“Hər Şeyimi Əlimdən Aldılar”

Azərbaycan Paytaxtında Məcburi Köçürülmələr, Mülklərin Qeyri-Qanuni Özgəninkiləşdirilməsi və Sökülməsi

H esabatın Xülasəsi və Əsas Tövsiyyələri

2008-cil ildən başlayaraq Cənubi Qafqaz regionunun neftlə zəngin ölkəsi olan Azərbaycanda hökumət paytaxt Bakı şəhərinin yenidən qurulması ilə bağlı geniş proqramın icrasına başlamışdır. Bu proqramın icrası dönəmində, hökumət yüzlərlə mülkü, xüsusilə orta sinfin məskunlaşdığı ərazilərdəki bina və evləri qanunsuz olaraq məcburi şəkildə özgəninkiləşdirərək, o ərazilərdə parklar, yollar, ticarət mərkəzi və təmtəraqlı yaşayış binaları tikmək məqsədiylə uçurmuşdur.

Evlərin uçurulması üçün hökumət ev sahiblərinin, o evlərdə yaşayan insanların səhhətini və təhlükəsizliyini nəzərə almayaraq, yetərli məlumatlandırma və heç bir xəbərdarlıq etmədən, bir çox hallarda gecə yarısı onları mülklərindən zorla çıxarmışdır. Hökumətin sökdüyü evlərin bir çoxunun şəhərin yaxşı və tərcih olunan ərazilərində yerləşməsinə baxmayaraq, ev sahiblərinə bu mülklər üçün mövcud bazar dəyərinə uyğun olan ədalətli kompensasiya ödənilməmişdir.

“Human Rights Watch” təşkilatı yuxarıda sadalanan problemlərlə qarşılaşan mülk sahibləri və o evlərdə yaşayan sakinlərlə apardığı müsahibələr əsasında bu hesabatını hazırlamışdır. Hesabat Bakının dörd yaşayış ərazisində hökumət tərəfindən mülklərin uçurulması, məcburi özününküləşdirilməsi və insanların evlərindən məcburi köçürülməsi dövründə törədilən insan hüquqları pozuntularını əks etdirir. Bu ərazilərdə, adətən orta təbəqədən olan insanlar, o cümlədən müəllimlər, kitabxanaçılar, həkimlər, hərbçilər və digərləri məskunlaşmışdir. Bu insanların bir çoxu evlərini ya valideyinlərindən miras olaraq almış, ya da pul toplayaraq şəhərin arzu olunan ərazilərində özlərinə ev alan Azərbaycanlılardır.

“Human Rights Watch” təşkilatı tərəfindən qeydə alınmış insan hüquqları pozuntuları ev və mülklərin hökumət tərəfindən məcburi özününküləşdirilməsi və kompensasiyaların qiymətləndirilməsi prosesinin necə və hansı formada olduğunu, həm də mülklərin uçurulması, məcburi özününküləşdirilməsi və köçürülmə hallarının necə baş verməsini və eləcə də hüquqi pozulanlar üçün effektiv hüquqi müdafiə vasitələrin olmamasını əhatə edir.

Bayıl qəsəbəsi bu hesabatda bəhs olunan dörd ərazidən biridir. Bayraq Meydanı və 2012 Eurovision Musiqi Musabiqəsinin keçiriləcəyi Bakı Kristal Zalı bu qəsəbənin dənizə tərəf olan tərəfindədir. Bu musiqi yarışmasının keçən ilki qalibinin Azərbaycan olması və buna görə də 2012-ci ildə müsabiqəyə ev sahibliyinin Azərbaycanın edəcəyinə gorə hökümətin Bayıl qəsəbəsi ərazisinin gözəlləşdirilməsi üçün iddialı planları 2011-ci ilin May ayından daha da surətli və geniş vüsət almışdır. “Eurovision” Musiqi Yarışması Avropa və onun ətrafından 56 təmsilçi ölkənin öz musiqi nümunəsini nümayiş etidirdiyi ildə bir dəfə keçirilən televiziya müsabiqəsidir. Azərbaycan hökuməti üçün bu yarışma paytaxt Bakını minlərlə turistə və milyonlarla televiziya izləyicilərinə nümayiş etdirmək üçün ideal bir imkandır.

Yarışmanın keçiriləcəyi əsas yer Xəzər dənizinə baxan, müasir, şüşəli arena Baki Kristal Zalı olacaqdır. Hökumət bu arenanın yaxınlığındakı ərazilər üçün əvvəlki layihələr üzrə planlaşdırdığı işləri də sürətləndirmişdir: şəhər mərkəzindən başlayan sahilyanı bulvarın genişləndirilməsi; sahilə paralel olan yolun uzadılması və genişlənməsi; və Bayraq Meydanının qarşı tərəfində Bakı Kristal Zalının tikildiyi ərazidən başlayaraq park salınması. Yol və park tikintisinin aparılması üçün ərazinin boşaldılması məqsədiylə hökumət Bayıl qəsəbəsində bir neçə yüz sakini evlərindən məcburi şəkildə çıxartmışdır.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar üzrə Komitəsi hesab edir ki, məcburi köçürülmələr “fərdlərin, grupların və ya icmaların müvafiq hüquqi forma və ya digər müdafiə mexanizmlərinə çatımı, təminatı olmadan öz yaşadıqları evlərindən və/ya da torpaqlarından öz istəklərinə qarşı olaraq daimi və ya müvəqqəti köçürülməsi” kimi xarakterizə olunmalıdır. Məcburi özgəninkiləşdirmə və köçürülmələr ancaq müstəsna hallarda və beynəlxalq insan hüquqları və humanitar hüququn müvafiq müddəalarına tam uyğun olduğu təqdirdə qanuni hesab oluna bilinər. Azərbaycan qanunları və beynəlxalq qanunvericilik məcburi köçürülmələri qadağan edir.

Bu hesabatda qeydə alınmış məcburi köçürülmə və özgəninkiləşdirilmə halları ilə bağlı icraatları Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti və Azərbaycan Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsi idarə edir. Hökumət qurumları hər hansı mülkü özgəninkiləşdirmək və uçurtmaq üçün müəyyən etdikdə, sakinlərə adətən ya maliyyə kompensasiyası və ya digər ərazilərdə yerləşdirmə ilə bağlı təkliflər olunur. Lakin buna baxmayaraq, ev sahiblərinin heç də hamısına maliyyə kompensasiyası və ya başqa ev təklif olunmur, ya da onlar hökumətin etdiyi təklifi qəbul etmirlər. Ona görə də, belə vəziyyətlə qarşılaşan sakinlər öz evlərini tərk etmirlər. Mülkləri sökməyə gələn hökumət məmurları çıxmaq istəməyən ev sahiblərini və onların ailələrini zorla evlərindən çıxardırlar.

Hökumət bir çox hallarda ev sahiblərinin və sakinlərin ləyaqətini, səhhətini və təhlükəsizliyini açıq şəkildə qulaqardına vuraraq və məhəl qoymayaraq məcburi köçürülmələr və söküntüləri icra edir. Human Rights Watch təşkilatı tərəfindən qeydə alinmış ən azı 24 halda, hökumət məmurları ailə və fərdlərin yaşamağa davam etdiyi binaları və şəxsi evləri daxildən sökmüş, o cümlədən dam örtüklərini, qapılarını, pəncərələrini, pilləkənlərini dağıtmış və ortaq divarlara ziyan vurmuşdur. Məmurlar tərəfindən törədilən bu cür hallar tez-tez sakinləri təhlükə altına qoyur və onların yaşayış yerlərini qismən uçma təhlükəsi riski ilə üz-üzə qoyur. Bu evlərdə yaşamağa davam etməyi qeyri-mümkün etməklə hökumət ev sahibləri və sakinləri məcbur edir ki, evlərini tərk edib ədalətsiz kompensasiya təklifini qəbul etsinlər.

İstefada olan hərbi zabit Viktor Karmanov və onun həyat yoldaşı İveta 2011-ci ilin iyul ayında 20 ildir yaşadığı Bayraq Meydanı yaxınlığındakı evlərinin söküləcəyi xəbərini eşidəndə onlar kompensasiya təklifi ilə razı olmadıqları üçün və daha sərfəli qiymət razılaşması əldə etmək ümudi ilə müvafiq hökumət məmurları ilə əlaqə saxlamışlar. Lakin buna baxmayaraq, təxminən bir aydan sonra, məmurlar onların yaşayış evinin bir çox hissəsini, o cümlədən dam örtüyünü dağıtmış və sentyabr ayının sonunda isə elektrik və telefon xətlərini kəsmişdilər.

“Biz öz evimizi satmaq istəmirdik. Amma, biz satmaq məcburiyyətində idik, çünki burada yaşamaq qeyri-mümkün idi. Onlar damımızın örtüyünü dağıtdığından yağış yağarkən evimizin içinə də tökülür. … Biz onlara yalvardıq ki, ən azından özümüzə başqa yer tapana qədər başımızın üzərindəki dam örtüyünü sökməsinlər, amma onlar bu yalvarışlara məhəl qoymadılar.”

Bəzi hallarda, hökumət məmurları yaşayış binası və evlərin sökülməsindən dərhal əvvəl ya az və ya heç bir xəbərdarlıq etmədən sakinləri evlərindən məcburi çəkildə çıxartmışlar. Bəzi hallarda, evlərə zorla girib və sakinləri zor gücünə öz evlərindən çıxartmadan əvvəl çoxlu sayda polis və digər hökumət rəsmiləri binanın ətrafını əhatəyə alıb və pilləkənlərə toplaşıblar. Ən azı iki halda, hökumət rəsmiləri heç bir xəbərdarlıq etmədən buldozer və digər maşınlarla gecə yarısı və ya axşamın gec saatlarında əraziyə gəlmiş və sakinlərə evlərini dərhal boşaldılması göstərişi verdikdən sonra aktiv şəkildə evlərin uçurulmasına başlamışdır. Sadalanan bütün bu hallarda, ev sahiblərinin şəxsi və qiymətli əşyalarını götürə bilmələri üçün bir neçə saat və ya daha az vaxtı olub.

Məsələn, 41 yaşlı riyaziyyat müəlliməsi, iki gənc uşaq anası və tənha qadın olan Arzu Adıgözəlova 29 Oktyabr 2011-ci il tarixdə gec saatlarda Bayraq Meydanı yaxınlığındakı öz evindən heç bir xəbərdarlıq olunmadan məmurlar tərəfindən çıxarılmışdır. Baxmayaraq ki, Adıgözəlova iki həftə əvvəl öz evini məcburən satması haqda razılaşmışdı, lakin yaşaması üçün hələlik yer tapmamışdı. O, Human Rights Watch təşkilatına bunları demişdir:

“Ev silkələndiyi üçün mən yuxudan oyandım və ildırım səsinə bənzəyən səs-küy eşitdim. Mən uşaqları götürüb bayıra çıxdım. Mən orada olan rəsmi şəxsə yaxınlaşıb xahiş etdim ki, əşyalarımızı götürmək üçün bizə vaxt versin. O, mənə baxdı və “Yaxşı” dedi, amma elə az keçmədən bulldozer sürücüsünə “Uçurdun buranı” göstərişini verdi.

Adıgözəlova qorxu içində öz əşyalarını toplayıb binadan çıxartmağa çalışıb, lakin o, bir çox ev əşyalarını və mebellərini evindən çıxara bilməmişdir.

Human Rights Watch tərəfindən qeydə alınan üç halda müəyyən edilmişdir ki, polis məcburi köçürülmə prosesini surətləndirmək üçün ev sahiblərini evlərindən məcburi çıxardıb polis bölməsinə apararaq orada saxlamış və onların yaşayış binasındakı evləri isə məmurlar tərəfindən sökülmüşdür. Məsələn, 2010-cu ilin dekabr ayında polis zordan istifadə edərək 42 yaşlı müharibə əlili və əlillik müavinəti alan Pərviz Əmirovu, onun həyat yoldaşını və onların 3 məktəb yaşlı uşaqlarını İçərişəhər yaxınlığındakı yaşadıqları birotaqlı məzildən çıxartmışdır. Başına gələnləri Əmirov Human Rights Watch-a belə təsvir etmişdir:

Təxminən sayları dörd və ya beş olan polis nəfərləri qapını sındırdılar. … Mən ancaq vaxt tapıb şəxsiyyət vəsiqələrimizi və evdə saxladığım bir az pulu götürə bildim, başqa heç nə götürə bimədim. Onlar məni, yoldaşımı və qızımı polis maşınına mindirib polis bölməsinə apardılar. … Təxminən yarım saatdan sonra bizim əkiz oğlanlarımız məktəbdən evə gələndə polis onları da tutub bölməyə gətirdi. Bizi ancaq beş saatdan sonra sərbəst buraxdılar. Evimizə gələndə biz gözümüzə inana bilmirdik. Hər şey dağıdılmışdı. Bu günə qədər bizim əşyalarımızın hələ də harada olduğunu bilmirəm.

Sökülmə prosesinin bir hissəsi kimi, fəhlələr adətən mebelləri, məişət və digər şəxsi əşyaları evlərdən çıxardıb ya küçəyə qoyur, ya da bəzi hallarda ev sahiblərinin sonra götürməsi üçün xüsusi anbara yerləşdirirlər. Mülk sahibləri şikayət edirlər ki, məcburi köçürülmə prosesində onlara məxsus bir çox əşyalar zədələnib, dağıdılıb və ya itib. Bəzi ev sahibləri isə mülkləri uçurulduğundan dolayı evdə olan şəxsi əşyalarını çıxara bilməyiblər.

Bir çox ev sahibləri məhkəmələrə müraciət etsə də, məmurlar qarşı tərəf qismində təyin olunan vaxtda məhkəməyə gəlmədiyinə görə proses aylarla təxirə salınıb. Bəzi hallarda, söküntülərin aparılmasını qadağan edən mövcud məhkəmə qərarlarını pozaraq və ya söküntüsü planlaşdırılan mülklərlə bağlı davam edən məhkəmə proseslərinə məhəl qoymayaraq məmurlar evlərin söküntüsünü davam etdirmişdir.

Hökümətlər xüsusi mülkiyyəti məcburi özünüküləşdirdiyi zaman, onlar mülkün mövcud bazar dəyərini və eləcə də yenidən yerləşmə və digər xərclər üçün şəffaf kompensasiya prosesini təmin etmək məcburiyyətindədirlər. Amma buna baxmayaraq, adətən sahəsi 60 kvadrat metrdən az olan evlərin sahiblərinə Azərbaycan hökuməti maliyyə kompensasiyaların hesablanması məqsədiylə mülkün yerləşmə ərazisindən, yaşından, istifadə vəziyyətindən, şəraitindən və ya digər faktorlarından asılı olmayaraq mülkün sahəsininn hər kvadrat metri üçün1500 AZN (1900 ABŞ dolları) məbləğində vahid qiymət müəyyən etmişdir. Ev sahibləri hökumət tərəfindən mülklərinin dəyərləndirilməsi məqsədiylə hər hansı bir müstəqil qiymətləndirilmənin aparılmasından xəbərsizdirlər. Human Rights Watch təşkilatının belə bir qiymətləndirlmənin aparılıb-aparılması ilə bağlı Azərbaycan hökumətinə göndərdiyi bir sıra sorğulara cavab verilməmişdir.

Sahəsi 60 kvadrat metrdən çox olan evlərin sahiblərinə hökumət adətən Bakı şəhərinin kənarında tikilmiş yüksək mərtəbəli binalardakı evləri təklif edir. Amma, hökumət köçürmədən əvvəl bu ev sahiblərinə köçəcəkləri yeni evlər üzərində mülkiyyətə sahiblik hüququ vermir, yalnız söz verir ki, sonra hansısa vaxtda, yəni qeyri-dəqiq tarixdə, onların mülkiyyət üzərində sahiblik hüququ təmin ediləcək.

Bundan əlavə, fotoqrafik sübütlar və bu yeni binalarda yaşayan və ya köçüb yaşayacaq insanların dediklərindən belə qənaətə gəlmək olur ki, ən azı bir neçə binanın və evlərin keyfiyyəti çox aşağıdır və demək olar ki, bina tikintisi standartları pozulmuşdur. Zirzəmidə suyun yığılıb qalması, divarlarda, o cümlədən binanın ağırlıq daşıyan divarlarında çatların əmələ gəlməsi, yarımçıq quraşdırılmış pəncərələr, üzəri zədələnmiş döşəmələr ev sahiblərinin yeni binalarla bağlı narazılıqlarına səbəb olan problemlərdəndir.

Bəzi ev sahiblərinin Human Rights Watch təşkilatına bildirdiyinə görə, hökumət rəsmiləri ilə məcburi özününküləşdirmə və sökülmələrlə bağlı suallarla müraciət edərkən ev sahibləri özlərini qorxu və qeyri-muəyyənlik mühitində hiss edirlər. Hökumətin mülklərin söküntüsü ilə apardığı işlərə etiraz edən və ya təklif olunan kompensasiyanı könüllü olaraq qəbul etməyən ev sahibləri bəzi hökumət məmurları tərəfindən təhdid olunublar.

Bakı şəhərində evlərin və digər mülklərin məcburi özününküləşdirilməsi, sökülməsi və mülklərdən məcburi köçürülmələrlə bağlı hökumətin apardığı kampanyanın yerli qanunvericilkdə heç bir hüquqi əsası yoxdur. Ölkənin yerli qanunlarına görə hökumət mülklərin dövlət ehtiyacı üçün özününküləşdirilməsini ancaq məhdud hallarda, məhkəmə qərarı və mülkün mövcud bazar dəyəri ödənildiyi təqdirdə edə bilər. Hökumətin etdiyi bu hərəkətlər həm də Azərbaycanın insan hüquqları üzrə beynəlxalq öhdəliklərinə, o cümlədən Avropa Insan Hüquqlari Konvensiyası qarşısında xüsusi mülkiyyətin, özəl və ailə həyatının qorunması barədə götürdüyü öhdəliklərə ziddir. Məcburi köçürülmənin baş verdiyi bəzi hallarda hökümət tərəfindən edilən hərəkətlər, o cümlədən köçürülənlərin əşyalarına və təhlükəsizliyinə qarşı ciddi diqqətsizlik, qeyri-insani və ləyaqəti alçaldan rəftar kimi xarakterizə oluna bilinəcək qədər ciddi səviyyəyə qalxır.

Azərbaycan hakimiyyəti bundan sonra məcburi özgəninkiləşdirilmə, sökülmə və məcburi köçürülmələrlə bağlı bütün icraatların ədalətliliyi və şəffaflığı təmin olunana qədər və bu prosesin Azərbaycanın yerli qanunlarına və beynəlxalq insan hüquqları qanunlarına uyğun olana qədər dayandırmalıdır. Mülklərini tərk etmək istəməyən ev sahiblərinin gələcəkdə mülklərindən çıxarılması prosesinin onların təhlükəsizliyinə təminat və ləyaqətinə hörmət əsasında həyata keçirilməlidir. Dövlətin özgəninkiləşdirdiyi mülklərə ödənilən kompensasiyalar ədalətli və müstəqil qiymətləndirmə ilə müəyyən olunmaqla hər əmlakın bazar dəyəri əsasında olmalıdır.

Azərbaycanın beynəlxalq tərəfdaşları, o cümlədən əsas hökumətlər və çoxtərəfli inkişaf bankları mülklərin məcburi özününküləşdirilməsi və məcburi köçürülmələr ilə bağlı Azərbaycan hökümətinin apardığı kampanyanın dayandırılmasını və gələcəkdə baş verəcək halların yerli və beynəlxalq qanunlara hörmət əsasında olacağını təkid etməlidirlər.

Ev sahiblərinin və sakinlərin şikayətini araşdırmaq üçün və eləcə də, evlərini və öz əşyalarını itirən insanlara hökumətin təklif etdiyi kompensasiyanın yenidən qiymətləndirilməsi məqsədiylə təcili olaraq ədalətli və şəffaf mexanizm yaradılması haqda Azərbaycanın beynəlxalq tərəfdaşları hökumətə müraciət etməlidirlər.

Mülklərin məcburi özününküləşdirilməsi və köçürülmələrlə bağlı hökumətin apardığı işlər kontekstində insan hüquqları pozuntularını qeydə alıb sənədləşdirən Azərbaycandakı qeyri-hökumət təşkilatları və digər qruplara dəstəyi davam etdirmək üçün Avropa Birliyi və Amerika Birləşmiş Ştatlarının oynayacağı əlavə mühüm rol vardır.

