı rayonunda 2013-cü ilin yanvar ayının 23-də baş vermiş iğtişaşları qızışdırmaqda və polisin göstərişinə əməl etməməkdə günahlandırılıraq həbs olunub.[63] 2014-cü ilin martında siyasi motivli və ciddi qanun pozuntuları ilə müşaiət olunan bir məhkəmə qərarıyla Məmmədov 7 il azadlıqdan məhrum edilib.[64]    

Bu məhkəmə dövründə olan ciddi prosessual pozuntularına misal olaraq ziddiyyətli ifadələrinə təqdim edildiyi zaman müdafiə tərəfinin bunu üzbəüz qarşılaşdırma ilə yoxlamaq imkanından məhrum edilməsi və bəraətverici sübutların nəzərə alınmayarq inkar edilməsi kimi məsələlər daxildir.

2014-cü ilin mayında Avropa Məhkəməsininin verdiyi qərarda bildirlir ki, onun həbsinin əsl səbəbi “hökuməti tənqid etdiyinə görə onu sudurmaq və cəzalandırmaq” məqsədi daşıyıb.[65] Bu qərara istinad edərək və Məhkəmənin müəyyın etdiyi pozuntunu aradn qaldırlması üçün, Avropa Şurası Nazirlər Komitəsi verdiyi 9 qətnaməsində (ən sonuncu Sentyabr 2016-da) tələb edib ki, Məmmədov dərhal azad edilməlidir.[66]

Lakin bütün bunlara baxmayaraq, Məmmədov hələ də həbsdə saxlanılır və azad edilməsi üçün Prezident İlham Əliyevdən üzr istəməsi və Prezidentə dəstək verməsi kimi dəfələrlə müxtəlif tələb və təzyiqlərə məruz qalıb.[67]

Məmmədov 2 dəfə ictimaiyyətə açıq müraciətində iddia edib ki, Prezident İlham Əliyevə peşmançılıq məktubu yazmamasına görə bir dəfə həbsxana otaq yoldaşı və bir dəfə də həbsxana rəhbərliyi tərəfindən hücuma məruz qalıb. 29 iyul, 2015-ci ildə otaq yoldaşı ona hücum edərək, onun başına bir neçə dəfə zərbələr endirib. Vəkil Cavad Cavadovun dediyinə görə döyülməyə səbəb Məmmədovu Prezident Əliyevə peşmançılıq məktubu yazmasına təhrik etmək olub. Avqustda, Məmmədov karsa salınıb və buna səbəb Məmmədov döyülməsi ilə bağlı məlumatı ictimailəşdirməsi olub.[68] Avropa Şurasının Baş Katibi Thorbjørn Jagland həmin vaxt Azərbaycanın Ədliyyə Nazirinə məktubla müraciət edərək bu hücum və təzyiqlərlə bağlı geniş araşdırma aparmağı tələb edib.[69]

Bir neçə ay sonra, 16 oktyabr 2015-ci ildə, Məmmədov öz vəkili ilə görüşdüyündən sonra həbsxana rəsmiləri Məmmədovu rəsin otağına aparıblar. Vəkil Cavadovun bildirməsinə görə, həbsxəna rəisinin 2 müavini Məmmədovun başına və sinəsinə zərbələr vuraraq, onu həbsxananın rəisi Eyvaz Əsgərovun otağına sürüyərək orada da yumruq və təpiklə döyüblər. Əsgərov həmin vaxt Məmmədovu hədələyərək bildirib ki, o heç bir zaman həbsxanadan salamat çıxmayacaq.[70]

Məmmədovu yalnız oktyabrın 19-da görə bilən vəkilin deməsinə görə, Məmmədovun boyun və baş nahiyəsində gözlə görünən zədələrin olduğunu müşaiət edib və döyülmələrdən sonra onda şiddətli baş ağrısı yarandığını bildirib. Görüşdən sonra vəkili hadisənin araşdırılması və Məmmədovun müayinə olunması üçün Ədliyyə Nazirinə, Baş Prokurora və Ombudsmana yazılı müraciətlər verib. Bunlardan dərhal sonra, həbsxana rəsmiləri heç bir izahat olmadan bir ay icazə verməyib ki, Məmmədov ailəsi ilə danış və ya telefonla əlaqə qursun.[71]

Məmmədovu döyülməsindən yalnız beş gün sonra müayinə edən həbsxana həkimi bu müayinənin nəticələri barədə onun ailəsinə xəbər verməyib.[72] Ombudsman aparatının nümayəndəsi isə Məmmədovu döyülməsindən 10 gün sonra ziyarət edib və bildirib ki, Məmmədovun üzərində heç bir döyülmə əlaməti olmadığıdan onun döyülməyə məruz qalmasını deyə bilməz.[73]  Məmmədovun həyat yoldaşı isə onu 2015-ci ilin oktyabrının sonunda həbsxanada yanına gedib və bildiirb ki, həyat yoldaşının bir dişi qırılıb və görüşdə Məmmədov başının davamlı ağrımasından şikayət edib.[74] Hakimiyyət orqanları pis rəftarla bağlı bu iddiaların hərtərəfli araşdırmasını təmin etməyib. 2016-cı ilin 29 aprelində məhkəmə Məmmədovun bəraətlə bağlı vəsadətini rədd edib.[75]  Məmmədov bu qərardan şikayət verib və Ali Məhkəmə 18 noyabr 2016-cı ildə bu haqda öz qərarını açıqlayacaq.

İlkin Rustəmzadə

NİDA gənclər hərəkatının üzvü və bloqqer İlkin Rustəmzadə 2013-cü ilin may ayında bir komediya videosunun çəkilməsində guya iştirak etməsi ilə bağlı xuliqanlıq maddəsi üzrə saxlanılsa da, sonralar ona kütləvi iğtişaşların təşkili və zorakılıq törətmək kimi ciddi ittihamlar irəli sürülüb. 2014-də məhkəmə qərarı ilə o, 8 il azadlıqdan məhrum edilib.[76] O, hazırda 13 saylı zonda saxlanıır. Həbsində əvvəl, Rustəmzadə hökumətin yuxarı eşelonunda iddia edilən korrupsiya və ölkədə insan hüquqları ilə bağlı Facebook və Twitter-də mütəmadi olaraq tənqidi statuslar ilə tanınıb. O, həmçinin 2013-cü ildə diqqəti ölkədəki qeyri-döyüş şəraitində əsgər ölümləri çəkmək və Bakıda bu ölümlərə etiraz etmək məqsədiylə kütləvi aksiyalar təşkil etmək üçün Facebook-da müxtəlif onlayn eventlər yaradıb.[77]

2014-cü ilin dekabrında Apellyasiya Məhkəməsi və 2015-ci ilin oktyabrında Ali Məhkəmə Rüstəmzadəni həbsdə saxlayan qərarlar verib.  Həbsxana rəsmiləri həmçinin 2014-cü ilin dekabrında Rüstəmzadəni iki dəfə karsa salıb. Buna səbəb onun həbsxanadan yazdığı məktublar və həbsxanadakı dustaqlara qarşı edilən pis rəftar və zorakılıqla bağlı Apellyasiya məhkəməsində etdiyi tənqidi çıxışlar səbəb olub.[78]

Seymur Həzi

Azadlıq qəzetinin tanınmış köşə yazarı və müxalif yönümlü Azərbaycan Saatı onlayn televiziyasının aparıcısı Seymur Həzi 2014-cü ildə tanımadığı nir şəxs tərəfindən hücüma məruz qaldıqdan sonra həbs olunub. Hücum zamanı Həzi özünü əlindəki butulka ilə müdafiə edərək, butulka ilə həmin şəxsi vurub və butulka qırılmayıb. Dərhal ora yaxınlaşan polis Həzini həbs edib. Jurnalist “ silah qismində istifadə edilən əşyaları tətbiq etməklə törədildikdə xuliqanlıq” maddəsi üzrə günahlandırılıb. 29 yanvar, 2015-ci ildə, məhkəmə Həzinin 5 il müddətinə azadlıqdan məhrum edib.[79] Həbsinə qarşı onun verdiyi bütün apellyasiya şikayətləri rədd edilib.[80]

Fərəc və Sirac Kərimov qardaşlarının işi

2014-cü iyulunda tanımmış bloqqer və “Basta!” və “İstefa” adlı hökuməti tənqid edən Facebook səhifələrinin admini 29 yaşlı Fərəc Kərimovu polis Bakıda həbs edib. Həbsindən 6 gün əvvəl polis həm də onun qardaşı 30 yaşlı Sirac Kərimovu həbs etmişdi. Hər iki qardaş narkotik saxlamaq ittihamı üzrə günahlandırlırdı. Fərəc və onun atası müxalifət yönümlü Müsavat partiyası üzvləri və tanınmış siyasi fəal olublar. Fərəc həm də Müsavat partiyasının internet səhifəsinin admini olub.

Kərimovun vəkilinin dediyinə görə qardaşlardan heç birinə öz istədikləri vəkil ilə görüşmələr üçün bir neçə gün heç bir imkan verilməyib. Sirac Kərimov iddia edib ki, MCQMİ-də saxlanıldığı dövrdə o, ailəsi ilə təhdid edilərək ona təzyiqlər edilib ki, narkotik ittihamını qəbul etsin. Polis həm də ona qardaşının fəaliiyəti ilə bağlı dindirib. 2015-in mart ayında məhkəmə Siracı narkotik ittihamı üzrə 6 il azadlıqdan məhrum edib. Onun ailəsi və vəkili iddia edirlər ki, Siracın həbsi birbaşa olaraq onun qardaşının siyasi fəaliyyəti və sosial mediada fəal olmağı ilə əlaqədardır.[81] Prezidentin 17 mart 2016-ci il əfv fərmanı ilə Sirac əfv olunub.

Fərəc Kərimovun bildirdiyinə görə polisdə dindirilmə zamanı polislər xüsusilə onun Facebookda yazdığı statuslar ilə bağlı sullar verib.[82] Buna baxmayaraq, 6 may 2015-ci ildə məhkəmənin qərarı ilə Fərəc Kərimov narkotik ittihamı üzrə 6 il yarım müddətə azadlıqdan məhrum edilib. 24 may 2016-cı ildə Ali Mıhkəmə onun həbs müddətini 3 ilə endirib.[83] Oktyabrın 4-də, Fərəc Kərimov amnistiya qərarı ilə sərbəst buraxılıb.[84] Amnesty International təşkilatı Kərimov qardaşlarını “vicdan məhbusu” kimi tanıyıb.[85]

II. Qeyri-Hökumət Təşkilatlarının Fəaliyyətinə Tətbiq edilən Məhdudiyyətlər

2014 və 2015-ci illərdə bir çox qanunlara edilmiş çoxsaylı dəyişiklər və qəbul edilmiş yeni qaydalar QHT-lərin Azərbaycanda müstəqil fəaliyyət göstərmək imkanlarına kəskin formada təsir etdi ki, bu da ölkədə QHT-lərin fəaliyyət imkanlarını daha da məhdudlaşdırdı.[86] QHT qeydiyyatı tələblərinə edilən 2013-cü il dəyişikləri və hökümətin siyəsətini tənqid edən QHT-lərin qeydiyat müraciətlərinin vaxtaşırı və əsassız olaraq rədd edilməsi çoxsaylı qrupların uzun illər qeydiyyatsız fəaliyyət göstərməsi ilə nəticələndi.  Ən son dəyişiklər həm qeydiyyatdan keçmiş, həm də qeydiyyatdan keçməmiş QHT-lərin bir çox təşkilatlar üçün əsas maliyyə mənbəyi sayılan xaricdən qrant əldə etmək imkanlarını məhdudlaşdırdı. Yalnız qeydiyyatı olan QHT-lər Ədliyyə Nazirliyinin geniş mülahizəsinə əsaslanan qeydiyyat prosesini keçməklə qrant əldə edə bilər.

Xarici donorların Azərbaycanda qrant vermək fəaliyyətinə tətbiq edilən tələblər sərtləşdirilmiş və beləliklə donorlar qrant vermək üçün mürəkkəb prosedurdan keçməklə Azərbaycanda qeydiyyatdan keçməlidirlər ki, bu da Ədliyyə Nazirliyinin təsdiqindən sonra baş verə bilər. Qeydiyyatdan keçmiş xarici donor yerli qruplara maliyyə ayırmaq üçün nəzərdə tutulan qrantın maliyyə və iqtisadi “məqsədəuyğunluğu” barədə Maliyyə Nazirliyinə müraciət edib rəy əldə etməlidir. 

2014-cü ildə hökumət qurumları bir sıra böyük donorlar və onlardan qrant əldə etmiş təşkilatlara qarşı cinayət işi açdı və qeydiyyata alınmamış qrantlara vergi cəriməsi tətbiq etdi ki, bütün bunlar ən azı bir il ərzində bir çox təşkilatların işini iflic etdi. Çox sayda qruplar xüsusilə insan hüquqlarını müdafiə edən təşkilatlar o vaxtdan bəri fəaliyyət göstərə bilməmişlər. Beynəlxalq donor agentlikləri və təşkilatlarının əksəriyyəti başlanmış istintaq işləri və yeni hökumət tənzimləmələrinin tətbiqi ərəfəsində Azərbaycanı tərk etmişdi.

2014-cü ildə hökumət onlarla QHT üzərində cinayət işi açmış və tanınmış fəallar, jurnalistlər və digərləri də daxil olmaqla QHT rəhbərlərini həbs etmişdir. Onların bir çoxlarının 2016-cı ildə azad edilməsinə baxmayaraq, yuxarıda da qeyd edildiyi kimi heç bir təşkilat QHT-lər üçün mövcud olan kəskin fəaliyyət mühitinin olması səbəbindən öz fəaliyyətini tam olaraq bərpa edə bilməmişdir. Bəzi fəallar şərti cazanın bir hissəsi olaraq ölkədən çıxmamaq qadağası kimi məhdudiyyətlərlə üzləşirlər. Digərləri isə əlavə cinayət təqibi ilə üzləşmək qorxusundan Azərbaycanı tərk etməyə məcbur olmuşlar.

Qanuna edilən əlavə və dəyişiklər müstəqil və tənqidi vətəndaş cəmiyyəti fəaliyyətini cinayət məsuliyyəti etmiş, həmçinin müstəqil qrupların sərbəst fəaliyyətini qeyri-mümkün etmişdir. Hakimiyyət orqanlarının yerli və xarici təşkilatları, eyni zamanda bütün xarici qrantları qeydiyyata almaq və qeydiyyata almaqdan imtina etmək kimi geniş səlahiyyətləri Azərbaycanın üzərinə götürdüyü beynəlxalq hüquqi öhdəlikləri pozaraq hər hansı qrupun və ya təşkilatın birləşmək azadlığını sərbəst həyata keçirməyinə nəzarət etməyə icazə verir. Mövcud qanunvericilik mühiti, fəalların və təşkilatların təqibi mütəmadi olaraq səlahiyyətli beynəlxalq insan hüquqları qurumları tərəfindən tənqid edilmişdir. Lakin bütün bunlara baxmayaraq Azərbaycan mövcud qanunları və tətbiq etdiyi cəza praktikasını dəyişməyə doğru heç bir addım atmamışdır.

QHT-lərin fəaliyyətinə nəzarət edən məhdudlaşdırıcı qanunvericilik və qaydalar

Əsassız olaraq Qeydiyyatdan imtina və Qeydiyyatsız QHT-lərin həssaslığı

Azərbaycanda QHT-lərin qeydiyyata almaqdan imtina üçün geniş səlahiyyətə malik Ədliyyə Nazirliyinin hədsiz bürokratik prosesini keçməklə hüquqi şəxs qismində qeydiyyatdan keçmələri tələb olunur.[87] Bir çox hallarda hökumət QHT-ləri kiçik səhvlərə görə dəfələrlə qeydiyyata almaqdan imtina etmişdir. Seçki Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzi (SMDT) əvvəlki təşkilati forması hökümət tərəfindən ləğv edildikdən sonra 2008-ci ildən bəri qeydiyyatdan keçə bilməmişdir.[88] Qeyd edilən halların birində Ədliyyə Nazirliyi rəsmiləri təşkilatı qeydiyyata almaqdan imtina kimi təşkilatın nizamnəməsində QHT qanununun adında edilən hərf səhfini əsas olaraq gətirmişdir. SMDT-in yerli məhkəmə instansiyalarına etdiyi şikayətlər təmin edilməmiş və təşkilat bu səbəbdən Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə müraciət etmişdir.[89]

SMDT 2008-ci ildən 2013-cü ilə dək qeydiyyatsız fəaliyyət göstərmişdir. Əvvəllər SMDT-in üzvü olan fərdlər donorlarla müqavilə imzalayaraq Ədliyyə Nazirliyindən qeydiyyatdan keçib və görülən fəaliyyətlərə görə vergi ödəyirdi; və ya SMDT qeydiyyatdan keçmiş təşkilatla birgə layihələr həyata keçirirdi və maliyyə üçün bu təşkilatdan asılı olurdu. SMDT 2008-2014-cü illər ərzində seçkiləri monitorinq etmiş və çoxsaylı tənqidi hesabatlar hazırlamışlar.

Lakin qeydiyyatın olmaması SMDT-ini yerli təcrübənin fonunda həssas vəziyyətə düşürmüşdür. 2014-cü ildə prokurorluq təşkilatın qeydiyyatdan keçməməyini əsas gətirərək onun bütün fəaliyyətini “qanunsuz sahibkarlıq” olaraq hesab etmişdir. Təşkilatın rəhbəri Anar Məmmədli 2014-cü ilin mayında qanunsuz sahibkarlıq və digər ittihamlarla iki il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmiş və 2016-cı ilin martında əfv edilərək azadlığa buraxılmışdır.[90]

Anar Məmmədli SMDT-in hazırkı vəziyyətini aşağıdakı kimi təsvir etmişdir:

Biz işləyə bilmirik... Hökumət bizi hüquqi şəxs olaraq tanımadığından biz heç bir fəaliyyət həyata keçirə bilmirik. Biz qeydiyyat olmadan heç bir qrant ala bilmirik və layihə icra edə bilmirik çünki hökumət bu cür fəaliyyəti “qanunsuz sahibkarlıq” olaraq hesab edir. Mən hətta təşkilat adından çıxış edə bilmərəm və ya təşkilatın adından istifadə edə bilmərəm, çünki rəsmi olaraq hökumət üçün bu cür təşkilat mövcud deyildir.[91]

İlkin qeydiyyat prosesi ilə yanaşı QHT-lər eyni zamanda nizamnamə sənədlərinə edilən bütün dəyişikləri və ya təşkilatın rəhbərliyi ilə bağlı olan dəyişikləri Ədliyyə Nazirliyindən qeydiyyatdan keçirməlidir və yenidən fəaliyyət göstərmək üçün yeni qeydiyyat şəhadətnaməsi əldə etməlidir.[92] Ünvan, üzvlərin sayı, telefon nömrəsi, rəhbərlik və s-ə edilmiş digər kiçik dəyişiklərin 40 gün ərzində qeydiyyatdan keçirilməsi tələb olunur. QHT yalnız Nazirliyin təsdiqindən sonra bank hesabından istifadə etmək və ya qrant müqaviləsi bağlamaq kimi hüquqi şəxs imtiyazlarından yararlana bilər. Bu cür kiçik təşkilati səhvlərin qeydiyyatdan keçirilməməsi inzibati cəzalarla nəticələnə bilər və ya “qanunsuz sahibkarlıq” zəminində cinayət ittihamlarına əsas verə bilər.

İşlərin birində Ədliyyə Nazirliyi 2014-cü ildə səkkiz ay ərzində yeddi dəfə Azad İqtisadiyyata Yardım İctimai Birliyinin (AİYİB) təsis sənədlərinə edilən dəyişikləri qeydiyyata almaqdan imtina etmişdir. AİYİB-in direktoru Zöhrab İsmayılın bildirdiyinə görə nazirlik iddia edir ki, dəyişiklərin qeydiyyata alınması üçün edilən müraciət yalnış olaraq təşkilatın sədri deyil təsisçi tərəfindən imzalanmışdır. Nazirlik təsisçiyə verilən etibarnaməni tanimaqdan imtina etmişdir. Bu qeydiyyatın olmaması Zöhrab İsmayılı təşkilatın bank hesabından istifadə etməyinin qarşısını alır, AİYİB-i fəaliyyətini dayandırmağa vadar edir[93] (AİYİB haqqında daha geniş məlumat aşağıda).

Gərəksiz İnstintaq Hərəkətləri və QHT-lərə Tətbiq edilən Qeyri-proporsional Cəza Tədbirləri

2014-cü ildə Qrantlar və QHT-lər haqqında qanunlara, həmçinin İnzibati Xətalar Məcəlləsinə edilən əlavə və dəyişiklər müvafiq hökumət qurumlarının qeyri-hökumət təşkilatlarını, eyni zamanda qeydiyyatı olan qrupları təqib etmək üçün hüquqi əsaslarını daha da genişləndirdi və xırda pozuntulara görə yüksək maliyyə cəzası və cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutdu. 2014-cü il dəyişikləri Ədliyyə Nazirliyinə geniş səlahiyyət verdi ki, nazirlik əldə etdiyi bu səlahiyyətlə QHT-lərin fəaliyyətlərinin qanunauyğunluğunu monitor edə və hər hansı pozuntuya görə yüksək cəza tədbiri görə, həmçinin istənilən il ərzində iki dəfə xəbərdarlıq etdikdən sonra məhkəməyə müraciət etməklə QHT-i bağlatdıra bilər.