Məcburi köçürülmələrin və digər hüquq pozuntularının öz hüquqi və ədalətli həllini tapana qədər və proseslərdə ziyan dəymiş insanlara hüquqi vasitələr təmin edilənədək digər regional oyunçular bütün bu pozuntulara son qoyulmasıyla bağlı qətiyyətli mövqe göstərməlidirlər.

Eurovision Musiqi Yarışmasının siyasi deyil, mədəni hadisə olması faktından asılı olmayaraq, müsabiqəyə nəzarəti həyata keçirən Avropa Yayım Birliyi (AYB) Azərbaycan hökümətinə aydın şəkildə bildirməlidir ki, müsabiqənin keçiriləcəyi yerin yaxınlığında insanlarla, evlərlə və mülklərlə bağlı ciddi hüquq pozuntularının baş verməsi bu yarışmaya kölgə salır.

İnsan hüquqları pozuntuları ilə ləkələnməyən uğurlu bir tədbirin keçirilməsində qarşılıqlı maraqlarının olduğunu bəyan edən Avropa Yayım Birliyi (AYB) Bakı Kristal Zalı yaxınlığındakı mülklərin qanunsuz olaraq ev sahiblərindən əlindən alınması, sökülməsi və mülklərdən məcburi köçürülmələrlə bağlı şikayətlərin tez və ədalətli həll olunmasını Azərbaycan hökumətindən tələb etməlidir.

Əsas Tövsiyyələr

Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinə və Əmlak Məsələri Dövlət Komitəsi də daxil olmaqla Azərbaycan hökümətinə

  • Mülklərin dövlət tərəfindən məcburi özününküləşdirilməsinin, sökülməsinin və məcburi köçürülmələrin ədalətli və şəffaf icra təminatına qədər və prosesin yerli və beynəlxalq qanunlara uyğunluğu təmin olunana qədər bu işlər dayandırılmalıdır.
  • Mülklərini tərk etmək istəməyən ev sahiblərinin gələcəkdə mülklərindən çıxarılması prosesini yalnız Azərbaycanın yerli qanunlarına və beynəlxalq qanunlara uyğunluğu əsasında olmalıdır. Ola biləcək hər hansı məcburi çıxarılma məhkəmənin qərarı ilə tənzimlənməli və evindən çıxarılan insanların təhlükəsizliyinin tam təmin olunması və ləyaqətinə tam hörmət əsasında həyata keçirilməlidir. İnsanların içində yaşamağa davam etdiyi evləri hökumət heç bir halda uçurmağa və dağıtmağa başlamamalıdır.
  • Öz ev və əşyalarını itirənlər üçün təklif edilmiş kompensasiya yenidən bir daha qiymətləndirilməlidir.
  • Mülklərin sökülməsini və mülklərdən çıxarılmaları icra edərkən bütün özəl mülkiyyətin qorunması təmin edilməlidir.
  • Mülklərin dövlət tərəfindən məcburi özününküləşdirilməsinin hüquqi əsasları haqqında, icra ediləcəyi vaxt haqqında, ev sahiblərinə təklif olunan kompensasiya və yeni yaşayış yerlərinə köçürülmələri ilə bağlı seçim imkanı barədə və qərardan şikayət etmək haqqında mülkiyyətini itirə biləcək ev və mülk sahiblərinə aydın və müfəssəl məlumatların verilməsi təmin edilməlidir. Bu məlumatlar vaxtlı-vaxtında təqdim olunmalıdır.
  • Məcburi özünüküləşdirilmədən ziyan çəkən bütün mülk sahiblərinə narazılıqlarının dəqiq və şəffaf araşdırılması və hüquq-müdafiə müstəvisində həll olunması məqsədi ilə onların səmərəli şikayət mexanizminə çatımı təmin edilməlidir.
  • Məcburi özününküləşdirilmiş mülklər üçün ev sahiblərinə təklif olunan kompensasiyanın qanunlara əsaslanaraq ədalətli və şəffaf olması təmin edilməlidir.

Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğuna

  • Söküntü və məcburi özününküləşdirilmə hallarının açıq şəkildə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını, milli qanunvericiliyini və beynəlxalq insan hüquqları qanunlarını pozduğunu nəzərə alaraq, Bakının mərkəzi hissələrində bu işlərin nəyə görə bu hesabatda da təsvir olunduğu kimi icraatına icazə verilməsinə dair müstəqil istintaq araşdırmasına başladılmalıdır.

Avropa Yayım Birliyinə

  • Bakı Kristal Zalı yaxınlığında məcburi özgəninkiləşdirilmə, uçurulma və məcburi köçürülmələrlə bağlı edilən bütün şikayətlərin çevik və ədalətli həllinə nail olmaq üçün Azərbaycan hökümətinə müraciət edilməlidir.
  • Bakı Kristal Zalının ətrafında aparılan işlər də daxil olmaqla “Eurovision” musiqi yarışmasına ev sahibliyi edəcək Azərbaycanda görülən hazırlıqların bundan sonra digər insan hüquqları pozuntularına səbəb olmayacağı təminatı ilə bağlı Azərbaycan hökumətinə müraciət edilməlidir.

Avropa Yayım Birliyi Üzvlərinə

  • Bakı Kristal Zalı ətrafında aparılan məcburi özgəninkiləşdirmə, köçürmə və söküntü hallarının Eurovision Mahnı Müsabiqəsinə kölgə salması riskini əsas tutaraq Azərbaycan hökuməti ilə aydınlaşdırılma aparılması və dayandırılması üçün Avropa Referens Qrupu da daxil olmaqla Avropa Yayım Birliyinə müraciət edilməlidir.

Avropa Birliyinın ayrı-ayrı ölkələri və Amerika Birləşmiş Ştatları da daxil olmaqla Azərbaycanın İkitərəfli Tərəfdaşlarına

  • Mülklərin məcburi özgəninkiləşdirilməsinin, sökülməsinin və məcburi köçürülmələrin ədalətli və şəffaf icra təminatına qədər və prosesin yerli qanunlara və Azərbaycanın beynəlxalq insan hüquqları öhdəliklərinə uyğunluğu təmin olunana qədər dayandırılması təkid edilməlidir.
  • Bu narahatçılıqları aradan qaldırılmasını Avropa Birliyi ilə inkişaf edən münasibətlər, o cümlədən Assosiativ Saziş çərçivəsində və ABŞ-dan göstərlən yardım və dərinləşən əməkdaşlıq kontekstində Azərbaycan hökumətindən açıq tələb edilməlidir.

Metodologiya

2011-ci ilin iyun ayında, Human Rights Watch təşkilatı hökumətin Bakı şəhərində özgəninkiləşdirmə, köçürülmə və mülklərin sökülməsi kampaniyasını araşdırmaqməqsədiləBakı şəhərində bu kampaniyanın bir neçə qurbanları ilə, bir hüquqşünasla və hüquq müdafiəçiləri ilə telefon söhbətləri aparmaqla ilkin tədqiqata başlayıb. Daha sonra, Human Rights Watch təşkilatının əməkdaşlarıBakı şəhərində mülkiyyət sahibləri və digər sakinlərlə, hüquqşünaslar və QHT nümayəndələri ilə söhbətlər aparmaq üçün 2011-ci ilin iyun, sentyabr və dekabr aylarında və 2012-ci ilin yanvar ayında Bakıya tədqiqat səfəri həyata keçirib.

Bu hesabatın hazırlanması üçün Human Rights Watch təşkilatının nümayəndələri ümumilikdə 67 nəfərlə söhbətaparıb. Biz Bakının dörd ərazisində yaşayan və yaşamış və mülkləri özgəninkiləşdirilmiş, məcburi köçürülmüş və evləri sökülmüş 52 nəfərdən müsahibə aldıq. Özgəninkiləşdirmə, köçürülmə və evlərin sökülməsi ilə bağlı ən son nəticələriqeydə almaq üçün bir neçə şəxslə iki və ya üç dəfə söhbətlər aparılıb.

Human Rights Watch təşkilatının qeydə aldığı pozuntu hallarının baş verdiyi əraziləraşağıdakılardır:

  • Heydər Əliyev Sarayının arxasında yerləşən bir neçə küçə,tarixi İçəri Şəhərin şimalında,Səməd Vurğun, Füzuli, Topçubaşov və Mirzağa Əliyev küçələri;
  • şəhər mərkəzinin şimalına tərəf, Ziya Bünyadov küçəsinin yaxınlığında, Azadlıq Prospekti, prezident iqamətgahı ilə üzbəüz;
  • şəhərin mərkəzində, Neftçilər Prospekti,tarixi İçəri Şəhərin cənub-qərbinə tərəf,məşhur idman arenasıilə üzbəüz;
  • və Bayıl qəsəbəsində, şəhərin mərkəzindən cənubda, Dövlət Bayrağı Meydanının yaxınlığındakı yarımada.

Bu hesabatdagöstərilən faktlar yalnız bu dörd ərazi ilə bağlıdır. Özgəninkiləşdirmə və evlərin sökülməsi hallarının şəhərin digər ərazilərində və Azərbaycanın digər yerlərində baş verməsinə baxmayaraq, Human Rights Watch təşkilatı dəqiqözgəninkiləşdirməprosesinin baş verdiyi şərait və müddətiqiymətləndirməkiqtidarında deyil.

Köçürülməyə məruz qalmış şəxslərlə telefon və fərdi söhbətlər Human Rights Watch təşkilatının rus dilində səlis danışan üç əməkdaşı və təşkilatın rus dilində səlis danışan məsləhətçisi tərəfindən rus dilində aparılıb. Bəzi müsahibələr Azərbaycan dilində aparılıb və bu zaman Human Rights Watch təşkilatının tərcüməçisi (Azərbaycan dilində danışan yerli vətəndaş) ingilis və ya rus dilinə tərcümə edib. Human Rights Watch təşkilatında təcrübə keçən əməkdaşıyeni məlumatlar əldə etmək üçün əvvəllər müsahibə vermiş şəxslərlə telefon söhbətlər aparıb.

Əksər hallarda köçürülməyə məruz qalmış və digər şəxslərlə fərdi şəkildə təkbətək söhbət aparılıb. Bir neçə halda evli şəxslərşdən birlikdə müsahibə alınıb. Müsahibə verən şəxslərə bizimlə söhbət etmək üçün heç bir həvəsləndirici təkliflərverilməyib. Human Rights Watch təşkilatı bu hesabatı hazırlamaq üçün söhbət apardığımızinsanlara şəxsi xidmət və ya maddi yardım vəd etməyib və hər bir şəxsə müsahibələrin tamamilə könüllü və məxfi olduğu bildirilib.

Bu hesabat üçün müsahibə verənlərin bəzisi bizimlə söhbət etdiyi üçün məmurların onlardan qisas alacağından ehtiyat etdiyini bildirib. Onların xahişi ilə biz bu hesabatda onların adlarını dəyişmişik. Hesabatda təxəllüslər ad və inisiallagöstərilir.

Biz həmçinin mülkləri qanunsuz olaraq özgəninkiləşdirilən, məcburi köçürülən və evləri sökülən şəxslərin hüquqlarını müdafiə edən yeddi hüquqşünasla söhbətlər aparmışıq. Biz Azad İqtisadiyyata Yardım İctimai Birliyi, Sülh və Demokratiya İnstititu, Hüquqi Maarifləndirmə Cəmiyyəti, Azərbaycan Qadın Hüquqlarının Müdafiəsi Cəmiyyəti, Reportyorların Azadlığı və Təhlükəszliyi İnstitutu, və İnsan Hüquqları Klubunun,həmçinin mülkiyyət hüququ sahəsində fəaliyyət göstərən digər qeyri-hökumət təşkilatlarının nümayəndələri ilə görüşmüşük.

2011-ci ilin iyun və sentyabr aylarında Human Rights Watch təşkilatı Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevə və Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinə məktub göndərərək qanunsuz özgəninkiləşdirmə, köçürülmə və mülklərin sökülməsi ilə əlaqədar narahatlığını bildirib və bu faktlarla bağlı məlumat verməyi xahiş edib. 2011-ci il noyabrın 25-də Human Rights Watch təşkilatı Bakı şəhər İcra Hakimiyyətindən cavab məktubu alıb. Cavab məktubunun məzmunu bu hesabatın müvafiq bölmələrində əks olunur.

2011-cil ilin dekabr ayında Human Rights Watch təşkilatı Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinə başqa bir məktub göndərib və Maliyyə Nazirliyinə və Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə də məktubla müraciət edib.Bu hesabat dərc olunmaq üçün hazırlananda Human Rights Watch təşkilatı 2011-ci il noyabr tarixli məktub istisna olmaqla, dövlət qurumlarından və ya prezident administrasiyasından cavab almamışdı. Biz 2011-ci ilin dekabrında və 2012-ci ilin yanvar ayında Bakı şəhər İcra Hakimiyyətində görüşlər keçirməklə bağlı sorğular göndərmişik, lakin sorğularımıza heç bir cavab almamışıq.

2011-ci ilin sentyabr ayında Human Rights Watch təşkilatı Avropa Yayım Birliyinə (AYB) məktub göndərərək Azərbaycanda qeydə alınmış insan hüquqları pozuntuları, o cümlədən hökumətin Eurovision Mahnı Müsabiqəsinin keçirilməsiüçünhazırlıqları ilə əlaqədar məcburi köçürülmə və evlərin sökülməsi, həmçinin ifadə azadlığının pozulması və AYB-in mandatına uyğun olan digər insan hüquqlarının pozulmasıbarədə narahatlığınıifadə edib.

2011-ci il noyabrın 10-da AYB Human Rights Watch təşkilatına cavab məktubu göndərib. 2011-ci ilin noyabrında AYB-in nümayəndəsi Human Rights Watch təşkilatının əməkdaşı ilə Nyu Yorkda görüşüb. 2011-ci il dekabrın 30-da Human Rights Watch təşkilatı AYB-ə ikinci məktub göndərib. 2012-ci il yanvarın 19-da isə AYB Human Rights Watch təşkilatına cavab məktubu göndərib. 2012-ci il yanvarın 25-də AYB-in nümayəndəsi Human Rights Watch təşkilatının əməkdaşı ilə görüşüb. Bu görüşlərin və yazışmaların nəticələri barədə bu hesabatın müvafiq bölmələrində ətraflı məlumat verilir.


I. Q ı sa M əlumat

Azərbaycanin Siyasi Mənzərəsi

Azərbaycan Cənubi Qafqazda yerləşən və 8.3 milyon əhalisi olan neftlə zəngin olan bir ölkədir.[1] 1991-ci ildə Sovet İttifaqının parçalanmasından sonra müstəqillik əldə edəndən bəri Azərbaycanda insan hüquqları üzrə göstərici çox aşağıdır və bu ölkədə kök salmış avtoritar siyasi elita mövcuddur. Bir çoxları ümid edirdilər ki, 1993-cü ildən ölkəyə rəhbərlik etmiş mərhum atası Heydər Əliyevdən sonra hakimiyyətə gələn İlham Əliyevin 2003-cü ilin oktyabrında prezident seçilməsi demokratiya və insan hüquqlarına hörmət sahəsində yeni dövrün başlanğıcı olacaq.[2]Lakin səslərin saxtalaşdırılması, polis zorakılığı və müxalifətin tərəfdarlarına və digər şəxslərəqarşı təhdidlər 2003-cü və 2005-ci illərdə ölkədə keçirilən seçkilərə mənfi təsir göstərdi.[3]2008-ci ilin oktyabrında Əliyev yenidən prezident seçildi, lakin müxalifət səsverməni boykot etdi və seçkilər Azərbaycanın beynəlxalq öhdəliklərinə cavab vermədi.[4]2009-cu ilin fevralında Əliyevin təşəbbüsü ilə keçirilən ümumxalq referendumu nəticəsində prezident postuna iki dəfə seçilməkləbağlı məhdudiyyətigötürmək üçün ölkənin konstitusiyasına dəyişiklik edildi.[5]2010-cu ilin noyabrında beynəlxalq müşahidəçilər bir daha müəyyən ediblər ki, ölkənin parlament seçkiləri mediaya qarşı məhdudiyyətlər, inzibati resurslardan sui-istifadə və namizədlərin qeydiyyatı prosesinin ədalətsiz aparılması ilə müşayiət olunub.[6]

Azərbaycanın məhkəmə sistemi icraediciorqanlardan çox asılıdır və əsas insan hüquqlarının pozulmasına qarşı səmərəli müdafiənitəmin edə bilmir.[7]Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) məhkəmələrdə apardığı monitorinqzamanı müəyyən edilmişdir ki, məhkəmələrdə “effektiv hüquqi təmsilçilik hüququ, qərəzsiz və müstəqil məhkəmə hüququ, ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ, tərcüməçi tərəfindən yardım hüququ, və əsaslandırılmış mühakimə hüququ” mütəmadi olaraq pozulur.[8] Hakim Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) icraedici hakimiyyətə nəzarət etməyən və daha çox hökumətin təklif etdiyi qanunvericilik aktlarının qəbul edilməsinə xidmət edən parlamentdə (Milli Məclis) üstünlük təşkil edir.[9]

Korrupsiya dövlət müəssisələri üçün və ictimaiyyətin hökumətlə qarşılıqlı əlaqəsi üçün səciyyəvidir.[10]Məsələn, 2009-cu ildə Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası və Dünya Bankı tərəfindən aparılan araşdırma göstərib ki, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən təşkilatların 52.2 faizinin “öz məqsədlərinə çatmaq” üçün dövlət məmurlarına “hədiyyə” verdiyi ehtimal olunur ki, bu da region üzrə göstəricidən orta hesabla iki dəfə çoxdur. Təşkilatların yetmiş bir faizinintikinti işləri üçün icazə almaq üçün “hədiyyə” verdiyi ehtimal olunur ki, bu da region üzrə göstəricidən orta hesabla təxminən üç dəfə çoxdur.[11]

Hökumət ifadə və sərbəst toplaşmaq azadlığı hüququnu ciddi şəkildə məhdudlaşdırır.[12] Məmurlar mütəmadi olaraq müxalifət partiyalarının və başqalarının nümayiş keçirmək barədə sorğularına rədd cavabı verirlər. Polis icazəsiz etiraz aksiyalarını zorakılıqla dağıdır və aksiya iştirakçılarını əsassız olaraqhəbs edir. 2011-ci ildə, Yaxın Şərqdə baş verən qiyamlardan ruhlanan fəallar Azərbaycanda etirazlara başlayanda hökumət 2011-ci ilin mart ayından may ayınadək olan müddətdə yüzlərlə etirazçını, fəalları və jurnalistləri həbs edib.[13] Həbs olunanlardan bir neçəsi məhkum olunub və 3 ilə qədər müddətə azadlıqdan məhrum edilib.[14]

Karbohidrogen ehtiyatlar və inşaat bumu

Azərbaycanın karbohidrogen ehtiyatları ilə zəngin olması Bakı şəhərində tikinti sektorunun inkişafınatəkan verib. Son on ildə Azərbaycanda neft və qaz ixracatı nəticəsində böyük iqtisadi artım qeydə alınıb.Dünya Bankının məlumatına görə, Azərbaycanda Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM) on ildən az bir müddət ərzində təxminən on dəfə artıb. Belə ki, 2001-ci ildə ÜDM-in həcmi 5.7 milyard ABŞ dolları təşkil etdiyi halda, 2010-cu ildə bu rəqəm 51.1 milyard ABŞ dolları olub.[15]Azərbaycan dünyanın neft istehsal edən iyirmi ikinci böyük ölkəsidir, Avrasiyada isə Azərbaycan Rusiya və Qazaxıstandan sonra neft istehsal edən üçüncü böyük ölkədir.[16]2010-cu ildə Azərbaycanda gündə bir milyon barreldən çox neft istehsal olunub.[17] Eyni zamanda, Azərbaycan dünyanın təbii qaz istehsal edən iyirmi doqquzuncu böyük ölkəsidir.[18]Beləliklə, Azərbaycanın iqtisadiyyatında enerji sektoru mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) 2010-cu ildəki hesabatına görə, həmin ildə qeyri-neft və qaz məhsullarının ixracı ümumi ixracatın həcminin yalnız beş faizini təşkil edib.[19]2011-ci ildə apardığı qiymətləndirmə üzrə BVF-nin hesablamalarına görə, Azərbaycanın neft və qaz sahəsindəki gəlirləri 2018-ci ildən sonra azalmağa başlayacaq.[20]BVF dəfələrlə təkidlə Azərbaycandan özünün qeyri-neft sektorunu inkişaf etdirməyi tələb edib və bildirib ki, biznes mühitinin yaxşılaşdırılması davamlı iqtisadi sağlamlıq üçün başlıca amildir.[21]

Hal-hazırda Azərbaycanda adambaşına düşən gəlirin yüksək olduğunu nəzərə alaraq, ölkə artıq beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının yoxsul ölkələr üçün nəzərdə tutulmuş güzəştli kreditlərini ala bilmir. Azərbaycanın BVF-dən aldığı sonuncu kreditin müddətinin 2005-ci ildə bitməsinə baxmayaraq,[22] BVF indiyədək Azərbaycana siyasətləbağlı məsləhətlər verməkdədir. Orta gəlirli ölkələr üçün nəzərdə tutulan proqram çərçivəsində Dünya Bankının Azərbaycana ayırdığı kreditin məbləğinin 2011-2012 maliyyə ilində 300 milyon ABŞ dollarına çatacağı gözlənilir. Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı 2010-cu ildə ölkədə həyata keçirilən layihələrə 79 milyon ABŞ dolları məbləğində sərmayə qoyub.[23]

Azərbaycan neft, qaz və mədən sənayesində şəffaflığı və idarəetməni yaxşılaşdırmaq məqsədilə beynəlxalq təsisatların təşəbbüsü ilə 2002-ci ildə təsis edilmiş Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsünün (MSŞT) üzvüdür. Təşəbbüsün əsas tələbi ona üzv olan dövlətlərin və öz ölkələrinin mədən sənayeləri tərəfindən şirkətlərin həyata keçirdiyi ödənişlərin və hökumətin gəlirlərinin ictimaiyyətə açıqlanmasıdır.[24]2009-cu ildə Azərbaycan gəlirlərin açıqlanması ilə bağlı bir sıra meyarlara cavab verib və beləliklə “MSŞT-yə uyğun” elan edilmiş ilk ölkə olub.[25]Azərbaycanın MSŞT-yə mütəmadi olaraq və tez-tez hesabatlar verməsinə baxmayaraq, 2010-cu ildə bu prosesə qoşulmuş yerli vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri MSŞT-nin həyata keçirilməsində durğunluğun olması ilə bağlı narahatlıqlarını bildiriblər.[26] Onların hökumətin və şirkətlərin razılığı olmadan təkmilləşməni təmin edə bilməməsi hesabatlılığın təmin olunması üçün bir mexanizm kimi MSŞT üzrə məhdudiyyətlərin olduğunu göstərir.