2015-ci il dekabr ayında Ədliyyə Nazirliyi QHT-lərin fəaliyyətinin öyrənilməsinə dair yeni qaydalar qəbul etdi və yeni qaydalar 2016-cı ilin fevralında qüvvəyə mindi.[94]  Bu qaydalar nazirliyə iki ay ərzində QHT-lər üzərində gərəksiz “müntəzəm” və “növbədənkənar” yoxlamalar aparmaq üçün geniş səlahiyyətlər, QHT-lərə isə öz hüquqlarını müdafiə etmək üçün çox az təminatlar verir.[95] Qaydalar il ərzində ümumi yoxlamaların sayına hər hansı məhdudiyyət qoymur.[96] Nazirlik QHT-in fəaliyyətinin onun nizamnaməsinə və Azərbaycan qanunvericiliyinə uyğunluğunu müəyyən etmək üçün yoxlama apara bilər. Yoxlamalar zamanı nazirlik QHT-dən maliyyə sənədləri, buccələr və rəsmi yazışmalar da daxil olmaqla çoxlu sayda sənədlər tələb edə bilər. Bu hallar zamanı lazımi əməkdaşlığın göstərilməməsi və ya yalnış məlumatların verilməsi qadağan edici cəzalarla nəticələnə bilər.[97]

Resurslar üzərində nəzarət

2013-cü ildə təqdim edilmiş məhdudiyyətlərin və xarici donorlar üzərində ciddi tənzimləyici (aşağıda təsvir edilir) mexanizmin tətbiqinin davamı olaraq qrant haqqında qanuna edilmiş əlavə və dəyişiklər və sonradan təsis edilmiş hökumət  tənzimləmələri insan hüquqlarını müdafiə edən təşkilatlar və hökumət siyasətini tənqid edən digər QHT-lər üçün yeganə maliyyə mənbəyi olan xarici qrantlara çıxış imkanlarını demək olar ki, təmamilə məhdudlaşdırdı.[98] QHT-lər və fərdlər qrantları uzun sənədləşmədən ibarət ağır bir proses keçməklə Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçirməlidirlər. Qrantlar haqqında qaydalar icra nümayəndələrini qrantları qeydiyyata almaqdan imtina etmək üçün 10 müxtəlif əsasla təmin edir.[99] Bir QHT nazirlikdən qrantın qeydiyyatını təsdiq edən bildiriş əldə etmədən həmin qrantın icrasına başlaya bilməz və ya qrantdan əldə edilmiş maliyyə vəsaitini istifadə edə bilməz.[100] Nazirliyin verdiyi bildiriş olmadan qrantın istifadəsi cinayət qismində qanunsuz sahibkarlıq hesab edilir. Banklar Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən verilən qrantın qeydiyyatına dair bildiriş olmadan QHT-ə hesabata oturulmuş vəsaitdən istifadə etməyə icazə verə bilməz. Qrant vəsaitlərinə çıxış əldə edə bilməyən bir çox QHT-lər ya fəaliyyətlərini dayandırmalı olmuşlar, işçi heyəti işdən azad etmişlər, xaric ölkəyə köçmuşlər ya da təşkilatı təmamən bağlamışlar.[101]

2014-cü ildə qanunvericiliyə edilən dəyişiklər QHT-lərdən əldə edilmiş bütün ianələr və onların məbləğı həmçinin ianəni verən qurumun kimliyi barədə müvafiq icra qurumlarına hesabat verməyi tələb edir. 200 azərbaycan manatından yuxarı olan və nəğd şəklində əldə edilmiş ianələr (125 ABŞ dolları) qadağan edilir və bu məbləğdə ianələrin yalnız bank köçürməsi ilə həyata keçirilməsi tələb edilir.[102] Əldə edilmiş ianə barədə hesabat verilmədiyi təqdirdə 5,000-dən 8,000 ($3,000-$5,000) manata dək cərimə tətbiq edilə bilər.[103] Bütün məsləhət və ya xidmət müqavilələri də mürəkkəb bir prosesdən keçərək Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçməlidir.[104]

Bu məhdudiyyətlər xaricdən maliyyə əldə edə bilməyən SMDT kimi təşkilatların digər alternativ donorlardan maliyyə axtarmaq imkanlarının qarşısını alır. SMDT-in direktoru Anar Məmmədlinin Human Rights Watch təşkilatına bildirdiyinə görə kiçik donorlar haqqında müvafiq qurumlara məlumat vermək tələbi həmin donor təşkilatları təhlükəyə altına qoya bilər, eyni zamanda hökumət tərəfindən onların təqib olunmasına gətirib çıxara bilər. Nümunə olaraq o bildirdi, “Yalnız sosial mediada elan verməklə hər hansı bir seminar və ya dəyirmi masa tədbiri keçirmək üçün asanlıqla bir neçə yüz manat toplaya bilərəm. Lakin, mən hər kiçik ianə barədə hesabat verməliyəm və bu da həmin insanlara zərər verə bilər.”[105]

Məmmədli eyni zamanda qanunvericiliyin yaratdığı və SMDT-in işinə töhfə verə biləcək könüllüləri cəlb edə bilməmək kimi digər maneələr barədə də danışdı. “İşimizə mane olan digər bir məsələ mənim heç bir könüllünü işə cəlb edə bilməməyimdir. Qanuna edilən dəyişiklərdən sonra [SMDT] hər bir könüllü ilə fərdi müqavilə imzalamalıdır və bunu edə bilmək üçün [SMDT] qeydiyyatdan keçməlidir.”[106]

2015 və 2016-cı illərdə təşkilatına qarşı istintaq işi başlanılan Nigar N., (bax aşağıda) bildirdi ki, yeni məhdudlaşdırıcı tələblərə görə təşkilat olaraq qrant əldə edə və ya qrantı qeydiyyatdan keçirə bilmir. Bütün bunlar təşkilatı öz fəaliyyətini məhdudlaşdırmağa vadar edir. 2016-cı il sentyabr ayında Human Rights Watch təşkilatı ilə müsahibə zamanı Nigar N., bildirdi ki, təşkilatın əvvəllər 10 tam-ştat və 30 yarımştat işçisi var idisə, hal-hazırda bu say dörd tam-ştat və altı yarımştata düşmüşdür. Nigar N bildirdi: “QHT-miz bir ildən bir az çox müddətdə dörd dəfə kiçilmişdir. Dəyişiklərdən öncə bizim illik büccəmiz 300,000 dollara yaxın idi. Indi isə bu rəqəm sıfırdır. 10,000 və ya 5,000 dollar deyil sıfırdır.”[107]

Nigar N. hesabat təqdim edərkən texniki tələblərə cavab vermədikləri halda onun təşkilatı kimi bir çox QHT-lərin təhlükəli vəziyyətlə üzləşdiklərini də qeyd etdi. “Heç bir şeyi planlaşdırmaq mümkün deyil çünki sabah nə baş verəcəyini bilmirsən,” o bildirdi. “Rəsmi qurumlara təqdim ediləcək hesabat üçün gərəksiz sayda sənəd tələb edilir. Ona görə də hər dəfə səhv etməkdən qorxuruq və stres yaşayırıq [rəsmi qurumlarla münasibətdə].”[108]

Niqar N-in təcrübəsi yeganə hal deyildir. Fəal vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının üçdə bir hissəsi işçilərin əmək haqlarını və ofis xərclərini ödəyə bilmədikləri üçün fəaliyyətlərini dayandırmış, digər hissəsi isə ofislərini bağlayıb evdən işləməyə məcbur olmuşlar. Qeydiyyat, fəaliyyət və hesabat həmçinin dövlət qurumları tərəfindən aparılan yoxlamalar və sorğulara xeyli vaxt və resurs sərf edilir.[109]

Xarici donorlara tətbiq edilən qadağalar

2014-cü ildə qanunlara edilmiş dəyişiklər və sonradan qəbul edilən qaydalar hökumətin xarici donolarların Azərbaycanda fəaliyyət göstərən yerli QHT-lərə qrant vermək imkanları üzərində nəzarətini daha da gücləndirdi. Bütün potensial xarici donorlar ölkədə öz filialını və ya ofisini qeydiyyatdan keçirməli və bundan sonra müəyyən müddət ərzində qrant vermək hüququ əldə etmək üçün Ədliyyə Nazirliyinə müraciət etməlidir.[110] Hətta bu tələbi yerinə yetirdikdən sonra belə donor verəcəyi hər bir qrantın “maliyyə-iqtisadi məqsədəuyğunluğu” na dair Maliyyə Nazirliyinin rəyini əldə etməlidir.[111]  Donorlar haqqında olan bu qaydalar Maliyyə Nazirliyinə hər hansı qrantı qeydiyyata almaqdan imtina etmək üçün nəzərdə tutulan problemin həlli istiqamətində “kifayət qədər dövlət maliyyələşməsi” var kimi əsas da daxil olmaqla doqquz müxtəlif əsasdan ibarət geniş səlahiyyət imkanı verir.[112]

Qaydalara əsasən inzibati qaydada şikayət edilə bilən prosedur pozuntuları istisna olunmaqla Ədliyyə Nazirliyinin qrant, ianə və xidmət müqavilələrini qeydiyyata almamaq qərarlarından şikayət etmək qeyri mümkündür.[113] Ədliyyə Nazirliyi 2015-ci ildə yalnız bir sıra qrantları qeydiyyata almışdır. Qeydiyyatı təsdiq olunan qrantların siyahısı ictimailləşdirilmir.[114]

Xarici donorlar və onların maliyyələşdirdiyi Yerli Tərəfdaşlar barədə cinayət araşdırmaları

2014-cü il aprel ayında Baş Prokurorluq National Endowment for Democracy, Açıq Cəmiyyət Fondu, Oxfam, the European Endowment for Democracy kimi bir sıra beynəlxalq donor təşkilatlarına və Azərbaycanda fəliyyət göstərən digər xarici donorlara qarşı səlahiyyətlərindən sui-istifadə və qanunsuz fəaliyyət ittihamları ilə cinayət işləri açmışdır.[115]  Oktyabr ayından etibarən bu cür cinayət işləri qeyd edilən donor təşkilatlarından qrant alan onlarla fərdlərə və QHT-lərə qarşı yönəldilmişdır ki, bu da QHT rəhbərlərinin və işçilərinin dindirilməsi, bir sıra QHT-lərin cinayət təqibinə məruz qalması və onların bank hesablarının dondurulması ilə nəticələnmışdir.  2015-ci ildə müvafiq dövlət qurumları 29 QHT-in və çoxsaylı QHT rəhbərləinin hesablarına həbs qoymuşdur.[116] Rəsmi qurumlar eyni zamanda həmin QHT-lərdə yoxlamalar aparmış, bir sıra fərdlərin ölkə hüdudlarından kənara çıxmasını məhdudlaşdırmış və ya onları sərhədlərdə gərəksiz yoxlamalara məruz qoymuşlar. 2016-cı ildə əlaqədar qurumlar bu cur cinayət işlərini dayandırsalar da bu işlərə tam olaraq xitam verilməmişdir.

Böyük beynəlxalq donor təşkilatları və agentliklərinin geniş qismi onlara qarşı başlanılmış istintaqdan və ölkədə qeydiyyatdan keçə bilmədikdən sonra (bax aşağıda) ölkəni tərk etməyə məcbur olmuşlar. Bu isə yerli QHT-lərin potensial donorlarla əməkdaşlıq etmək və maliyyəşmək imkanlarını daha da məhdudlaşdırdı. SMDT-in rəhbəri Məmmədli bildirmişdir: “yaxşı idarəetmə və ya hüququn aliliyi kimi həssas məsələlər üzrə fəaliyyət göstərən donor təşkilatlar ölkəni tərk etdiyindən biz donor vəsaitinə  çıxışdan məhrum olmuşuq.”[117]

RATİ

İstintaq aparıldığına bağlanmağa məruz qalan yerli təşkilatlardan biri 2006-cı ildə qeydiyyatdan keçmiş və Azərbaycanda media hüquqları, ifadə azadlğının monitorinqi və təşviqi sahəsində fəaliyyət göstərən Reportyorların Azadlığı və Təhlükəsizliyi İnstitutu idi. 2014-cü ilə dək RATİ-in tam-ştatlı 35 işçisi, beş könüllüsü və Bakıda yerləşən iki ofisi var idi. RATİ ifadə azadlığı və informasiya əldə etməklə bağlı pozuntuları üzə çıxarır və sənədləşdirirdi, həmçinin “hökumətin ənənəvi xəbər mənbələrinin artmaqda olan nəzarətinə qarşı” alternativ xəbər mənbəyi ilə təmin edən “Objective TV”-in fəaliyyətini həyata keçirirdi.”[118]

RATİ-in direktoru Emin Hüseynov bildirmişdir: “2014-cü ilin avqust ayında ofisimiz möhürlənərək bağlanmış və eyni zamanda avadanlıqlarımız, sənədlərimiz və ofisdə mövcud olan hər bir şey möhürlənmişdir. Ofisimizdə iki yüz min dollar məbləğində multimedia avadanlığımız var idi. Bank hesablarımız qırx min dollara yaxın pul ilə birgə dondurulmuş və həmin hesablarımıza qoyulan həbs hələ də qalmaqda davam edir.”[119] Aparılan araşdırmalar zamanı meydana çıxa biləcək siyasi motivli həbsdən qorxaraq Hüseynov İsveçrənin Bakıdakı Səfirliyindən sığınacaq istəyir. O səfirlikdə 10 ay müddətində sığınacaq tapır və 2015-ci il iyun ayında İsveçrənin xarici işlər naziri ilə ölkəni ölkəni tərk edir. Aşağıda da təsvir edildiyi kimi Hüseynovun qardaşı Bakıdadır və cinayət təqibi və digər növ təzyiqlərə məruz qalmaqdadır.[120]

Azad İqtisadiyyata Yardım İctimai Birliyi

 

Öz fəaliyyətini dayandırmağa məcbur olan digər təşkilat Azad İqtisadiyyata Yardım İctimai Birliyidir (AİYİB). 2006-cı ildə qeydiyyata alınmış qeyri-hökumət təşkilatı araşdırmaların nəşri və Avropa Məhkəməsinə aparılan strateji məhkəmə işləri vasitəsi ilə şəffaflığı və hesabatlılığı, mülkiyyət hüquqlarını və yaxşı idarəçiliyi təşviq edirdi. Təşkilatın direktoru Zöhrab İsmayılın bildirdiyinə görə 2014-cü ilə dək təşkilatın daimi və qısa müddətli müqavilə əsasında işləyən 25 nəfərdən ibarət işçi heyəti  var idi və təşkilatın illik büccəsi iki yüz min dollar təşkil edirdi. Təşkilat yarandığı gündən Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsü (MSŞT) koalisiyasının üzvü olmuşdur. Zöhrab İsmayıl Azərbaycanın MSŞT Azərbaycanın vətəndaş cəmiyyəti platformasının rəhbəri və koordinatoru idi.[121] 2014-cü il iyul ayında rəsmi qurumlar təşkilatın və Zöhrab İsmayılın şəxsi bank hesablarını dondurmuş. Rəsmi qurumlar Zöhrab İsmayılı və təşkilatın digər işçilərini dəfələrlə sorğuya çəkmişdir. Zöhrab İsmayıl inanır ki, onun və təşkilatının hədəfə alınmasına səbəb eyni zamanda REAL-ın idarə heyətində olmasıdır. Zöhrab İsmayıl həbs olunmaqdan qorxaraq 2014-cü il avqust ayında ölkəni tərk etmişdir. 2014-cü il sentyabr ayında prokurorluq qanunsuz sahibkarlıq, vergidən yayınma və səlahiyyətlərindən sui-istifadə ittihamları ilə ona qarşı cinayət işi açmış və onun dərhal saxlanılması üçün sanskiya vermişdir. Zöhrab İsmayılın bir çox sorğusuna rəğmən prokurorluq açılmış cinayət işinin hələ də davam edib-etməməsi barədə yazılı olaraq təsdiq cavabı verməkdən imtina etmişdir.[122]

Nigar N.-in təşkilatı

Bakıda yaşayan Nigar N., adlı bir fəalın Human Rights Watch təşkilatına dediyinə görə prokurorluq 2015-ci il avqust ayından 2016-cı il yanvar ayına kimi Nigarın rəhbərlik etdiyi qeydiyyata alınmış təşkilatında qanunsuz sahibkarlıq və vergi ittihamları əsasında istintaq araşdırması aparmışdır. Araşdırma və audit yoxlamasının aparıldığı müddətdə Nigar N.,-in şəxsi bank hesabı və təşkilatın bank hesabları dondurulmuş və onun özünün ölkədən çıxmasına qadağa qoyulmuşdur. Nigar N. Human Rights Watch təşkilatına bildirmişdir: “Dörd ay ərzində aparılan istintaq araşdırması zamanı bizim komputer və sənədlərimizi əlimizdən aldılar. Mənim ölkədən çıxmağıma qadağa qoyuldu. Bizim təşkilat ilə əlaqəsi olan hər bir kəsi dindirdilər. Onlar hətta [tərəfdaş təşkilatdan olan həmkarı da] dindirildi. Mənim üçün bu xoş bir hal deyildi, çünki tərəfdaşlarımız bu cür təzyiqlərə məruz qalmalı deyildilər.”[123]

Mövcud Maliyyə mənbələrinə çıxış əldə edə bilməmək

Bir çox xarici donor təşkilatlarına və onların resipientlərinə qarşı açılmış cinayət işləri dayandırıldıqdan sonra 2016-cı il aprel ayında hökumət bir sıra QHT-lərin və onların rəhbərlərinin hesablarına qoyulmuş həbsi götürdü. Lakin buna baxmayaraq ən azı bir çox təşkilat hesabda qalan maliyyə ilə bağlı qrant müqaviləsini qeydiyyatdan keçirə bilmədikləri üçün həmin maliyyə məbləğini istifadə edə bilmir. Bir sıra hallarda buna səbəb istintaq aparan qurumların qrantı qeydiyyatdan keçirmək üçün lazım olan sənədləri hələ də özünda saxlaması və qaytarmamasıdır və ya cəza tədbiri olaraq onlara tətbiq edilən vergi cərimə cəzasıdır.[124]

VC Davamlılıq İndeksı hesabatına əsasən 2015-ci ildə Azərbaycanın vergi orqanları uzun sürən audit yoxlamalarından sonra insan hüquqları, hüququn aliliyi, şəffaflıq və digər məsələlər üzrə beynəlxalq vəkillik fəaliyyət ilə məşqul olan Qeyri-hökumət Təşkilatlarına qarşı qeyri-proporsional və iflicedici sanksiyalar tətbiq etmişdir. Bir hesabata görə vergi orqanları 31 təşkilata 70 manatdan 797 min manata dək ($47-$531,000) cərimə cəzası tətbiq etmişdir.[125] Bir çox hallarda vergi orqanları vergi cərimələrinin ödənilməsinə görə qrantlara görə edilmiş ödənişləri müsadirə etdiyindən QHT-lər dondurulmuş hesablarında qalan maliyyə məbləgini əldə edə bilməmişlər.

2014-cü ilin avqust ayında beynəlxalq donor təşkilatları və onların resepiyentlərinə qarşı açılmış cinayət işləri ilə yanaşı hökumət qurumları İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzi (İAM) və onun direktoru Qubad İbadoğlunun bank hesablarını dondurmuşdur. İAM ictimai maliyyənin idarə olunması, yaxşı idarəçilik və büccə şəffaflığı mövzusunda milli və yerli səviyyələrdə araşdırmalar aparan beyin mərkəzi tipli təşkilatdır. 2016-cı ilin mart ayında məhkəmənin qərarı ilə təşkilatın bank hesablarına qoyulan həbs götürülmüşdür. Lakin hökumətin İAM-ın 2014-cü ildə aldığı qrantı qeydiyyata almaqdan imtina etməsi təşkilatın işini iflic halına gətirmişdir. İbadoğlunun Human Rights Watch təşkilatına dediyinə görə o, iki dəfə qrantı qeydiyyatdan keçirməyə cəhd göstərmişdir, lakin Ədliyyə Nazirliyi qeydiyyata almamışdır. Səbəb olaraq bildirilmişdir ki, qrant müqaviləsində qeyd edilən “qrantın istifadə edilməmiş hissəsi donora qaytarılmalıdır” müddəası Azərbaycan qanunvericiliyinə ziddir.[126]

Qrant qeydiyyata alınmadığından rəsmi orqanlar bu məbləği vergi tutula bilən maliyyə hesab edərək 2015-ci il avqus ayında İAM-a qarşı 134,960.22 manat ($82,284) məbləğındə vergi cəriməsi cəzası tətbiq etdi. Vergi Məcəlləsinə görə faiz yiğilmaları hər günə 0.1 faiz olaraq hesablanır ki, bu da müvafiq halda 134.90 manat ($82) təşkil edir. 27 sentyabr 2016-cı ildən etibarən yığılmış cərimə məbləği 171,077 manat ($106,925) etmişdir.[127]

IAM-in bank hesabı üzərindən həbs götürüldükdə hesabda 2014-cü ildə İAM ilə bağlanmış layihəyə məxsus 7,121 manat ($4,341) qalırdı. Qrantın müddəti bitdiyindən İAM maliyyəni iki donor təşkilatına qaytarmağı planlaşdırırdı: Birləşmiş Ştatların Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi (USAİD) və Alman hökumət donor agentliyi olan Almaniya Beynəlxalq İnkişaf Cəmiyyəti (GİZ). Lakin hesab üzərindən həbs götürüldükdən sonra vergi orqanları hesabda olan məbləği vergi cəriməsinin ödənişinə yönəltmiş. İbadoğlunun dediyinə görə qanunla xəbərdarlıq etmək öhdəliyinin olmasına baxmayaraq rəsmi qurumlar bunu onu xəbərdar etmədən etmiş.[128]

İbadoğlunun bildirdiyinə görə qrantların qeydiyyatı və xarici maliyyə axtarışı ilə bağlı mövcud olan məhdudlaşdırıcı qaydalarla yanaşı “Vergi cərimələri digər donorlarla münasibətdə problemlər yaradır. Bizim ödəməli olacağımız yüksək məbləğdə vergi cəriməmiz var. Əldə edə biləcəyimiz istənilən qrant məbləği vergi cəriməsinin ödənilməsinə görə tutula bilər.”[129]

Ödənilməmiş vergi cəriməsi İAM və İAM-in direktoru olaraq İbadoğlu üçün əlavə təhlükədir. Ödəniş edilmədiyi təqdirdə müvafiq qurumlar təşkilatın əmlakını və ya İbadoğlunun əmlakını müsadirə edə bilər və ona ölkədən çıxmamaq qadağası qoya bilər. Məhkəmə ödəniş edilmədiyinə görə onu iki il yeddi ay müddətinə həbs edə bilər. Sonda İbrahimoğlu bildirdi, “Gələcəyimiz aydın deyil. Bunun səbəbi daha çox vergi cərimələridir.”[130]

Vergi orqanları Azad İqtisadiyyata Yardım İctimai Birliyi və onun direktoru Zöhrab İsmayıla qarşı açılmış cinayət araşdırması ilə əlaqədar 2014-cü il oktyabr ayında təşkilata qarşı 16,300 manat ($9,755) vergi borcunun olması iddiasını irəli sürdü. 14 aprel 2014-cü ildə bank hesabları üzərindən həbs götürüldü. Dörd gün sonra isə vergi orqanları hesabda qalmış 11,097 manat ($6,765) məbləği iddia edilən vergi borcunun silinməsi üçün tutdu.

Bununla yanaşı Ədliyyə Nazirliyi təşkilatın qeydiyyat sənədlərindəki dəyişikləri təsdiq etməkdən imtina etdiyindən təşkilat nə bank əməliyyatları həyata keçirə bilir, nə də hesabda qalan qrant məbləğini istifadə edə bilir. Beləliklə təşkilatın hesabı üzərindən həbs götürülməsinə baxmayaraq təşkilat fəaliyyət göstərə bilmir. Zöhrab İsmayıl Human Rights Watch təşkilatına bildirmişdir:

Təşkilatın hesabında qalan maliyyə vəsaitini istifadə edə bilmirik. Artıq fəaliyyət göstərə bilmədiyimizdən rəsmi olaraq QHT-in fəaliyyətini qeyri-müəyyən müddətə dayandırdıq. Əks təqdirdə maliyyə əldə etməsək və ölkədə fəaliyyət göstərməsək belə rəsmi qurumlara kvartal üzrə hesabat verməli idik.[131]

QHT-lərə Dövlət Maliyyə Dəstəyi

Hökumət xarici maliyyə mənbələrini məhdudlaşmaqla yanaşı  eyni zamanda öz səylərini 2007-ci ildə yaradılmış və QHT-ləri yerli maliyyə mənbəyi ilə təmin etmək məqsədi güdən Azerbaycan Respublikası Prezidenti yanında QHT-lərə Dəstək Şurasının gücləndirilməsinə yönəltdi.[132] Buna baxmayaraq bir çox QHT-lərin bildirdiyinə görə onlar bu quruma maliyyə üçün müraciət etməmişdir çünki, hökumətdən qrant almaq onların müstəqilliyinə zərbədir. İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Qubad İbadoğlu yuxarıda da qeyd edildiyi kimi xarici donorlar təşkilatlarından qrant ala bilmir. Onun Human Rights Watch təşkilatına bildirdi ki, “Yalnız dövlət maliyyə mənbəyi mövcuddur. Biz isə müraciət etmək istəmirik,cünki bizim 100 faiz dövlətdən maliyyələşən təşkilat olmaq niyyətimiz yoxdur. Bu bizim nüfuzumuza və müstəqilliyimizə xələl gətirə bilər.”[133]

Digər dövlət maliyyə mənbələrinə Milli Elm Fondu, Gənclər Fondu və incəsənət və mədəniyyət, sahibkarlığın inkişafı, idman və ətraf mühit üzrə layihələri maliyyələşdirən bir sıra nazirliklər daxildir.[134]

QHT rəhbərlırinin cinayət təqibi və azad olunması

2014-ci ildə hakimiyyət bir sıra hüquq müdafiəçilərini, QHT rəhbərlərini, siyasi fəalları və tənqidi jurnalistləri qanunsuz sahibkarlıq, vergidən yayınma, digər iqtisadi cinayətlər və səlahiyyətlərindən sui-istifadə kimi saxta ittihamlarla təqsirli bilərək məhkum etmişdir. Onlar arasında Hüquq Maarifçiliyi Cəmiyyətindən İntiqam Əliyev, İnsan Haqqları Klubundan Rəsul Cəfərov, tanınmış jurnalist Xədicə İsmayıl, veteran insan hüquqları müdafiəçisi Leyla Yunus və onun həyat yoldaşı Arif Yunus və seçki müşahidəçisi Anar Məmmədli var idi.  Bir çox fəallar həbs olunmaqdan qorxaraq ölkəni tərk etməyə məcbur olmuşlar.

Azərbaycan hakimiyyəti 2015 və 2016-ci ilin əvvəli bu və ya digər hüquq müdafiəçiləri və fəalları azad etsə də onlar üzərinə qoyulan cinayət məsuliyyətləri tam olaraq ləğv edilməmişdir. Onların bəziləri ölkə hüdudları kənarına çıxa bilmir və ya öz fəaliyyətlərini həyata keçirərkən maneələr ilə üzləşirlər. Azad edilənlərin ikisi, İntiqam Əliyev və Xədicə İsmayılova şərti azad edilmə şərtlərindən irəli gələrək ölkənin hüdudlarından kənara səfər edə bilməzlər.[135] Hakimiyyət Leyla və Arif Yunusun səhhəti həbsxanada xeyli pisləşdiyindən onların müalicə almaları üçün 2016-cı ilin aprelində Azərbaycanı tərk etmələrinə icazə vermişdir.[136]

Azad edilib lakin ölkədən kənara buraxılmayan QHT rəhbərləri İntiqam Əliyev, Rəsul Cəfərov və Anar Məmmədli tam şəkildə öz fəaliyyətlərini bərpa edə bilməmişlər. Prokurorluq İntiqam Əliyevin Hüquqi Maarifləndirmə Cəmiyyəti ofisini hələ də möhürlü olaraq bağlı saxlayır və təşkilatın istintaq zamanı müsadirə edilmiş məhkəmə işlərinin çox hissəsini qaytarmır. (Bax. Məhkəmə Çəkişmələri aparan təşkilatlara dair istintaq işləri). Ədliyyə Nazirliyi Rəsul Cəfərovun rəhbərlik etdiyi İnsan Hüquqları Klubunu və Anar Məmmədlinin Seçki Monitorinqi və Demokratiyanı Öyrənmə Mərkəzini qeydiyyata almaqdan imtina edir ki, bu da mərkəzi hətta nəzəri olaraq maliyyə vəsaiti axtarmaq və qrant müqaviləsi imzalamaq imkanından məhrum edir.

Bir neçə QHT rəhbərləri rəsmi qurumlarıdan qabaqcadan icazə almadan yerlərdə icitmai tədbirlərin keçirilməsinin qeyri mümkün olduğunu vurğuladı. Bu bir yazılmamış qadağa olaraq QHT-lərin vətəndaşlarla işləmək səylərinə ciddi maneələr yaradır.[137] “Mən hətta görüş keçirməyə yer tapa bilmirəm,” Anar Məmmədli Human Rights Watch təşkilatına bildirdi. “Aprel və iyun aylarında keçmiş siyasi məhbusların görüşünü təşkil etməyə çalışdıq, lakin heç bir otel bizə icarəyə yer vermədi.”[138]

Anar Məmmədli 2016-cı mart ayında azadlığa buraxıldıqdan bəri fəaliyyət durumunu qisa olaraq təsvir etdi: “Belə ki, bəli, biz azadıq, amma biz nə edə bilərik?! Bizə özümüzü ifadə etməyə imkan verən yeganə məkan sosial media, Facebook və ya Twitter-dir, ya da ki, ölkəni tərk etməkdir.”[139] 2014-ci ildə Azərbaycanı tərk etmiş Azad İqtisadiyyata Yardım İctimai Birliyinin direktoru Zöhrab İsmayıl cinayət təqibləri və son illərdə üzləşdikləri ağır vergi cərimələri səbəbindən gələcəkdə maneəsiz işləmək barədə bədbinliyini bildirdi. “Hətta  biz sabahdan etibarən fəaliyyətə başlasaq belə heç bir təqibə məruz qalmayacağımıza dair təminat yoxdur,” - deyə Human Rights Watch təşkilatına bildirdi.[140]

QHT-lər üzərində Məhdudiyyətlərlə bağlı İnsan Hüquqları Qurumlarının Tənqidləri

Bir neçə nüfuzlu beynəlxalq insan hüquqları qurumları Azərbaycan hakimiyyətini QHT rəhbərlərini susdurmaq istiqamətində səylərini tənqid etmiş və pisləmişdır.  Məsələn, Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi 2016-cı il mart ayında çıxartdığı hökmə əsasən Rəsul Cəfərovun qanunsuz sahibkarlıq və vergidən yayınma ittihamları ilə həbs olunmasının Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 18-ci maddəsinin pozulmasına gətirib çıxardığını bəyan etmişdir və eyni zamanda bildirmişdir ki, “Rəsul Cəfərova qarşı görülmüş tədbirin real məqsədi ərizəçini insan hüqüqları sahəsində göstərdiyi fəaliyyətə görə susdurmaq və cəzalandırmaq idi.”

Məhkəmə həmçinin Cəfərovun məhkum olunmasının əsas mahiyyətini də vurğulamışdır:

Məhkəmə təsdiq edir ki, son illər qeyri-hökumət və qeyri-kommersiya təşkilatlarının fəaliyyəti və onların dövlət qeydiyyatının tənzimlənməsi ilə bağlı qanunvericilik çərçivəsi, həmçinin maliyyə əldə etmək və hesabatlılıq tələbləri daha da sətləşdirilmiş və məhdudlaşdırıcı hal almışdır. Müxtəlif qanunlara edilmiş bir sıra son dəyişikliklər əlavə qeydiyyat, hesabat prosedurları və ağır cərimələrin tətbiq edilməsinə səbəb olmuşdur. Azərbaycanda QHT-lərin dövlət qeydiyyatı ilə bağlı uzun müddətdir davam edən problemlər müşahidə olunmuşdur.[141]

Avropa Şurasının konstitusiya məsələləri üzrə ekspert orqanı olan Venesiya Komissiyasının 2014-cü il dekabr ayında qəbul etdiyi hesabatda bəyan edilir: “Əlavə və dəyişikliklər QHT-lərin yaradılmasına maneələr yaradır; əlavə inzibati tələblərlə yanaşı aşırı yoxlamalar və daha problemli qeydiyyat prosedurları təqdim edir; fəaliyyətlərə qarşı maneələr tətbiq edir; və resurslara çıxışı məhdudlaşdırır. Eyni zamanda bu və ya digər hüquqi öhdəliklərə zidd olaraq fəaliyyət göstərən hüquqi şəxslərə qarşı daha sərt sanksiyalar və cərimələr də  nəzərdə tutulur...  [A]zərbaycanda QHT-lərin qeydiyyat proseduru uzun və mürəkkəb xarakterli olmasına görə tənqid edilmişdir..”[142]

BMT-in İnsan Hüquqları Müdafiəçiləri üzrə Xüsusi Məruzəçisi Miçel Forst 2016-cı il sentyabr ayında Azərbaycana etdiyi səfər zamanı “son iki-üç il ərzində Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının vəziyyətinin müstəqillik qazandıqdan sonra ən pis olduğunu” müəyyən etmiş və öz hesabatında bir çox oxşar problemləri vurğulamışdır: “2013-2015-ci illərdə vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericiliyə edilən əlavə və dəyişiklər nəticəsində birləşmək azadlığı kəskin olaraq məhdudlaşdırılmışdır;” və “insan hüquqları müdafiəçilərinin inzibati və hüquqi formada təqib olunmuşdur.” Forst digər beynəlxalq təşkilatların “Azərbaycanda insan hüquqları müdafiəçilərinin vəziyyətinin pisləşməsinə dair oxşar dəyərləndirmə,” etmələrinə baxmayaraq “beynəlxalq və regional mexanizmlərin irəli sürdüyü tövsiyələrin hər biri olmasa da bir çox hissəsinin hələ də icra olunmadığını” qeyd edir.[143]

BMT-in Əsassız Həbslər üzrə İşçi Qrupunun may 2016-cı il səfərindən sonra işçi qrupun rəbəri bildirmişdir: “Siyasi məhbusların və vicdan məhbusların həbsdən azad olmalarına səbəb olan Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 17 mart 2016-cı il əfv fərmanını tam olaraq nəzərə alsaq belə İşçi Qrup eyni səbəbə görə azadlıqdan məhrum edilmiş digər şəxslərin vəziyyətində xüsusi dəyişiklik müşahidə etməmişdir. İşçi Qrupu həm də o fikirdədir ki, insan haqları müdafiəçiləri, jurnalistlər, siyasi və dini liderlər cinayət və inzibati ittihamlarla həbs edilirlər ki, bu da onların əsas hüquq və azadlıqlarının məhdudlaşdırılmasına yönəlmiş bir hərəkətdir.”[144]

Azərbaycanın Birləşmək Azadlığına dair Öhdəlikləri

2001-ci ildən Avropa Şurasının üzvü olmuş və 2002-ci ildən Avropa İnsan Haqları Konvensiyasına  qoşulmuş Azərbaycan Respublikasının birləşmək və ifadə azadlıqlarını təmin etmək kimi ciddi və aydın öhdləlikləri vardır. Lakin Azərbaycan insan hüquqlarını müdafiə edən QHT-lərə və ictimai fəallara münasibətdə mövcud olan hazırkı strategiyasına rəğmən bu öhdəlikləri selektiv olaraq həyata keçirir. Avropa Konvensiyasının 11-ci maddəsində deyilir ki, hər kəs birləşmək azadlığı hüququna malikdir. “Bu hüquqların həyata keçirilməsinə milli təhlükəsizlik və ictimai asayiş maraqları naminə, iğtişaşın və cinayətin qarşısını almaq üçün, sağlamlığın və mənəviyyatın qorunması üçün və ya digər şəxslərin hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi üçün qanunla nəzərdə tutulmuş və demokratik cəmiyyətdə zəruriolanlardan başqa, heç bir məhdudiyyət qoyula bilməz.”[145]

Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi dəfələrlə bildirmişdir ki, “müştərək maraqlar naminə kollektiv şəkildə fəaliyyət göstərmək üçün hüququ şəxs olaraq formalaşmaq hüququ birləşmək azadlığının ən mühüm aspektlərindəndir və bu olmadan bu hüquq əhəmiyyətsiz hesab edilir.”[146] Baxmayaraq ki, dövlətin hər-hansı bir təşkilatın məqsəd və fəaliyyətini tənzimləmək hüququ vardır bu hüquq Konvensiyadan irəli gələn öhdəliklərə uyğun şəkildə həyata keçirilməlidir.[147] Buna təşkilatların hüquqi statusunu tanımaq və birləşmək hüququna müdaxilə edəcək gərəksiz gecikdirmələr və inzibati çətinliklərlə müşahidə olunan qeydiyyat proseduru tətbiq etməmək kimi öhdəlik də daxildir.[148]

Azərbaycan 2002-ci ildə AİHK-ı ratifikasiya etdikdən sonra beş məhkəmə işində birləşmək azadlığı hüququnu pozmuşdur.[149]  Avropa Məhkəməsinin 2007-ci ildə Ramazanova Azərbaycana qarşı işində çıxartdığı hökmündə “ərizəçinin dövlət qeydiyyatına alınmasında uzun müddət davam edən gecikdirmələr hüquqi şəxs statusu ala bilməmək ilə nəticələnmişdir ki, bu da hökumətin ərizəçinin birləşmək azadlığı hüququnun həyata keçirməsinə müdaxiləsi” kimi qiymətləndirilmişdir.[150] Məhkəmə həm də bildirmişdir ki, təşkilatın nəzəri olaraq dövlət qeydiyyatı olmadan fəaliyyət göstərmək hüququ olsa belə yerli qanunvericilik təşkilatın “grant” və maliyyə yardımı əldə etmək imkanlarının qarşısını almışdır ki, bu da qeyd edilən təşkilata faəliyyət göstərməyə imkan verməmiş və onun birləşmək azadlığı hüququna müdaxilə ilə nəticələnmişdir.[151] Əlavə olaraq Məhkəmə müvafiq hökmdə “qeydiyyat prosesində uzun müddət davam edən gecikmələr Ədliyyə Nazirliyi ilə bağlı olduğu təqdirdə birliyin təsisçilərinin birləşmək azadlıqlarına müdaxilə edilmişdir,” deyə vurğulamışdır.[152]

Azərbaycan QHT qanunvericiliyində mövcud olan cəza və müdaxilə karakterli elementlər, həmçinin Milli Məclisin qəbul etdiyi son əlavə və dəyişiklər Azərbaycanın qoşulduğu beynəlxalq və regional hüquqdan irəli gələn öhdəliklərə ziddir və bu hüquqların həyata keçirilməsində boğucu təsirə malikdir.

III. Fəallar və Jurnalistlərin Ailə Üzvlərinin Təqib Olunması

Azərbaycan hökuməti hüquq müdafiəçiləri, jurnalistlər və fəallara qarşı cinayət və inzibati sanksiyalar tətbiq etməklə yanaşı fəalları fəaliyyətlərini dayandırmağa vadar edən ailə üzvlərinə qarşı həbs, təqib və təzyiq vasitələri də tətbiq etmiş. Sənədləşdirilmiş halların əks etdirdiyi kimi, hakimiyyət təqiblərdən qorxaraq xarici ölkələrə qaçan və mühacirətdə öz fəallıqlarını davam etdirən tanınmış jurnalist və fəalların qohumlarını da hədəfə almışdır. Bəzi hallarda, bu şəxslərin qohumları onların xaricdə göstərdiyi fəalliğa görə Azərbaycanda hökumət tərəfindən təqib olunmaqdan qaçmaq üçün açıq şəkildə onlardan üz döndərdiklərini və onlarla hər-hansı münasibətlərdən imtina etdiklərini ictimai olaraq bəyan etmişlər. 

Emin Milli

Berlində yerləşmiş Meydan TV-in təsisçisi və direktoru Emin Milli dissident və mühacirətda olan jurnalistdir. 2013-cü ildən fəaliyyət göstərən Meydan TV Azərbaycanın son mövcud olan müstəqil media qurumudur və bu qurum Azərbaycanda yaşayan və müstəqil olaraq fəaliyyət göstərən jurnalistlərlə əməkdaşlıq etməklə Almaniyadan yayımlanır. Meydan TV-in hazırladığı materiallar Azərbaycan hökumətini və onun insan hüquqları, korrupsiya və digər oxşar sahələrdə yürütdüyü siyasəti tənqid edir. Meydan TV ilə əməkdaşlıq edən bir sıra jurnalist cinayət təqibinə məruz qalmışdır.[153]

Emin Milli hökuməti tənqid etdiyinə görə 2009-cu ildə xuliqanlıq ittihamı ilə iki il altı ay müddətinə həbs edilmişdir.[154] 2015-ci il iyun ayında hökumət Emin Millinin qaynı Nazim Ağabəyovu narkotik maddə ittihamı ilə saxlamışdır. 2016-cı il aprel ayında məhkəmə Ağabəyova üç il şərti cəza vermiş və ölkədən çıxmasını qadağan etmişdir. Emin Milli Ağabəyova qarşı sürülmüş ittihamın “qondarma və absurd” olduğunu və onun tənqidi çıxışlarına görə qohumlarını cəzalandırmaq məqsədi daşıdığını bildirir.[155] Ağabəyovun həbsindən sonra Emin Millinin 23 qohumu Prezident Əliyevə Emin Millini satqın və Azərbaycanın böyük uğuruna, inkişafına, tərəqqisinə və xarici ölkələrə inteqrasiyasına düşmən adlandıran məktubla müraciət etmişdir.”[156]

2016-cı ilin aprel ayında Azərbaycan hakimiyyəti Meydan TV ilə əməkdaşlıq edən 15 jurnalistə qarşı “seçkilərin və ya seferendum səsverməsinin nəticələrini saxtalaşdırmaqla nəticələnən qanunsuz fəaliyyət və xüsusilə böyük məbləğdə gəlir əldə etmə, vergidən yayınma və vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə” ittihamları ilə cinayət işi başlamışdır.[157] İstintaq işi davam etsə də İttiham edilən jurnalistlər azadlıqdadır, lakin onların ən azı yeddi üzvü üzərində ölkədən çıxmamaq qadağası vardır.[158]

2015-ci ilin avqust ayında rəsmi qurumlar Meydan TV ilə müstəqil şəkildə əmakdaşlıq edən bir sıra jurnalistləri sorğuya çəkmişdir. Buna səbəb jurnalistlərin Azərbaycanın dördüncü böyük şəhəri olan Mingəçevirdə 2015-ci il avqust ayında polis saxlama məntəqəsində  bir cavan oğlanın pis rəftar nəticəsində ölməsi iddia edilən hadisə ilə bağlı keçirilən geniş miqyaslı etirazlara dair hazırlanmış media hesabat olmuşdur.[159] Məmurlar Mingəçevir hadisələrini araşdırdıqlarını iddia edərək jurnalistləri dindirilməyə dəvət etmişlər. Lakin dindirilmələr zamanı verilən suallar demək olar ki, yalnız Meydan TV, onun əmək haqqı ödənişi təcrübəsi, kadr və maliyyələşdirilmə ilə bağlı olmuşdur. Beləliklə iş prosesində hökumət bir çox jurnalistə ölkədən çıxmamaq qadağası tətbiq etmişdir.[160]

Mehman Hüseynov

Mehman Hüseynov foto və video jurnalist və sosial media fəalıdır. Azərbaycan Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə hazırlaşdığı dövrdə Mehman Hüseynov polis zorakılığının şəkillərini çəkib ictimailəşdirdiyi üçün 2012-ci ildən polis təqibinə məruz qalmışdır.[161] Mehman Hüseynov yuxarlda da qeyd edildiyi kimi 2014-cü ildə ofisləri Azərbaycanda möhürlənərək bağlanıldıqdan sonra İsveçrədə yaşayan Reportyorların Azadlığı və Təhlükəsizliyi İnstitutunun direktoru Emin Hüseynovun qardaşıdır.[162]

Hakimiyyət 2012-ci ildə “Mehman Hüseynova qarşı cinayət işi açmışdır və “hökumət orqanının nümayəndəsinə qarşı müqavimət” ilə törədilən xuliqanlıq ittihamı ilə bir gün həbsdə saxlanılmış və sonra ölkədən çıxışı yasaqlanmaqla azad edilmişdir. Cinayət işi hələ də davam etməkdədir. Mehman Hüseynovun Human Rights Watch təşkilatına bildirdiyinə görə son üç il ərzində istintaq araşdırmasında hər hansı bir mühüm dəyişiklik olmamışdır və iş hələ də davam etməkdədir. O vaxtdan bəri polis onu bir çox hallar üzrə saxlamış və dindirmişdir.[163]

Mehman Hüseynov həm də bildirmişdir ki, qardaşı Emin ölkəni tərk edəndən sonra istintaqı aparan məmur 2012-ci il cinayət işinin açıq saxlanılması səbəblərini heç də ondan gizlətməmişdir. Hüseynov Human Rights Watch təşkilatına demişdir:

İstintaqı aparan məmur bildirmişdir, ‘Biz sənin qardaşını həbs edə bilmədik, ancaq biz sən və ailən ilə baş verənlərə nəzarət edirik.’ Onlar mənim şəxsiyyət vəsiqəmi və pasportumu ləğv etdilər və mən nə yenisini ala bilirəm nə də istəsəm belə harasa səfər edə bilirəm. Xaricə səfər etməklə bağlı ən son müraciətimə cavabı bu həftə almışam. Cavabda iddia edilir ki, davam edən cinayət işinə görə mənim qaçmaq riski ehtimalı səbəbindən mənə icazə verilmir.[164]

Məmurlar heç vaxt Hüseynovu polis nümayəndəsi ilə olan hadisə ilə bağlı sorğuya çəkməmişdir və o istintaq işində baş verənlərdən xəbərsizdir. Hüseynov kimlik sənədləri olmadan hüquqi nümayəndəyə etibarnamə verə bilmir və bu səbəbdən də hər hansı rəsmi hərəkətə qarşı şikayət verə bilmir. Kimlik sənədinin olmaması eyni zamanda onun rəsmi məşğulluğunun və təhsil almasının qarşısını alır.”[165]

Qənimət Zahidov

Qənimət Zahidov gündəlik nəşr edilən əsas müxalifət qəzeti olan Azadlıq qəzetinin baş redaktoru və hər həftə xaricdən peyk vasitəsilə bir neçə saat ərzində yayımlanan müxalif yönümlü Azərbaycan Saatı adlı televiziya proqramının rəhbəridir. Rəsmi orqanlar tez-tez kanalın yayımının qarşısını almış və peyk yayımçıları siyahısından çıxartmışdır. Lakin Azərbaycan Saatı hər dəfə yeni dalğalara daxil olmaqla öz yayımını davam etdirmişdir.[166] Zahidov hökuməti tənqid edən məqalələr çap etdirdikdən sonra 2008-ci ildə saxta xuliqanizm ittihamı ilə dörd il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdir. 2010-cu ildə Prezidentin əfv fərmanı ilə azadlığa buraxılan Zahidov 2011-ci ildə özünə və ailə üzvlərinə olan təhdidlərdən sonra ölkəni tərk edərək Fransaya getməli olmuşdur.[167]

Zahidov Human Rights Watch təşkilatına Azərbaycanda bir neçə ailə üzvlərinin qaldığını və onların davam edən tənqidi jurnalistika fəaliyyətinə görə hakimiyyət tərəfindən hədəfə alındığını bildirdi.[168] 2015-ci il iyun ayında hakimiyyət Zahidovun iki qardaşı oğlunu eləcə də bir əmisi oğlunu saxlamışdır. Məhkəmə qardaşı oğlanlarını guya polisə müqavimət göstərmək ittihami ilə həbs etmiş və əmisi oğlu Rövşən Zahidova qarşı isə narkotik maddə cinayət ittihamı qaldırmişdır. Qardaşı oğlunun biri cəza müddəti bitdikdən sonra azad edilmiş, lakin hakimiyyət digər qardaşı oğlu Rüfət Zahidova qarşı narkotik maddə ittihamı qaldırmışlar. Həm Rövşən Zahidov həm də Rüfət Zahidov 2016-cı ildə narkotik maddə cinayət əməli ittihamı ilə məhkum edilmişlər və hal-hazırda altı il müddətinə həbs cəzası çəkməkdədirlər. Hər iki şəxsə məhkumluqdan öncə bir ilə yaxın həbs-qətimkan tədbiri təyin edilmişdir.[169] Hər iki şəxs irəli sürülən ittihamları rədd etmiş və heç vaxt narkotik maddə istifadə etmədiklərini bildirmişlər. Məhkəmə-ekspertiza nəticələri narkotik maddədən istifadəyə dair hər hansı sübut təqdim edə bilməmişdir.[170]

Son illərdə hakimiyyət Azərbaycan Saatı ilə bağlı olan digər jurnalistləri də hədəfə almışdır. Kanalın aparıcısı tanınmış jurnalist Seymur Həzi 2014-cü il avqust ayında həbs edilmişdir.[171]  Eyni ayda proqramın digər aparıcısı Natıq Adilovun qardaşı aparıcının tənqidi jurnalistika fəaliyyətinə cavab olaraq saxta ittihamlarla təqsirləndirilərək həbs edilmişdir.[172] Onların həmkarı Xalid Qarayev isə 2014-cü il oktyabr ayında “ictimaiyyət arasında söyüş söyməklə” xuliqanlıq əməli törətmək ilə polis tərəfindən təqsirləndirilərək bir ay müddətinə saxlanılmışdır.[173]

Tural Sadıqlı

Bloqer və siyasi fəal Tural Sadıqlı 2013-cü il yanvar ayında həbs olunmaq qurxusu səbəbindən ölkəni tərk etməyə məcbur olmuşdur. O, tanınmış “Azad Söz” veb səhifəsini və siyasi məhbuslar və korrupsiya barədə tez-tez məqalə və videolar yayimladığı facebook hesabına müəlliflik etməkdədir. 2015-ci il iyun ayında Prezident Əliyevin Berlinə səfəri zamanı Alman Kansleri Angela Merkelin Ofisi qarşısında təşkil edilmiş etirazda iştirak etmişdir. Tural Sadıqlının dediyinə görə onun Berlindəki etirazlarda iştirakı hakimiyyət orqanlarının Azərbaycanda yaşayan ailə üzvlırinə qarşı təqib və təzyiqlə nəticələnmişdir.[174]

13 fevral 2015-ci ildə polis Bakıda Tural Sadıqlınin qardaşı Elgiz Sadıqlını saxta narkotik maddə ittihamı ilə saxlamışdır. Tural Sadıqlının bildirdiyinə görə qardaşı iddia edir ki, polis məntəqəsində onun üzərinə və həmçinin onun maşınına polis tərəfindən narkotik maddə yerləşdirilmişdir. İlk olaraq o, 1.5 kiloqram marixuana saxlamaqla ittiham olunaraq ona qarşı iki ay müddətinə həbs-qətimkan tədbiri seçilmiş və daha sonra ev dustaqlığına buraxılmışdır. Noyabr 2015-ci ildə Azərbaycan məhkəməsi Elgiz Sadıqlıya iki il şərti cəza vermiş və onun ölkədən çıxmasına qadağa qoymuşdur. Narkotik maddə ilə bağlı davam edən yeddi aylıq istintaq araşdırması zamanı o, iki dəfə dindirilmiş və hər dindirilmə zamanı polis Turalın Almaniyadakl fəaliyyəti barədə suallar vermişdir.[175] O, qərardan şikayət etsə də lakin 2016-cı il yanvar ayında apelyasiya məhkəməsi şikayəti təmin etməmişdir.