Ümumiyyətlə, Azərbaycanın MSŞT-yə üzv olması yalnız dövlət gəlirlərinin şəffaflığı ilə bağlıdır. MSŞT qazanılmış pulların hökumət tərəfindən necə xərcləndiyini və ya öz vətəndaşlarınabüdcə və xərclərlə bağlı şəffaf olmasınımüəyyən etmir. Buna görə də, bu təşəbbüsdən korrupsiyaya nəzarət etmək və ya mədən sənayesindən əldə edilən vəsaitlərin cəmiyyətin rifahı üçün istifadə edilib-edilməməsini müəyyən etmək üçün istifadə edilə bilməz.

Bu hesabat Bakıda aparılan böyük yenidənqurma işlərinin hökumət üçün prioritet olub-olmamasını müəyyənləşdirmir və ya müəyyən tikinti layihələrinə ictimai marağın olub-olmamasını araşdırmır.[27]

Eurovision Mahnı Müsabiqəsi və bununla bağlı tikinti işləri

Eurovision Mahnı Müsabiqəsi hər il keçirilən və Avropanın 56 ölkəsinitəmsil edənpop-musiqisiifaçılarının iştirak etdiyi televiziya müsabiqəsidir.[28]Hər il təxminən 125 milyon insan bu yarışmanı televiziya vasitəsilə izləyir ki[29], bu da müsabiqənin Avropanın ən böyük mədəni hadisəsi olduğunu göstərir.[30]

Müsabiqənin qaydalarına əsasən, qalib gəlmiş iştirakçının təmsil etdiyi ölkə növbəti il keçiriləcək müsabiqəyə ev sahibliyi edir.[31]Beləliklə, 2011-ci ilin may ayında keçirilən yarışmada Eldar və Nigar (Ell & Nikki) cütlüyü qalib gəldiyi üçün Azərbaycan 2012-ci ildə keçiriləcək müsabiqəyə sahiblik edəcək.[32]Prezident Əliyev bu qələbəni Azərbaycan dövlətinin və xalqının böyük uğuru adlandırıb.[33]Müsabiqəni keçirəcək ölkədə tədbirin yayımlanmasınıhəyatakeçirəcək dövlət teleyayım şirkətiisə Azərbaycanın İctimai Televiziyasıdır.[34]

2011-ci ildə keçirilən müsabiqədə qalib gəldikdən sonra yüksək vəzifəli məmurlar tikinti işləri vaxtında başa çatacağı təqdirdə, yeni bir məkanda yüksək səviyyəli tədbir keçirmək arzusunda olduqlarını bildiriblər. Məsələn, 2011-ci ilin mayında, qələbədən bir neçə gün sonra prezident İlham Əliyevin qızı Leyla Əliyeva redaktoru olduğu yerli jurnalda Eurovision müsabiqəsindən əvvəl Bakıda mahnı müsabiqəsi üçün tikiləcək yeni kompleksi “əvvəllər görünməmiş fərqli” və “füsunkar dənizkənarı mənzərəsi” olan məkan kimi təsvir edib.[35]Daha sonra həmin il Azərbaycanın kütləvi informasiya vasitələrində Gənclər və İdman naziri Azad Rəhimovunbu fikirləri yer alıb: “[Bakı] Büllur Sarayında tikinti işləri gedir və ümid edirəm ki, bu məkan müsabiqəyə qədər hazır olacaq və Avropa ictimaiyyətini heyran edəcək.”[36]

Bu məqsədlə, Bakı Büllur Sarayında işlər sürətlə həyata keçirilib.[37] 2011-ci ilin sentyabrında tikinti işlərini aparan şirkət bildirib ki, təxminən 25 min tamaşaçı tutumu olan idman və konsert kompleksi tikilir.[38]Hündürlüyü 162 metr olan bayraq dirəyi quraşdırılanvə geniş əraziyə malik olan Dövlət Bayrağı Meydanının şərqində, Xəzər dənizinə çıxışı olan və yarımadanın kənarına yaxın yerləşən arenanın dam örtüyü 2012-ci ilin əvvəllərində quraşdırılıb.[39]

Həmin dövrdə hökumət Dövlət Bayrağı Meydanının qarşısında, yarımadada yerləşən yaşayış sahəsindəki evlərin və mənsillərin boşaldılması üçün hərəkətə keçib. Dövlət Bayrağı Meydanının qarşısındakı sahilyanı yolun genişləndirilməsi, həmin ərazidə abadlıq və yaşıllaşdırma işlərinin aparılması ilə bağlıhökumətin 2011-ci ildə qəbul etdiyi sənəddə nəzərdə tutulan parkın salınması üçün hökumət həmin ərazidəki evləri söküb və burada yeni ağaclar əkiblər.[40] Yerini və tikinti vaxtını nəzərə alaraq, yeni yol güman ki, Bakı Büllur Sarayında keçiriləcək Eurovision Mahnı Müsabiqəsində iştirak edənçoxsaylı insanlarüçün əhəmiyyətli giriş marşrutunu təmin edəcək,park isə ehtimal ki, Dövlət Bayrağı Meydanına və müsabiqədə iştirak etmək üçün Bakı Büllur Sarayına yaxınlaşan ziyarətçilər üçün mənzərəli giriş nöqtəsi olacaq, həmçinin gələcəkdə ictimai məkan kimi fəaliyyət göstərəcək.

Yanvarın 26-da Eurovision Mahnı Müsabiqəsini təşkil edən Avropa Yayım Birliyinin (AYB) nəzarət qrupu Bakı Büllur Sarayını müsabiqə üçün təsdiq etdiyini bəyan edib. Human Rights Watchtəşkilatı hökumətin Bayıl qəsəbəsində həyata keçirdiyi zorakılıq halları və digər məsələlərlə bağlı narahatlığını bildirmək üçün AYB-in nümayəndələri ilə yazışmalar aparıb və görüşlər keçirib. (Bax: Azərbaycanın Beynəlxalq Tərəfdaşlarının Rolu)

Məsələ xarici medianın diqqət mərkəzində olanda- və AYB-in özü Azərbaycan hökumətindən izahat istədiyini təsdiq edəndə[41] – dövlət məmurları köçürülmələrin və evlərin sökülməsinin Eurovision Mahnı Müsabiqəsinə hazırlıqla heç bir əlaqəsi olmadığını bildiriblər. Məsələn, 2012-ci ilin yanvarında Azərbaycan mediası Azərbaycan Prezidenti Administrasiyasının ictimai-siyasi məsələlər şöbəsinin müdiri Əli Həsənova istinadən məlumat verib ki, Bakının bir neçə ərazisində, həmçinin Bayıl qəsəbəsində aparılan tikinti işləri “infrastruktur, yol və digər nəqliyyat layihələri, həmçinin Bakı Bulvarının (sahil boyu uzanan geniş gəzinti yeri) genişlənməsi” ilə bağlıdır və “Eurovision müsabiqəsi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur”.[42]

Köçürülmələrin baş verdiyi ərazidən keçən yolun tikintisi hələ Azərbaycan 2011-ci ildə keçirilən Eurovision Mahnı Müsabiqəsində qalib gəlməmişdən əvvəl planlaşdırılmışdı və ən azı bir binada yaşayan sakinlər bilirdilər ki, onların binası park salınması üçün nəhayət2010-cu ilin fevral ayında söküləcək. Lakin hökumətin ərazini təmizləmək üçün həyata keçirdiyi işlər Azərbaycanın müsabiqədə qələbəsindən sonra sürətlənməyə başladı və dövlət məmurları Bakı Büllur Sarayının və müvafiq yol infrastrukturunun tikintisini 2012-ci ilin may ayında keçiriləcək müsabiqəyə qədər vaxtında başa çatdırmaq üçün səylərini artırdılar. Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin ərazidə köçürülmə işlərini nizamlayan qərarlarından (2011-ci il 31 may tarixli) birinintarixi, genişləndirilmiş sahilyanı yolun tikintisi üçün ərazinin təmizlənməsi məqsədilə köçürülmələrin 2011-ci ilin sentyabrından 2012-ci ilin fevralınadək sürətli gedişatı, və yuxarıda qeyd edildiyi kimi, dövlət rəsmilərinin ərazidəki tikinti işlərinin Eurovision Mahnı Müsabiqəsinə hazırlıqlarla bağlı verdiyi bəyanatları bunu sübut edir.


II. İnkişaf, Məcburi Özgəninkiləşdirmə və Insan Hüquqları

Azərbaycan hökumətinin öz paytaxtını inkişaf etdirmək və infrastrukturu və ictimai işləritəkmillədirmək arzusu və siyasəti dövlətin qanuni mandatıdır. İnsan hüquqları üzrə qanunda göstərilir ki, mülkiyyət, o cümlədən mənzil və ev hüququna dövlət tərəfindən müdaxilə ümumi rifah naminə, məsələn inkişaf məqsədilə edilə bilər. Lakin dövlətin şəxsi mülkiyyətə bu cür müdaxiləsi əgər bir neçə şərtlərə uyğun olaraq baş verərsə, qanunauyğundur: yəni bu müdaxilə cəmiyyətin maraq dairəsindədir, qanuna zidd deyil, müvafiq hüquqi proseduraya uyğundur, müvafiq hüquqi normativlərə uyğun olaraq həyata keçirilir və ədalətli təzminatın təmin edilməsi kimi beynəlxalq hüquq prinsiplərinə uyğundur.[43]

İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasına (İHAK) qoşulanAzərbaycanın mülkiyyət, mənzil və ailə hüququna hörmət etmək və hər hansı dövlət tərəfindən özgəninkiləşdirmə prosesində hüquqi müdafiəni təmin etmək kimi aydın və məcburi öhdəlikləri var.[44]Öhdəliklərə əsasən, dövlət orqanları ictimai marağın tələbləri ilə fərdlərin əsas hüquqlarının müdafiəsi arasında “ədalətli balans” yaratmalıdır.

Bu öhdəliklər Azərbaycanın milli qanunlarında öz əksini tapıb. Azərbaycanın konstitusiyası məhkəmə qərarı olmadığı halda mülkiyyətin özgəninkiləşdirmədən müdafiəsini və mülkiyyət sahiblərinə mülkiyyətin dəyərinə uyğun olaraq ədalətli şəkildə kompensasiyanınödənilməsini nəzərdə tutur.[45]Həmçinin dövlət ehtiyacları üçün torpaq sahəsinin özgəninkiləşdirilməsi və yalnız məhdud sayda məqsədlər üçün dövlət tərəfindən tələb olunduğu təqdirdə özgəninkiləşdirilmə barədə qanun mövcuddur.[46]Qanunda həmçinin Nazirlər Kabinetinin özgəninkiləşdirmədən ən azı bir il əvvəl icarədarlara məlumat verilməsini və onlara dövlət tərəfindən digər xərclərlə yanaşı bazar qiymətlərinə uyğun kompensasiyaverilməsini nəzərdə tutan qərarının olması tələb olunur.[47]

Buna görə də, Azərbaycan hökumətinin mülkiyyətin qanuni şəkildə özgəninkiləşdirilməsinə inkişaf səbəbilə haqq qazandırmaq üçün variantları var, baxmayaraq ki, 2012-ci ilin may ayına qədər sona çatması nəzərdə tutulan layihələr üçün özgəninkiləşdirmə üzrə hüquqi proseslər 2011-ci ilin may ayından xeyli əvvəl başlamalı idi.

Human Rights Watch təşkilatı hökumətin həyata keçirdiyi “inkişaf” kampaniyasının hər bir mərhələsində, o cümlədən dövlət orqanları tərəfindən özgəninkiləşdirmə üçün evlərin və mülklərin müəyyən edilməsi, mülkiyyətçilərin və sakinlərin gözlənilən özgəninkiləşdirmə və söküntü işləri barədə məlumatlandırılması, kompensasiyanın qiymətləndirilməsi və verilməsi prosesində, həmçininözgəninkiləşdirmə, köçürülmələr və evlərin sökülməsi qaydalarında insan hüquqlarının pozulması faktını təsdiq etmişdir. Özgəninkiləşdirmə üçün hər hansı bir hüquqi əsasın olmasına baxmayaraq, özgəninkiləşdirmə və evlərin sökülməsi zamanı məmurlartəhqiramiz davranıb və hüquqları pozulmuş şəxslərin səmərəli hüquqi yardım almaq və müdafiə olunmaq imkanı olmayıb.


III. Bakı şəhərinin mərkəzində məcburi köçürülmələr və mülklərin sökülməsi

Human Rights Watch təşkilatı hökumətin Bakı şəhərinin mərkəzində həyata keçirdiyi özgəninkiləşdirmə, köçürülmə və evlərin sökülməsi kampaniyası müddətində zorakılıqla üzləşmiş 52 ev sahibi ilə söhbətedib.

Lakin Bakı şəhərinin mərkəzində hakimiyyət orqanları tərəfindən zorla köçürülmüş mülkiyyətçilərin üzləşdikləri problemlər fərqli olub və onlar sadə üsulla köçürülüblər. Mülkiyyətçilərin bəziləri bələdiyyələrin mənzil təsərrüfatı üzrə vəzifəli şəxsləri onların evlərinə gələrək evlərinin söküləcəyini şifahi və ya yazılı formada bildirdikdə və kompensasiya ilə bağlı müzakirə aparmaq üçün Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti tərəfindən yaradılmış köçürmə komissiyasına getməli olduqlarını dedikdə öz evlərinin özgəninkiləşdiriləcəyiniöyrəniblər. Human Rights Watch təşkilatına təqdim olunan yazılı bildirişlər firma blankı, və ya bəzi istisnalarla, möhür və imza olmayan adivərəqdə çap olunmuşdur və bir qayda olaraq insanlara şəxsən çatdırılmışdır.Digər mülkiyyət sahibləri Human Rights Watch təşkilatına bildiriblər ki, onlar evlərinin özgəninkiləşdiriləcəyi və ya söküləcəyi barədə heç bir rəsmi bildiriş almayıblar, lakin bu barədə qonşularının dedikləri şayiələr əsasında və ya qonşuluqdakı və ya yaxınlıqdakı mülklərin söküldüyünü gördükdən sonra xəbər tutublar.

Mülklərinin söküləcəyini biləndən sonra mülkiyyətçilər Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin və Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin nümayəndəsindən ibarət olan köçürmə komissiyasına gediblər. Köçürmə komissiyası onlara hökumətin kompensasiya ilə bağlı təkliflərini təqdim edib. Bir qayda olaraq, mülkiyyətçilərəsahəsi 60 kvadrat metrdən az olan mənzillər üçün hökumət tərəfindən mənzilin hər kvadrat metri üçün təyin edilmiş qiymətə uyğun olaraq müəyyən edilmiş pul kompensasiyası təklif ediblər. Məmurlar sahəsi 60 kvadrat metrdən çox olan evlərin sahiblərinə adətən şəhərin mərkəzindən kənarda yeni mənzillər təklif ediblər. Lakin onlarmülkiyyətçilərə yeni mənzillər üzrə birbaşa mülkiyyət hüququ verməyiblər, əvəzində isə mülkiyyət hüququnun bir müddət sonra veriləcəyini vəd etməklə onları öz mülkiyyət hüquqlarından məhrum ediblər. Bəzi hallarda, kompensasiya ilə bağlı təklifləri müzakirə etmək üçün məmurlar sakinlərə zəng vurublar, ya da onların evlərinə gediblər.

Bəzi mülkiyyət sahibləri hökumətin kompensasiya ilə bağlı təkliflərini qəbul ediblərvə evlərini və ya mənzillərini boşaldaraqya hökumət tərəfindən verilən başqa evlərə ya da özlərinin aldıqları evlərə köçüblər, və yaxud da kompensasiya şəklində onlara verilən pullardan istifadə edərək kirayə ev tutublar. Human Rights Watch təşkilatının qeydə aldığı bir neçə halda köçürülmüş ev sahibləri yeni daimi yaşayış yeri axtardıqları müddətdə onlara hökumət tərəfindən müvəqqəti yaşayış üçün bir aylıq kirayəhaqqı verilib.[48]Digərləri kompensasiya ilə bağlı təklifiqəbul etmədiyi üçün və ya heç vaxt kompensasiya ilə bağlı rəsmi təklif almadıqlarına görə evlərini tərk etməyiblər.

Bəzi mülkiyyətçilər bilavasitə evlərinin sökülməsindən əvvəl, cüzi xəbərdarlıqla və ya heç bir xəbərdarlıq edilmədən məcburi köçürülməyə məruz qalıblar. Onların ev əşyaları köçürülmə zamanızorla çıxarılmış, zədələnmiş, məhv edilmiş yaxud da itmişdir. Digər hallarda məmurlarsuyu, işığı və digər xidmətləri kəsiblər və sakinlərin hələ də yaşadıqları binaları qismən sökməyə başlayıblar. Human Rights Watch təşkilatı tərəfindən qeydə alınan iki halda mülkiyyətçilər onların məişət malları və şəxsi əşyaları məmurlar tərəfindən evdən çıxarılan zaman və evləri sökülən müddətdə polis tərəfindən saxlanılıblar.

Bilavasitə mülklərin sökülməsindən əvvəl məcburi köçürülmələr

Hər hansı özgəninkiləşdirmə prosesinin qanunauyğun olmasından asılı olmayaraq, Human Rights Watch təşkilatı çoxsaylı hallar qeydə almışdır ki, bu hallarda köçürülmələr və mülklərin sökülməsi çox təhqiredici şəkildə həyata keçirilib, proporsional tədbir kimi haqq qazandırıla bilməz və mülkiyyətçilərin, ailələrin və sakinlərin hüquqları pozulub.

Bayıl qəsəbəsi

2011-ci ilin dekabrında Human Rights Watch təşkilatı dörd ailə ilə söhbət aparıb. Bu ailələr mülklərinin və mənzillərinin yerləşdiyi binaların sökülməsi səbəbindən 2011-ci ilin sentyabr, oktyabr və noyabr aylarında Dövlət Bayrağı Meydanı yaxınlığında yerləşən evlərindən zorla köçürülüblər. Kiçik yarımadada yerləşən bu yaşayış yerləri sahilyanı yolun genişləndirilməsi və Dövlət Bayrağı Meydanının bir tərəfində parkın yaradılması üçün sökülüb. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Azərbaycanındövlət orqanları Dövlət Bayrağı Meydanının qarşı tərəfində 2012-ci ilin may ayında Eurovision Mahnı Müsabiqəsinin keçirilməsi üçün istifadə ediləcək böyük arenanın, Bakı Büllur Sarayının tikintisini başa çatdırmaq üçün səy göstərirlər. Bayıl qəsəbəsində salınacaq yeni park, ehtimal ki, yeni arena üçün giriş nöqtəsi olacaq.

Doqquz və altı yaşlı iki övladını təkbaşına böyüdən və riyaziyyat müəlliməsi olan 41 yaşlı Arzu Adıgözəlova 2011-ci ilin oktyabrında məmurların söküntü işləri apardığı Elçin və Vüqar Hacıbabayev qardaşları küçəsi 3 ünvanında iki otaqlı mənzildə yaşayıb. O, 2011-ci ilin iyununda xəbər tutub ki, yaşadığı binanı tezliklə sökəcəklər və bir müddət keçəndən sonra fəhlələr binanı sökməyə başlayıblar. Adıgözəlova Human Rights Watch təşkilatına bunları söyləyib:

Məm ikinci mərtəbədə yaşayırdım. Məndən yuxarıda yaşayan qonşularım köcüb getmişdilər və fəhlələr onların mənzillərini artıq sökmüşdülər. 2011-ci il sentyabr ayının əvvəllərində fəhlələr mənim tavanımı uçurdular və çilçıraq yerə düşdü. Sonra mənim eyvanım uçuldu. Fəhlələr ağır tikinti materiallarını aşağıya atırdılar. Bu, təhlükəli idi.Bir dəfə böyük bir daş az qala uşağımın başına düşəcəkdi. Sentyabrın 9-da polis çağırdım, gəldilər. Onlar məndən ifadə aldılar, lakin heç nə olmadı. Sentyabrın 13-də fövqəladə hallar nazirliyinə zəng etdim, onlar da heç nə etmədilər.[49]

Adıgözəlova Human Rights Watch təşkilatınadeyib ki, oktyabrın 11-də o, hökumətin kompensasiya ilə bağlı təklifi ilə razılaşıb, lakin hələ də yaşamağa bir yer axtarır. O, iki həftədən bir qədər müddət keçəndən sonra məmurlar tərəfindən zorla evindən köçürülməsini belə təsvir edib:

Oktyabrın 29-da, binanın silkələnməsinə oyandım. Gurultu səsi eşitdim, fikirləşdim ki, yəqin ildırımdır. Uşaqları götürüb çölə çıxdım. Məsul şəxsin yanına qalxdım və ondan xahiş etdim ki, əşyalarımızı evdən çıxarmaq üçün bizə vaxt versin. O, mənə baxıbdedi, “yaxşı”. Amma bir neçə dəqiqə sonra buldozerçiyə dedi, “Uçur oranı”.
Mən döşəkləri, pal-paltarı, masaları və qaz plitəsini evdən çıxara bilmədim. Biz həmin gün buldozerin gələcəyini heç gözləmirdik. Həmin məmur yeni mənzil alana qədər mənzil kirayə tuta bilməyimizüçün bizə pul verəcəyinə söz vermişdi, amma heç nə vermədilər.[50]

Digər mülkiyyətçi, 47 yaşlı mühəndis Zərifə Əliyeva ailəsi 2011-ci ilnoyabrın 1-də məmurlar tərəfindən məcburən köçürülməzdən əvvəl iki yeniyetmə oğlu və gəlini ilə birlikdə Xoşginabi küçəsi 2 ünvanında yaşayıb.Səhər saat 5-də buldozer gəlib onların yaşadığı binanı sökməyə başlayıb. Əliyeva həmin səhər baş verənləri Human Rights Watch təşkilatına belə təsvir edib:

Yatmışdım, və birdən ildırım səsinə oxşar bir səs məni oyatdı. Buna görə, uşaqlarımı da oyatdım. Biz küçəyə qaçdıq və sökülmə işlərinə nəzarət edən şəxslərdən xahiş etdik ki, əşyalarımızı toplamaq üçün bizə vaxt versinlər. Həmin şəxslər “yaxşı, yaxşı” dedilər, lakin sonra çox keçmədən fəhlələrə söküntü işlərinə başlamaqgöstərişi verdilər. Əşyalarımın yarısı, o cümlədən bütün qab-qacaqlarım, yemək otağındakı masa və servant evdə qaldı.[51]

Əliyevanın yaşadıqları binanın söküləcəyi barədə 2011-ci ilin iyununda xəbər tutmasına baxmayaraq, məmurlar söküntü işlərinin həmin gün başlanacağı barədə ona heç bir məlumat verməyiblər.

Məmurlar Əliyevaya faktiki ümumi yaşayış sahəsi 103 kvadrat metr olan mənzilin yalnız 50 kvadrat metri üçün kompensasiya ödəyiblər (ədalətsiz kompensasiya ödənişləri barədə ətraflı məlumat üçün bax: Alternativ yaşayış yerinin və ya müvafiq kompensasiyanın təmin edilməməsi). “İndi mən mənzil kirayələməyə məcburam, çünki yeni mənzil almaq üçün kifayət qədər pulum yoxdur,” deyə o, Human Rights Watch təşkilatına bildirib. “Mən yalnız bir otaqlı mənzil kirayə tuta bilərəm, amma burada dörd nəfər birlikdə yaşayırıq. Oğlum döşəmədə yatmalı olur.”[52]

Neftçilər Prospekti

2011-ci il iyunun 10-da, Sevinc Zeynalova, əri və 8, 18 və 20 yaşlı uşaqları ilə birlikdə Neftçilər prospekti 61 ünvanında yerləşən və ərinin böyüyüb-başa çatdığı və valideynləri tərəfindən ona miras qalmış evdən köçürülüblər. Evdar qadın olan Zeynalovanın təsvir etdiyi kimi, “onların eyvanı və qarajı olan geniş mənzili şəhərin mərkəzində yerləşirdi və prezident administrasiyasından evə bir neçə dəqiqəlik piyada yol idi.”[53] Özəl tikinti şirkət olan Klass Az Ko onları evlərinin söküləcəyi barədə təxminən bir il qabaqcadan xəbərdar edib və dəfələrlə onlara zəng vuraraq hər kvadrat metr üçün 1,500 manat (1,900 ABŞ dolları) məbləğində kompensasiya ya da şəhərmərkəzindən kənarda kiçik sahəsi olan mənzil təklif ediblər.[54] Zeynalova və onun ailəsi kompensasiya ilə bağlı təklifi qəbul etməyib və öz mənzilində qalıb.[55]

Zeynalovlar ailəsinin köçürüldüyü günpolis idarəsinin və Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin nümayəndələri, həmçinin fəhlələr sakinlərin öz mənzillərindən zorla köçürülməsində iştirak ediblər. Zeynalova zorla köçürülmələrini Human Rights Watch təşkilatına belə təsvir edib:

Yaşadığımız bina uzun idi və bir neçə ay idi ki, binanı hissə-hissə sökürdülər. Cümə günü [iyunun 10-da] bizi köçürməyə gələndə, bizə heç bir xəbərdarlıq edilməmişdi. Ərim işdə idi. Ən azı 15 polis işçisi gəldi və bir neçə fəhlə qapını sındırmağa başladı. Onlar qışqıraraq “bu dəqiqə evdən çıxın, yoxsa qapını sındıracağıq” deyirdilər. Mən tələb etdim ki, məhkəmə qərarını göstərsinlər, lakin əlbəttə ki, belə bir qərar onlarda yox idi. Polis işçiləri qapımızı sındıranda mən əşyalarımızı pəncərədən çıxarmağa başladım.
Mən ərimə zəng etdim və ağladım. Ərim gələndə polislər onu içəriyə, öz şəxsi mənzilinə daxil olmağa qoymadılar. Onlar ərimin yaxasından tutub kostyumunun pencəyini cırdılar. Mən vəziyyətin daha da gərginləşməsini istəmədim, buna görə də, uşaqlarımı geyindirib evi tərk etdik. Onlar binanı sökdülər. İndi biz anamla birlikdə iki otaqlı mənzildə yaşayırıq. Bundan sonra harada yaşayacağımızı bilmirəm.
Onlar mənə demişdilər: “Bizim kompensasiya ilə bağlı təklifimizi qəbul et, yoxsa küçədə qalacaqsan”. Mən həqiqətən də, buna inanmırdım. Mən inana bilmirdim ki, məni doğrudan da öz mənzilimdən zorla köçürə bilərlər. Amma onlar bunu etdilər.[56]

Məcburən köçürülməzdən əvvəl, Zeynalova öyrənmişdi ki, Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti Klass Az Ko şirkətinə Neftçilər prospekti 61 ünvanında yaşayış binasının və digər binaların yerləşdiyi torpaq sahəsində ticarət mərkəzi tikməyə icazə verib.[57] Lakin Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin bu torpaq sahəsindən istifadə hüququnu başqasına vermək səlahiyyəti olub-olmaması aydın deyil. Əksinə, Azərbaycanın Mənzil Məcəlləsində göstərilir ki, mülkiyyətçilərinhəmçinin onların mülkününyerləşdiyi torpaq sahəsindən istifadə etmək hüququ var.[58]

2011-ci ilin aprelində, Zeynalovanın əri, ailə mülkünün sahibi kimi, həmin ərazidə yaşayan digər mülkiyyətçilərlə birlikdə Azinko Holdinqə qarşı iddia ərizəsi ilə Səbail Rayon Məhkəməsinə müraciət edib. Çünki Zeynalovlar ailəsi hesab edirdi ki, ərazidəki tikinti işlərini aparanlar, o cümlədən onların mənzilini sökənlər Azinko holdinqin işçiləridir. İddia ərizəsində mülkiyyət hüquqlarının pozulması nəticəsində dəyən maddi və mənəvi ziyanın ödənilməsi tələb olunurdu. Daha sonra iddiaçı tərəf Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinə, Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə və Klass Az Ko şirkətinə də qarşı iddia qaldırıblar.

2011-ci il dekabrın 8-də, məhkəmə iddiaçıların mülkiyyət hüquqununKlass Az Ko şirkəti tərəfindən pozulduğunu və onların köçürülməsi və mülklərinin məhv edilməsi üçün heç bir hüquqi əsasın olmadığını müəyyən edib. Məhkəmə Zeynalovanın ailəsinə dəyən maddi ziyanın dörddə birindən bir qədər çox hissəsi üçüntəzminatın ödənilməsi və mənəvi ziyan kimi 1,000 manat (1,270 ABŞ dolları) təzminatın ödənilməsi barədə qərar qəbul edib. Məhkəmənin müəyyən etdiyi təzminatın məbləğinin onların sökülmüş mənzilinin və mülkinin dəyərindən xeyli aşağı olduğunu və ailənin çəkdiyi iztirablara görə müəyyən edilən təzminatın məbləğinin az olduğunu hesab edərək, iddiaçılar məhkəmə qərarından şikayət veriblər.[59]

Məhkəmə Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin torpaq sahəsindən istifadə hüququnu Klass Az Ko şirkətinə verməsinin Azərbaycan qanununa əsasən qanunsuz olması, polis və ya Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin nümayəndələrinin Zeynalovanın ailəsinin və digər sakinlərin qanunsuz köçürülməsində iştirakının cinayət əməli olması barədə qərar qəbul etməyib.[60]

Heydər Əliyev sarayının arxasındakı ərazi

Topçubaşov küçəsi

Sabiq millət vəkili və Vahid Azərbaycan Milli Birlik Partiyasının sədri Hacıbaba Əzimov A. Topçubaşov küçəsindəki binada yaşayıb. Binanın söküləcəyi ilə bağlı bir neçə şifahi xəbərdarlıqdan sonra 2010-cu ilin dekabrında polislər onu və ailəsini məcburənyaşadıqları mənzildən çıxarıblar və gözlənilən məhkəmə araşdırmasına baxmayaraq, mənzilini yerlə-yeksan ediblər. Əzimov 2010-cu ilin aprelində məhkəməyə müraciət edib və söküntü işlərinin dayandırılmasına cəhd edərək, hətta söküntü işləri başlamazdanbir neçə gün əvvəl də məhkəməyə bir neçə dəfə təkrar müraciətlər edib. Əzimov zorla köçürülmələrini belə təsvir edib:

Onlar dəfələrlə gəlib bizə mənzilimizi boşaltmağı deyirdilər. Evdən çıxmaq üçün bizə çox təzyiq edirdilər. Axırıncı dəfə onlar faktiki söküntü işlərindən bir həftə əvvəl gəldilər. Ətrafımızdakı bütün binaları artıq sökmüşdülər. Axırıncı bizim bina sökülməli idi. Axşam buldozerlər gəlib evi sökməyə başladı.

Polislər gəlib bizi mənzilimizdən çıxartdılarvə küçədə qaımağa məcbur etdilər. Fəhlələr əşyalarımızı çıxarıb küçəyə atdılar. Gözlərimiz görə-görə binanı uçurdular. Əşyalarımızı dərhal başqa yerə aparmaq üçün imkanımız olmadı. Buna görə də, bəzi əşyalarımız küçədə qaldı, çoxu isə itdi.[61]

2011-ci ilin yanvarında Əzimov prokurorluğa müraciət edərək şəxsi əmlakının itməsi ilə bağlı araşdırma aparılmasını xahiş edib. Lakin heç bir cavab almayıb. [62]

Şəmsi Bədəlbəyli küçəsi

Şəmsi Bədəlbəyli küçəsində yaşamış Əli A. təqaüdə çıxmış hüquqşünasdır. O, 2010-cu ilin dekabrında xəbərdarlıq edildikdən cəmi iki gün sonra polislərin və digər işçilərinonun evinə necə gəlməsi və onu, arvadını və uşaqlarını 15 il yaşadıqları mənzildən zorla necə köçürməsi barədə Human Rights Watch təşkilatına danışıb. Ali A. bunları deyib:

Mən səhər evdən çıxdım və polislər binanı əhatəyə aldılar. Fəhlələr zorla mənim mənzilimə girib əşyalarımı çıxarmağa başladılar. Mən onlara pul verdim və ümid edirdim ki, əşyalarımı ehtiyatla çıxaracaqlar. Onlar kobud və pis davranmırdılar, lakin mənim şəxsi əşyalarımı çıxaranda onların çoxunu, o cümlədən mənim üçün çox dəyərli olan kitablarımı məhv etdilər. Çox bahalı olan masa və stullar, şkaflar, piano, əntiq əşyaların hamısı məhv oldu. Fəhlələr iki kondisionerin mühərrikini çıxarıb apardılar. Onlar əşyaları çıxarıb küçəyə atdılar.[63]

Sülh və Demokratiya İnstitutunun ofisi

2011-ci il avqustun 11-də bələdiyyə nümayəndələri heç bir xəbərdarlıq etmədən Azərbaycanın tanınmış hüquq müdafiəçisi Leyla Yunusa və onun əri Arifə məxsus olan binanı qanunsuz olaraq söküblər. Şəmsi Bədəlbəyli 38-1 və 2 ünvanında yerləşən binada üç təşkilatın: Sülh və Demokratiya İnstitutunun (rəhbəri Leyla Yunusdur), Minaların Qadağan Edilməsi Üzrə Azərbaycan Kampaniyasının və Bakıda yeganə Qadın Krizis Mərkəzinin ofisi yerləşirdi. Binanın 2011-ci ilin fevralında Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin özgəninkiləşdirmə və söküntü işləri üçün müəyyən etdiyi ərazidə yerləşməsinə baxmayaraq, 2011-ci ilin mayında Leyla və Arif Yunus 1 saylı İnzibati-İqtisadi Məhkəməsindən məhkəmə yekun qərar çıxaranadək mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsini və sökülməsini qadağan edən qərar alıb.[64]

Sülh və Demokratiya İnstitutunun əməkdaşı Azad İsazadə Human Rights Watch təşkilatına bildirib ki, axşam saat 8 radələrində Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin və Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin məmurları gələndə o, binada olub. Onlar deyiblər ki, ağır texnika ofisə bitişik olan binanısökəcəklər və İsazadədən təhlükəsizliyi üçün binanı tərk etməsini xahiş ediblər. O, imtina edib.Bir neçə dəqiqə sonra heç bir xəbərdarlıq edilmədən ağır texnika ofis binasının bir hissəsini uçurub. Pəncərələri qırmaq üçün fəhlələr dəmir barmaqlıqlardan istifadə ediblər və qapını da sındırıblar. Məmurlar binaya daxil olublar və ofis mebellərini və avadanlıqları çölə çıxarmağa başlayıblar.

İsazadə bildirib ki, o, ərazidə olan məmurlardan ona və ofis avadanlıqlarını, sənədləri və şəxsi əşyaları çıxarmaq üçün ona kömək etmək üçün gəlmiş yerli sakinlərə vaxt vermək üçün söküntü işlərini qısa müddətə dayandırmağı xahiş edib.Məmurlar imtina ediblər və söküntü işlərinin davam etməsi barədə göstəriş veriblər. İsazadənin sözlərinə görə, “polislər orada idi və hər şey onların gözü qarşısında baş verib. Onlar heç nə etməyiblər.”[65]

İsazadə və digər şəxslər daşıya biləcəki bir neçə əşyanı götürüb binanı tərk ediblər. Axşam saat 10-dək bina demək olar ki, tamamilə yerlə-yeksan edilib. Üç təşkilatın mebelləri, ofis avadanlıqları və arxiv materiallarının çoxu sökülmüş binanın qalıqları altında qalıb və ya məmurlar tərəfindən binadan çıxarılıb. Məmurlarınbinadan çıxardıqları əmlakınhara aparması məlum deyil.[66]Human Rights Watch təşkilatına göndərdiyi məktubda Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti iddia edir ki, “dəfələrlə edilmiş xəbərdarlıqlardan sonra” məmurlar binada olan bütün əmlakın “xüsusi nəqliyyat vasitəsindən istifadə edərək təhlükəsiz və zərər vurmadan” başqa yerə köçürüblər. Lakin məktubda əmlakın harada olması və Yunus ailəsinə necə qaytarılacağı barədə bildirilmir.[67]

Leyla Yunus hesab edir ki, söküntü işlərinin vaxtı və aparılması qaydası, yəni heç bir xəbərdarlıq olmadan, gecə vaxtı, binanın əşyalarının çıxarılmasına imkan verilmədən və məhkəmə qərarının pozularaq həyata keçirilməsi onun insan hüquqları sahəsində, o cümlədən Bakı şəhərində dövlət tərəfindən qanunsuz özgəninkiləşdirmə, məcburi köçürülmə və evlərin sökülməsi məsələləri ilə bağlıgördüyü işlərə zərbə vurmaq məqsədi daşıyır.2010-cu ildən başlayaraq, Leyla Yunus Bakı şəhərində digər evlərin özgəninkiləşdirilməsi və sökülməsi ilə bağlı dövlət orqanlarına çoxsaylı müraciətlər edib. Bundan başqa, 2011-ci il avqustun 11-də səhər “New York Times” qəzetində evlərin sökülməsi kampaniyasından bəhs edən və Leyla Yunusun fikirlərinə geniş yer verilənbir məqalə dərc edilib.[68]

Yunus ailəsinin dövlət orqanlarına və məhkəmələrə müraciətləri

Ofisinin sökülməsindən iki həftə sonra, 2011-ci il avqustun 25-də, Yunus ailəsi Bakı şəhər İcra Hakimiyyətindən məktub alıb. Məktubda göstərilib ki, Bakı şəhərinin inkişafı üzrə baş plana əsasən, şəhərin mərkəzində (o cümlədən Yunus ailəsinin mülki olduğu ərazidə) tikinti işlərinə başlanıb. Məktubda bildirilib ki, Yunus ailəsi onların mülkünün satılması ilə bağlı dövlət orqanlarının dəfələrlə etdiyi təkliflərə cavab verməyib.[69] Yunus ailəsi hökumətdən kompensasiya ilə bağlı heç bir təklif almadığını iddia edir.[70]Məktubda göstərilir ki, Yunus ailəsi mülkiyyətini satmaqla hər kvadrat metrə görə 1,500 manat (1,900 dollar) məbləğində kompensasiya almaq hüququna malikdir, lakin onlar bu məbləğin bazar qiymətindən aşağı olduğunu hesab edirlər.[71]

2011-ci il mayın 18-də, Yunus ailəsi Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinə, Nəsimi rayon İcra Hakimiyyətinə, Maliyyə Nazirliyinə və Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə qarşı iddia ərizəsi ilə 1 saylı Bakı İnzibati-İqtisadi Məhkəməsinə müraciət edib. İddia ərizəsi verməzdən əvvəl özgəninkiləşdirmə ilə bağlı rəsmi xəbərdarlıq almamalarına baxmayaraq, Yunus ailəsi hesab edirdi ki, onların mülkiyyətinə qarşı dövlət tərəfindən real təhlükə var, çünki onlar qonşu məhəllələrdəki mülklərin özgəninkiləşdirilməsini və sökülməsini görmüşdülər və Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin Şəmsi Bədəlbəyli küçəsindəki mülklərin söküləcəyi bildirilən 76 saylı qərarından xəbərdar idilər.[72]

2011-ci il mayın 24-də, Bakı İnzibati-İqtisadi Məhkəməsi Yunus ailəsinin müvəqqəti mühafizə ilə bağlı iddiasını qismən təmin edib və Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinə və Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə Yunus ailəsinin mülkiyyətinə ziyan vura biləcək söküntü və tikinti işlərindən çəkinmək barədəgöstəriş verib. İnzibati-İqtisadi Məhkəmənin 14 iyun tarixinə təyin edilmiş ilkin baxış iclası dövlət məmurlarının iştirak etməməsi və ya məhkəmə tərəfindən tələb olunan sənədləri təqdim etməməsi səbəbindən dəfələrlə təxirə salınıb. Məhkəmə bu yazının hazırlandığı vaxt davam edirdi.