Eyni zamanda 13 fevral 2015-ci ildə polis Sadiqlının atasını dindirmiş və həttə ictimaiyyət arasında söyüs söyməklə təqsirləndirərək bir gecə saxlama məntəqəsində saxlamışdır. Tural Sadıqlının Human Rights Watch təşkilatına bildirdiyinə görə polis atasına onun və Elgizin saxlanılmasına səbəb oğlunun Berlindəki siyası fəaliyyətləri olduğunu bildirmişdir.[176]

Sadıqlının əldə etdiyi məlumata görə Berlin etirazında iştirak etmiş mühacirətdə olan ən azı digər üç şəxsin qohumları da polis tərəfindən sorğuya çəkilmişdir. Sumqayıt və Bakı Polisi onların qohumlarını polis məntəqəsinə dəvət etmiş, bir neçə saat onları saxlamış və onlara qohumlarının siyasi fəaliyyətləri və Berlin etirazını təşkil edənlər barədə suallar vermişdir. Bir işdə polis qohumların birinə Berlin etirazından şəkil göstərmiş və  ona Almaniyadakı qohumunun hökumət əleyhinə siyası fəallığını davam etdirdiyi təqdirdə onların problemlərlə üzləşəcəyi barədə xəbərdarlıq emişdir. İki işdə qohumlar işlərini itirmişlər.[177]

Rəsul Mürsəlov

Rəsul Mürsəlov müxalifət partiyası olan AXCP-in fəalı və eyni zamanda sosial media fəalıdır. 2014-cü il avqust ayında Mürsəlov Azərbaycan ilə uzun müddətdir münaqışə vəziyyətində olan Ermənistan iştirakçılarının da iştirak etdiyi Gürcüstanda təşkil edilən seminarda iştirak etmişdir. Azərbaycana geri döndükdən sonra rəsmi qurumlar Mürsəlova onun ermənilərlə əlaqələri olması barədə suallar vermişlər. Mürsəlov həbs olunmaqdan qorxaraq Avropa ölkəsinə qaçmış və orada sığınacaq tapmışdır.[178]

2015-ci il sentyabr ayında Mürsəlovun valideynləri və qohumlarından beş nəfər Prezident Əliyevə və bir sıra hökumət qurumlarına ünvanladıqları müraciətdə Mürsəlov ilə olan bütün əlaqələrdən imtina etmişlər.[179] Mürsəlov fəaliyyətinə görə valideynlərinin rəsmi qurumların təzyiqinə məruz qaldıqlarını Human Rights Watch təşkilatına bildirmişdir:

Valideynlərim dəfələrlə polis məntəqəsinə çağırılmış və mənim fəaliyyətim barədə dindirilmişlər. Onlara təzyiq göstərilmiş və işdən çıxarılacaqları ilə hədələnmişlər. Onların məndən imtina etmək qərarı polis təqibində və digər qurumların təzyiqindən qurtulmaq üçün yegənə vasitə idi.[180]

IV. Müstəqil Hüquqşunaslara Qarşı İddialar   

Azərbaycanda siyasi motivliı işlərdə hökumət tənqidçilərini müdafiə etməyə hazır olan az sayda hüquqşunas vardır. Son illərdə hakimiyyət bu hüquqşunasları müxtəlif yollarla hədəfə almışdır. Bunlara həbslər və cinayət təqibləri, hüquqşunasların təşkilatlarına qarşı açılmış istintaq işləri, ölkədən çıxmağa qadağalar və Vəkillər Kollegiyasından xaric olunma və ya xaric olunmaq təhdidi ilə nəticələnən şübhəli intizam tədbirləri daxildir. Ölkədən çıxmağa olan qadağa hüquqşunasların Avropa Məhkəməsində müdafiə etdikləri şəxsləri təmsil etmələrinin, xaricdə əlavə təhsil və ya təlim almalarının və onların beynəlxalq tədbirlərdə iştirakının qarşısını alır.

Məhkəmə Çəkişmələri Aparan Təşkilatlara Qarşı İstintaq İşləri

Intiqam Əliyev

Aparıcı insan haqları müdafiəçisi və Hüquq Maarifçiliyi Cəmiyyətinin rəhbəri (HMC) İntiqam Əliyev 2014-cü il avqust ayında yerli və beynəlxalq QHT-lərə qarşı açılmış cinayət işləri ilə bağlı həbs edilmiş və 2015-ci il aprel ayında vergidən yayınma, qanunsuz sahibkarlıq və digər cinayətlərdə təqsirləndirilərək yeddi il altı ay müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdir. 2016-cı il mart ayında Ali Məhkəmə İntiqam Əliyevin şərti olaraq azadlığa buraxılmasına qərar vermişdir. İntiqam Əliyev xüsusi icazə olmadan beş il ərzində ölkədən kənara çıxa bilməz. Eyni zamanda o, üç il ərzində hər hansı bir vəzifə tuta bilməz və məhkumluğu isə ləğv edilməmişdir.[181]

1999-cu ildən etibarən HMC strateji məhkəmə işləri aparmış, strateji işlərə cəlb olunan hüquqşunaslara dəstək olmuş, müxtəlif insan hüquqları üzrə hesabatlar hazırlamış, Avropa Məhkəməsinə şikayətlər təqdim etmiş və hüquqşunaslar, insan haqları müdafiəçiləri, gənc fəallar, jurnalistlər və digər qruplar üçün təlimlər təşkil etmişdir. Hal-hazırda rəsmi qurumlar İntiqam Əliyevin həbsindən sonra HMC-in müsadirə edilən avadanlıq və sənədlərini geri qaytarmamışdır. Bu sənədlərə çoxsaylı məhkəmə işləri daxildir ki, İntiqam Əliyevin Human Rights Watch təşkilatına bildirdiyinə görə bu, vəkillik sirrini təhlükə altına qoyur və o işlər üzrə işlərin davam etdirilməsinin qarşısını alır. Rəsmi orqanlar tərəfindən müsadirə edilmiş materiallara İntiqam Əliyevin ərizəçilərin adından Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinə təqdim etdiyi yüzdən çox iş daxildir. Hüquq Maarifçiliyi Cəmiyyətinə qarşı açılmış cinayət işi üzrə istintaq dayandırılmış ancaq işə tam olaraq xitam verilməmişdir. İntiqam Əliyevin şəxsi hesabları və HMC-nin hesabları dondurulmuş olaraq qalır və ofis isə möhürlənmişdir. İntiqam Əliyevin şəxsi işi Avropa İnsan Haqları Məhkəməsində baxılmaqdadır.[182]

Əsabəli Musatafayev

2014-cü ildə hakimiyyət Əsabəli Mustafayevin rəhbərlik etdiyi Demokratiya və İnsan Hüquqları Resurs Mərkəzinə qarşı cinayət işi açmışdır. İstintaq işinin aparıldığı müddətdə təşkilatın bank hesabları dondurulmuş və Mustafayevin ölkədən çixmasına qadağa qoyulmuşdur. Mustafayev Vəkillər Kollegiyasının üzvü olaraq qalmaqdadır və siyası motivli ittihamlarla təqsirləndirilən bir sıra fərdləri həm yerli məhkəmələrdə həm də Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinə təqdim edilmiş çoxsaylı işlərdə təmsil etməkdə davam edir.[183]

Ənnağı Hacibəyli

Strateji məhkəmə işləri, hüquqşunasların təlimi və insan hüquqları üzrə maarifləndirmə kimi sahələrdə fəaliyyət göstərən Azərbaycan Hüquqşunaslar Assosiasiyası qeyri-hökumət təşkilatının rəhbəri Ənnağı Hacibəyli 2014-cü il iyul ayında beynəlxalq və yerli təşkilatlara qarşı başlanmış isintintaq işi ilə əlaqədar şəxsi bank hesabı, həmçinin təşkilatın bank hesabı üzərində həbs qoyulduğunu Human Rights Watch təşkilatına bildirmişdir. İstintaqın bir hissəsi olaraq Hacıbəyli bir neçə dəfə dindirilmişdir. 2015-ci il oktyabr ayında prokurorluğun onun bank hesabları üzərindən həbsin götürüləcəyi və ölkədən çıxmaq qadağasının qaldırılacağını Hacıbəyliyə bildirsə də həmin il yalnız xaricdə ala biləcək təcili tibbi müalicə üçün ölkədən çıxarkən sərhəd məmurları onun üzərində qadağanın hələ də qaldığını ona bildirmişdır. Təşkilatın bank hesabları hələ də dondurulmuş olaraq qalır ki, bu da onların fəaliyyətini qeyri-mümkün edir.[184]

Digər Hüquqşunaslar

Yalçın İmanov

43 yaşlı Yalçın İmanov vəkildir və 2007-ci ildən Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasının üzvüdür. Son illər ərzində Yalçın İmanov araşdırici jurnalist Xədicə İsmayılova, siyasi müxalifət üzvləri Məmməd İbrahim və Fuad Qəhrəmanlı və digər tanınmış hökumət tənqidçilərini təmsil etmişdir. 12 fevral 2016-cı ildə Bakı şəhər Nərimanov Rayon Məhkəməsinin hakimi məhkəməyə qarşı “qeyri-etik davranışa” görə İmanovdan Vəkillər Kollegiyasına şikayət xarakterli müraciət ünvanlamış və ona qarşı intizam tədbiri görülməsini istəmişdir. İmanovun bildirdiyinə görə müxalif siyasətçi Məmməd İbrahimin məhkəmə dinləməsi zamanı o, öz çıxışında “hakimin müdafiə tərəfinin verdiyi vəsatətlərə qarşı göstərdiyi səhlənkar yanaşmasını,” və “vəsatətlərin qeyri-obyektiv olaraq baxilmasını,” vurğulamışdır ki, hakim deyilənləri qeyri-nəzakətlilik və hörmətsizlik hesab edərək müvafiq quruma şikayət etmişdir.[185] Vəkillər Kollegiyasının İntizam Komitəsinin İmanovun davranış qaydasını pozub-pozmaması işinə baxacağı gözlənilir. Hal-hazırda komitə işə baxılması üçün tarix təyin etməmişdir. İmanov vəkillik təcrübəsini davam etdirməkdədir.

Xalid Bağırov

2014-cü ilin sentyabr ayında İlqar Məmmədovun işi üzrə birinci instansiya məhkəməsinin qərarını qüvvədə saxlayan apellyasıya məhkəməsinin hakimi ilə qısa mübahisədən sonra hakim Vəkillər Kollegiyasına vəkil Xalid Bağırovdan şikayət edərək ona qarşı müvafiq intizam tədbirinin görülməsini istəmişdir. Mübahisə zamanı Bağırov Azərbaycan məhkəməsinin müstəqilliyini sual altına qoymuşdur ki, işə baxan hakim bunu məhkəməyə qarşı təhqir olaraq qəbul etmiş və eyni zamanda Bağırovun özünü “sanki qanundan üstün,” aparmasını və məhkəmə çıxışı zamanı hakimin qarşısında könülsüz olaraq dayanması  və peşəkar vəkil xalatını geyinməyərək məhkəməyə hörmətsizlik nümayiş etdirməsini bildirmişdir.[186]

10 dekabr 2014-cü ildə Bağırovun vəkillər kollegiyasında xaric edilmişdir ki, bu da onun vəkillik təcrübəsini davam edə bilməməsi ilə nəticələnmişdir. Vəkillər Kollegiyasının Bağırovun vəkilliyinin ləğvi üçün etdiyi müraciət təmin edilmişdir. Bağırov işlə əlaqədar Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinə müraciət etmişdir. İlqar Məmmədovla yanaşı Bağırov insan hüquqları müdafiəçisi Leyla Yunusu və bir sıra NİDA hərəkatının üzvlərini siyasi motivli işlərdə müdafiə etmişdir.

Bəhruz Bayramov və Elçin Sadıqov

Aprel ayında Vəkillər Kollegiyası jurnalist Pərviz Həşimlini müdafiə edən iki vəkil Bəhruz Bayramov və Elçin Sadıqov barədə intizam tədbiri qəbul etmişdir. Pərviz Həşimli 2014-cü ildə odlu silah saxlama və qaçaqmalçılıq kimi saxta və siyası motivli ittihamlarla təqsirli bilinərək həbs edilmiş və 2016-cı ilin ortasında əfv edilmişdir. Həşimli əfv edilməmişdən öncə 2015-ci il noyabr ayında keçirilmiş Ali Məhkəmədəki dinləmə zamanı hakim onun müraciətini təmin etməmişdir. Bayramov mediaya verdiyi müsahibəsi zamanı Həşimlini həbs edən Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin qərara təsir etdiyini bildirərək hakimin qərarını tənqid etmişdir.

2015-ci il noyabr ayında hakim Bayramov və Sadıqovdan Vəkillər Kollegiyasına şikayət etmiş və onlara qarşı intizam tədbirlərini görülməsini istəmişdir. Hakimin iddiasına görə Bayramov media müsahibəsində onun barəsində təhqiramiz ifadələr istifadə etmiş və hər iki vəkil Həşimlini keyfiyyətli müdafiə ilə təmin etməmişdir. Bayramov özünü müdafiə edərək hakim barədə heç bir təhqiramiz ifadə istifadə etmədiyini yalniz hakimin Həşimli barədə qərarı qüvvədə saxlamasını tənqid etdiyini bildirmişdir.[187] 2015-ci ilin sonunda Vəkillər Kollegiyasının İntizam Komitəsi hər iki vəkili dindirmiş və Vəkillər Kollegiyasından onların üzvlüyünün ləğv edilməsini tövsiyə etmişdir.

1 aprel 2016-cı ildə Vəkillər Kollegiyası Bayramova töhmət, Sadıqova isə xəbərdarlıq vermişdir. Hər iki vəkil nə verilmiş töhmətin, nə də edilən xəbərdarlığın onların peşə fəaliyyətinə təsir göstərdiyini Human Rights Watch təşkilatına bildirmişdir.  Lakin onlar belə hesab edirlər ki, verilən cəza istənilən vaxt onların vəkillik statuslarını asan formada ləğv olunmasına zəmin yaradır.[188]

Alaif Həsənov

Vəkil Alaif Həsənov 2014-cü il iyul ayında saxlanılan və 2015-ci il avqust ayında saxta vergidən yayınmada təqsirli bilinərək səkkiz il altı ay müddətinə azadlıqdan məhrum edilən Leyla Yunusu təmsil etmişdir. Alaif Həsənov 2014-cü il sentyabr ayında Leyla Yunusun həbsxana yoldaşlarından birinin ona etdiyi təzyiq ilə bağlı şikayətini ictimailəşdirmişdir. Edilən ittihamlara cavab olaraq həbsxana yoldaşı Həsənovun Azadlıq qəzetinə müsahibəsi zamanı onu “cinayətkar və residivist” adlandıraraq təhqir etdiyinə görə vəkilə qarşı böhtan və təhqirə görə şikayət müraciəti etmişdir.[189] 2014-cü ilin noyabr ayında məhkəmə Həsənovu günahkar bilərək onu 240 saat ictimai işlə cəzalandırdı.[190] 2015-ci il iyul ayında Vəkillər Kollegiyası vəkilin böhtan və təhqirə görə cinayət məsuliyyətinə cəlb edildiyini əsas gətirərək vəkili bununla bağlı keçirilmiş dinləmədən xəbərdar etmədən onun vəkillər kollegiyasına üzvlüyünü ləğv etmişdir.[191] 2016-cı il sentyabr ayında Bakı apellyasiya məhkəməsi Həsənovun qərardan verdiyi şikayətini rədd etmişdır.[192] Həsənovun cinayət işləri üzrə vəkillik fəaliyyəti qadağan edilmişdir.

Müvafiq Beynəlxalq Hüquqi Standartlar

Vəkilin qərəzli olaraq ittiham olunması və ya vəkillik statusunun ləğv edilməsi hüquq məsləyinin müstəqilliyinə təhlükədir və bununla Mülki və Siyasi Hüquqlar Haqqında Beynəlxalq Paktda (MSHHBP) və Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasında (AİHK) təsbit edilmiş vəkil hüququnu pozur. Azərbaycan hər iki sənədə qoşulmuşdur.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 1990-ci ildə qəbul edilmiş Vəkillərin Rolu barədə Əsas Prinsiplər sənədi vəkillərin maneəsiz fəaliyyət göstərməsi üçün təminatlar yaradır. 16-cı prinsipdə deyilir:

Hökumətlər vəkillərin (a) öz funksiyalarını hədə-qorxu olmadan, maneəsiz, təqiblərsiz və ya yersiz müdaxilə olmadan onların yerinə yetirməyini; (b) həm ölkə daxilində, həm də xaricə sərbəst səyahət edərək müştərilər ilə məsləhətləşmək imkanıni təmin etməlidir; və (c) vəkillər qəbul edilmiş peşəkar vəzifə, standart və etik normalara uyğun olaraq hər-hansı hərəkətə görə inzibati, iqtisadl və ya digər sanksiya və ya təqib ilə təhdid edilməməli və ya bunlardan zərər çəkməməlidir.[193]

V. Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinə qarşı repressiyalara beynəlxalq münasibət

Son illər beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycanın insan hüquqları sahəsində yol verdiyi pozuntu hallarına səpələnmiş və ziddiyyətli tərzdə münasibət bildirmişdir ki, bu da vətəndaş cəmiyyətinə qarşı mövcud repressiyalara münasibətdə verilə biləcək aydın və vahid siyası cavabın mümkünlüyünün qarşısını almışdır 2015 və 2016-cı illər ərzində Avropa İttifaqı (Aİ), Birləşmiş Ştatlar (ABŞ) və Azərbaycanın digər ikitərəfli və çoxtərəfli tərəfdaşları fəalların və jurnalistlərin həbs edilməsini pisləyən və onların azad olunmasını alqışlayan bəyanatlar versələr də Azərbaycanın insan hüquqları sahəsində yol verdiyi ciddi pozuntulara qarşı nəticə verəcək konkret addımlar atmamışlar.

Yeganə konkret cavab 2015-ci ilin aprel ayında təbii resursların inkişafında hökumətlərin şəffaflığını təşviq edən tanınmış beynəlxalq çoxtərəfli təşəbbüs olan Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsləri (EİTİ) təşkilatı Azərbaycanın qrupdakı statusunu aşağı salmış və buna səbəb, vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarına qarşı edilən təzyiqlər olmuşdur.

2015-ci ildə neftin qiymətinin qlobal səviyyədə ciddi şəkildə düşməsi, Azərbaycanın neft ixracından asılı olan iqtisadiyyatında ciddi itkilərə səbəb oldu. Zəif iqtisadı göstərici və neft gəlirləri ehtiyatının getdikcə tükənməsi Azərbaycan rəhbərliyini çoxtərəfli inkişaf banklarından kredit əldə etməyə vadar edir.[194] Bu əslində bu qurumlara Azərbaycan qarşısında müəyyən yardım müqabilində institusional islahatların aparılması, həmçinin vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyət göstərməsi üçün münbit şəraitin yaradılması kimi şərtlər qoymaq üçün imkanlar yaradır.

Avropa Birliyi və Azərbaycan siyası dialoq, ticarət, sərmayə, iqtisadi, hüquqi və mədəni əməkdaşlıq üçün hüquqi çərçivə ilə təmin edən 1999-cu il Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq Razılaşmasını əvəz edəcək yeni çərçivə sənədi ilə bağlı danışıqlara başlamaq üzrədir.  

The new agreement is designed to foster closer political and economic ties between Brussels and Baku, but the lengthy talks on the new partnership will also provide the EU with an invaluable opportunity to press Azerbaijan for concrete improvements in the area of human rights. Yeni razılaşma Azərbaycan ilə Brüsel arasında daha yaxın siyası və iqtisadı əlaqələrin gücləndirilməsini nəzərdə tutur. Lakin yeni tərəfdaşlığa dair üzun sürən danışıqlar prosesi Aİ-a Azərbaycana insan hüquqları sahəsində irəliləyişlər etmək məqsədi ilə təzyiq göstərmək üçün dəyərli imkan yaradır. Azərbaycanın digər beynəlxalq tərəfdaşları olan Avropa Şurası, BMT və ABŞ ikitərəfli və çoxtərəfli münasibətlərdən istifadə edərək bu hesabatda da əks olunmuş insan hüquqlarınin pozulmasına dair narahatçılıqları Azərbaycan hakimiyyəti qarşısında qaldırmalıdır. Bu cür səylərə uydurma ittihamlarla həbs edilmiş jurnalistlərin, siyasi fəalların və insan hüquqları müdafiəçilərinin azadlığa buraxilması; jurnalistlərin, fəalların və digər hökumət tənqidçilərinin, eyni zamanda müstəqil vəkillərin təqib olunmasının dayandırılması; vətəndaş cəmiyyətinə qarşı repressiyalara son qoyulması; və birləşmək azadlığını tənzimləyən qanunvericiliyin beynəlxalq normalara uyğunlaşdırılmasına edilən çağırışlar daxil olmalıdır.  

İqtisadi Tənəzzül və Çoxtərəfli İnkişaf Banklarının Rolu

2015-ci ildə dünyada neft qiymətinin düşməsindən sonra yaranan iqtisadl tənəzzül hökuməti 2015-ci il fevral və dekabr aylarında milli valyuta olan manatı devalvasiya etməyə vadar etmişdir ki, bu da kəskin qiymət artımına gətirib çıxartmışdır.[195] 2016-cı ilin yanvar ayının ortasına kimi bəzi qida məhsullarının qiyməti iki dəfə artmişdır.[196] Azərbaycanın bir çox yerlərində qiymət qalxması və artmaqda olan işsizlik əleyhinə etirazlar baş vermişdir.[197] 2016-cı ilin ortasına kimi enerji qiymətində qalxmalar olsa belə manat zəifləməkdə idi. İyul ayına kimi ölkənin valyuta ehtiyyatlarının üçdə-ikisi artıq tükənmiş idi.[198] Buna cavab olaraq hakimiyyət Asiya İnkişaf Bankı və Dünya Bankı kimi çoxtərəfli inkişaf banklarından daha fəal olaraq maliyyə əldə etməyə can atmışdır.

Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsü (MSŞT)

Azərbaycan Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsünün (MSŞT) ilk tamhüquqlu üzv dövləti olub. Çoxtərəfli təşəbbüs kimi MSŞT, neft, qaz və mədən sənayesində əldə olunan gəlirlərin istifadə olunmasına dair açıq ictimai müzakirələrin keçirilməsinə kömək etməklə təbii resurslarla zəngin olan ölkələrdə daha yaxşı idarəetməni təşviq edir.[199] 2015-ci ilin aprel ayında, MSŞT-nin idarə heyəti Azərbycan hökumətinin vətəndaş cəmiyyətinə qarşı təzyiqlərini MSŞT-nin vətəndaş cəmiyyəti protokoluna zidd olduğunu tanıyaraq, Azərbaycanın statusunu tamhüquqlu üzvlükdən namizəd ölkə səviyyəsinə salınmasına səs verib.[200] Bu protokol hökumətlərdən “müvafiq qanunlar, normativlər və inzibati qaydalar, eləcə də MSŞT-nin tətbiqinin faktiki təcrübəsi baxımından vətəndaş cəmiyyətinin iştirakı üçün əlverişli mühiti təmin etməyi” və “MSŞT-nin tətbiqi ilə bağlı ictimai müzakirələrin daraldılması və ya məhdudlaşdırılması ilə nəticələnən tədbirlərə yol verməməyi” tələb edir.[201] Bununla MSŞT vətəndaş cəmiyyəti protokoluna riayət olunmamasına görə ilk dəfə bir ölkənin statusunun aşağı salıb.

Tamhüquqlu üzv statusunu bərpa etmək üçün MSŞT-nin idarə heyəti Azərbaycan hökumətinin yerinə yetirməli olduğu islahedici tədbirlərin siyahısını hazırlayıb. Siyahıda “MSŞT prosesində davamlı iştirak edən vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının fəaliyyətlərini həyata keçirtmək üçün maliyyə vəsaitlərinə çıxışı və onlardan maneəsiz istifadəsi”, eləcə də “MSŞT prosesi və təbii ehtiyatların idarəedilməsi ilə əlaqədar vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının öz bank hesablarına sərbəst çıxışı və yeni qrantların maneəsiz qeydiyyatının təmin olunması” tələbləri öz əksini tapıb. İslahedici tədbirlərə həmçinin “MSŞT prosesində davamlı olaraq iştirak edən vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinə MSŞT prosesi haqqında sərbəst danışmaq və təbii ehtiyatların idarəedilməsi barədə intiqam və ya təqib qorxusu və təhdidi olmadan fikirlərini bildirmək imkanının təmin olunması” tələbi daxildir.[202]

2016-ci ilin oktyabr ayında idarə heyətinin Astana (Kazaxstan) görüşündə, MSŞT il yarim əvvəl təqdim olunmuş islahedici tədbirlərin yerinə yetirilməsi istiqamətində Azərbaycanın gördüyü işləri qiymətləndirəcək. 

Çoxtərəfli İnkişaf Bankları

Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Azərbaycan neftin qiymətinin düşməsindən ciddi ziyan çəkib. Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) ehtimalına görə, Azərbaycan iqtisadiyyatı 2016-cı ildə, son 20 ildən artıq müddətdə ən zəif göstəricini nümayiş etdirərək, 3 faiz azalacaq.[203] Aşağı iqtisadi göstəricilər və neft satışından əldə olunan gəlir ehtiyyatlarının azalması Azərbaycan rəhbərliyini bir neçə çoxtərəfli inkişaf bankından kredit istəməyə vadar edib.[204] Hökumət ümidlərini gələcəkdə davamlı gəlirin əsas mənbəyi kimi təbii qaz ehtiyyatlarının satışına bəsləyir və özünün mədən hasilatı sənayeləri üçün beynəlxalq maliyyə dəstəyinin əldə olunmasına çalışır. Maliyyələşmə tələb edən iki ən böyük layihə təklifləri Şahdəniz qaz yatağının genişləndirilməsi və Cənub Qaz Dəhlizinin inkişafı ilə bağlıdır. Şahdəniz yatağında 26 sualtı quyu və iki hasilat platformasının inşası, Səngəçal neft və qaz terminalının genişləndirilməsi, eləcə də Cənubi Qafqaz kəmərinə qoşulma nəzərdə tutulur.[205] Cənub Qaz Dəhlizi Xəzər dənizi və Yaxın Şərqdən Avropaya qaz nəqlini nəzərdə tutan bir sıra layihə və kəmərləri özündə birləşdirir. Hər boru kəmər seqmentinin bir qismi ya birbaşa ya da ki Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkəti (ARDNŞ) və ya onun törəmə şirkətləri vasitəsilə Azərbaycan hökumətinə məxsusdur.[206]  

Yeni boru kəmərinin inşası üçün ehtiyacları qarşılamaq və büdcə kəsirini qismən kompensasiya etmək üçün, Azərbaycan və Türkiyə də daxil olmaqla, kəmərin digər ortaqları Dünya Bankı, Asiya İnkişaf Bankı (AİB), Avropa İnvestisiya Bankı (AvİB) və Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankından (AYİB) kredit əldə etmək istəyirlər. AYİB, AvİB və Dünya Bankı Türkiyədəki Trans-Anadolu qaz boru kəmərinin (TANAP) Gürcüstan sərhəddindən Yunanıstana qədər gedən hissəsini maliyyələşdirir və ya maliyyələşdirməyi nəzərdən keçirir. AYİB, AvİB və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası (Dünya Bankı Qrupunun özəl sektora kredit verən qolu) isə Albaniya və İtaliyadan keçən Trans-Adriatik boru kəmərini (TAP) maliyyələşdirir və ya maliyyələşdirməyi nəzərdən keçirir.[207] Azərbaycan Şahdəniz qaz yatağı üçün AİB və AYİB-dən maliyyə vəsaiti alıb və layihənin genişləndirilməsi üçün bu institutlardan əlavə maliyyələşmə əldə etmək istəyir.[208]  

Müstəqil qruplar bu layihələrin ətraf mühitə və insan hüquqları ilə bağlı duruma təsirindən ciddi narahatlığını bildirib.[209] Hökumətin bu cür layihələrdən əldə etdiyi gəlirləri sosial və iqtisadi ehtiyacların qarşlanmasına sərf etdiyi təqdirdə mədən hasilatı layihələri sadə vətəndaşların sosial və iqtisadi vəziyyətini inkişaf etdirə bilər. Çoxtərəfli inkişaf bankları gəlir və xərclərin şəffaflığını, eləcə də vətəndaşların gəlirlərin xərclənməsi qərarlarına görə hökumətdən hesabat tələb etmək imkanlarını davamlı və hərətərəfli inkişaf üçün
əhəmiyyətli olduğunu vurğulayıb.
[210] Şəffaflıq və hesabatlılıq kimi öhdəliklərə sadiqlikləri ilə yanaşı, çoxtərəfli inkişaf bankların hər biri MSŞT-nin tətbiqini dəstəkləyib.[211]   

Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, vətəndaş cəmiyyətinə qarşı genişmiqyaslı təzyiqlər nəticəsində hökumət müstəqil qruplar və fəalların ondan hesabat tələb etmək imkanlarını demək olar ki aradan qaldırıb. Buna görə də inkişaf bankları yalnız hökumətin vətəndaş cəmiyyətinin maneəsiz fəaliyyət göstərməsini təmin edəcəyi və MSŞT-nin idarə heyətinin tələb etdiyi islahedici tədbirləri tam olaraq yerinə yetirəcəyi təqdirdə Azərbaycanın mədən hasilatı sənayelərinə investisiya yatırmalıdır.    

Azərbaycan həmçinin çoxtərəfli inkişaf banklarından, xüsusilə də belə vəsaitlərin xərclənməsi üçün ən az sərt tələbləri olan AİB-dən,[212] birbaşa büdcə maliyyələşməsini əldə etmək istəyir. Korrupsiyanın ifşası və gəlirlərin xərcləməsi qərarlarına görə hökumətdən hesabat tələb etmək işində müstəqil vətəndaş cəmiyyətinin önəmli rolunu nəzərə alaraq, hökumət vətəndaş cəmiyyətinin azad fəaliyyətinə icazə verməyincə çoxtərəfli inkişaf bankları birbaşa büdcə dəstəyini təmin etməməlidir. Əvəzində, bu banklar birbaşa Azərbaycan xalqının aktual sosial və iqtisadi ehtiyaclarının həllinə və hökumətin mövcud resursları bölüşdürməsi ilə iqtisadi və sosial hüquqların tədricən həyata keçirilməsi arasında əlaqəni gücləndirən proqramların dəstəklənməsinə yönəlmiş layihələri maliyyələşdirməlidir.

AİYB siyasi mandata malik olan yeganə çoxtərəfli inkişaf bankıdır. Onun Razılaşma Maddələrində deyilir:

...Bankın məqsədi çoxpartiyalı demokratiya, plüralizm və bazar iqtisadiyyatına sadiq olan və onu tətbiq edən Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrində açıq bazar iqtisadiyyatına keçidə kömək etmək, eləcə də özəl və sahibkarlıq təşəbbüslərini təşviq etməkdir.[213] 

AİYB “çoxpartiyalı demokratiya və plüralizm” anlayışlarının vətəndaş və siyasi hüquqların əhatə etdiyini qəbul edir. Bu mandata uyğun olaraq, AİYB Azərbaycan hökumətinin bu prinsiplərə sadiq olduğunu göstərməsi üçün onun yerinə yetirməli olduğu kriteriyalar yaratmalıdır. Hökumətin bu kriteriyalara cavab verməsinin dərəcəsi AİYB-nin bu ölkədəki fəaliyyətinə mütənasib olmalıdır və hökumət bu tələbləri yerinə yetirməyincə istənilən dövlət layihəsinin kreditləşməsi və ya mədən hasilatı üzrə sənayelərin kreditləşməsi qadağan olunmalıdır. AİYB artıq Belarus və Türkmənistanda “ölçülü yanaşma” (“calibrated approach”) tətbiq edərək, kreditləşməni bu yolla məhdudlaşdırıb.[214] Vətəndaş cəmiyyətinə qarşı sərt təzyiqləri nəzərə alaraq, AİYB Azərbaycana qarşı da eyni yanaşmanı tətbiq etməlidir. 

Beynəlxalq Tanınma və Strateji Tərəfdaşlıqlar əldə etmək səyləri

Azərbaycan beynalxalq arenada özünü etibarlı oyunçu kimi tanıtmağa çalışaraq, strateji tərəfdaşlıqlara, eləcə də müxtəlif beynəlxalq və regional qurumlarda lider roluna nail olmaq istəyir. Azərbaycan 2011-ci ilin sonunda BMT Təhlükəsizlik Şurasına qeyri-daimi üzv seçilib; 2014-cü ildə rotasiya əsasında Avropa Şurasının Nazirlər Komitəsinə sədrlik edib; 2012-ci ilin may ayında Avroviziya mahnı müsabiqəsi, 2015-ci ilin iyununda ilk Avropa Oyunları və 2016-cı ilin iyununda Formula 1 Grand Prix yarışı da daxil olmaqla bir sıra böyük beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi edib.

Azərbaycanın beynəlxalq tərəfdaşları ikitərəfli və çoxtərəfli çərçivədə keçirilən görüşlərdən istifadə edərək, bu hesabatda qeyd olunanlar da daxil olmaqla insan hüquqlarının pozulmasına görə narahatlıqlarını ifadə etməlidir. Əgər beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycan hökumətini fundamental hüquqlar və azadlıqlara hörmət etməyə inandırmaq istəyirsə, insan hüquqlarının pozulmasına son qoymaq üçün davamlı təzyiq və aydın kriteriyalara ehtiyac var.   

Avropa İttifaqı (Aİ)

Son illər ərzində Aİ ilə Azərbaycan arasında enerji sahəsində əməkdaşlıq inkişaf edərək, Bakı ilə Brussel arasında sıx iqtisadi və siyasi münasibətlərin formalaşmasına səbəb olsa da Azərbaycanda idarəçilik və insan hüquqları sahəsində irəliləyişlə nəticələnməyib. 2015-ci ilin sentyabr ayında isə Avropa Parlamentinin Azərbaycanla bağlı tənqidi qətnaməsinə cavab olaraq, Azərbaycan hökuməti Aİ ilə siyasi dialoqu demək olar ki tamamilə dayandırmışdı.[215]

2016-cı ilin fevral ayında Aİ-nin xarici məsələlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayədəsi və Avropa Komissiyasının vitse-prezidenti Federika Moqerini Azərbaycana səfər edərək, prezident İlham Əliyev və xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarovla görüşüb. Onlar Aİ, onun üzvləri və Azərbaycan da daxil olmaqla regionun bir sıra hökumətlərindən ibarət birgə təşəbbüs olan Şərq Tərəfdaşlığı vasitəsilə əməkdaşlıq edəcəklərini təsdiqləyib və Aİ ilə Azərbaycan arasında yeni mümkün ikitərəfli razılaşmanı nəzərdən keçirəcəklərinə söz veriblər. [216]    

Yeni ikitərəfli razılaşmaya dair danışıqların 2016-cı ilin sonunda başlanacağı gözlənilir və onun yekunlaşdırılması illər çəkə bilər. Avropa Komissiyası və Azərbaycan yeni tərəfdaşlıq razılaşması üzrə danışıqları başlayacağına görə, Aİ və onun üzvləri Aİ ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin istənilən çərçivəsində güclü insan hüquqları komponentinin öz əksini tapacağına əmin olmalıdır. Uğurlu danışıqların aparılması üçün Aİ Azərbaycandan ən azı Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin İlqar Məmmədovla bağlı qərarının icrasını, vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının inqiqam qorxusu olmadan fəaliyyət göstərməsini və Aİ-nin yerli qruplara qrant ayırmasına icazə verməsini tələb etməlidir.   

Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ)

ABŞ və Azərbaycan enerji və təbii resurslar sahələrində, eləcə də Azərbaycanın İran, Rusiya və digər ölkələrin əhatəsində strateji yerləşməsini nəzərə alaraq, regional təhlükəsizlik sahəsində ortaq maraqlarının olduğunu vurğulayıb. ABŞ və Azərbaycan ticarət anlaşması və investisiya müqaviləsi imzalayıb.[217] Bir sıra hallarda ABŞ-ın Dövlət Departamenti siyasi motivli ittihamlarla həbs olunan insanların azadlığa buraxılmasını tələb edib və 2015-ci ilin aprel ayında mətbuat üçün yaydığı məlumatda Azərbaycanda “insan hüquqarını müdafiə edən fəallara qarşı geniş təzyiqin olduğunu” təsdiq edib.[218]

2016-cı ilin martın sonunda Prezident İlham Əliyev Nüvə Təhlükəsizliyi Sammitində iştirak etmək üçün Vaşinqtona səfər edib və ABŞ-ın Dövlət Katibi Con Kerri ilə ikitərəfli görüş keçirib. Bu səfərdən bir az əvvəl Əliyev əfv fərmanı imzalayaraq, yuxarıda bəhs olunduğu kimi siyasi motivli ittihamlarla həbs olunmuş fəalların azad edilməsinə qərar verib. Dövlət Departamentinin Əliyev-Kerri görüşü barədə yaydığı məlumatda qeyd olunur ki, Dövlət Katibi Kerri bu addımı alqışlayıb və insan hüquqları sahəsində tərəqqini davam etdirməyə çağırıb.[219]

2015-ci ilin sonunda, siyasi məhbusların azad olunmayacağı təqdirdə Azərbaycan rəsmilərinə qarşı sanksiyaların tətbiqi ilə hədələyən “Azərbaycan Demokratiya Aktı-2015” adlı ikipartiyalı qanun layihəsi ABŞ-ın Nümayəndələr Palatasına təqdim olunmuşdu.[220]

Avropa Şurası

Avropa Şurası Parlament Assambleyasının 2015-ci il iyun qətnaməsi “Azərbaycanda insan hüquqlarına geniş təzyiqləri” qeyd edib və hökumətin tənqid edənlərə qarşı “sistemli repressiyalarını” pisləyib. 2015-ci ilin dekabrında Avropa Şurasının Baş Katibi Torbyorn Yaqland, xüsusilə Azərbaycanın İlqar Məmmədovu azadlığa buraxmaqdan imtina etməsinə istinad edərək, İnsan Hüquqları və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi Haqqında Avropa Konvensiyasının Azərbaycanda icrasına dair rəsmi araşdırma başladıb.[221] Bu prosedurdan yalnız Baş Katibin ofisi keçmişdə bir neçə dəfə istifadə edib. Lakin, Yaqlandın xüsusi nümayəndəsi 2016-cı ildə Azərbaycana səfər edə bilməyib. Çox güman ki, səfər, nümayəndənin öz mandatını yerinə yetirməsi üçün lazım olan görüşlərin hökumət tərəfindən təşkil edilmədiyinə görə baş tutmayıb.

Avropa Şurasının insan hüquqları üzrə komissarı Nils Mujnieks dəfələrlə Azərbaycanda insan hüquqları ilə bağlı pis vəziyyət haqqında danışıb və bir neçə dəfə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsində Azərbaycana qarşı qaldırılan işlərlə bağlı bəyanat verib.[222]

Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi İlqar Məmmədov, [223] Tofiq Yaqublu[224] və Rəsul Cəfərov[225] daxil olmaqla, insan hüquqları müdafiəçiləri və fəallarla bağlı bir sıra işlərdə pozuntu aşkar edib. Digər işlərlə bağlı araşdırmalar davam edir.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT)

BMT-nin insan hüquqları müdafiəçilərinin vəziyyəti üzrə xüsusi məruzəçisi Mişel Forst 2016-cı ilin sentyabr ayında Azərbaycana səfər edib. Qeyri-hökumət təşkilatları üzərində nəzarət və yuxarıda da qeyd olunan insan hüquqları müdafiəçilərinin təqibi ilə yanaşı, Forst “müstəqil jurnalistləri, qəzetləri və media orqanlarının hədəfə alınmasına, İnternetdə ifadə olunan baxışlara görə cəza tədbirlərinə”, eləcə də “vəkillərə qarşı istifadə olunan cinayət təqibi, intizam tədbirləri və inzibati ölçülərə” görə Azərbaycan hökumətini tənqid edib.[226]

BMT-nin özbaşına saxlanma üzrə xüsusi məruzəçisi Setonci Adcovi 2016-cı ilin mayında Azərbaycana səfər etdikdən sonra yuxarıda qeyd olunan hüquq müdafiəçiləri və fəalların təqibini pisləyib. O həmçinin, hökumətin bəzi saxlanan şəxsləri özlərinin seçdiyi vəkillərlə təmin etməməsini və insanların inzibati xətalara görə saxlanmasından sonra cinayət məcəlləsinin maddələri üzrə istintaqa cəlb edilmələrini tənqid edib. Adcovi “əsassız yerə azadlıqdan məhruetməyə səbəb olan” xuliqanlıq və hokümət nümayəndələrinin tələblərinə tabe olmamaq kimi “inzibati xətaların geniş və qeyri-dəqiq formada müəyyənləşdirilməsini” də tənqid edib.[227] Digər xüsusi məruzəçilər də son illər ərzində Azərbaycana səfər edib. Hökumət BMT-nin dinc toplaşmaq və birləşmək azadlığı üzrə xüsusi məruzəçisinin dəvət olunması xahişini də qəbul edib.[228] 

2015-ci ilin iyun ayında BMT-nin İnsan Hüquqları Şurasında 25 dövlət birgə bəyanatla çıxış edərək, Azərbaycanda “tənqidi səslərin sistematik susdurulmasını” qınayıb. İnsan Hüquqları Şurasında dövlətlər ilk dəfə idi ki Azərbaycanla bağlı belə bir bəyanatla çıxış edib.[229] 2015-ci ilin sentyabr ayında BMT-nin insan hüquqları üzrə ali komissarı Zeid Raad əl Hüseyn öz bəyanatında “Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin davamlı sıxışdırılmasına” görə təəssüfünü bildirib.[230] Hər iki bəyanatda əsas narahatlıq müstəqil və tənqidi baxışları ifadə edənlərin saxlanması ilə bağlı olub.[231]    

Minnətdarlıq

Bu hesabatın tədqiqatını və yazılmasını Human Rights Watch-un Cənubi Qafqaz bölməsinin direktoru Giorgi Gogia, tədqiqat məsələləri üzrə köməkçi Vüqar Qocayev, eləcə də Avropa və Mərkəzi Asiya bölməsinin direktor köməkçisi Jane Buchanan həyata keçirib. Avropa və Mərkəzi Asiya bölməsinin əməkdaşı Kathryn Zehr, həmin bölmədə təcrübə keçən Neil Miller, Biznes və İnsan Hüquqları bölməsində təcrübə keçən Emili Gabor və Eishita Petkar tədqiqat işlərinə dəstək verib. Kathryn Zehr və Neil Miller həmçinin beynəlxalq reaksiyalar fəsilinə öz töhfələrini verib.     

Hesabatı jane Buchanan redaktə edib. Avropa və Mərkəzi Asiya bölməsinin direktor müavini Rachel denber, hüquq məsələləri üzrə baş məsləhətçi Aisling Reidy və proqram direktorunun müavini Tom Porteous hesabatı nəzərdən keçirib. Avropa və Mərkəzi Asiya bölməsində təbliğat direktoru Philippe Dam beynəlxalq oyunçular və tövsiyyələr fəsilini nəzərdən keçirib; Biznes və İnsan Hüquqları bölməsinin baş tədqiqatçısı Jessica Evans çoxtərəfli inkişaf bankları və tövsiyyələr bölümlərinin bir hissəsini yazıb və onları nəzərdən keçirib; Aİ məsələləri üzrə baş vəkil Claire İvers tövsiyyələri və Aİ ilə bağlı mətni nəzərdən keçirib; və Human Rights Watch-un Vaşinqton bölməsinin direktoru Sara Margon tövsiyyələri və ABŞ-la bağlı mətni nəzərdən keçirib.   

Kathryn Zehr, eləcə də Biznes və İnsan Hüquqları bölməsinin əməkdaşı Amelia Noeumayer, foto və nəşr məsələləri üzrə əməkdaş Olivia Hanter, qrafik dizayner Rafael Jimenez, inzibati işlər üzrə menecer Fitzroy Hepkins və baş əlaqələndirici Jose Martinez  istehsal/nəşr işinə kömək edib. 

Human Rights Watch öz təcrübələrini bölüşdüklərinə və bu tədqiqata verdikləri əvəzsiz dəstəyə görə insan hüquqları müdafiəçiləri, vəkillər, jurnalistlər, siyasi fəallar və onların ailə üzvlərinə səmimi təşəkkürünü bildirir.

 

[1] “Gülən tərəfdarlarına Azərbaycanda istintaqa cəlb olunub,” News.Az, Avqust 15, 2016, http://news.az/articles/
politics/111743 (Avqust 17, 2016-cı ildə xəbərə baxılıb).

[2] “Ramil Usubov: FƏTO hərəkatının dəsətkşilərinə qarşı” Azadlıq Radiosu, Avqust 31, 2016, http://www.azadliq.org/a/ramil-usubov-Gülen -herekat/27957708.html (baxılıb Sentyabr 21, 2016); and “Ramil Usubov  türklərə söz verib ki, Azərbaycanda Fəto ilə mübarizə aparılacaq,Turan News Agency, Avqust 31, 2016, http://contact.az/docs/2016/ Politics/083100167328en.htm#.V-I6ePB94hc (baxılıb  Sentyabr 2, 2016).

[3] Institute for Reporter Freedom and Safety (IRFS), “Official Statement Issued on Opposition Party Activist’s Arrest,” Avqust 19, 2016, https://www.irfs.org/news-feed/official-statement-issued-on-opposition-party-activists-arrest/ (baxılıb Avqust 26, 2016); and “Persons involved in illegal investigation detained in Azerbaijan,” Trend News Agency, Avqust 19, 2016, http://en.trend.az/azerbaijan/politics/2650897.html (baxılıb Avqust 20, 2016).

[4] Onlar vəzifədən sui istifadə etmə və əməliyyat-istintaq fəaliyyəti ilə bağlı qanunları pozmaqda ittiham edilir, Cinayət Məcəlləsi, Maddə 308.1 və 302.1. IRFS, “Müxalif partiya fəalının həbsi ilə bağlı hökumət rəsmi bəyanat verib.”

[5] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[6] Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi , 302 və 308-ci maddələr. Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, , vəkil Əsabəli Mustafayev, Sentyabr 23, 2016.

[7] Human Rights Watch-un Fuad Əhmədlinin vəkili ilə telefonla müsahibəsi, April 10, 2016.

[8] “Azerbaijan Arrests another Blogger,” Meydan TV, January 25, 2016, https://www.meydan.tv/en/site/
news/11389/Azerbaijan-Arrests-Another-Blogger.htm (baxılıb Sentyabr 2, 2016); “In Azerbaijan, advocate claims police pressure on Khalid Khanlarov,” Caucasian Knot, February 4, 2016, http://eng.kavkaz-uzel.ru/articles/34497/ (baxılıb Sentyabr 2, 2016).

[9] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Agil Lahıc, Sentyabr 22, 2016.

[10] “Azerbaijan blames party leader’s aide for distributing Gülen’s ideas,” Ann.az, Avqust 24, 2016, http://ann.az/en/azerbaijan-blames-party-leaders-aide-for-distributing-Gülen s-ideas/#.V91CXJh96Cg (baxılıb Sentyabr 2, 2016); and Reporters Without Borders, “Turkey-style pretext used to arrest critic in Azerbaijan,” Avqust 24, 2016, https://rsf.org/en/news/turkey-style-pretext-used-arrest-critic-azerbaijan (baxılıb Sentyabr 2, 2016).

[11] “Lawyer: The investigation called Faig Amirov Imam of Gulen supporters (UPDATED),” Contact.az, Avqust 22, 2016, http://www.contact.az/docs/2016/Politics/082000166221en.htm#.V-ySZ_krLIV (baxılıb Sentyabr 29, 2016).

[12] Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi, Maddə 283.2.2 (inciting national, racial or religious hatred) and 168.1 (infringement of the rights of citizens under the pretext of performing religious rites). Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Agil Lahij, Sentyabr 22, 2016.

[13] Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi, art. 234.4.3. See also: “Activist Arrested, Held Incommunicado,” Human Rights Watch news release, Avqust 19, 2016, https://www.hrw.org/news/2016/08/19/azerbaijan-activist-arrested-held-incommunicado.

[14] Human Rights Watch vəkil Fariz Namazli and Nemət Kərimli ilə müsahibəsi, Avqust 17 and 19, 2016.

[15] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Nemət Kərimli, Avqust 18, 2016.

[16] Yuxarıdakı mənbələrə bax.; Eynulla Fatulaev, “Ali Kerimli and Fethullah Gülen’s residency [Али Керимли и резидентура Фетхуллаха Гюлена],” Haqqin.az, Avqust 15, 2016, http://haqqin.az/news/77712 (baxılıb Sentyabr 10, 2016).

[17] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Nemət Kərimli, Avqust 17 and 18, 2016.

[18] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Nemət Kərimli, October 7, 2016.

[19] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Cavad Cavadov, Avqust 12 and Sentyabr 15, 2016; see also: Liz Fuller, “Azerbaijani theologian is said to have been plotting coup,” RFE/RL, November 27, 2015, http://www.rferl.org/content/
caucasus-report-azerbaijan-theologian-plotted-coup/27393340.html (baxılıb Avqust 29, 2016).

[20] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Cavad Cavadov, Avqust 12, 2016; see also: “Taleh Bagirov: At the Organized Crimes Unit I faced Incredible Torture” [in Azeri], July 19, 2016, Azadlig Radiosu, http://www.azadliq.org/a/27866707.html (baxılıb Sentyabr 27, 2016).

[21] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Cavad Cavadov, Sentyabr 16, 2016.

[22] Human Rights Watch, Tightening the Screws (New York: Human Rights Watch, 2013), https://www.hrw.org/report/2013/09/01/tightening-screws/azerbaijans-crackdown-civil-society-and-dissent

[23] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Nemət Kərimli, Avqust 13, 2016.

[24] IRFS, “AXCP deputy chairman Fuad Gahramanli detained,” December 8, 2015, https://www.irfs.org/news-feed/AXCP-deputy-chairman-fuad-gahramanli-detained/ (baxılıb Sentyabr 22, 2016).

[25] “Azerbaijan Prosecutor General’s Office Issues Statement on Arrest of AXCP Deputy Chairman,” Eurasia Diary, December 9, 2015, http://eurasiadiary.com/news/human-rights/1397-azerbaijani-prosecutor-generals-office-issues-statement-on-arrest-of-AXCP-deputy-chairman (baxılıb July 14, 2016).

[26] Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi , Maddə 192.1 (qanunsuz sahibkarlıq) and 308.2 (vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə və xüsusilə bu halın aöır nəticəyə səbəb olası və ya seşki nəticəsinə (referendum) təsir etmək məqsədiylə ediləndə). Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Cavad Cavadov, Avqust 4 and 16, 2016.

[27] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Cavad Cavadov, Sentyabr 16, 2016.

[28] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, REAL Hərəkatının rəhbər şəxsləri, adlar təhlükəsizlik baxımından qeyd edilmir, Avqust 14 və 16, 2016. 2016 Sentyabrında konstitusiya dəyişiklik üzrə təkli folunan referendumda, prezident və parlament namizədlər üçün minimum yaş tələbləri ləğv edilməsi, prezidenlik müddətinin 5 ildən 7 ilə uzadılması və  parlamentin buraxılması üçün prezident səlahiyyətlərini artırmağı təklif edir. “Azerbaijan calls Sentyabr referendum on greater presidential powers,” EurActiv, July 26, 2016, https://www.euractiv.com/section/europe-s-east/news/azerbaijan-calls-Sentyabr-referendum-on-greater-presidential-powers/ (baxılıb Avqust 26, 2016).

[29] Human Rights Watch –un vəkil Elçin Sadıqovla müsahibəsi, May 13, 2016. Hımçinin bax “Azerbaijan: Activists Face Bogus Drug Charges,” Human Rights Watch news release, May 13, 2016, https://www.hrw.org/news/2016/05/13/azerbaijan-activists-face-bogus-drug-charges.

[30] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Elcin Sadiqov, May 13, 2016.

[31] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[32] Məmmədovun ailə üzvlərinin iştirakına icazə vermədən polis evdə axtarış aparıb. İbrahimovun anası iddia edir ki, axtarış zamanı polisin onun evinə narkotik yerləşdirdiyini görüb. Human Rights Watch-un telefonla vəkil Elçin Sadıqovla müsahibəsi, 13 May, 2016.

[33] Human Rights Watch-un Tofiq Həsənlinin qardaşı Faiq Həsəsnovla müsahibəsi, 9 Aprel, 2016.

[34] Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi , art. 234.4.3.

[35] “Kidnapped satirical poet Tofig Hasanli,” Human Rights Freedoms, October 16, 2015, http://hrf.report/kidnapped-satirical-poet-tofig-hasanli/ (baxılıb Avqust 29, 2016).

[36]Satirik şair Tofiq Həsənli təhdid olunduğunu deyir” Azadlıq Radiosu, 1 yanvar, 2015, http://www.azadliq.org/ content/article/26983149.html (baxılıb Sentyabr 1, 2016).

[37] “Azerbaijani Opposition Figure Gets Three Years in Prison,” Radio Azadliq, March 15, 2016, http://www.rferl.org/content/ azerbaijan-opposition-figure-three-years-in-prison/27612365.html (baxılıb July 14, 2016).

[38] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, Mehman Huseynov, Sentyabr 16, 2016.

[39] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[40] Human Rights Watch-un bir fəalla telefonla müsahibəsi, 17 sentyabr, 2016.

[41] “Azerbaijani Police Clash with Activists after Baku Rally,” RFE/RL, Sentyabr 17, 2016, http://www.rferl.org/content/
azerbaijan-opposition-rally-baku-aliyev/27997157.html (baxılıb 21 Sentyabr, 2016).

[42] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[43] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, AXCP üzvləri, 22 sentyabr, 2016.

[44] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, Elşən Qasımov, 17 sentyabr, 2016.

[45] Human Rights Watch-un Natiq Adilovla telefonla müsahibəsi, Sentyabr 16, 2016.

[46] Bir neçə yüz nəfərdən ibarət etiraz aksiyaları ölkə boyunca, o cümlədən Siyəzən, Lənkəran, Fizuli, Ağcabədi, Ağsu, Mingəçevir və digər şəhər və rayonlarda keçirilib. “Azerbaijan Blames Protests on Everything but Economy,” EurasiaNet.org, January 14, 2016, http://www.eurasianet.org/node/76831 (baxılıb Sentyabr 27, 2016).

[47]Жители регионов Азербайджана протестуют (Видео и фото) [Residents in Azerbaijan’s regions are protesting (Video and photos)],” Radio Azadliq, January 14, 2016, http://www.radioazadlyg.org/a/aksiya-blgeler-rayonlar-bahalasma-polis/27485077.html (baxılıb Avqust 15, 2016).

[48] “Official information released on protests in Siyazan and other districts,” APA News Agency, January 13, 2016, http://en.apa.az/azerbaijani-news/developments/official-information-released-on-protests-in-siyazan-and-other-districts.html (baxılıb Avqust 15, 2016).

[49] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[50] “Authorities in Azerbaijan crackdown on protests, arrested 200 people,” Human Rights Freedoms, January 15, 2016, http://hrf.report/authorities-in-azerbaijan-crack-down-on-protests/ (baxılıb Avqust 15, 2016).

[51] Fəallardan Yusif Lətifov (20 gün), Məmməd Balaməmmədov (10 gün), Şahin Əlizadə (30 gün), Imanverdi Əliyev (30 gün), və Nazim Həsənli (30 gün). Human Rights Watch-un Natiq Adilovla telefonla müsahibəsi, Sentyabr 16, 2016.

[52] “The court arrested the son of oppositioner for seven gün (UPDATED),” Contact.az, January 14, 2016, http://www. contact.az/docs/2016/Social/011300143354en.htm#. VwY1jfl9600 (baxılıb Avqust 30, 2016).

[53] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, Turan Ibrahim, Avqust 10, 2016.

[54] “PFPA Activist Arrested in Sabirabad,” Contact.az, February 17, 2016, http://69.195.75.124/docs/2016/Social/021700147143en.htm#.Vt0z2fkrK00 (baxılıb Avqust 30, 2016).

[55]Sabirabad polisi Facebookçuları hədəfə alıb”, Europe Without Political Prisoners, February 22, 2016, http://nopoliticalprisoners.org/az/hesabat-v-x-b-rl-r/x-b-r/628-sabirabad-polisinin-facebook-ov.html (baxılıb Avqust 30, 2016).

[56] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, Sahib Rustamli, April 9, 2016.

[57] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[58] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, Xalid Xanlarov, April 10, 2016.

[59] İnzibati Xətalar Məcəlləsi, 510-cu maddə (kiçik xuliqanlıq) və 535-ci maddə (polisə müqavimət). Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Əsabəli Mustafayev, Avqust 11, 2016.

[60] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[61] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, Ruslan Garayev, Avqust 12, 2016.

[62] İnsan hüquqlarının və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi (üzrə Avropa Konvensiyası (AİHM), 213 U.N.T.S., Sentyabr 3, 1953-cü ildə qüvvəyə minmişdir. 3, 5, 8, və 11 saylı protokollarla dəyişdirilmiş və müvafiq olaraq 21 sentyabr, 1970, 20 dekabr 1971, 1 yanvar 1990 və 1 noyabr 1998-ci ildə qüvvəyə minmişdir.

[63] “Azerbaijan: Government Detains Outspoken Critics,” Human Rights Watch news release, February 6, 2013, https://www.hrw.org/news/2013/02/06/azerbaijan-government-detains-outspoken-critics.

[64] Human Rights Watch, “Dispatches: Azerbaijan’s Too Predictable Crackdown,” March 18, 2014, https://www.hrw.org/ news/2014/03/18/dispatches-azerbaijans-too-predictable-crackdown.

[65] Ilgar Mammadov v. Azerbaijan, Judgement of May 22, 2014, para. 143.

[66] Council of Europe, Committee of Ministers, Supervision of the execution of the Court’s judgments, Sentyabr 22, 2016, https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectId=09000016806a6d0a (baxılıb Sentyabr 26, 2016).

[67] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Cavad Cavadov, April 2, 2016. See also: “Azerbaijan: Release Outspoken Critics,” Human Rights Watch news release, November 4, 2013, https://www.hrw.org/news/2013/11/04/ azerbaijan-release-outspoken-critics.

[68] “Ilgar Mamedov Put in Punishment Cell (UPDATED),” Contact.az, Avqust 14, 2015, http://contact.az/docs/2015/Social/081400126241en.htm#.VwDhYvl9600 (baxılıb Avqust 26, 2016).

[69] Council of Europe, Letter from Thorbjørn Jagland, Council of Europe Secretary General, to Azerbaijani Minister of Justice Mr. Fikrat Mammadov, Avqust 3, 2015, https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent? documentId=090000168045f816 (baxılıb Avqust 24, 2016).

[70] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Cavad Cavadov, April 9, 2016.

[71] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Cavad Cavadov, April 9 and 12, 2016.

[72] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[73] “İlqar Məmmədovla görüşüldü”, Azadliq Radiosu, October 27, 2016, http://www.azadliq.org/a/27329348.html (baxılıb Sentyabr 20, 2016).

[74] “Submission to the UN Committee Against Torture on Azerbaijan,” Human Rights Watch submission, November 2, 2015, https://www.hrw.org/news/2015/11/02/hrw-submission-un-committee-against-torture-azerbaijan.

[75] “Court Rejects Petition for Ilgar Mammadov’s Release,” APA News Agency, April 29, 2016, http://en.apa.az/azerbaijani-news/social-news/court-rejects-petition-for-ilgar-mammadov-s-release.html (baxılıb Avqust 19, 2016).

[76] “Azerbaijan: Government Repression Tarnishes Chairmanship,” Human Rights Watch news release, Sentyabr 29, 2014, https://www.hrw.org/news/2014/09/29/azerbaijan-government-repression-tarnishes-chairmanship

[77] “Harlem Shakedown in Azerbaijan,” Institute for War and Peace Reporting (IWPR), May 22, 2013, https://iwpr.net/global-voices/harlem-shakedown-azerbaijan (baxılıb Avqust 30, 2016).

[78] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, vəkil Fariz Namazli and Nemət Kərimli, April 5, 2016. Həmçinin bax: “Ilkin Rustamzade put into dungeon of Baku SIZO for second time within month,” Caucasian Knot, December 20, 2014, http://eng.kavkaz-uzel.ru/articles/30299/ (baxılıb Avqust 19, 2016); “With love from Kurdekhani to the Working Group,” [in Azeri], Meydan TV, November 25, 2014, https://www.meydan.tv/az/site/authors/3816/%C4%B0%C5%9F%C3%A7i-qrupuna-K%C3%BCrd%C9%99xan%C4%B1dan-sevgil%C9%99rl%C9%99.htm (baxılıb Avqust 19, 2016); and “Ilkin Rustamzade has again been placed in solitary confinement,” [in Azeri], Meydan TV, December 19, 2014, https://www.meydan.tv/az/
site/politics/4104/ (baxılıb Avqust 30, 2016).

[79] Human Rights Watch, “Dispatch: Jail Beckons for Azerbaijani Journalist,” January 30, 2015, https://www.hrw.org/news/2015/01/30/dispatches-jail-beckons-azerbaijani-journalist (baxılıb July 11, 2016).

[80] “The Court of Appeal upheld the arrest of the journalist Seymour Hazy,” Contact.az, Sentyabr 29, 2015, http://www.contact.az/docs/2015/Social/092900131107en.htm#.VwExH_l9600 (baxılıb Avqust 12, 2016).

[81] Azerbaijan’s Supreme Court reduced the charge from Criminal Code art. 234.4.3 (illegal manufacture, production, acquisition and possession of drugs) to a lesser charge under article 234.1 (illegal purchase or possession of drugs for personal consumption). Azerbaijan Free Expression Platform, http://azerbaijanfreexpression.org/campaigns/impunity/
imprisoned-2015-siraj-karimov/ (baxılıb Avqust 16, 2016).

[82] Human Rights Watch-un telefonla müsahibəsi, Nemət Kərimli, Aprel 9, 2016.

[83] Human Rights House Foundation, “Supreme Court Commuted Faraj Karimli,” May 24, 2016, http://hrf.report/supreme-court-commuted-faraj-karimli/ (baxılıb Avqust 16, 2016).

[84] “Deputy Chairman of Musavat Faraj Kerimli Released,” Contact.az, October 4, 2016, http://contact.az/docs/2016/
Politics/100400170576en.htm#.V_j6LPl96Um (baxılıb October 8, 2016).

[85] Amnesty International, “ Azerbaijan: Jail sentence for brother of opposition politician ‘another nail in the coffin of freedom of expression’,” March 17, 2015, https://www.amnesty.org.uk/press-releases/azerbaijan-jail-sentence-brother-opposition-politician-another-nail-coffin-freedom (baxılıb Sentyabr 20, 2016).

[86] Bax: “Vintillərin Bərkidilməsi.”

[87] Ədliyyə Nazirliyi tez-tez əməl olunması çətin olan əsassız tələblər qoyur. Məs., müvafiq qurum tərəfindən verilmiş zəmanət məktubu tələb edilir. Bax: ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi Avropa və Avrasiya Bürosu, “Mərkəzi və Şərqi Avropa və Avrasiya üzrə 2015-ci il Vətəndaş Cəmiyyəti Təşkilatlarının Davamlılıq İndeksi,” https://www.usaid.gov/sites/default/files/ documents/1861/Europe_Eurasia_CSOSIReport_2015_Update8-29-16.pdf (əldə edilmişdir October 6, 2016). 1997-cil ildən bəri nəşr ediliən Mərkəzi və Şərqi Avropa və Avrasiya üzrə Vətəndaş Cəmiyyəti Təşkilatlarının Davamlılıq İndeksi regionun 27 ölkəsində VC sektorunun davamlılığını araşdırır və aşağıda qeyd edilən yeddi istiqamətləri dəyərləndirir: qanunvericilik çərçivəsi, təşkilatı bacarıqlar, maliyyə imkanları, vəkillik, xidmət göstərmə, infrastruktur və ictimai imic.

[88] Seçki Monitorinq Mərkəzi 2001-ci ildə yaradılmışdır. Human Rights Watch təşkilatının Anar Məmmədli ilə müsahibəsi, Varşava,18 sentyabr 2016-cı il.

[89] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[90] Anar Məmmədli ilə yanaşı məhkəmə icraçı director və tərəfdaş təşkilat Beynəlxalq Könüllülər Təçkilatının rəhbəri Bəşir Məmmədliyə də hökm oxudu. Məmmədli and Suleymanlı müvafiq olaraq beş il altı ay və üç il altı ay həbs cəzası aldı. “Dispatch: High Price of Activism in Azerbaijan,” Human Rights Watch, 27 may 2014, https://www.hrw.org/news/2014/05/27/dispatches-high-price-activism-azerbaijan. Anar Məmmədli 2014 Vaclav Havel Avropa Şurası İnsan Hüquqları Mükafatının qalYuxarıdakı mənbələrə bax. ir. 

[91] Human Rights Watch təşkilatının Anar Məmmədli ilə müsahibəsi, Varşava,18 sentyabr 2016-cı il.

[92] Hüquqi Şəxslərin Dövlət Qeydiyyatı və Dövlət Reysteri haqqında Qanun. 17 dekabr 2013-cü ildə əlavə və dəyişiklər edilmişdir, 9.3 və 9.4 maddələri. 

[93] Human Rights Watch təşkilatının Zöhrab İsmayıl ilə müsahibəsi, Varşava,18 sentyabr 2016-cı il.

[94] “Qeyri-hökumət təşkilatlarının, xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərinin fəaliyyətinin öyrənilməsi Qaydaları”, Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən 28 dekabr 2015-ci ildə qəbul edilmişdir, 13 fevral 2016-cı ildə qüvvəyə minmişdir.

[95] The International Center for Not-for-Profit Law (ICNL), “Vətəndaş Azadlığı Monitoru: Azərbaycan,” 24 avqust 2016-cı ildə yenilənmişdır, http://www.icnl.org/research/monitor/azerbaijan.html (əldə edilmişdir: 9 sentyabr 2016).

[96] Human Rights Watch təşkilatının Azərbaycanlı QHT fəali ilə müsahibəsi, Varşava, 18 sentyabr 2016.

[97] ICNL, “Vətəndaş Azadlığı Monitoru: Azərbaycan,” 24 avqust 2016-cı ildə yenilənmişdır. Məs., 2,500 manatdan 15,000 manata dək (ABŞ$1,600-$10,000) cərimə cəzası təyin edilə bilər. Bax: “Mərkəzi və Şərqi Avropa və Avrasiya üzrə 2015-ci il Vətəndaş Cəmiyyəti Təşkilatlarının Davamlılıq İndeksi”

[98] 15 fevral 2013-cü il tarixdə ölkə parlamenti Qrantlar haqda qanuna, QHT-lər haqda qanuna və İnzibati Xətalar Məcəlləsinə bir sıra düzəlişlər etmişdir. Edilən dəyişikliklər görə donordan maliyyə və ya başqa formada maddi dəstək alan QHT-lər bununla bağlı formal qrant müqaviləsi imzalamadığı təqdirdə ciddi sanksiyalara məruz qalacaqlar. Qanuna edilmiş əlavələr Ədliyyə Nazirliyinə müvafiq qrant razılaşması təqdim edilmədiyi təqdirdə həddindən artlq yükəs cərimələr nəzərdə tutur ki, bu eyni zamanda mülkiyyətin müsadirəsinə də gətirib çıxara bilər. Eyni zamanda edilmiş əlavələr 200 manatdan çox ianə verilməsinə və ya əldə edilməsinə görə qadağanedici cərimələr də nəzərdə tutur. Human Rights Watch, Vintillərin Bərkidilməsi.”

[99] “Qrant Müqavilələrinin Qeydiyyatına dair Qaydalar,” 5 iyun 2015-ci ildə Nazirlər Kabineti tərəfindən qəbul edilib, 3.1.1.-3.1.10. maddələr. Əgər əvvəllər qrantln notariusda təsdiq edilmiş nüsxəsi kifayət edirdisə yeni qaydalara əsasən bir şəxs və ya QHT aşağıdakı sənədləri təqdim etməlidir: original müqavilənin nüsxəsi, əgər müqavilə hüquqi şəxs deyil fərdi şəxs ilə bağlanırsa o zaman donor kimi çıxış edən şəxsin kimliyinin nüsxəsi, nizamnamənin və hüquqi şəxsin qeydiyyat şəhadətnaməsinin nüsxəsi, əgər müqavilə hüquqi nümayəndə ilə deyil digər şəxs ilə bağlanırsa o zaman etibarnamənin nüsxəsi, xarici donor təşkilatın Azərbaycanda qrant vermək hüququnu təsdiq edən sənədin nüsxəsi, QHT-in və ya xarici QHT-in filial və ya nümayəndəliyinin Maliyyə Nazirliyinə maliyyə hesabatı verdiyini təsdiq edən sənəd.

[100] Baxmayaraq ki, qrant vəsaitinin Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçirilməsi tələbi 2009-cu ildən mövcuddur, bu tələb 2014-cü ilə kimi daha çox rəsmi və xəbərdarlıq xarakteri daşıyırdı. QHT-lər Nazirliyin əvvəlcədən qrantı təsdiq olunması bildirişi olmadan qrantı vəsaitini əldə edə bilirdilər. 2013 sentyabr, Vintillərin Bərkidilməsi” hesabatı yazılarkən Human Rights Watch təşkilatı nazirliyin hər hansı qrantı qeydiyyata almaması faktı ilə rastlaşmamışdır. Human Rights Watch təşkilatının 27 avqusr 2013-cü il tarixli sorğusuna cavab olaraq nazirlik qanunun tətbiqi müddətində heç bir qeydiyyata alinmama halının olmadığını bildirmişdir.

[101] “2015-ci il Vətəndaş Cəmiyyəti Təşkilatlarının Davamlılıq İndeksi”-ə görə 5—dən çox təşkilat – ATƏT, Oxfam, Counterpart International, World Vision, and Save the Children – 2015-ci ildə Azərbaycanda fəaliyyətilərini dayandırmalı olmuşlar. “Mərkəzi və Şərqi Avropa və Avrasiya üzrə 2015-ci il Vətəndaş Cəmiyyəti Təşkilatlarının Davamlılıq İndeksi”

[102] “Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu” 17 oktyabr 2014-cü ildə əlavə və dəyişiklər edilmişdir, maddə 24.