2011-ci il sentyabrın 7-də, Yunus ailəsi Baş Prokurorluğa şikayət ərizəsi ilə müraciət edib. Müraciətdə onlar avqustun 11-də onlara məxsusmülkünsökülməsi zamanıbir sıra qanun pozuntusuna yol verildiyini hesab edərək cinayət əməlinin olub-olmamasını müəyyən etməyi, o cümlədən söküntü işlərində Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin və Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin iştirakıvə məhkəmə qərarına qarşı hörmətsizlikləbağlı araşdırmanın aparılmasını xahiş ediblər.[73]Baş Prokurorluq 8 sentyabr tarixli məktubunda şikayətin baxılmaq üçün Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə göndərildiyi bildirib. Sentyabrın 30-da, Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi Yunus ailəsinə məlumat verib ki, park tikmək məqsədilə hökumət Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazidə yaşayan sakinləri köçürür. 2011-ci il avqustun 11-də aparılan söküntü ilə bağlı şikayətəgəldikdə isə, məktubda Yunus ailəsinə Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin Köçürmə Komissiyasına müraciət etmək tövsiyyə olunur. Komissiyanın vəzifəsi araşdırma aparmaq deyil, yalnız mülkiyyətçilərə kompensasiya verməkdir.[74]

Baş Prokurorluq dövlət orqanları tərəfindən yol verildiyi iddia olunan qanun pozuntuları ilə bağlı ədalətli və qərəzsiz araşdırma aparılması üçün məsuliyyət daşıyır. Cinayət əməlləri ilə bağlı şikayət və müraciətləri heç bir araşdırma aparmaq səlahiyyəti olmayan Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə yönəltməklə və heç bir tədbir görməməklə Baş Prokurorluq dövlət orqanları tərəfindən törədildiyi iddia edilən cinayət əməllərini araşdırmaqdan imtina edir. Şikayətin Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinəgöndərilməsi tamamilə yersizdir. Yunus ailəsi şikayət ərizəsində təsdiq edir ki, məhz bu komitə qanunu pozub və onun nümayəndəsi Yusif Qəmbərov avqustun 11-də onların mülkünün sökülməsi prosesinə rəhbərlik edib. Baş Prokurorluğun onun şikayəti ilə bağlı hər hansı digər tədbirlər görməsi barədə Leyla Yunusun məlumatı yoxdur.[75]

Hakimiyyət orqanlarının Yunus ailəsinin şikayətlərinə məhəl qoymaması və mümkün cinayət əməllərini araşdırmaqdan imtina etməsi beynəlxalq qanuna əsasən hüquqi müdafiənin təmin edilməsi öhdəliyinə uyğun deyil. İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasının 13-cü maddəsi dövlətlərdən konvensiyanın iddia edilən pozulmaları üzrə “səmərəli hüquqi müdafiə vasitəsinin” təmin edilməsinitələb edir və bura cinayət tərkibli qanun pozuntuları zamanı günahkarların müəyyən edilməsi və cəzalandırılması ilə nəticələnə bilən operativ, qərəzsiz və hərtərəfli araşdırmanın aparılması daxil edilməlidir.[76]

Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi tərəfindən həmçinin aydın şəkildə göstərilib ki, “səmərəli” sözü təcrübədə və qanunda araşdırmanın təsiri mənasını verir, “xüsusilə o mənada ki, onun tətbiqinə Dövlətin ... hakimiyyət orqanlarının hərəkətləri və ya hərəkətsizlikləri ilə əsassız olaraq maneətörədilməməlidir.”[77]

2011-ci ilin oktyabrındaYunus ailəsi şikayət ərizəsi ilə İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinə müraciət edib.[78]

Yunus ailəsinin mülkiyyətinin sökülməsindən sonra burada ofisləri yerləşən üç təşkilat fəaliyyətini davam etdirmək üçün mübarizə aparıblar. Qadın Krizis Mərkəzi müvəqqəti olaraq başqa binaya köçsə də, Mərkəzdə psixoloq kimi fəaliyyət göstərən Azad İsazadə sentyabrın sonlarında Human Rights Watch təşkilatına bildirib ki, yardım üçün mərkəzə müraciət edən qadınların sayı 60-70 faiz azalıb. “İnsanlar sadəcə ofisə gəlib yardım üçün müraciət edirdilər. Amma indi onlar bilmirlər ki, bizi necə tapsınlar,” deyə İsazadə bildirib.[79]

Yunus ailəsinin mülkünün məhv edilməsi görünür Bakıda yaşayan və özgəninkiləşdirməyə, ədalətsiz kompensasiyaya və gözlənilən sökülmələrə hüquqi vasitələrlə etiraz etmək istəyən digər mülkiyyətçilərə də mənfi təsir göstərib. Yunus ailəsini təmsil edən hüquqşünas Fuad Ağayev və onlarla mülkiyyətçilər Human Rights Watch təşkilatına bildirib ki, Yunus ailəsinin mülkiyyətinin sökülməsindən sonra mülkiyyətçilərinməhkəməyə müraciət etmək həvəsi getdikcə azalır və onlar hiss edirlər ki, onlara təklif olunan az məbləğdə kompensasiyanı qəbul etməkdən başqa heç bir seçimləri yoxdur,ya dahəm mülklərini, həm də hökumətin təklif etdiyi pul kompensasiyasını itirərək riskə gedirlər.[80]

Qeyri-qanuni həbs məcburi köçürülmənin tərkib hissəsi kimi

Human Rights Watch təşkilatı yaşadıqları binaların məmurlar tərəfindən söküldüyü müddətdə mülkiyyətçilərin və onların ailə üzvlərinin polis bölməsində saxlanıldığı üç hal qeydə alıb. Saxlanılanlar arasında 12-15 yaş arası uşaqlar da olub. Bütün hallarda insanların saxlanılması Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazidə baş verib.

Bütün hallarda polis mülkiyyətçiləri və onların ailə üzvlərini heç bir səbəb göstərmədən həbs edib, onlara vəkillərə müraciət etməyə imkan verməyin və onlara qarşı heç bir ittiham irəli sürmədən bir neçə saat sonra, bir halda isə səkkiz saat sonra azad edib. İnsanları öz evlərindən zorla köçürmək üçün polisin göstərdiyi təcavüzkar davranışnəticəsində baş verən bu həbslər sakinlərin onsuz da əzablı və məşəqqətli yaşayışını daha da ağırlaşdırırdı. Bundan başqa, özgəninkiləşdirməni həyata keçirmək və söküntü işlərinə yardım etmək üçün hökumətin polisin köməyindən istifadə etməsi polisin Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin və Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin qeyri-qanuni hərəkətlərində iştirakı deməkdir.[81]

Səməd Vurğun küçəsi, 49

Universitetdə tətbiqi incəsənət üzrə müəllim işləmiş təqaüdçü Başxanım Abbasova Səməd Vurğun küçəsi 49 ünvanında iki yeniyetmə oğlu, gəlini və nəvəsi ilə birlikdə geniş bir mənzildə yaşayıb. Aşağıda göstərildiyi kimi, 2011-ci ilin avqust ayından başlayaraq, Abbasova və digər sakinlər öz mənzillərində yaşamağa davam etdiyi müddətdə məmurlar binanı tədricən söküblər. 2011-ci il dekabrın 9-da, Abbasova mənzilinin məcburi şəkildə satılmasına razı olub və dekabrın 17-də məmurlar qonşu məhəllədəki mənzildə müvəqqəti yaşamaq üçüm Abbasovaya bir aylıq kirayə haqqını ödəyib. Abbasova həmin gün mebellərini köçürə bilmişdi, lakin ev əşyalarını toplamağa davam etmiş və yaxın günlərdə tamamilə köçməyi planlaşdırmışdı.

Lakin dekabrın 18-də, axşam saat 9 radələrində, ekskavator Səməd Vurğun küçəsi 49 ünvanında yerləşən binanın divarlarını uçurmağa başlayıb. Abbasovanın sözlərinə görə, məmurlar iddia edirdilər ki, əvvəlki söküntü işləri zamanı yol verilən səhvlərə görə onlar binanı təcili sökməlidirlər və binanın qəflətən uçmaq təhlükəsi var. Evlərinin sökülməsindən məyus olan sakinlərlə polis arasında toqquşma baş verən axşam qarışıqlıq yaranıb. Abbasova Human Rights Watch təşkilatına bunları söyləyib:

Sakinlər qışqırmağa başladılar və məmurlardan heç olmasa söküntü işlərinin aparıldığını bildirən işarənin qoyulmasını tələb etdilər.... Məmurlardedilər ki, bu, dövlətin işidir və onların müdaxilə etmək hüququ yoxdur. Polislər insanları qovub uzaqlaşdırmağa başladılar, sonra isə onları vurdular.... Onlar mənim oğlumu vurdular və polis maşınına mindirdilər. Sonra onlar məni də polis maşınına mindirdilər.[82]

Abbasovanın yeniyetmə oğlu Teymur deyib ki, polis onu ayaqlarına və qarnına yumruq zərbələri vurub.[83] Polis Teymur Abbasovu və ailəsinə köçməyə kömək etmək üçün gəlmiş yeddi nəfəri həbs edib. Abbasova deyib ki, oğlunun təhlükəsizliyinə görə narahat olmamaq üçün onunla birlikdə polis bölməsinə getməyi təkid edib. Abbasovanın qonşuları polis bölməsinə vəkil göndərsələr də, polis onun içəri daxil olmasına ya da saxlanılan şəxslərlə görüşməsinə icazə verməyib. Polis Abbasovanı və digər şəxsləri səhər saat 4-dək bölmədə saxlayıb və onlara qarşı heç bir ittiham irəli sürmədən azad edib.

Söküntü səsini eşidib təşvişə düşən qonşulardan biri, 47 yaşlı işgüzar xanım Reyhan Hüseynova, onun14 yaşlı oğlu və 26 yaşlı qızı yaxınlıqda yaşadığı evdən küçəyə çıxıb. O, polislərin onlara necə hücum etdiklərini belə təsvir edib:

Küçədə çoxlu adam var idi. Mən evindən köçürülən qonşumun [məmurların üstünə] qışqırdığını gördüm. Uşaqlarımla birlikdə küçənin o biri tərəfinə keçdim və polislər qışqırmağa başladılar, “Çıxın gedin burdan!”Sonra onlar bizi itələməyə, daha sonra vurmağa başladılar.
Onlar bizi itələməyə başlayanda mən şoka düşdüm. Məni vuranda isə, uşaqlarım məni müdafiə etməyə çalışdılar. Mən də onları müdafiə etməyə çalışdım. Məni itələyəndə yıxıldım, qızım da mənim üstümə yıxıldı. Qızım yıxılanda bir nəfər onu qaldırdı, amma sonra polislər qızımı vurdular. İkinci dəfə onu vuranda o, huşunu itirib yerə yıxıldı. Adamlar “Su gətirin! Təcili yardım çağırın!” deyə qışqırırdılar.[84]

Hüseynovanın əri gələndən sonra o, ailəsi ilə birlikdə evə gedib və tibbi yardım üçün həkimə müraciət edib.[85]

Həmin gecə polis Abbasovanı azad etdikdən sonra o, yaşadığı binaya qayıdanda gözlərinə inana bilməyib. O, Human Rights Watch təşkilatına deyib: “Həmin yerdə daha mənim evim yox idi. Orada heç nə qalmamışdı.” Onun söküntü işləri zamanı itən əmlakı içərisində çilçıraqlar, bir qaz plitəsi, iki televizor, iki kondisioner, iki xəz palto,biri nəsildən-nəslə keçən 200 illik xalça olmaqla altı ədəd xalça, və ailənin foto albomu var idi. “Biz keçmişimizi itirdik,” deyə Abbasova Human Rights Watch təşkilatına bildirib.[86]

Füzuli küçəsi, 58

2010-cu il noyabrın 19-da səhər polislər və digər vəzifəli şəxslər Füzuli küçəsi, 58 ünvanında yerləşən yaşayış binasında qalan səkkiz ailəni köçürmək məqsədilə binanı əhatəyə alıblar. Həmin binada söküntü işləri 2010-cu ilin iyun ayında başlamışdı və sonuncu (üçüncü) mərtəbədəki sakinlər artıq mənzillərini boşaltmışdılar və buna görə də, binanın dam örtüyünü sökmüşdülər. Birinci və ikinci mərtəbədə yaşayan sakinlər, o cümlədən kitabxana işçisi olan 46 yaşlı NuriaXalikova binada yaşamağa davam ediblər. Xalikova binanın söküləcəyi ilə bağlı nə hər hansı bir rəsmi yazılı xəbərdarlıq alıb, nə də ona söküntü işlərinin nə vaxt başlayacağı barədə məlumat verilib.

Xalikova 2010-cu il noyabrın 19-da zorla köçürülməsini və qanunsuz olaraq saxlanılmasını Human Rights Watch təşkilatına belə təsvir edib:

Mən səhər çörək almağa getdim. Qayıdanda gördüm ki, polis işçiləri binanı əhatəyə alıb. Qaçıb mənzilimə girdim. Həmin gün gələcəkləri barədə bizi xəbərdar etməmişdilər. Saat 10-12 radələrində polis qapımı sındırdı və fəhlələr mənzilə daxil olub mebellərimi və əşyalarımı çölə daşımağa başladılar.
Qan təzyiqim qalxdı və mən özümü pis hiss etməyə başladım. Buna görə də, təcili yardım çağırdım. Təcili yardım maşını gələndə polis onun həyətə daxil olmasına icazə vermədi. Əvəzində polis məni mənzilimdən çıxardı. Məni polis maşınına mindirib 22-ci polis bölməsinə apardılar. Mənim qonşularımı da artıq oraya gətirmişdilər. Biz səkkiz nəfər idik. Adamların bəzisi hələ də pijamada idi. Bizi həmin gün axşam saat 7-dək bölmədə saxladılar. Onlar hər dəfə deyirdilər ki, bizi yarım saatdan sonra sərbəst buraxacaqlar, amma buraxmadılar.[87]

Polislərin Xalikovaya onun saxlanılmasının səbəbini izah etməməsinə baxmayaraq, aydındır ki, onu və digər sakinləri onların binanın sökülməsinə müdaxiləsinin qarşısını almaq üçün saxlayıblar. Polis sakinləri qanunsuz nümayişdə iştirak etdikləri üçün saxlanıldığı göstərilən ifadəni imzalamağa məcbur edib. Lakin mülkiyyət sahibləri və digər sakinlər bundan imtina ediblər.

Xalikova onun və qonşularının binaya qayıdandan sonra gördüklərini Human Rights Watch təşkilatına danışıb:

Onlar nəhayət bizi sərbəst buraxanda, yaşadığımız binaya qayıtdıq. Lakin binanı sökməyə başladıqları üçün içəri keçə bilmədik. Biz iri maşınların bizim əşyalarımızı çölə daşıdığını gördük. Mən əşyalarımı toplamaq üçün anbara getdim; əşyaların yarısı sındırılmışdı və onların çoxu, o cümlədən hər gün taxdığım brilyant sırğalar itmişdi. Bir çox qiymətli əşyalar sadəcə yoxa çıxmışdı.[88]

Füzuli küçəsi, 24

42 yaşlı Pərviz Əmirov hərbi xidmət zamanı yaralanmış və əlilliyə görə pensiya alan, ehtiyatda olan hərbçidir. O, arvadı və üç uşağı: 12 yaşlı əkiz oğlanları və 15 yaşlı qızı ilə birlikdə Füzuli küçəsi 24 ünvanında bir otaqlı kiçik mənzildə yaşayıb. Əmirov 2010-cu ilin dekabrında polis tərəfindən saxlanılmasını, həmçinin evinin sökülməsini və əşyalarının məhv edilməsini Human Rights Watch təşkilatına danışıb.[89]

Dekabrın 22-də, gündüz saat 2 radələrində təxminən dörd ya da beş polis zabiti gəldi. Biz qapını bağlayıb içəridə oturmuşduq, lakin polislər qapını sındırdılar və bizi tutmağa başladılar. Mən yalnız sənədlərimizi və evdə olan az məbləğdə pulumu götürə bildim. Başqa heç nə götürə bilmədim. Məni, arvadımı və qızımı polis maşınına mindirib polis bölməsinə apardılar. Təxminən 30 dəqiqədən sonra əkiz oğlanlarım məktəbdən evə gəliblər və binanın söküldüyünü görüblər. Sonra polis onları da bölməyə gətirib. Təxminən beş saatdan sonra bizi sərbəst buraxdılar və biz evə piyada gəldik. Evimizə çatanda gözlərimizə inanmadıq. Hər şeyi məhv etmişdilər. İndiyədək əşyalarımızın harada olduğunu bilmirəm.[90]

Sakinlərin yaşamağa davam etdiyi evlərin sökülməsi və bu evlərə göstərilən kommunal xidmətlərin dayandırılması yolu ilə məcburi köçürülmə

Bir çox hallarda bəzi mülkiyyətçilər hökumətin kompensasiya və ya köçürülmə ilə bağlı təkliflərini qəbul etməyərək hələ də öz mənzillərində yaşadığı zaman məmurlar binaların sökülməsinə başlayıblar və su, kanalizasiya, işıq, qaz və telefon xətlərini kəsiblər. Bu tədbirlər sakinlərin sağlamlığına və təhlükəsizliyinə qarşı ciddi laqeydliyin olduğunu göstərir, həmçinin mənzillərin yaşayış üçün yararsız olması bəhanəsilə ev sahiblərini məcburən köçürmək məqsədi daşıyır.

Bayıl qəsəbəsi

Bayıl qəsəbəsində Dövlət Bayrağı Meydanı yaxınlığındakı bir neçə binanın sakinləri evlərinin özgəninkiləşdiriləcəyini və söküləcəyini ilk dəfə 2011-ci ilin iyununda biliblər. 2011-ci ilin sentyabr ayınadək Human Rights Watch təşkilatının əməkdaşları ilk dəfə qəsəbəyə səfər edəndə özgəninkiləşdirmə və sökülmə üçün müəyyən edilmiş binaların əksəriyyəti artıq ya qismən ya da tamamilə sökülmüşdü, və 2012-ci ilin yanvarınadək Aqil Quliyev küçəsi 5 ünvanında yerləşən bir binadan başqa bütün binalar sökülmüşdü.[91]2012-ci il fevralın 20-də mətbuatda dərc olunmaq üçün bu hesabat hazırlananda Aqil Quliyev küçəsi 5 ünvanında yerləşən binada söküntü işləri davam edirdi və orada yalnız az sayda ailə qalmışdı.[92]

2011-ci ilin sentyabrında Human Rights Watch təşkilatı Bayıl qəsəbəsində Dövlət Bayrağı Meydanı yaxınlığında yerləşən və dövlət orqanları tərəfindən fəal şəkildə sökülən binalarda yaşamağa davam edən beş ailə ilə söhbət aparıb. 2011-ci ilin dekabrında Human Rights Watch təşkilatı həmçinin yaşadığı binanın təhlükəli vəziyyətdə olması səbəbindən mənzilini boşaltmağa məcbur olmuş bir sakinlə də söhbət aparıb.

2011-ci ilin iyulunda qonşuları ehtiyatda olan hərbi zabit Viktor Karmanova və onun arvadı İvetaya (hər ikisinin 60 yaşı var) Elçin və Vüsal Hacıbabayev küçəsi 3 ünvanında yerləşən və 20 ildən çox yaşadıqları binanın söküləcəyini deyiblər. Üçüncü mərtəbədə yaşayan altı ailə mənzillərini satıb köçmüşdü, Karmanovlar ailəsi isə dövlət orqanları ilə mənzillərinin satış qiyməti barədə razılığa gələcəyinəümid edərək binada qalmışdılar. Onlar köçürmə komissiyasının rəsmilərindən dəfələrlə xahiş etmişdilər ki, onlara mənzillərində əlavə olaraq bir neçə müddət qalmağa icazə versinlər. Buna baxmayaraq, avqust ayının sonlarında Karmanov hökumətin binanı sökmək niyyətində olduğunu biləndən bir aysonra məmurlar binanın çox hissəsini, o cümlədən dam örtüyünü söküblər. Sentyabr ayının sonlarında binaya gələn elektrik və telefon xətləri də kəsilib.[93]

“Biz mənzilimizi satmaq istəmirdik,” İveta deyib. “Amma indi satmağa məcburuq, çünki daha burada yaşamaq qeyri-mümkündür. Binanın damını söküblər, buna görə də, yağış yağmağa başlayanda mənzilimizin içərisinə yağır tökülür... Biz onlara yalvardıq ki, yaşamağa başqa yer tapana qədər heç olmasa mənzilin damınıörtsünlər, amma onlar imtina etdilər.”[94]

Violeta Latunova əri, 7 yaşlı qızı və qayınanası ilə birlikdə Elçin və Vüsal Hacıbabayev küçəsi 3 ünvanında yaşayıb. Latunova həmçinin Human Rights Watch təşkilatına bildirib ki, əri dövlət orqanlarından hökümətlə satış müqaviləsi bağlamaq və kompensasiya almaq üçün lazım olan sənədlərdən birini ala bilmədiyi üçün o, və ailəsi binanın birinci mərtəbəsindəki mənzilində qalmışdı. Müsahibə aparılan vaxt, 2011-ci ilin sentyabrında hamilə olan Latunova ailəsinin təhlükəsizliyinə görə narahat olmuş və Human Rights Watch təşkilatına bildirib ki, müsahibədən bir gün əvvəl şifer az qala onun üstünə düşəcəkdi.[95]

2011-ci ilin sentyabrında Human Rights Watch təşkilatı həmçinin ömrü boyu Aqil Quliyev küçəsi 9 ünvanındakı mənzilində yaşamış Elmira İsmayılova ilə söhbət aparıb. Həmin vaxt yaşadığı bina hökumət tərəfindən söküldüyü üçün həyatının ciddi təhlükə altında olmasına baxmayaraq, İsmayılova mənzilindən çıxmayıb. O, Human Rights Watch təşkilatına bunları deyib:

2011-ci il iyun ayının əvvəllərində məmurlar gəlib bizim evlərimizin söküləcəyini dedilər. Bir neçə gün sonra qonşularımdan on beşi mənzillərini hökumətin təklifi etdiyi qiymətə satdı. Mənzillər satılan kimi fəhlələr gəlib onları hissə-hissə sökməyə başladılar. Onlar mənzillərdə qalan qapı və pəncərələri, döşəmələri və mebelləri götürüb aparıblar. Binada indi yalnız beş ailə qalıb və divarlardan başqa demək olar ki, hər şey, o cümlədən dam örtüyünün çox hissəsi sökülüb.[96]

İsmayılova deyib ki, o, əri ilə birlikdə qaldığı bina tərəfdə olan damın sökülməsinin qarşısını almaq üçün hər gün fəhlələrlə mübahisə edib. O, vəziyyəti “müharibə” kimi təsvir edib və fəhlələrin onun evdə olmamasındanistifadə edərək damı uçuracağından və ya binanı sökəcəyindən ehtiyat edərək binanı tərk etməyib. O, Human Rights Watch təşkilatına deyib ki, mənzilini bazar qiymətinə satmaq istəyib.[97]

Aysel A. əri və iki uşağı ilə birlikdə Bayıl qəsəbəsində, Dövlət Bayrağı Meydanının yaxınlığındakı Aqil Quliyev küçəsi 9 ünvanında yerləşən yenicə təmir olunmuş mənzildə yaşayıb. Aysel A. 2011-ci ilin sentyabrından başlayaraq mənzilinin yaşayış üçün yararsız hesab edildiyi üçüntədricən fəhlələr tərəfindən binanın damının necə söküldüyünü, istilik sistemininhavalandırılması üçün nəzərdə tutulan bacanın sökülməsini və su təchizatının müvəqqəti olaraq dayandırılmasını təsvir edib. “Havalandırma sistemi bərbad vəziyyətdə olduğu üçün qaz və duxovkanı yandırmağa qorxurduq”, deyə o, Human Rights Watch təşkilatına bildirib. “Buna görə də, biz qazdan istifadəni dayandırdıq. Sonra binanın damı olmadığı üçün üçüncü mərtəbədə yaşayanlar köçməli oldular. Mən oktyabrın 18-də binadam çıxdım, çünki biz daha orada qala bilməzdik. Mən uşaqlarımın sağlamlığına və təhlükəsizliyinə görə qorxurdum. Mənim 47 yaşım var və mən uşaqlarımın firavan yaşaması üçünonlara kömək etməli idim. Amma özümüz üçün qurduğumuz hər şeyi məhv etdikləri üçün indi hər şeyə sıfırdan başlayıram.”[98]

Azadlıq prospekti

Bakının mərkəzində, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin yeni tikilmiş iqamətgahıyerləşən küçənin o biri tərəfində, Azadlıq prospekti 146-148 ünvanında basıcı Emmaya məxsus mənzildə yaşayan 52 yaşlı Dilşad Şirinova musiqi müəlliməsidir.[99]2010-cu ilin dekabrında Şirinova binanınguya yaşayış üçün yararsız hesab edildiyi üçün söküləcəyi barədə xəbərdarlıq alıb. Lakin məmurlar 1960-cı illərdə tikilmiş binanın təhlükəli vəziyyətdə olmasını təsdiqləyən heç bir sənəd təqdim etməyiblər.

Şirinovlar ailəsinə kompensasiya olaraq şəhər mərkəzindən kənarda mənzil təklif ediblər. Lakin gedib mənzilin çox köhnə vəziyyətdə(aşağıda daha ətraflı izah edildiyi kimi) olduğunu görəndən sonra Dilşad bu təklifi qəbul etməyib və Azadlıq prospektindəki mənzildə qalıb.

2011-ci ilin iyulundan başlayaraq, Dilşad Şirinovanın və başqa bir mənzildə bir qadının binada qaldığı müddətdə fəhlələr boşalmış qonşu mənzillərin pəncərələrini, qapılarını və döşəmələrini çıxarıb binanın kommunal infrastrukturunu sökməyə başlayıblar. Onlar elektrik xəttini kəsiblər və Şirinovanın mənzilindən yuxarıdakı mərtəbədə su borusunu söküblər və nəticədə onların mənzilini su basıb. Fəhlələr həmçinin pilləkənləri və sürahiləri söküblər ki, bu da binanı xüsusilə gecə vaxtı təhlükəli edib.

Binanın tədricən söküldüyünü və vəziyyətin pisləşdiyini görən Dilşad başqa mənzilə köçməyə və kirayə haqqı ödəməyə məcbur olub. Dilşad polisə müraciət edib, lakin ona kömək etməkdən imtina ediblər. O, həmçinin prokurora məktub yazsa da, heç bir cavab almayıb. Şirinova 2 saylı Bakı İnzibati-İqtisadi Məhkəməsinə şikayət ərizəsi ilə müraciət edib və 2011-ci ilin iyununda məhkəmə onun mənzilində söküntü işlərinin davam etdirilməsini qadağan edən qərar qəbul edib. Dövlət orqanları məhkəmə qərarından şikayət versələr də, avqustun 26-da apellyasiya məhkəməsi həmin qərarı qüvvədə saxlayıb. Məhkəmə qərarını kobud şəkildə pozaraq və apellyasiya məhkəməsinin qərardadın qüvvədə qalması barədə qərar çıxardığı gün məmurlar Şirinovanın mənzilinə zorla girərək onun məişət və şəxsi əşyalarını çölə atıblar və sonra da mənzilini binanın qalan hissələri ilə birlikdə tamamilə söküblər.[100]

Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazi

Füzuli küçəsi

Füzuli küçəsində yerləşən üç mülkün sahibi 2010-cu il sentyabr ayının əvvəllərində Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin rəsmi şəxslərinin və yerli məmurların onlara ayrıca tikilmiş evlərin olduğu bütün məhəllənindövlət orqanları tərəfindən pulla alınacağı barədə necə məlumat verməsini və ərazininnecə hasara alınmasınıHuman Rights Watch təşkilatına danışıblar. Təxminən iki həftə ərzində heç bir xəbərdarlıq edilmədən evlərə gedən elektrik, qaz, su və telefon xətlərini kəsiblər. Mülkiyyət sahibləri özgəninkiləşdirmə və söküntü işləri ilə bağlı heç bir yazılı sənəd almayıblar.

İsmayıl və Şövkət Bağvanovlar Füzuli küçəsi 44 ünvanında bir ailədən ibarət şəxsi evdə yaşayıblar.[101] Binaya gedən kommunal xətləri kəsdikdən az bir müddət sonra məmurlar binanın qapılarını çıxarıblar. Bağvanovlar ailəsi polis çağırsalar da, heç kim gəlməyib.“İşığı, suyu, qazı və telefonu kəsəndən sonra bizim ev yaşayış üçün yararsız vəziyyətə düşdüyünə görə, oradan köçüb qohumlarımızla birlikdə yaşamağa məcbur olduq,” deyə Şövkət Bağvanova bildirib. “Amma bizim mebelimiz və əşyalarımız evdə qaldı.”[102]

2010-cu ilin dekabrında Bağvanovlar ailəsi bildiriş alıb ki, hökumət onların mənzilinin ümumi sahəsinin bir hissəsi üçün hər kvadrat metrəgörə 1,500 manat (1,900 ABŞ dolları) məbləğində kompensasiya verəcək (kompensasiya ilə bağlı problemlər barədə daha ətraflı məlumat üçün bax: Kompensasiya üçün əsas kimi evlərin ixtiyari və qeyri-dəqiq ölçülməsi). Bir həftə sonra məmurlar evi söküblər. “Biz onların evimizi necə sökdüyünə baxırdıq,” deyə Şövkət Bağvanova Human Rights Watch təşkilatına bildirib. “Bu, dəhşətli idi. Əşyalarımızı çıxarmaq üçün bizim iki saatdan da az vaxtımız var idi. Əmlakımızın çoxu evin dağıntıları altında qalmışdı, ya da onları fəhlələr aparmışdılar. İki gün ərzində bütün evi yerlə-yeksan etdilər. Polislər orada idi və heç kimə söküntü işlərinə müdaxilə etməyə imkan vermirdilər.”[103]

2010-cu ilin avqustunda Bağvanovlar ailəsi Nəsimi rayon məhkəməsinə şikayət ərizəsi ilə müraciət edərək dövlət orqanlarından onların 255 kvadrat metr sahəsi olan evinin hər kvadrat metri üçün 5,000 manat (6,333 ABŞ dolları) ödəməyi tələb edib, lakin onlar məhkəmə işini uduzub və onların bütün sonrakı müraciətləri, hətta Konstitusiya Məhkəməsinə qədər etdikləri şikayətlər təmin edilməyib.[104]

Füzuli küçəsi 40 ünvanında yerləşən mülkündən həm yaşayış evi, həm də kiçik biznesi üçün, çörək bişirilən yer kimi istifadə edən 47 yaşlı Malik Əliyev eyni vəziyyətlə üzləşib. 2010-cu ilin fevralında Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin rəsmi şəxsləri ona mülkü boşaltmağı tapşırıblar və hər kvadrat metr üçün 1,500 manat (1,900 ABŞ dolları) pul təklif ediblər. Əliyev bundan imtina edib. Bir neçə gün sonra məmurlar onun evinə gedən bütün kommunal xidmətləri kəsiblər və bütün məhəlləni hasara alıblar. Əmlakının xeyli hissəsini evdə qoyan Əliyev arvadı və iki məktəb yaşlı uşaqları ilə birlikdə kirayə tutduqları mənzilə köçməyə məcbur olub.

2010-cu ilin oktyabrında Əliyev Bakı şəhər İcra Hakimiyyətindən yazılı bildiriş alıb. Sənəddə mülkü boşaltmayacağı təqdirdə ona qarşı müəyyən “tədbirlərin” görüləcəyi barədə xəbərdarlıq edilib. Əliyev yenə də imtina edib. O, Human Rights Watch təşkilatına deyib: “Sonra noyabrın əvvəllərində qonşularım mənə zəng vurub dedilər ki, məmurlar buldozerlərin köməyi ilə mənim evimi sökürlər. Mən dərhal evə getdim və gəlib çatanda fəhlələr artıq qapıları, pəncərələri və dam örtüyünü sökmüşdülər.” Sonra evi tamamilə sökdülər.[105]

2010-cu ilin avqustunda Əliyev söküntü işlərinin qarşısının alınması və ədalətli kompensasiyanın təmin edilməsi ilə bağlı Nəsimi rayon məhkəməsinə müraciət edib, lakin işi uduzub və onun Ali Məhkəməyə verdiyi şikayət də təmin olunmayıb.[106]Evinin sökülməsindən sonra məmurlar Əliyeva məlumat veriblər ki, əgər o, tezliklə onların kompensasiya ilə bağlı təklifini qəbul etməsə, heç nə almayacaq. Noyabrın sonlarında o, nəhayət razılaşıb və aşağıda daha ətraflı təsvir edildiyi kimi, kompensasiyanın müəyyən edilməsi zamanı mülkün ölçüsünü təyin etmək üçün mülkiyyət sənədlərində məmurlar tərəfindən meyarların seçim yolu ilə tətbiqi sayəsində faktiki mülkünün yalnız kiçik bir hissəsi üçün kompensasiya alıb.[107]

Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı digər küçələr

Human Rights Watch təşkilatı Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazidə yaşayan mülkiyyətçilərləsöhbətlər aparıb. Müsahibə aparılan vaxt onlar hələ də bələdiyyə orqanları tərəfindən sökülməkdə olan yaşayış binalarında yaşamağa davam edirdilər.[108]Bu yazının hazırlandığı vaxt mülkiyyətçilər hökumətin kompensasiya ilə bağlı təklifini qəbul etməyiblər və evlərini boşaltmaqdan imtina ediblər.

Yuxarıda məcburən köçürülməsi, saxlanılması və evinin sökülməsi qeyd olunan Başxanım Abbasova və onun qonşusu Rəhilə Sultanova Human Rights Watch təşkilatına Səməd Vurğun küçəsi 49 ünvanında yerləşən böyük yaşayış binasındakı boş mənzillərin interyerlərinin və ümumi sahənin məmurlar tərəfindən necə sökülməsini və bundan sonra onların mənzillərinin yaşayış üçün necə yararsız hesab edilməsini söyləyiblər.[109]2011-ci ilin sentyabrında müsahibə verən Sultanova Human Rights Watch təşkilatına deyib: “Onlar mənzilləri içəridən sökürlər. Hər şeyi söküb divarları uçururlar və nəticədə hər yeri zibilliyə çevirirlər. Yağış yağanda mənzilimizdə hər şey islanır. Daha burada yaşamaq mümkün deyil!”[110]Abbasova həmçinin mənzilində qaldığı müddətdə həyatı üçün hiss etdiyi təhlükələri də izah edib. “Fəhlələr hər şeyi sökürlər, xüsusilə də gecə vaxtı,” o, deyib. “Qaranlıq olanda pilləkənlərlə hərəkət etmək çox qorxuludur, çünki fəhlələr pilləkənlərdəki metal sürahiləri söküblər.”[111]

2011-ci ilin avqustunda Şəmsi Bədəlbəyli küçəsində yerləşən eviniboşaltmağa məcbur olan 55 yaşlı İbrahim İ. həmçinin Human Rights Watch təşkilatına onun mənzilinin olduğu binanın 2011-ci ilin iyulundan başlayaraq məmurlar tərəfindən tədricən necə sökülməsini təsvir edib. 2011-ci ilin fevralında qonşular İbrahim İ.-yə və onun arvadına onların evinin söküləcəyini bildirəndə, İbrahim İ. yerli köçürmə komissiyasına müraciət edib. Burada Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin və Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin vəzifəli şəxsləri ona hədə-qorxu gələrək deyiblər: “Əgər evdən çıxmasanız, onda bütün binanı başınıza uçuracağıq.”[112]

Gözlənilən söküntünın qarşısını almağa cəhd etmək üçün İbrahim İ. 2011-ci ilin iyulunda məhkəməyə müraciət edib. Lakin üç gündən sonra məmurlar gəlib ona mənzilini boşaltmaq göstərişi veriblər və üstünə qışqıraraq “Get, əşyalarını götür və çıx get!” deyiblər. İbrahim İ.-nin arvadı və qızı qohumlarının evinə köçüblər.[113]

İyulun 15-də, məmurlar yuxarı mərtəbələrdən başlayaraq binanı sökməyə başlayıblar və əvvəlcə, İbrahim İ.-nin yataq otağının divarında bir dəlik açıblar. İbrahim İ. polisə və Fövqəladə Hallar Nazirliyinə zəng vuraraq şikayət edib. Nəticədə, söküntü işləri on gün müddətinə dayandırılıb. Söküntü işləri davam etdiriləndə fəhlələr onun mənzilinin tavanında dəlik açıblar. İbrahim İ. yenidən polisə şikayət edib. Lakin bir həftədən sonra İbrahim İ. öz işi üzrə məhkəmənin baxış iclasından evə qayıdanda yataq otağının tavanının tamamilə söküldüyünü görüb.

Bu dəfə İbrahim İ. polisə zəng vuranda, polislər gəlməkdən imtina ediblər və deyiblər ki, “Biz söküntü işlərini aparanların işinə qarışmırıq.” İbrahim İ.-nin mənzili ətrafındakı söküntü işləri avqustun 6-dək davam edib. Həmin gün o, evdən bacardığı qədər çox əşya çıxarıb,bəzi əşyalarını mənzildə qoyaraq oranı tərk etməyə məcburolub. İbrahim İ. Human Rights Watch təşkilatına mənzili üçün kompensasiya ilə bağlı yazılı təklif almadığını söyləyib.[114]

Ev Sahiblərinə Qarşi Təhdidlər v ə Hədə-Qorxular

Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazi
Human Rights Watch təşkilatına müsahibə verən bəzi mülkiyyətçilər özgəninkiləşdirmə və evlərinin sökülməsi ilə əlaqədar məmurlara müraciət edərkən hədə-qorxu və qeyri-müəyyənlik mühiti ilə üzləşdiklərini söyləyiblər. Məmurlar hökumətin həyta keçirdiyi tədbirlərə etiraz edən və ya hökumətin kompensasiya ilə bağlı təkliflərini həvəslə qəbul etməkdən imtina edən mülkiyyətçilərə hədə-qorxu gəliblər. Bu hal xüsusilə Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazidə üstünlük təşkil edib. Digər mülkiyyətçilər Human Rights Watch təşkilatına məmurların peşəkar davrandığını söyləyiblər.

Bəzi mülk sahibləri hökumətin onların mülklərini özgəninkiləşdirmək planı barədə ilk dəfəhədələyici ifadələrin yer aldığı bildiriş vasitəsilə öyrəniblər. Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı və Bayıl qəsəbəsində Dövlət Bayrağı Meydanına yaxın ərazidə yaşayan ev sahiblərinə verilən bildirişlərdə göstərilir ki, Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti həmin ərazilərdən sakinlərin köçürülməsini planlaşdırır və mülkiyyət sahibləribununla əlaqədar “köçürmə komissiyasının qərargahına” müraciət etməlidirlər. Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazinin sakinlərinə verilən bildirişlərdə ev sahiblərinə və ya onların mülkiyyətinə qarşı müəyyən tədbirlərin görüləcəyi barədə hədələyiciifadələr yer alıb və bildirilir ki, mülkiyyət sahibləri iki həftə ərzində köçürmə komissiyasına müraciət etməyəcəyi təqdirdə “qanuna müvafiq olaraq bütün lazımi tədbirlər görüləcəkdir.”[115]Mülkiyyət sahiblərinə və ya onların mülklərinə qarşı hansı tədbirlərin görülə biləcəyi barədə, bu cür tədbirlərin və ya mülkiyyət sahiblərinin mübahisəli hallarda şikayət etmək hüquqununhansı qanuna əsasən tənzimlənməsibarədə əlavə məlumat verilməyib.Bu müraciətlər daha çox firma blankı, rəsmi möhür və ya imza olmayan adi kağız üzərində yazılıb. Bəzi sakinlər əvvəlcə təşvişə düşüblər və bu göstərişlərin hansı idarə və dövlət orqanı tərəfindən verildiyini bilmədikləri üçün narahatlıqkeçiriblər.[116]

Köçürmə komissiyasına müraciət etmiş bəzi mülkiyyət sahibləri komissiyanın üzvü olan məmurlar tərəfindən onlara qarşı düşmən və hədələyici münasibətin göstərildiyini bildiriblər.[117]Məmurlar özgəninkiləşdirmə və sökülmə prosesi barədə heç bir məlumat verməyiblər və ya hətta özlərini təqdim etməyiblər. Ev sahibləri sonralar həmin şəxslərin Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsindən və Bakı şəhər İcra Hakimiyyətindən olduğunu öyrəniblər.