[103] “Mərkəzi və Şərqi Avropa və Avrasiya üzrə 2015-ci il Vətəndaş Cəmiyyəti Təşkilatlarının Davamlılıq İndeksi

[104] Nazirlər Kabinetinin “Qeyri-hökumət təşkilatları, habelə xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəlikləri tərəfindən xarici maliyyə mənbələri hesabına xidmətlərin göstərilməsi və ya işlərin görülməsi haqqında müqavilələrin qeydiyyata alınması Qaydası”, 21 oktyabr 2015-ci ildə qəbul edilmişdir. Qrant Müqavilələrinin (qərarların) Qeydiyyatı Qaydaları. 2015 Human Rights Watch sənədləşməsində. Həmçinin bax, ICNL, “Vətəndaş Azadlığı Monitoru: Azərbaycan,” 24 avqust 2016-cı ildə yenilənmişdir, http://www.icnl.org/research/monitor/azerbaijan.html (9 sentyabr 2016-cı ildə daxil olunmuşdur).

[105] Human Rights Watch təşkilatının Anar Məmmədli ilə müsahibəsi, Varşava, 18 sentyabr 2016-cı il.

[106] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[107] Human Rights Watch təşkilatının Nigar N. ilə müsahibəsi (təxəllüs), təhlükəsizlik səbəbindən yer bildirilmir. 18 sentyabr 2016-cı il.

[108] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[109] “Mərkəzi və Şərqi Avropa və Avrasiya üzrə 2015-ci il Vətəndaş Cəmiyyəti Təşkilatlarının Davamlılıq İndeksi.”

[110] “Qrantlar Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu,” 17 oktyabr 2014-cü ildə əlavə və dəyişiklər edilmişdir, maddə. 2; və “Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Xarici Donorların Azərbaycan Respublikası ərazisində Qrant Vermək Hüququnun Əldə Edilməsi Proseduruna dair 339 nömrəli qərarı,” 4 dekabr 2015-ci il.

[111] “Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 339 nömrəli qərarı,” və “Xarici Donorların Azərbaycan Respublikası ərazisində Qrant Vermək Hüququnun Əldə Edilməsinə dair Qaydalar,” 22 oktyabr 2015-ci il. Maliyyə Nazirliyindən rəy əldə etmək mürəkkəb prosesdir və donordan qrant müqaviləsi, layihənin müddəti və resepient haqqında məlumat, qrantın maliyyə iqtisadi əsaslaşdlrması, xarici donor təşkilatın təsis sənədləri, nizamnamə və qeydiyyatının tərcümə edilmiş, notarius təsdiqli və leqallaşdırılmış nüsxələrini təqdim etmək tələb olunur. Donor təşkilat hər bir qrant müqaviləsi üçün bu mürəkkəb prosesdən keçməlidir.

[112] Nazirlər Kabinetinin 339 nömrəli qərarının 3.3-cü maddəsi.

[113] “Mərkəzi və Şərqi Avropa və Avrasiya üzrə 2015-ci il Vətəndaş Cəmiyyəti Təşkilatlarının Davamlılıq İndeksi,”

[114] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[115] Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 308.1 (səlahiyyətlərdən sui-istifadə) və 313-cü (vəzifə saxtakarlığı) maddələri.

[116] Zöhrab Ismayıl və Ramute Remezaite, müstəqil ekspertlər, “Shrinking Space for Civil Society in Azerbaijan,” iyun 2016-cı il, Annex 1.

[117] Human Rights Watch təşkilatının Anar Məmmədli ilə müsahibəsi, Varşava,18 sentyabr 2016-cı il.

[118] Human Rights Watch təşkilatının Emin Hüseynov ilə müsahibəsi, Varşava,18 sentyabr 2016-cı il. Bax: www.irfs.org.

[119] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[120] 30 yaşlı journalist və insan hüquqları fəalı Rasim Əliyev Emini RATİ-in direktoru olaraq əvəz edirdi. Əliyev 9 avqust 2015-ci ildə taninmiş Azərbaycan futbolçusunu bir gün əvvəl tənqid etdikdən sonra hücuma məruz qalmış və daha sonra dünyasını dəyişmişdir. May 2016-cı ildə beş nəfər onun ölümü əlaqədar saxlanılmış və uzun müddətli həbs cəzası almışlar. RATİ Əliyevin əvvəllər də təhdidlərlə üzləşdiyini bildirmiş və ona olan hücumun onun fəaliyyətinə qarşı yönəldiyinə inandıqlarını bəyan etmişdir. Human Rights Watch təşkilatının Emin Hüseynov ilə müsahibəsi. Varşava 18 sentyabr 2016-cı il, və RATİ “Rasim Əliyevin Üstü Açılmamış Qətli,” avqust 2016-cı il, https://www.irfs.org/wp-content/uploads/2016/08/The-Unsolved-Murder-of-Rasim-Aliyev.pdf (28 sentyabr 2016-cı ildə daxil olunmuşdur).

[121] Human Rights Watch təşkilatının Emin Hüseynov ilə müsahibəsi, Varşava,18 sentyabr 2016-cı il.

[122] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[123] Human Rights Watch təşkilatının Nigar N. ilə müsahibəsi (təxəllüs), təhlükəsizlik səbəbindən yer bildirilmir. 18 sentyabr 2016-cı il.

[124] “Background Briefing: Closing Civic Space in Azerbaijan,” Publish What You Pay, CIVICUS və ARTICLE 19 tərəfindən hazırlanmış və Open Governance Partnership Steering Committee-nə təqdim edilmişdir, 2 mart 2015-ci il.

[125] “Mərkəzi və Şərqi Avropa və Avrasiya üzrə 2015-ci il Vətəndaş Cəmiyyəti Təşkilatlarının Davamlılıq İndeksi.”

[126] Human Rights Watch təşkilatının Qubad İbadoğlu ilə telefon müsahibəsi, 18 iyul 2016-cı il.

[127] Human Rights Watch təşkilatının Qubad İbadoğlu ilə yazışması, 10 oktyabr 2016.

[128] Təxminən beş min manat USAİD təşkilatına və iki min manat GİZ təşkilatına borcluyuq. Human Rights Watch təşkilatının Qubad İbadoğlu ilə telefon müsahibəsi, 18 iyul 2016-cı il.

[129] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[130] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[131] Human Rights Watch təşkilatının Zöhrab İsmayıl ilə müsahibəsi, Varşava,18 sentyabr 2016-cı il.

[132] Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası, http://www.cssn.gov.az/en/ (əldə edilmişdir 9 Sentyabr 2016-cı il).

[133] Human Rights Watch təşkilatının Qubad İbadoğlu ilə telefon müsahibəsi, 18 iyul 2016-cı il.

[134] “Mərkəzi və Şərqi Avropa və Avrasiya üzrə 2015-ci il Vətəndaş Cəmiyyəti Təşkilatlarının Davamlılıq İndeksi,”

[135] Hökumət İntiqam Əliyevə Avropa Şurasının dəvəti ilə qisa müddətə Fransanın şəhəri Strazburqa səfər etməyə icazə vermiş, lakin Xədicə İsmayilın hətta müvəqqəti olaraq ölkədən çıxmaq müraciətini rədd etmişdir.  

[136] “Dispatches: Free from Baku’s Grip, Reunited with Family,” Human Rights Watch, 19 aprel 2016-cı il, https://www.hrw.org/news/2016/04/19/dispatches-free-bakus-grip-reunited-family.

[137] “Mərkəzi və Şərqi Avropa və Avrasiya üzrə 2015-ci il üçün Vətəndaş Cəmiyyəti Təşkilatlarının Davamlılıq İndeksi.”

[138] Human Rights Watch təşkilatının Anar Məmmədli ilə müsahibəsi, Varşava,18 sentyabr 2016-cı il.

[139] Yuxarıdakı mənbə.

[140] Human Rights Watch təşkilatının Zöhrab İsmayıl ilə müsahibəsi, Varşava,18 sentyabr 2016-cı il.

[141] Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi, Rəsul Cəfərov Azərbaycana qarşı, 17 mart 2016-cı il Hökmü

[142] European Commission for Democracy Through Law (Venesiya Komisiyası), “Opinion On the Law On Non-Governmental Organizations (Public Associations and Funds) Azərbaycan Respublikasının əlavə və dəyişiklər etdiyi “Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında Qanuna Rəy,” 101-ci Plenar Sessiyada qəbul edilmişdir, Venesiya,12-13 dekabr 2014-cü il, http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2014)043-e (9 sentyabr 2016-cı ildə daxil olunmuşdur).

[143] BMT-in İnsan Hüquqları üzrə Ali Komisarlığı, “İnsan Hüquqları Müdəfiəçilərinin vəziyyəti üzrə Xüsusi Məruzəçinin Missiyanın sonundakı bəyanatı: Azərbaycan səfəri,” 22 sentyabr 2016-cı il, http://www.ohchr.org/EN/News Events/
Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=20544&LangID=E (22 sentyabr 2016-cı ildə daxil olunmuşdur).

[144] “Əsassız Həbslər üzrə İşçi Qrupunun Azərbaycana etdiyi səfərin sonundakı verdiyi bəyanat, 16-25 may 2016-cı il,” http://www.ohchr.org/en/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=20021&LangID=E#sthash.0RPWNYEw.dpuf (26 sentyabr 2016-cı ildə daxil olunmuşdur).

[145] AİK 11-ci maddə. Mülki və Siyası Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Paktın 22 maddəsində birləşmək azadlığının məhdudlaşdırılması yalnış aşağıda qeyd edilən hallarda icazə verilir. “Bu hüquqdan istifadəyə, qanuna müvafiq surətdə qoyulan və demokratik cəmiyyətdə dövlətin və ya ictimaiyyətin təhlükəsizliyi, ictimai asayiş, əhalinin sağlamlığı və mənəviyyatının və yaxud başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarının qorunması mənafeləri üçün zəruri olan məhdudiyyətlərdən başqa heç bir məhdudiyyət qoyula bilməz.”

[146] Nümunə olaraq bax, Sidiropoulos və digərləri Yunanıstana qarşı, 10 iyul 1998-ci il hökmü, Hökm və Qərarlar haqqında hesabat 1998-IV, para. 40; Gorzelik və digərləri Polşaya qarşı [GC], 17 fevral 2004-cü il hökmü; və ən son dövrdə Ramazanova və digərləri Azərbaycana qarşı. 1 fevral 2007-ci hökmü, para. 54, Zhechev Bolqarıstana qarşı 21 iyun 2007-ci il hökmü, para. 34, və Ismayılov Azərbaycana qarşı, 17 yanvar 2008-ci il hökmü.

[147] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[148] Məs., Tsonev Bolqarıstana qarşı, 13 aprel 2006-cı il hökmü, para. 55.

[149]Təbiəti Mühafizə Cəmiyyəti və Israfilov Azərbaycana qarşı, 8 oktyabr 2009-cu il hokum. Əliyev və digərləri Azərbaycana qarşı, 18 dekabr 2008-ci il hökmü; İsmayılov Azərbaycana qarşı, 17 yanvar 2008-ci il hökmü; Nəsibova Azərbaycana qarşı, 18 oktyabr 2007-ci il hökmü; və Ramazanovavə digərləri Azərbaycana qarşı, 1 fevral 2007-ci il hökmü.

[150] Ramazanovavə digərləri Azərbaycana qarşı, 1 fevral 2007-ci il hökmü., para. 59. 2001-ci il aprel ayında dörd Azərbaycan sakini “Bakının Evsiz və Həssas Sakinlərinin Müdafiəsinə Yardım,” ictimai birliyi yaratdılar və qeyri-kommersiya təşkilatının məqsədi evsiz insanlara yardım etmək və onların maraqlarını müdafiə etmək idi. 2001-ci il aprel ayından 2002-ci il iyul ayına dək təsisçilər Ədliyyə Nazirliyinə uğursuz nəticələnən dörd qeydiyyat müraciəti etmişdir. Nazirlik təşkilatı qeydiyyata almadan ərizə sənədlərini dörd dəfə geri qaytarmış və hər dəfə birliyin nizamnaməsinin yerli qanunvericilik ilə ziddiyyət təşkil edildiyi bildirilmişdir.

[151] Yuxarıdakı mənbələrə bax.

[152] Yuxarıdakı mənbələrə bax. paras 54-60.

[153] Əfqan Muxtarlı, “Azərbaycan: Meydan TV-ə qarşı Kampaniya davam edir,” IWPR, 3 noyabr 2015-ci il, https://iwpr.net/global-voices/azerbaijan-campaign-against-meydan-tv (26 avqust 2016-cı ildə daxil olunmuşdur).

[154] Millinin 2010-cu ildə həbsi ilə bağlı daha çox məlumat üçün bax: “Azərbaycan: Gənc Bloqerlər Həbs edilmişdir,” Human Rights Watch təşkilatının xəbər buraxılışı, 12 noyabr 2009-cu il, https://www.hrw.org/news/2009/11/12/azerbaijan-young-bloggers-jailed; və “Azərbaycan: Apellyasiya Məhkəməsi Bloqerləri Həbsdə Saxlayır,” Human Rights Watch təşkilatının xəbər buraxılışı, 10 mart 2010-cu il, https://www.hrw.org/news/2010/03/10/azerbaijan-appeal-court-leaves-bloggers-jail

[155] Milli bu bəyanatl 27 iyul 2015-ci ildə yaymışdır: https://www.facebook.com/emin.milli.3/posts/795862850533139?
fref=nf&pnref=story (baxılıb July 15, 2016).

[156] “Emin Millinin qohumları ondan imtina edir,” Meydan TV, 31 iyul 2015-ci il, https://www.meydan.tv/en/site/news/
7234/Relatives-disown-Emin-Milli.htm (15 iyul 2016-cı ildə daxil olunmuşdur).

[157] “Meydan TV-ə qarşı cinayət üzrə istintaq,” Meydan TV, 20 aprel 2016-cı il, https://www.meydan.tv/en/site/news/13800/ (20 sentyabr 2016-cı ildə daxil olunmuşdur).

[158] Human Rights Watch təşkilatının vəkil Elçin Sadiqov ilə müsahibələri, 14 və17 avqust 2016-cı il.

[159] “Azərbaycan Polis Saxlama Məntəqəsində Ölümdən Sonra Küçə Etirazl,” IWPR, 27 avqust 2015-ci il, https://iwpr.net/global-voices/street-protest-after-death-azerbaijan-police (20 sentyabr 2016-cı ildə daxil olunmuşdur).

[160] Human Rights Watch təşkilatının vəkil Elçin Sadiqov ilə müsahibələri, 14 və17 avqust 2016-cı il.

[161] “Azərbaycan: Fotoqrafa qarşı İntiqam,” Human Rights Watch təşkilatının xəbər buraxılışı, 14 iyun 2012-ci il, https://www.hrw.org/ news/2012/06/14/azerbaijan-retribution-against-photographer

[162] “Swiss fly out opposition journalist hiding at its embassy,” The Guardian, June 14, 2015, https://www.theguardian.com/ world/2015/jun/14/swiss-fly-out-opposition-journalist-hiding-at-its-azerbaijan-embassy (29 avqust 2016-cı ildə daxil olunmuşdur).

[163] Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi, maddə 221.2.2. Human Rights Watch təşkilatının Mehman Hüseynov ilə telefon müsahibəsi, 16 sentyabr 2016-cı il.

[164] Human Rights Watch təşkilatının Mehman Hüseynov ilə telefon müsahibəsi, 16 sentyabr 2016-cı il.

[165] Human Rights Watch təşkilatının Mehman Hüseynov ilə telefon müsahibəsi, 10 aprel 2016-cı il.

[166] Sərhədsiz Jurnalistlər, “Qənimət Zahid,” 2016, https://rsf.org/en/hero/ganimat-zahid (20 sentyabr 2016-cı ildə daxil olunmuşdur).

[167] Frontline Defenders, “Qanimat Zahidov işinin tarixçəsi,” 2016, https://www.frontlinedefenders.org/en/case/case-history-ganimat-zahidov (21 sentyabr 2016-cı ildə daxil olunmuşdur).

[168] Human Rights Watch təşkilatının Qənimət Zahidov ilə telefon müsahibəsi, 11 aprel 2016-cı il.

[169] IRFS, “Tənqidi journalist Qənimət Zahidin qohumları 6 il müddətinə azadlıqdan məhrum olunur,” 28 iyun 2016-cı il, https://www.irfs.org/news-feed/critical-journalist-ganimat-zahids-relatives-sentenced-to-6-years-in-prison/ (baxılıb 21 sentyabr 2016-cı ildə daxil olunub).

[170] Human Rights Watch təşkilatının Qənimət Zahidov və Natiq Adilov ilə telefon müsahibəsi, 10 və 11 aprel 2016-cı il.

[171] “Azerbaijan sentences opposition journalist to 5 years in jail,” Reuters, http://www.reuters.com/article/us-azerbaijan-journalist-prison-idUSKBN0L21VD20150129 (baxılıb Sentyabr 20, 2016).

[172] IRFS, “Müxalifət fəali Murad Adilov 6 il müddətinə azadlıqdan məhrum olunur,” 16 may 2015-ci il, https://www.irfs.org/news-feed/opposition-activist-murad-adilov-sentenced-to-6-years-in-prison/ (20 sentyabr 2016-cı ildə daxil olunub).

[173] “Jurnalist Xalid Qarayev 25 günlüyə həbs edilib (YENİLƏNMİŞ),” Contact.az, 30 oktyabr 2014-cü il, http://www.contact.az/ docs/2014/Social/102900094881en.htm (20 sentyabr 2016-cı ildə daxil olunub).

[174] “Dispatches: Berlində Etiraza görə Azərbaycanda Həbs edilir,” Human Rights Watch, 17 fevral 2015-ci il, https://www.hrw.org/news/2015/02/17/dispatches-jailed-azerbaijan-protest-berlin.

[175] Human Rights Watch təşkilatının Sadıqlının ailə üzvləri və Tural Sadıqlı ilə telefon müsahibəsi, 15 sentyabr 2016-cı il.

[176] Human Rights Watch təşkilatının Tural Sadıqlı ilə telefon müsahibəsi, 24 və 27 aprel 2016-cı il.

[177] Human Rights Watch təşkilatının Tural Sadıqlı və etiraz iştirakçıları ilə telefon müsahibəsi, 16 avqust 2016-cı il.

[178] Təhlükəsizlik səbəbinə görə məlumatlar qeyd edilmir. Human Rights Watch təşkilatının Rəsul Mürsəlov ilə telefon müsahibəsi, 8 və 9 aprel 2016-cı il.

[179] “Valideynlər öz siyası dustaq oğlundan imtina edirlər,” Müsavat, 9 sentyabr 2015-ci il, http://musavat.com/news/son-xeber/valideynleri-azerbaycanli-siyasi-mehbusdan-imtina-etdi_291051.html (21 sentyabr 2016-cı ildə daxil olunub).

[180] Human Rights Watch təşkilatının Rəsul Mürsəlov ilə telefon müsahibəsi, 8 və 9 aprel 2016-cı il.

[181] Human Rights Watch təçkilatının Intiqam Əliyev ilə yazışması, 23 sentyabr 2016-cı il. Bax, “Azərbaycan – İnsan Hüququ Vəkilləri məhkum olunmuşdur,” Human Rights Watch təşkilatının xəbər buraxılışı,22 aprel 2015-ci il, https://www.hrw.org/news/2015/04/ 22/azerbaijan-human-rights-vəkil-convicted; və “Dispatches: Top Rights Vəkil Freed in Azerbaijan,” Human Rights Watch, March 28, 2016, https://www.hrw.org/news/2016/03/28/dispatches-top-rights-vəkil-freed-azerbaijan.

[182] Human Rights Watch təçkilatının Intiqam Əliyev ilə yazışması, 23 sentyabr 2016-cı il

[183] Human Rights Watch təşkilatının Əsabəli Mustafayev ilə telefon müsahibəsi, 12 avqust 2016-cı il.

[184] Human Rights Watch təşkilatının Ənnağı Hacıbəyli ilə telefon müsahibəsi, 19 aprel 2016.

[185] Human Rights Watch təşkilatının Yalçın İmanov ilə telefon müsahibəsi, 16 aprel və 9 avqust 2016-cı il.

[186] Human Rights Watch təşkilatının Vəkillər Kollegiyasının sədri Azər Tağıyevə ünvanladığı məktub 27 yanvar 2015-ci il; və Human Rights Watch təşkilatının Xalid Bağırov ilə müsahibəsi, Tbilisi, 8 aprel 2016-cı il.

[187] Human Rights Watch təşkilatının Bəhruz Bayramov və Elçin Sadıqov ilə telefon müsahibəsi, 22 sentyabr 2016-cı il.

[188] Human Rights Watch təşkilatının Bəhruz Bayramov və Elçin Sadıqov ilə telefon müsahibəsi, 22 aprel, 2016-cı il.

[189] “Azərbaycan: Leyla Yunusun həbsxana yoldaşı Leylanın vəkilinin cəzalandırılmasını tələb edir,” Caucasian Knot, Sentyabr 30, 2014, http://www.eng.kavkaz-uzel.eu/articles/29488/ (baxılıb Sentyabr 27, 2016).

[190] “Azərbaycan: Leyla Yunusun vəkili Əlayif Həsənov məcburi ictimai işlərə cəlb edilib,” Caucasian Knot, November 6, 2014, http://www.eng.kavkaz-uzel.eu/articles/29855/ (baxılıb Sentyabr 27, 2016).

[191] “Azərbaycanın Vəkillər Kollegiyası vəkil Əlayif Həsənovun vəkillikdən uzaqlaşdırıb,” Caucasian Knot, July 4, 2015, http://www.eng.kavkaz-uzel.eu/articles/32253/ (baxılıb Sentyabr 27, 2016).

[192] “Azərbaycan məhkəməsi vəkil Əlayif Həsənovun iddiasını rədd edib,” Human Rights House Network, Sentyabr 7, 2016, http://humanrightshouse.org/Articles/21864.html (baxılıb Sentyabr 27, 2016).

[193] Əsas prinsipləri baxmayaraq ki, özləri hüquqi öhdəliklər qoymur, onlar MSHHBP və AİHK-də təsbit edilmiş insan hüquqları standartları əsasında müəyyən prinsip və hüquqları ehtiva edir.

[194] Jack Farchy, “IMF, World Bank Move to Forestall Oil-Led Defaults,” Financial Times, January 30, 2016, https://www.ft.com/content/9759f42a-c51b-11e5-b3b1-7b2481276e45 (baxılıb October 12, 2016).

[195] From a peak above $100 per barrel in mid-2014, global oil prices fell as low as $30 per barrel near the end of 2015. Ninety percent of Azerbaijan’s exports in 2014 consisted of petroleum, and the oil sector comprised 37 percent of the country’s GDP. Ivana Kottasova and John Defterios, “This oil producing country may need a bailout,” CNN Money, January 28, 2016, http://money.cnn.com/2016/01/28/news/economy/oil-default-azerbaijan-bailout/ (baxılıb Sentyabr 14, 2016).

[196] Arzu Geybullayeva and Tony Wesolowsky, “Azerbaijan Suffers From Currency Crash, Low Oil Prices,” RFE/RL, January 10, 2016, http://www.rferl.org/content/azerbaijan-suffers-currency-crash-oil-prices/27479606.html (baxılıb Sentyabr 14, 2016).

[197] Zulfugar Agayev, “Azeris Protest Price Increases as Currency Slumps to Record,” Bloomberg, January 13, 2016, http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-01-13/azeris-protest-against-price-increases-as-manat-drops-to-record (baxılıb January 13, 2016).

[198] Zulfugar, Agayev, “Oil Currency Breaks Ranks as Azeris Can’t Quench Dollar Need,” Bloomberg, July 7, 2016, http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-07-07/oil-currency-breaks-ranks-as-azeris-can-t-quench-dollar-cravings (baxılıb Sentyabr 14, 2016).

[199] Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsü, 2016, https://eiti.org/about/who-we-are  (mənbədən istifadə tarixi: 13 sentyabr 2016-cı il).

[200] MSŞT-nin Beynəlxalq Katibliyi, “MSŞT-nin 29-cu görüşünün protokolu”, 27 aprel 2015 https://eiti.org/sites/default/ files/documents/BP/Minutes-from-the-29th-EITI-Board-meeting-Congo.pdf (mənbədən istifadə tarixi: 14 sentyabr 2016-ci il).

[201] MSŞT, “MSŞT-nin Vətəndaş Cəmiyyəti Protokolu”, Janvar 2015, https://eiti.org/node/4865 (mənbədən istifadə tarixi: 14 Sentyabr 2016-cı il)

[202] MSŞT-nin Beynəlxalq Katibliyi, “MSŞT-nin 29-cu görüşünün protokolu”.

[203] Jack Farchy, “Azerbaijan: Aiming to Please,” Financial Times, 28 avqust 2016, http://www.ft.com/cms/s/0/d89d55ae-6b73-11e6-a0b1-d87a9fea034f.html?siteedition=intl#axzz4LOUqGG37 (mənbədən istifadə tarixi: 27 sentyabr 2016)

[204] Jack Farchy, “IMF, World Bank Move to Forestall Oil-Led Defaults.”

[205] AİB, “Azərbaycan: Şahdəniz qaz yatağının genişlənməsi layihəsi,” 11 aprel 2016, https://www.adb.org/projects/50117-001/main#project-overview (mənbədən istifadə tarixi: 16 sentyabr 2016).

[206] Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) (i) Azərbaycan və Gürcüstan boyunca yeni parallel boru kəməri ilə genişləndiriləcək mövcud Cənubi Qafqaz boru kəməri, (ii) Şahdəniz qazını Türkiyəyə nəql edəcək Trans-Anadolu boru kəməri (TANAP) və Yunanıstan və Albaniya ərazisindən qazı İtaliyaya nəql edəcək Trans-Adriatik boru kəmərindən (TAP) ibarətdir. BP Azərbaycan, “Cənub Qaz Dəhlizi,” 2016, http://www.bp.com/en_az/caspian/operationsprojects/Shahdeniz/ SouthernCorridor.html (mənbədən istifadə tarixi: 28 sentyabr 2016); Trans-Adriatik boru kəməri, “Cənub Qaz Dəhlizi,” 2016, http://www.tap-ag.com/the-pipeline/the-big-picture/southern-gas-corridor (mənbədən istifadə tarixi: 16 sentyabr 2016). ARDNŞ özünün törəmə şirkəti olan Azərbaycan Cənubi Qafqaz Boru Kəməri MMC vasitəsilə Cənubi Qafqaz boru kəmərinin 10 faizinə sahibdir. BP Azərbaycan, “Cənub Qaz Dəhlizi,” 2016, http://www.bp.com/en_az/caspian/operationsprojects/pipelines/SCP.html (mənbədən istifadə tarixi: 28 sentyabr 2016). Azərbaycan hökuməti və ARDNŞ Cənub Qaz Dəhlizi Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin səhmdarları kimi TANAP-ın 58 faizinə sahibdirlər. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Fondu (ARDNF), “Cənub Qaz Dəhlizi Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin nizamnamə kapitalında Azərbaycan Respublikasının Səhmlərinin Maliyyələşməsi,” tarixsiz, http://www.oilfund.az/ en_US/layiheler/tanap-project.asp (mənbədən istifadə tarixi: 28 sentyabr 2016); Moody’s-in İnvestor Xidməti, “Reytinq Hərəkəti: Moody’s qarşıdan gələn Cənub Qaz Dəhlizinə (P)Ba1 reytinqini verir; Reytinq azalması üçün nəzərdən keçirilir,” 18 mart 2016, https://www.moodys.com/research/Moodys-assigns-PBa1-rating-to-the-upcoming-SGC-Notes-guaranteed--PR_345544 (mənbədən istifadə tarixi: 28 sentyabr 2016); ARDNŞ, “Ankarada TANAP layihəsi üzrə səhmdar razılaşması imzalanıb,” 16 mart 2016, http://www.socar.az/socar/en/news-and-media/news-archives/news-archives/id/8232 (mənbədən istifadə tarixi: 28 sentyabr 2016); TANAP, “Əsrin layihəsində əsas səhmdar!” tarixsiz, http://www.tanap.com/media/press-releases/major-shareholder-in-the-project-of-the-century/ (mənbədən istifadə tarixi: 28 sentyabr 2016). Azərbaycan hökuməti ARDNŞ-lə birlikdə TAP layihəsinin 20 faizinə sahibdir. TAP, “TAP-ın səhmdarları,” 2016, http://www.tap-ag.com/about-us/our-shareholders (mənbədən istifadə tarixi: 28 sentyabr 2016).

[207] “AİYB Azərbaycan və Türkiyə ilə qaz boru kəmərinin maliyyələşməsi ilə əlaqədar danışıqlar aparır;” və Natural Gas World, “AİYB CQD-yə kredit ayırmaq barədə düşünür,” 26 may 2016, http://www.naturalgaseurope.com/ebrd-is-considering-providing-a-syndicated-loan-of-up-to-1.5-billion-for-sgc-29795 (mənbədən istifadə tarixi: 28 sentyabr 2016). Dünya Bankı 500 milyon dollarlıq kreditlə Cənub Qaz Dəhlizinə birbaşa maliyyə dəstəyi ayırmağı nəzərdən keçirir. Dünya Bankı, PID/ISDS Concept Stage, 11 yanvar 2016, http://documents.worldbank.org/curated/en/975071468102266266/ pdf/PIDISDS-CON-Print-P157416-02-26-2016-1456494884810.pdf (mənbədən istifadə tarixi: 28 sentyabr 2016), səhifə 2; Kallanish Energy, “Dünya Bankı SQD boru kəməri layihəsini maliyyələşdirmək üçün 500 milyon dollarlıq kredit ayıracaq,” 3 iyun 2016, http://www.kallanishenergy.com/ 2016/06/03/world-bank-loan-southern-gas-corridor-pipeline-project/ (mənbədən istifadə tarixi: 28 sentyabr 2016); “Dünya Bankı qaz boru kəməri layihəsini maliyyələşdirmək üçün Azərbaycana 500 milyon dollarlıq kredit verəcəyini deyir,” Reuters, 1 iyun 2016, http://www.reuters.com/article/azerbaijan-worldbank-loans-idUSR4N18O00G (mənbədən istifadə tarixi: 28 sentyabr 2016). Dünya Bankı Türkiyənin dövlət neft-qaz şirkəti BOTAS-a 1 milyard dollarlıq investisiya yatırmaqla TANAP layihəsini maliyyələşdirməyi təklif edir. AvİB həmin layihə üçün 1.12 milyard dollarlıq maliyyələşmə təklif edir. Dünya Bankı, PID/ISDS Concept Stage, 11 yanvar 2016, http://documents.worldbank.org/curated/en/9750714681022662 66/pdf/PIDISDS-CON-Print-P157416-02-26-2016-1456494884810.pdf (mənbədən istifadə tarixi: 28 sentyabr 2016), səhifə 1; AvİB, “TANAP Trans-Anadolu təbii qaz boru kəməri,” 23 mart 2016, http://www.eib.org/projects/pipeline/2015/20150676.htm (mənbədən istifadə tarixi: 28 sentyabr 2016). AvİB TAP layihəsini müstəqil olaraq 2 milyard dollarlıq inşaat layihəsi vasitəsilə maliyyələşdirməyi təklif edir. AvİB, “Trans-Anadolu boru kəməri,” 13 avqust 2015, http://www.eib.org/projects/pipeline/2014/20140596.htm (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016). Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası (BMK) TAP layihəsinə 60 milyon dollarlıq maliyyə vəsaiti ayırmaq öhdəliyi götürüb (50 milyon dollar kredit kimi və 10 milyon dollar risklərin idarə olunması üçün). BMK, “Transatlantic,” 23 aprel 2014, http://ifcextapps.ifc.org/ifcext/spiwebsite1. nsf/78e3b305216fcdba85257a8b00750 79d/7968406bbae7ee4685257c920054d48c?opendocument (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016).

[208] AİYB 2005-ci il mayın 27-də imzalanmış qismən sindikatlaşmış 110 milyon dollarlıq kredit vasitəsilə Lukoil şirkətini, 2013-cü il noyabrın 8-də imzalanmış 200 milyon dollarlıq kredit vasitəsilə Şahdəniz qaz yatağının birinci mərhələsinin genişlənməsini və 2014-cü il oktyabrın 6-da imzalanmış 500 milyon dollarlıq kredit vasitəsilə ikinci mərhələnin oşlənməsində Lukoil-un payını maliyyələşdirir və ya maliyyələşdirməyi təklif edir, “Lukoil Şahdəniz mərhələsi II,” tarixsiz, http://www.ebrd.com/work-with-us/projects/psd/lukoil-shah-deniz-stage-ii.html (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); AİYB, “Lukoil Xaricdə: Şahdəniz qaz kondensat yatağının işlənməsi II,” tarixsiz, http://www.ebrd.com/work-with-us/projects/psd/lukoil-overseas-shah-deniz-gas-condensate-field-develop.-ii.html (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); və AİYB, “Lukoil Xaricdə: Şahdəniz qaz kondensat yatağının işlənməsi,” tarixsiz, http://www.ebrd.com/work-with-us/projects/psd/lukoil-overseas-shah-deniz-gas-condensate-field-development.html (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016). AİB Şahdəniz qaz yatağının ikinci mərhələsinin genişlənməsi üçün Lukoil şirkətinə özlərinin təklif etdiyi 250 milyon dollarlıq inşaat kreditinin hazırlanması məqsədi ilə (2016-cı ilin avqustun 5-də təsdiqlənib) 1 milyon dollarlıq kredit ayırıb (2016-cı il aprelin 26-da təsdiqlənib). AİB, “Azərbaycan: Şahdəniz II üçün investisiya planı,” 2016, https://www.adb.org/ projects/49451-001/main#project-pds (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); və AİB, “Azərbaycan: Şahdəniz II-nin qaz yatağının genişlənməsi layihəsi,” 2015, https://www.adb.org/projects/48330-001/main#project-pds (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016). Bundan başqa, AİB gaz yatağının genişlənməsi üçün ARDNŞ və İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyinə 500 milyon dollar və ikinci mərhələnin işlənməsi üçün Çənub Qaz Dəhlizi Səhmdar Cəmiyyətinə daha 500 milyon dollar kredit ayırmağı təklif edib. AİB, “Azərbaycan: Şahdəniz qaz yatağının genişlənməsi layihəsi,” 2016, https://www.adb.org/ projects/50117-001/main#project-pds (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); və AİB, “Azərbaycan: Şahdəniz qaz yatağının genişlənməsi layihəsi (1-ci faza),” 2016, https://www.adb.org/projects/49451-002/main#project-pds (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016). İnformasiya agentliklırinin xəbərlərinə əsasən, ARDNŞ Şahdəniz gaz yatağını genişləndirmək üçün AİB-dən maliyyə dəstəyi almaq istəyir. Natural Gas World, “ARDNŞ Şahdəniz 2 üçün kredit əldə etmək istəyir,” 28 mart 2016, http://www.naturalgaseurope.com/socar-seeks-loan-for-shah-deniz-2-28822 (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016).

[209] Hüquq müdafiəçiləri də Azərbaycanda hökumətin vətəndaş cəmiyyətinə qarşı repressiyasından narahatlığını bildirib. Fidanka Baçeva-Makgras, “Avropanın Xəzər qazı arzusu – Azərbaycanda insan hüquqlarının kabusuna çevrildi,” Bankwatch, 14 may 2015, https://bankwatch.blogactiv.eu/2015/05/14/europes-caspian-gas-dreams-a-nightmare-come-true-for-human-rights-in-azerbaijan/ (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); Platform London, “AİYB Azərbaycana kredit ayırmağı planlaşdırdığı bir vaxtda hökumətin ən sərt tənqidçiləri həbs olunur,” 11 dekabr 2014, http://platformlondon.org/p-pressreleases/ebrd-plan-azerbaijan-loan-as-regimes-fiercest-critic-is-imprisoned/ (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); Cessika Evans, “AİYB: Bankın missiyası tərs getdi,” Policy Review, aprel 2016, http://www.policyreview.eu/ebrd-a-banks-mission-gone-awry/ (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); International Media Support, “İnsan Hüquqları Koalisiyası Rusiya və Azərbaycana kreditlərin verilməməsini tələb edir,” 20 iyul 2015, https://www.mediasupport.org/
human-rights-coalition-urges-rejection-russia-azerbaijan-loan/ (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); Xavier Sol, “Vətəndaş cəmiyyətinin ətraf mühit və ziddiyətli rejimlərlə bağlı narahatlıqlarına baxmayaraq, Dünya Bankı Azərbaycan və Türkiyədə Cənub Qaz Dəhlizi meqa boru kəmərini maliyyələşdirəcək,” Business & Human Rights Resource Centre, 4 iyul 2016, https://business-humanrights.org/en/world-bank-to-fund-southern-gas-corridor-mega-pipeline-in-azerbaijan-turkey-despite-civil-societys-environmental-controversial-regimes-concerns (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); və Cessika Evans (Human Rights Watch), “Asiya İnkişaf Bankının pulları öz damağına qarşı” şərh, Huffington Post, 13 may 2016, http://www.huffingtonpost.com/jessica-evans/asian-development-banks-m_b_9961464.html (mənbədən istifadə tarixi: 12 oktyabr 2016).

[210] Dünya Bankı, “Bankın Siyasəti: İnformasiyanın əldə olunması,” 2015, https://policies.worldbank.org/sites/
ppf3/PPFDocuments/Forms/DispPage.aspx?docid=3693 (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); AvİB, “AvİB qrupunun şəffaliq siyasəti,” 10 mart 2015, http://www.eib.org/infocentre/publications/all/eib-group-transparency-policy.htm (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); AİB, “İnformasiyanın əldə olunması,” tarixsiz, https://www.adb.org/site/disclosure/overview (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); AİYB, “Şəffaflıq və Hesabatlılıq,” tarixsiz, http://www.ebrd.com/ebrd-transparency-and-accountability.html (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); və BMK, “Şəffaflıq və Hesabatlılıq,” tarixsiz,
http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/ Topics_Ext_Content/IFC_External_Corporate_Site/IFC+Sustainability/Our+Approach/Transparency+and+Accountability/ (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016).

[211] Dünya Bankı, “Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsü: Nəticələr,” 15 aprel 2013, http://www.worldbank.org/en/results/2013/04/15/extractive-industries-transparency-initiative-results-profile (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); AvİB, “AvİB-nin Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsünə dəstəyi,” 28 fevral 2008, http://www.eib.org/infocentre/press/news/all/eib-support-for-the-extractive-industry-transparency-initiative.htm (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); AİB, “AİB ölkələrin təbii resursların istehsalından əldə etdikləri gəlirlərin açıqlanmasını təmin edən təşəbbüsü dəstəkləyir,” 29 fevral 2008, https://www.adb.org/news/adb-backs-initiative-get-countries-disclose-resource-revenues (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); və AİYB, “Şəffaflığın təşviqi,” tarixsiz, http://www.ebrd.com/cs/Satellite?c=Content&cid=139523670443 3&pagename=EBRD-DE%2 FContent%2FHublet (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016).

[212] AİB, “Azərbaycandakı layihələr,” 2016, https://www.adb.org/projects/azerbaijan (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); AİYB, “Layihələr haqqında sənədlər,” tarixsiz, http://www.ebrd.com/work-with-us/project-finance/project-summary-documents.html?1=1&filterCountry=Azerbaijan (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016); və Dünya Bankı, “Bütün layihələr,” tarixsiz, http://www.worldbank.org/en/country/azerbaijan/projects/all?qterm=&lang_exact=English
&srt=status&order=asc (mənbədən istifadə tarixi: 29 sentyabr 2016).

[213] AİYB, Razılaşma Maddələri, maddə 1, 29 may 1990-cı ildə imzalanıb, 28 mart 1991-ci ildə qüvvəyə minib, http://www.ebrd.com/news/publications/institutional-documents/basic-documents-of-the-ebrd.html (mənbədən istifadə tarixi: 12 oktyabr 2016).

[214] AİYB, “AİYB Belarusla bağlı yeni üçillik strategiya qəbul edib, 13 mart 2013, http://www.ebrd.com/news/2013/ebrd-adopts-new-three-year-strategy-for-belarus.html (mənbədən istifadə tarixi: 12 oktyabr 2016); və AİYB, “Türkmənistanla bağlı strategiya,” 7 may 2014, http://www.ebrd.com/downloads/country/strategy/turkmenistan.pdf (mənbədən istifadə tarixi: 12 oktyabr 2016).

[215] “Avropa Parlamentinin Azərbaycanla bağlı qətnaməsi,” 10 sentyabr 2015-ci ildə qəbul olunub, http://www.europarl.europa. eu/sides/getDoc.do?type=TA&language=EN&reference=P8-TA-2015-0316 (mənbədən istifadə tarixi: 17 sentyabr 2016)

[216] Avropa İttifaqının Xarici Fəaliyyət Xidməti, “Federika Moqerini Azərbaycana səfər edir,” 1 mart 2016, http://collections.internetmemory.org/haeu/content/20160313172652/http://eeas.europa.eu/top_stories/2016/010316_visits-azerbaijan_en.htm (mənbədən istifadə tarixi: 13 sentyabr 2016).

[217] 1993-cü ildən 1997-yə kimi. ABŞ Dövlət Departamentinin Avropa və Avrasiya işləri bürosu, “ABŞ-ın Azərbaycanla münasibətləri,” 9 iyun 2016, http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2909.htm (mənbədən istifadə tarixi: 12 oktyabr 2016); ABŞ Dövlət Departamenti, “ABŞ-Azərbaycan münasibətləri,” 28 sentyabr 2009, http://www.state.gov/p/us/rm/2009a/
129375.htm (mənbədən istifadə tarixi: 10 aprel 2015); Ticarət sövdələşmələrinə riayət mərkəzi, “Azərbaycanın ticarət münasibətlərinə dair anlaşması,” 12 aprel 1993,
http://tcc.export.gov/Trade_Agreements/All_Trade_Agreements/
exp_002775.asp (mənbədən istifadə tarixi: 15 sentyabr 2016); və ABŞ Dövlət Departamenti, “Azərbaycanla ikitərəfli investisiya anlaşması,” 1 avqust 1997-ci ildə imzalanıb və 2 avqust 2001-ci ildə qüvvəyə minib, Anlaşma sənədi 106-47, http://2001-2009.state.gov/documents/organization/43478.pdf (mənbədən istifadə tarixi: 15 sentyabr 2016).

[218] “ABŞ Natiq Cəfərlinin azad olunmasını alqışlayır,” ABŞ Dövlət Departamentinin press relizi, 10 sentyabr 2016, http://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2016/09/261725.htm (mənbədən istifadə tarixi: 14 sentyabr 2016). Həmçinin: “Azərbaycanlı insan hüquqları müdafiəçisi Rəsul Cəfərovun həbsi,” ABŞ Dövlət Departamentinin press relizi, 16 aprel 2015, http://www.state.gov /r/pa/prs/ps/2015/04/240765.htm (mənbədən istifadə tarixi: 15 sentyabr 2016).

[219] “Dövlət Katibi Kerrinin Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə görüşü,” ABŞ Dövlət Departamentinin press relizi, 30 mart 2016, http://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2016/03/255351.htm (mənbədən istifadə tarixi: 13 sentyabr 2016).

[220] Qanunverici sənəd komitələrə təqdim olunsa da səsverməyə qoyulmayıb. H.R.4268 – Azərbaycan Demokratiya Aktı-2015, 114-cü Konqress (2015-2016), https://www.congress.gov/bill/114th-congress/house-bill/4264/text (mənbədən istifadə tarixi: 27 sentyabr 2016).

[221] Avropa Şurası (AŞ), “Azərbaycanda insan hüquqlarına dair araşdırma,” 16 dekabr 2015, https://www.coe.int/en/web/portal/-/secretary-general-launches-inquiry-into-respect-for-human-rights-in-azerbaijan (mənbədən istifadə tarixi: 14 sentyabr 2016).

[222] AŞ, “İnsan hüquqları üzrə komissarın üçüncü tərəf bəyanatı,” tarixsiz, http://www.coe.int/en/web/ commissioner/third-party-interventions (mənbədən istifadə tarixi: 12 oktyabr 2016). 2015-ci il aprelin 20-də, insan hüquqları üzrə komissar Rəsul Cəfərov, Anar Məmmədli, Leyla və Arif Yunuslarla bağlı 4 belə bəyanat verib. Həmçinin bax: AŞ, “Ölkələrin monitorinqi: Azərbaycan,” 2016, http://www.coe.int/en/web/commissioner/country-monitoring-azerbaijan (mənbədən istifadə tarixi: 21 sentyabr 2016).

[223] AŞ, İlqar Məmmədov Azərbaycana qarşı (Müraciət No. 15172/13, Avropa Məhkəməsinin hökmlərinin icrasına nəzarət,” 20-21 sentyabr 2016, https://search.coe.int/cm/pages/result_details.aspx?objectid=09000016806a3cc4 (mənbədən istifadə tarixi: 12 oktyabr 2016).

[224] Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi, Yaqublu Azərbaycana qarşı, (31709/13), 5 noyabr 2015-ci il hökmü.

[225] Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi, Rəsul Cəfərov Azərbaycana qarşı, (69981/14), 17 mart 2016-cı il hökmü. Həmçinin bax: Avropa İnsan Hüquqlarının Təbliğatı Mərkəzi, “Avropa Məhkəməsi: Rəsul Cəfərovun saxlanması və həbsi siyasi motivlidir,” 17 mart 2016, http://ehrac.org.uk/news/european-court-rasul-jafarovs-arrest-and-detention-were-politically-motivated/ (mənbədən istifadə tarixi: 15 sentyabr 2016).

[226] “Missiyasının başa çatması ilə əlaqədar xüsusi məruzəçinin insan hüquqları müdafiəçiləri ilə bağlı bəyanatı,” Azərbaycana səfər, 22 sentyabr 2016, http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews
.aspx?NewsID=20544&LangID=E (mənbədən istifadə tarixi: 13 oktyabr 2016).

[227] İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarın Ofisi (İHAKO), “Azərbaycana səfərin başa çatması ilə əlaqədar özbaşına saxlanma üzrə işçi qrupun bəyanatı, 16-25 may 2016,” http://www.ohchr.org/en/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?
NewsID=20021&LangID=E (mənbədən istifadə tarixi: 12 oktyabr 2016). 

[228] İHAKO, “1998-ci ildən İnsan Hüquqları Şurasının xüsusi prosedurlarının ölkələrə səfərləri: Azərbaycan,” http://spinternet.ohchr.org/_Layouts/SpecialProceduresInternet/ViewCountryVisits.aspx?&country=AZE (mənbədən istifadə tarixi: 16 sentyabr 2016).

[229] Qiorqi Qoqia, “Göndərişlər: Azərbaycan, artıq yetər!” Human Rights Watch, 24 iyun 2015, https://www.hrw.org/ news/2015/06/24/dispatches-azerbaijan-enough-enough

[230] BMT-nin Xəbər Mərkəzi, “BMT-nin insan hüquqları üzrə rəsmisi Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinə qarşı davam edən təzyiqlərdən təəssüfünü bildirir,” 8 sentyabr 2015, http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsId=51823#.V9h4_igrKUk (mənbədən istifadə tarixi: 13 sentyabr 2016).

[231] İHAKO, “İnsan Hüquqları Şurası insan hüquqları ilə bağlı diqqət tələb edən vəziyyətlərin ümumi müzakirəsini keçirir,” 24 iyun 2015, http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=16140&LangID=E (mənbədən istifadə tarixi: 14 sentyabr 2016) və İHAKO, “Zeid Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinə qarşı təzyiqi pisləyir,” 8 sentyabr 2015, http://www.ohchr.org/ EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=16393&LangID=E (mənbədən istifadə tarixi: 14 sentyabr 2016).

Region / Country