Mülkiyyət sahibləri Human Rights Watch təşkilatına bildiriblər ki, onlar köçürmə komissiyasının ofisinə gedəndə məmurlar onların mülkü üçün təklif olunan kompensasiya barədə məlumat veriblər.Lakin onlar heç bir yazılı təklifvə ya mülkiyyət sahiblərinin hüquqları, o cümlədən onların şikayət etmək hüququ barədə məlumat verməyiblər.[118]Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazidə yerləşən Mirzağa Əliyev küçəsində yaşayan Əlirza Rzayev onun mülkiyyəti üçün kompensasiya ilə bağlı rəsmi təklifə narazılığını bildirəndə, Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin nümayəndəsi ona hədə-qorxu gələrək deyib: “Pulu götür və məzilindən çıx! Əgər çıxmasan, görərsən: səni 15 gündən sonra zorla çölə atacam.”[119]

Həmin ərazidə yaşayan digər mülkiyyət sahibi deyib ki, o, mənzilinin faktiki ölçüsünün yarısı üçün nəzərdə tutulan kompensasiya ilə bağlı təklifdən imtina edəndən sonra məmurlardan biri onu hədələyib. O, bu sözləri xatırladıb: “O, dedi ki, məni elə bir yerə atacaq ki, heç özüm də harada olduğumu bilməyəcəm.”[120]Digər səkkiz mənzil sahibi də köçürmə komissiyasında məmurlar tərəfindən eyni hədələrlə üzləşdiyini birdirib.[121]

Bundan başqa, bəzi ev sahibləri bildiriblər ki, şəhər mənzil istismarı idarəsinin və ya digər qurumların nümayəndələri onların evlərinə gələrək hədə-qorxu gəliblər və deyiblər ki, ev sahibləri və digər sakinlər evlərini müəyyən olunmuş müddətə, adətən bir-iki həftəyə boşaltmalıdırlar, əks halda zorla çıxarılacaqlar. Bəzi hallarda məmurlar bir ay ərzində dəfələrlə, bəzən də polislərin müşayiəti ilə,gəliblərvə adətən özlərini təqdim etməyiblər ya da hansı qurumu təmsil etdiklərini deməyiblər. Sakinlər yalnız bir müddət sonra bu şəxslərin kim olduğunu və harada işlədiyini öyrəniblər. Mülkiyyət sahibləri hesab edirlər ki, bu cür tədbirlər onlara razı olmadığı kompensasiya paketlərini qəbul etdirmək üçün hədə-qorxu gəlmək məqsədi daşıyır.[122]

Şəmsi Bədəlbəyli küçəsindəki şəxsi mənzilində yaşayan Afaq İsmayılova Human Rights Watchtəşkilatına 2011-ci ilin mart və ya aprel ayında məmurların onu hədələməsi barədə bunları söyləyib:

Mən ərim və iki qızımla birlikdə yaşayıram. Bir axşam bir neçə məmur 15 ya da 16 polis işçisi ilə birlikdə evimizə gəldi. Onlar qapını bərkdən, həm də təpiklə döyürdülər. Qapını açanda onlar mənə dedilər ki, mənzili boşaltmalıyam. Məni hədələyərək dedilər ki, əgər biz öz xoşumuzla çıxıb getməsək, bizi sürüyüb çıxaracaqlar, əşyalarımızı çölə atacaqlar və axırda da evi sökəcəklər. Mən onlardan özlərini təqdim etməsini xahiş etdim, lakin onlar bunu etmədilər. Bütün bunlar bizi həqiqətən də qorxutmuşdu və artıq sağlamlığıma da mənfi təsir göstərib.[123]

Məmurlardan biri Rəhilə Sultanovanı da eyni şəkildə hədələyib: “Əgər öz xoşunuzla mənzilinizi boşaltmasanız, buldozerlərin köməyi ilə sizi burdan çıxaracağıq.”[124]Leyla və Arif Yunusun mülkünü sökəndən sonra məmurlardan biri həmin ərazidə yaşayan sakinlərdən birinə deyib: “Biz sizin evi də buldozerlə sökəcəyik və sizi onunla birlikdə basdıracağıq.”[125]

Bayıl qəsəbəsi

2011-ci il dekabrın 5-də, Aqil Quliyev küçəsi 5 ünvanında yerləşən doqquz mərtəbəli binanın sakinləri ilə polis arasında toqquşma olub. Binada yaşayan bir neçə sakini təmsil edən hüquqşünas Human Rights Watch təşkilatına deyib ki, bir neçə ev sahibi məmurların onlara az məbləğdə təklif etdiyi kompensasiyaya etiraz etmək üçün binanın qarşısına toplaşmışdılar. Çox keçmədən polis və yerli özünüidarə orqanlarının məmurları gəldilər. Bir ev sahibi ilə qızğın söhbətdən sonra rayon özünüidarə orqanının nümayəndəsi olan gənc bir oğlan ev sahibinə sillə vurdu və polisə onu aparmağı əmr etdi. Bir müddət sonra ev sahibini azad ediblər.[126]

Şəffaflığın Olmaması

Hökumət vətəndaşların əmlakını məcburi olaraq özgəninkiləşdirməyə və sökməyə başlayarkən şəhər mərkəzinin yeni inkişaf planını ictimaiyyətə açıqlamayıb. Belə bir drümumi plan ev sahiblərini baş verəcək yeni inkişaf gözləntiləri və bu inkişafın təsir edəcəyi qonşu ərazilər və dövlət tərəfindən ozününküləşdiriləcək və ya söküləcək binalar barədə mühüm məlumatla təmin edə bilər. Hökumət Bakı şəhərinin mərkəzinin ümumi planının tərtibini bitirməsi barədə məlumatı yalnız 3 noyabr 2011 tarixdə elan edib ki, bu da hesabatda sənədləşdirilən işlər də daxil olmaqla şəhərdə baş verən söküntülərdən sonra baş vermişdir.[127] Eyni zamanda hökumət əmlakın dövlət tərəfindən özgəninkiləşdirilməsini və sökülməsini həyata keçirən Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin sərəncam larını da ictimaiyyətə açıqlamayıb.[128]

Şəffaflığın olmaması nəticəsində bir çox mülkiyyət sahibləri evlərinin nə zaman söküləcəyi və özlərinin nə zaman köçürüləcəyi, eyni zamanda söküntü baş verdikdən sonra harada məskunlaşacaqları barədə məlumatsız olduqlarından qeyri-müəyyənliklə üzləşirlər. Şəmsi Bədəlbəyli küçəsində yaşayan və peşəcə pediatr olan bir əmlak sahibi bizə öz narahatçılığını aşağıdakı kimi təsvir etdi: “Qorxudan işə və ya mağazaya getmirəm ki, evdə olmadığım müddətdə buldozerlərlə evimi sökə bilərlər. Bu necə olacaq?”[129]


IV. Azərbaycan ı n Qanunlar ı na v ə Beynəlxalq Hüquqa

Əsasən Məcburi Köçürülmələr və Özgəninkiləşdirmələr

Yuxarıda təsvir olunan hərəkətlər mülkiyyətçilərin və başqalarının təhlükəsizliyinə və rifahına qarşı ciddi laqeydliyin göstəricisidir. Bu hərəkətlər həmçinin Azərbaycandaşəxsi mülkiyyət hüququnun və qanunsuz müdaxilədən müdafiənin konstitusiya təminatının pozulması deməkdir. [130] Konstitusiyanın 43-cü maddəsi insanları qanunsuz köçürülmədən müdafiə edirvə vurğulayır ki, “Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz”. Bu maddəhəmçinin “insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görmək üçün” dövlətin qarşısında müsbət öhdəliklər qoyur. [131] Həmcinin Cinayət Məcəlləsinə görə,“əmlakı qəsdən məhv etmə və ya zədələmə” cinayət əməli hesab olunur. [132]

Bu yolla həyata keçirilən özgəninkiləşdirmə və söküntü işləri məcburi köçürülməninbir formasıdır ki, bu da beynəlxalq hüququn ciddi şəkildə pozulması deməkdir.Bu hesabatın məqsədləri üçün istifadə edilən “məcburi köçürülmələr” anlayışı BMT-nin adekvat yaşayış yeri hüququ üzrə Xüsusi Məruzəçisinin İnkişaf-əsaslı Köçürülmələr və Yerdəyişmə ilə bağlı 2007-ci il üzrə Əsas Prinsiplərində və Qaydalarında müəyyən edilmiş anlayışla eynidir. Bu qaydalara əsasən, məcburi köçürülmələr “ayrı-ayrı fərdlərin, qrupların və icmaların öz evlərindən və/və ya torpaqlarından və zəbt edilmiş və ya asılı vəziyyətdə olan ümumi mülkiyyət resurslarından məcburi və ya könülsüz şəkildə yerdəyişməsi ilə bağlı hərəkətlər və/və ya hərəkətsizliklər” hesab edilir ki, bu da bir fərdin, qrupun və ya icmanın bu və ya digər mənzildə, yaşayış yerində və ya ərazidə lazımi hüquqi və ya digər müdafiə formaları təmin və istifadə olunmadan yaşamaq və işləmək qabiliyyətini istisna edir və ya məhdudlaşdırır . [133]

Azərbaycanın da qoşulduğu İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlara dair Beynəlxalq Paktın (ICESCR) 11-ci maddəsi məcburi köçürülmədən müdafiənin daxil olduğu adekvat yaşayış yeri hüququnun müdafiəsi üzrə öhdəliyi müəyyən edir . [134] BMT-nin İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar üzrə Komitəsinin Paktın 11-ci maddəsinədair 4 saylı Ümumi Şərhindəqeyd edilir ki, “hər bir şəxsin məcburi köçürülmə, təqib və digər təhlükələrdən hüquqi müdafiəyə təminat verən müəyyən sahiblik təminatı olmalıdır.” [135] Əgər köçürülmələr baş verməlidirsə, “məcburi” hesab edilməməsi üçün bu köçürülmələr qanuni şəkildə, yalnız müstəsna hallarda və beynəlxalq insan hüquqları üzrə qanunun və humanitar hüququn müvafiq müddəalarına tam uyğun olaraq həyata keçirilməlidir.Köçürülmələr həmçinin yalnız ümumi rifahın yaxşılaşdırılması məqsədilə səmərəli və proporsional aparılmalıdır və köçürülməyə məruz qalanlarıntam və ədalətli kompensasiya ilə təmin edilməsi və reabilitasiyası məqsədilə tənzimlənməlidir. [136]

İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasına əsasən, məcburi köçürülmələr şəxsi və ailə həyatı hüququnun ciddi şəkildə pozulması deməkdir. [137] Hökumət bu hüquqa yalnız qanuna uyğun olaraq və demokratik cəmiyyətdə zərurət olduğu təqdirdə təsir edə bilər.Bir çox hallarda İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsi qərara alıb ki, şəxsi evlərin və məişət əmlakının hökumət tərəfindən məhv edilməsi “ərizəçilərin şəxsi və ailə həyatına....hörmət olunmasl hüquqlarına xüsusilə ciddi və əsassız müdaxilə deməkdir.” [138]

Bundan başqa, Bakı şəhərində köçürülən şəxslərlə rəftar müəyyən hallarda qəddarlıq səviyyəsinə çatır ki, bu da Avropa Konvensiyasının 3-cü maddəsipozulmaqla qeyri-insani və alçaldıcı rəftar deməkdir. Həmin maddədə deyilir: “Heç kəs işgəncəyə və ya qeyri-insani və ya alçaldıcı rəftara və ya cəzaya məruz qalmamalıdır”. Hüquqi praktikasında Avropa Məhkəməsi müəyyən edib ki, qəddarlıqla həyata keçirilən məcburi köçürülmələr və müklərin məhv edilməsi, məsələn hökumət “[sakinlərin] ... rifahına tamamilə laqeyd yanaşaraqonları şəxsi əşyalarının çox hissəsindən məhrum edərək və onları sığınacaqsız və köməksiz qoyaraq qəsdən məhv etməyə”təşəbbüs edərsə,qeyri-insani və alçaldıcı rəftar hesab edilə bilər. [139] Mülki və Siyasi Hüquqlar Haqqında Beynəlxalq Pakt (ICCPR) həmçinin qeyri-insani və alçaldıcı rəftarı qadağan edir. [140]

Azərbaycanın qanunlarına və beynəxalq hüquqa əsasən özgəninkiləşdirmə

Azərbaycanın qanunları

Yuxarıda təsvir olunan məcburi köçürülmələr Bakının mərkəzində torpağın təmizlənməsi və ondan dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş məqsədlər üçün istifadə edilməsi üçün hökumət tərəfindən şəxsi mülklərin özgəninkiləşdirilməsi kontekstində baş verir. Özgəninkiləşdirmə və köçürülmələr Azərbaycanın qanunlarında və beynəlxalq hüquqda nəzərdə tutulur. Buna baxmayaraq, dövlət orqanları yalnız müstəsna hallarda, ictimaiyyətinmarağında olan məqsədlər üçün və müvafiq hüquqi proseduraya uyğun olaraq, o cümlədən ədalətli kompensasiyanı və/və ya yaşayış üçün alternativ imkanları təmin etməkləözgəninkiləşdirməni həyata keçirə bilər.Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti tərəfindən Bakının mərkəzində aparılan özgəninkiləşdirmə və mülklərin sökülməsi prosesi qeyri-qanunidir, belə ki, milli qanunvericilikdə bunun heç bir hüquqi əsası yoxdur və birbaşa özgəninkiləşdirmə barədə mövcud milli qanunun müddəalarını pozur. [141]

Azərbaycan Konstitusiyasının 29-cu maddəsi şəxsi mülkiyyət hüququna təminat verir, belə ki,məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyət özgəninkiləşdirilə bilməz və mülkiyyət sahiblərinə əmlakın dəyəri ədalətli şəkildə ödənilməlidir. [142]

Torpaqların dövlət ehtiyacları üçün alınması haqqında Azərbaycan Respublikasinin Qanunu şəxsi mülkiyyətin yalnız məhdud sayda məqsədlər üzrə dövlət ehtiyacları üçün tələb olunduqda dövlət tərəfindən özgəninkiləşdirilməsinə imkan verir. [143] Məcburi özgəninkiləşdirməyə əsas verən dövlət ehtiyacları bunlardır: dövlət əhəmiyyətli yolların və digər kommunikasiya xətlərinin çəkilməsi;dövlət sərhədinin mühafizəsi;müdafiə əhəmiyyətli obyektlərin tikilməsi; və ya dövlət əhəmiyyətli dağ-mədən sənayesi obyektlərinin tikilməsi. [144]

Dövlət ehtiyacları üçün özgəninkiləşdirmə Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə əsaslandırılmalıdır. [145] Daha sonra Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarı Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin reyestrinə daxil edilməlidir və mülkiyyət sahiblərinə onların mülklərinin özgəninkiləşdirilməsi barədə ən azı bir il qabaqcadan yazılı formada məlumat verilməlidir. [146] Aşağıda daha ətraflı təsvir edildiyi kimi, dövlət mülkiyyət sahiblərinə bazar qiymətinə uyğun, o cümlədən digər xərclər üçün kompensasiya ödəməlidir (Bax: Alternativ yaşayış yerinin və ya müvafiq kompensasiyanın təmin edilməməsi).

Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin özgəninkiləşdirmə və mülklərin sökülməsi məqsədilə Bakı şəhərinin mərkəzində, Human Rights Watchtəşkilatının qanun pozuntuları aşkar etdiyi ərazilərlə keçirdiyi tədbirlərAzərbaycanın milli qanunvericiliyinə açıq-aşkar ziddir. Konstitusiyanın 29-cu maddəsində nəzərdə tutulduğu kimi, özgəninkiləşdirməyə və mülklərin sökülməsinə əsas verən heç bir məhkəmə qərarı olmayıb. Həmçinin Nazirlər Kabinetinin özgəninkiləşdirmənin təsdiq edilməsi barədə heç bir qərarı olmayıb və belə bir qərar Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə təqdim edilməyib. Human Rights Watch təşkilatının söhbət apardığı sakinlərin çoxu bildirib ki, onlara mülklərinin sökülməsi barədə qabaqcadan məlumat bir ildən az müddət əvvəl verilib. Bəzi mülkiyyət sahiblərinəümumiyyətlə heç bir xəbərdarlıq edilməyib, ya da bir neçəsaat və ya həftə əvvəl edilib.Bəzi hallarda mülkiyyət sahibləri heç bir rəsmi bildiriş almayıblar, lakin mülklərinin söküləcəyini qonşulardan öyrəniblər. Bir neçə halda, köçürülmələr və söküntü işləri mülklərin dövlət orqanları tərəfindən sökülməsini qadağan edən məhkəmə qərarları pozulmaqla baş verib. Bu hallar “Bakışəhərinin mərkəzində məcburi köçürülmələr və mülklərin sökülməsi” bölməsində təsvir olunur.

Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazi

Məsələn, Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti tərəfindən müəyyən edilmiş və Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazidə özgəninkiləşdirmə, köçürülmə və söküntü işlərinə əsas verən tikinti və inkişaf layihələri üzrəözgəninkiləşdirməyə imkan verən heç bir milli qanun yoxdur. [147] Bakı merininn 2011-ci ildə imzaladığı əmrdə göstərilir ki, “həyata keçirilməkdə olan milli sosial-iqtisadi inkişaf proqamlarına əsasən Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti Bakıda dünya səviyyəli abadlaşdırma layihələrinin həyata keçirilməsini nəzərdə tutub.” [148] Layihədə çoxsaylı kiçik, 19-cu əsrdə tikilmiş evlərin və alçaq yaşayış binalarının yerində piyadalar üçün küçələri, fəvvarələri və yeraltı avtomobil dayanacaqlarıolan geniş parkın salınması nəzərdə tutulur. Parkın ətrafında yeni, geniş yollar, dəbdəbəli yaşayış və ofis binalarınıntikintisinəzərdə tutulur. [149]

Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin əmrlərində göstərilir ki, Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazidə yerləşən mülklərin sökülməsindən sonra təmizlənmiş ərazidə hökumət abadlıq, yaşıllaşdırma işləri və plazalar, parklar, gəzinti yerləri, həmçinin yaşayış binaları kimi ictimai yerlərin tikintisi üzrə proqram çərçivəsində “bağ-park kompleksi” tikəcək. [150] Bu əmrlər heç zaman ictimaiyyətə açıqlanmayıb. Buna baxmayaraq, Azərbaycanın qeyri-hökumət təşkilatlarından biri 511 saylı (2008) və 76 saylı (2011) əmrlərin nüsxələrini əldə edib və onları Human Rights Watch təşkilatına təqdim edib.

Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti təsdiq edir ki, Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazidə həyata keçirilən özgəninkiləşdirmə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası (Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının subyekti) Nazirlər Kabinetinin 1987-ci il tarixli (182 saylı) əmrinə və Bakı icra hakimiyyətinin Bakı şəhərinin inkişafı üçün hazırladığı baş plana əsasən qanunidir. Lakin mülkiyyət hüququnun pozulması ilə bağlı işlər üzrə ixtisaslaşan hüquqşünas Fuad Ağayevin sözlərinə görə, həminbaş planın müddəti 2005-ci ildə başa çatıb və dəyişdirilməyib.Bundan başqa, 1987-ci ildə hazırlanmış baş planda parkın Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazidə deyil, başqa yerdə, böyük bir bankın tikildiyi ərazidə salınması nəzərdə tutulurdu. [151] Bu yazı hazırlananvaxt Human Rights Watch təşkilatı bu ərazidə həyata keçirilən özgəninkiləşdirmə üçün hüquqi əsas barədə məlumatın verilməsi ilə bağlı məktubumuna cavab almayıb.

Bayıl qəsəbəsi

Bayıl qəsəbəsində, Dövlət Bayrağı Meydanı yaxınlığında həyata keçirilən özgəninkiləşdirmə, köçürülmələr və söküntü işləri Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin 2011-ci il 15 fevral tarixli 71 saylı və 2011-ci il 31 may tarixli 243 saylı əmri ilə tənzimlənir. [152] 71 saylı əmrdə göstərilir ki, Dövlət Bayrağı Meydanı kompleksinin“genişləndirilməsi, abadlaşdırılması və yaşıllaşdırılması, və istirahət zonasına çevrilməsi nəzərdə tutulur” və bu səbəbdən Aqil Quliyev küçəsi 5 ünvanında yerləşən doqquz mərtəbəli bina söküləcək və sakinlər yeni tikilmiş yaşayış sahələrinə köçürüləcək. [153] Həmin ərazidə yerləşən digər binaların sakinlərinə gözlənilən söküntü işləri barədə verilən bildirişdə göstərilir ki, bu ərazidə özgəninkiləşdirmə və söküntü işlərini aparmaqda məqsəd tarixi İpəkYolunu Bayıl kəndi ilə birləşdirən və ölkənin cənub hissəsi ilə birləşən magistral yolun bir hissədini genişləndirməkdir. [154]

Yolların tikintisinin şəxsi mülkiyyətin qanuna əsasən özgəninkiləşdirilməsinə əsas verən dövlət ehtiyaclarından biri olmasına baxmayaraq, qanuni özgəninkiləşdirmə üçün digər şərtlərə, o cümlədən Nazirlər Kabinetinin qərarı, sakinlərə onların mülklərinin özgəninkiləşdiriləcəyi barədə an azı bir il qabaqcadan yazılı formada məlumatın verilməsi və bazar qiymətlərinə uyğun kompensasiyanın ödənilməsi, və məhkəmə qərarı ilə bağlı tələblərə əməl olunmamışdır. Abadlıq və yaşıllaşdırma qanuna uyğun olaraq, şəxsi mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsi üçün əsas kimi müəyyən edilmir.

Neftçilər prospekti

Neftçilər prospekti 61 ünvanında və qonşu ərazilərdə yerləşən mülklərin özgəninkiləşdirilməsi, köçürülmələr və söküntü işləri ilə əlaqədar olaraq, Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti 9 mart 2010-cu il tarixli 85 saylı əmri ilə Klass Az Ko özəl tikinti şirkətinə Neftçilər prospekti boyu bir ərazidə ticarət mərkəzi inşa etməyə icazə verib. Əmrdə göstərilir ki, bu ərazidəki torpaq sahəsində yaşayış və qeyri-yaşayış binaları yerləşir və sakinlərin köçürülməsi qarşılıqlı razılıq əsasında və Klass az Ko şirkətinin hesabına həyata keçirilməlidir.[155]Əmrdə Neftçilər prospekti 61 ünvanında rekonstruksiya işlərinin həyata keçirilməsinin nəzərdə tutulmamasına baxmayaraq, sonralar bu ünvanda yaşan sakinlər Səbail rayon mənzil-istismar idarəsindən 26 aprel 2011-ci il tarixli məktub alıblar. Məktubda Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin əmri barədə məlumat verilib və qeyd edilib ki, Klass Az Ko şirkəti tərəfindən ticarət mərkəzinin tikilməsi üçün Neftçilər prospekti 61 ünvanında yerləşən mülklər söküləcək.[156]

Bunun nəticəsi olaraq, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, 2011-ci il iyunun 10-da, polis idarəsinin və Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin nümayəndələri Neftçilər prospekti 61 ünvanında yaşayan sakinləri məcburi şəkildə köçürüblər. 2012-ci ilin yanvarında tikinti işləri hələ də davam edirdi.

Hakimiyyət orqanları Neftçilər prospekti 61 ünvanında və qonşu binalarda həyata keçirilən köçürülmələr və söküntü işlərinə görə məsuliyyətdən boyun qaçırırlar və iddia edirlər ki, torpaq sahəsindən istifadə hüququ Klass Az Ko şirkətinə verildiyi üçün sakinlərlə danışıqların aparılmasına və onlara kompensasiya verilməsinə görə məhz həmin şirkət məsuliyyət daşıyır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Səbail rayon məhkəməsinin 8 dekabr 2011-ci il tarixli qərarı ilə Neftçilər prospekti 61 ünvanında yaşayan bir neçə mülkiyyətçinin mülkiyyət hüququnun Klass Az Ko şirkəti tərəfindən pozulduğu müəyyən edilib və həmin şirkətdən maddi və mənəvi zərərin ödənilməsi tələb olunub. Məhkəmə hakimiyyət orqanlarını bu işdə təqsirli hesab etməyib.

Lakin bir qədər əvvəl qeyd edildiyi kimi, Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin Neftçilər prospekti 61 ünvanında yaşayış binası tikilmiş torpaq sahəsindən istifadə hüququnu Azərbaycan qanunlarına görə Klass Az Ko şirkətinə vermək üçün əsası olub-olmadığı məlum deyil. Bundan başqa, Səbail rayonunun polis əməkdaşları, həmçinin Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin və Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin rəsmi şəxsləri 2011-ci ilin iyun ayında mülkiyyət sahiblərinin zorla köçürülməsində iştirak ediblər ki, bu da yeni obyektin tikintisi üçün binaların sökülməsini mümkün edib.[157]

Bundan əlavə, beynəlxalq hüququn məqsədləri və insan hüquqları haqda qanuna müvafiq olaraq Azərbaycanın götürdüyü öhdəliklər baxımından torpağın işlənilməsi və mülkiyyətçilərin köçürülməsi və şəxsi mülkün sökülməsi üçün hakimiyyət orqanları tərəfindən özəl şirkətə səlahiyyətin verməsi Azərbaycan dövlətini məsuliyyətini azaltmır. Əksinə, müvafiq məqsədlər üçün şirkət dövlətin orqanı kimi çıxış edir və Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti və son nəticədə, Azərbaycan hökuməti Klass Az Ko şirkətinin köçürülmə və söküntü işləri kimi hərəkətlərinə görə məsuliyyət daşıyır.[158] Həmçinin, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin təsdiq etdiyi kimi, fiziki şəxsə icazənin rəsmi, yəni bu halda olduğu kimi, və ya qeyri-rəsmi formada verilməsindən asılı olmayaraq, Konvensiyaya qoşulmuş dövlətin hakimiyyət orqanlarının digər şəxslərin Konvensiyanın yurisdiksiyası çərçivəsində nəzərdə tutulan hüquqlarını pozan fiziki şəxslərin hərəkətlərinə razılıq verməsi və ya göz yumması Konvensiyaya uyğun olaraq dövlətin üzərinə məsuliyyət qoya bilər.[159]

Azadlıq prospekti

Human Rights Watch təşkilatı prezident iqamətgahının yerləşdiyi küçənin qarşı tərəfində, Azadlıq prospektində həyata keçirilən özgəninkiləşdirmə və söküntü işlərinin hökumət tərəfindən əsaslandırılması ilə bağlı məlumat əldə edə bilməyib, baxmayaraq ki, məmurlar yerli sakinlərə qeyri-rəsmi formada bildiriblər ki, hökumət həmin ərazidə yolu genişləndirməyi nəzərdə tutur. Bəzi kütləvi informasiya vasitələrinin verdiyi məlumata görə, evlər prezident iqamətgahının görünməsini məhdudlaşdırmaq məqsədilə sökülüb.[160] Lakin Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı ərazidə və Bayıl qəsəbəsində həyata keçirilən özgəninkiləşdirmə, köçürülmə və söküntü işləri, hətta hökumətin göstərdiyi əsaslar dövlətin şəxsi mülkiyyəti özgəninkiləşdirə bələcəyi halları tənzimləyən qanuna uyğun olsa belə, qanuni özgəninkiləşdirmə üçün digər şərtlərə, o cümlədən Nazirlər Kabinetinin qərarı, sakinlərə onların mülklərinin özgəninkiləşdiriləcəyi barədə an azı bir il qabaqcadan yazılı formada məlumatın verilməsi, məhkəmə qərarı, və bazar qiymətlərinə uyğun kompensasiyanın ödənilməsi ilə bağlı tələblərə əməl olunmayıb.

Beynəlxalq hüquq

Eyni zamanda, mülkiyyətin qanunsuz və ya əsassız olaraq özgəninkiləşdirilməsindən, ailə həyatına qanunsuz və əsassız müdaxilədən, və məcburi köçürülmələrdən açıq şəkildə müdafiə edən, və dövlətin özgəninkiləşdirmək səlahiyyətinə məhdudiyyətlər qoyan İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasına (İHAV) görə, Bakının mərkəzində həyata keçirilən özgəninkiləşdirmə və mülklərin sökülməsi Azərbaycanın öhdəliklərini pozur.

Konvensiyanın 1 saylı Protokolunun 1-ci maddəsində deyilir: “Hər bir fıziki və hüquqi şəxs öz mülkiyyətindən dinc istifadə hüququna malikdir. Heç kəs cəmiyyətin maraqları naminə, qanunla və beynəlxalq hüququn ümumi prinsipləri ilə nəzərdə tutulmuş şərtlər istisna olmaqla, öz mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz.”[161] İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasının (İHAK) 8-ci maddəsi fərdin “öz şəxsi və ailə həyatına, mənzilinə və yazışma sirrinə hörmət hüququnu” müdafiə edir.[162]

Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin praktikasına əsasən, şəxsi və ailə həyatı hüququna hər hansı müdaxilə, və ya mülkiyyətdən məhrum etmə, o cümlədən özgəninkiləşdirmək və ya zorla satmaq yolu ilə, qanunçuluq prinsipinə uyğun olmalı, cəmiyyətin maraqlarına cavab verməli və proporsional qaydada hüquqi məqsədlə həyata keçirilməlidir.[163]

Bundan başqa, Azərbaycanın qoşulduğu Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın (MSHBP) 17-ci maddəsi hər kəsin əsassız və ya qanunsuz olaraq şəxsi həyatının və mənzilinin müdaxiləyə məruz qalmamaq hüququna təminat verir.[164]164BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsi 16 saylı Ümumi Şərhində göstərib ki, “şəxsin mənzilinə müdaxilə yalnız ‘qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda’baş verə bilər” və bu qanun “Paktın müddəalarına, məqsədlərinə və vəzifələrinə uyğun olmalıdır və hər bir halda, xüsusi vəziyyətlərdə əsaslandırılmalıdır.”[165] BMT-nin Baş Assambleyası mənzillərə və ərazilərəziyan vurmaq və ya onları məhv etmək üçün deyil, müdafiə və təkmilləşdirməküçün (hökumətlərin) əsas öhdəliyini təsdiq edib.[166]

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, dövlət orqanları tərəfindənsakinlərə köçürülmədənəvvəl müvafiq bildirişlərin verilməməsi BMT-nin İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar üzrə Komitəsinin tövsiyyələrinə uyğun deyil. 7 saylı Ümumi Şərhində, Komitə məcburi köçürülmə hallarında dövlətləri bir sıra prosessual tədbirləri, o cümlədən aşağıdakları təmin etməyəçağırır:

  • köçürülməyə məruz qalanlarla real məsləhətləşmə aparmaq imkanı;
  • köçürülmənin müəyyən edilmiş tarixinə qədər hər kəsə uyğun və əsaslı bildirişin verilməsi;
  • planlaşdırılan köçürülmələr, uyğun olan yerdə, torpaq və ya mənzilin istifadə ediləcəyi alternativ məqsədlər barədə hər kəsə münasib vaxtda məlumatınverilməsi;
  • xüsusilə insan qruplarının cəlb olunduğu yerdə dövlət məmurlarının və ya onların nümayəndələrinin köçürülmə posesində iştirakı;
  • köçürülməni həyata keçirən bütün şəxslərin lazımi qaydada müəyyən edilməsi;
  • köçürülməyə məruz qalmış şəxslərin razılığı olmazsa, köçürülmələrin xüsusilə pis hava şəraitində və ya gecə vaxtı həyata keçirilməməsi;
  • hüquqi müdafiə vasitələrinin təmin edilməsi;
  • məhkəmələrdən zərərin əvəzinin ödənilməsini tələb edən şəxslərə, mümkün olan yerdə, hüquqi yardımın göstərilməsi.[167]

V. Alternativ mənzillərlə təmin edilməmə və lazımi məbləğdə kompensasiyanın ödənilməməsi

Azərbaycan hökuməti evlərini itirən əmlak sahiblərinə kompensasiya ödənişində iki əsas mexanizmi tətbiq edir. Aşağıda daha təfsilatlı təsvir edildiyi kimi bu mexanizmlərə hər bir əmlaka eyni qiymət təyin edilməklə məcburi satış və alternativ mənzilin təmin edilməsi daxildir.

Bələdiyyə qurumları bu cür şərtlərin qanuni olduğunu iddia etdilər.[168] Lakin qeyd edilən iddialar əslində Azərbaycan Respublikasının mövcud qanunvericiliyi ilə ziddiyyət təşkil edir. Qanunvericiliyə əsasən hökumət istənilən mülkiyyəti dövlət ehtiyacları tələb etdikdə belə yalnız bazar dəyəri miqdarında dəyəri qabaqcadan ödənilməklə özgəninkiləşdirə bilər[169] və əlavə olaraq əmlakın bazar qiyməti dəyərinin 20 faizi həcmində mənəvi kompensasiya ödənişi etməlidir[170]. Mənzil Məcəlləsinin 31.7 Maddəsinə görə dövlət mülkiyyətçiyə əldən çıxmış fayda da daxil olmaqla, mülkiyyətçinin yaşayış yerini dəyişməsi, yeni mülkiyyət əldə edənədək digər yaşayış sahəsindən müvəqqəti istifadə etməsi, köçməsi, mülkiyyət əldə edilməsi üçün başqa yaşayış sahəsinin axtarışı, başqa yaşayış sahəsinə mülkiyyət hüquqlarının rəsmiləşdirilməsi, üçüncü şəxslər qarşısında öhdəliklərinə vaxtından əvvəl xitam verilməsi ilə əlaqədar dəyən zərəri də ödəməlidir.[171] Dövlət və mülkiyyətçi əmlakın satış qiymətinə dair razılığa gəlməlidirlər.[172] Dövlət mülkiyyətçi ilə razılaşmaya əsasən onu əvvəlki mülkiyyətin qiyməti də nəzərə alınmaqla alternativ yaşayış yeri ilə təmin edə bilər.[173]

Aşağıda da izah edildiyi kimi mövcud kompensasiya mexanizmləri Azərbaycanın beynəlxalq öhdəlikləri ilə ziddiyyət təşkil edir. Bu öhdəliklərə əsasən müəyyən edilən kompensasiya ədalətli olmalı və kompensasiyanın müəyyən edilməsi prosesi ağlabatan və əsaslı olaraq aparılmalıdır ki, hökumətin həyata keçirdiyi tədbirlər fərdlər üçün əlavə problemlərlə nəticələnməsin və hökumət bu fəaliyyətdən gəlir əldə etməsin.[174]

Dəyərindən Az Q iymətə Məcburi Satış

Heydər Əliyev adına Sarayın arxasındakı qonşu ərazidə və Bayıldakı Milli Bayraq Meydanı ərazisində yaşayan ev sahibləri hökumətin tətbiq etdiyi kompensasiya prosesini “Human Rights Watch” təşkilatına təsvir etdilər. Hökumətin sahəsi 60 kvadrat metrdən az olan mənzil və evlərə tətbiq etdiyi kompensasiya mexanizminə əsasən ev sahibləri pul kompensasiyasını almaq üçün hökumətin müəyyən etdiyi qiymət əsasında fərdi şəxslə daşınmaz əmlakın alqı-satqısına dair razılaşma bağlamalıdır. Bu cür mexanizm mülkiyyət sahibinin öz mülkiyyətini məcburi satışı ilə nəticələnir ki, bu da Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin qərarına uyğundur. Həmin qərara əsasən mülkiyyət sahibləri öz mülkiyyətlərini digər başqa vasitələrlə sata bilməzlər.

Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsinin fevral 2011 tarixli qərarına əsasən əmlakın yerindən, ilindən, ümumi vəziyyətindən, təmirinin keyfiyyətindən və ya əlavə digər amillərdən asılı olmayaraq hər kvadrat metr sahəyə veriləcək kompensasiya məbləği 1500 manat (1900 ABŞ dolları) məbləğindədir[175]. Hökumət bu qiymətin necə və kim tərəfindən müəyyən edildiyi və eyni qiymətin komitənin fevral 2011-ci il tarixli məktubundan əvvəl məcburi olaraq özgəninkiləşdirilmiş evlərə aid edilməsi səbəbi barədə ictimai açıqlama verməmişdir. “Human Rights Watch” təşkilatına məlum olan heç bir işdə hökumət əmlakın bazar qiymətini müəyyən etmək üçün qiymətləndirmə aparmamış və ya kompensasiya verərkən ev sahiblərinin sifarişi ilə aparılan müstəqil qiymətləndirməyə əsaslanmamışdır.

Heydər Əliyev adına Sarayın arxasındakı ərazilərdə yerləşən evlərin məcburi özgəninkiləşdirilməsi və sökülməsinə başlayarkən Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti “mövcud qanunvericilikdə söküntü aparılacaq ərazilərdə əmlakın dəyərini müəyyən etmək məqsədi ilə hər hansı qiymətləndirmənin aparılması barədə heç bir mexanizmin olmadığını”[176] bildirmişdi. Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti belə bir mexanizm yaratmaq və ya evlərin qiymətləndirməsini aparmaq əvəzinə fərdi şəxsə əmlakın alqı-satqısını ev sahibi ilə dəyişməyən qiymət əsasında alqı-satqı müqaviləsi ilə həyata keçirməyi icazə verib.

Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti 2008-ci ilin əvvəlində Heydər Əliyev adına Sarayın qonşuluğundakı evlərin alqı-satqısı zamanı fərdi şəxslərə ev sahibləri alqı-satqı müqaviləsi bağlamağa imkan vermişdir.[177] Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti belə bir mexanizmin tətbiqinə dair verdiyi izahata əsasən ev sahibləri qarşıdan gələn özgəninkiləşdirmələrin olacağını bildiklərindən “evlərin qiymətini süni olaraq bazar qiymətindən bir neçə dəfə çox artırırlar ki, bu da əlavə xərclərlə nəticələnir [Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinə].[178]

Eyni kompensasiya sistemi Bayıldakı Milli Bayraq Meydanı ərazisində məcburi özgəninkiləşdirilən və sökülən evlərə də tətbiq edilir. Pul kompensasiyasını almaq üçün 60 kvadrat metrdən az olan mənzillərin sahiblərinin də fərdi şəxslərlə hər kvadrat metrə 1500 Azərbaycan manatı (1900 ABŞ dolları) müəyyən edilmiş sabit qiymət əsasında alqı-satqı müqaviləsi bağlamaqları tələb edilir.[179]

Hökumətin hər kvadrat metr sahə üçün müəyyən etdiyi kompensasiya məbləği evlərin fərdi keyfiyyətini nəzərə almadığından və müstəqil qiymətləndirmənin mərkəzi Bakı evləri üçün təyin etdiyi qiymətlərdən aşağı olduğundan əsassızdır. Məsələn, Hacıbala Əzimov Heydər Əliyev adına Sarayın qonşuluğunda A. Topçubaşov küçəsində yaşamış və 2010-cu ilin dekabrında möhkəmə qərarının olmasına baxmayaraq evi sökülmüşdür. Əzimovun “Human Rights Watch” təşkilatına bildirdiyinə görə onun sifarişi ilə aparılan qiymətləndirməyə əsasən sahibi olduğu evin hər kvadrat metr sahə üçün qiyməti 4000 Azərbaycan manatıdır (5065 ABŞ dolları).[180] Eyni qonşuluqda Şəmsi Bədəlbəyli küçəsi sakininin Human Rights Watch” təşkilatına bildirdiyinə görə müstəqil qiymətləndirmə onun sahibi olduğu evin hər kvadrat metr sahəsini 3000 Azərbaycan manatı (3810 ABŞ dolları) məbləğində dəyərləndirib.[181]

Kompensasiyanin Müəyyənləşdirilməsi Zamani Evlərin Sahələrinin Əsassız və Qeyri-düzgün Ölçülməsi

Qeyd edilənlərə əlavə olaraq, “Human Rights Watch” təşkilatının Heydər Əliyev adına Sarayın arxasındakı qonşu ərazilər və Bayıldakı Milli Bayraq Meydanı ərazisi daxil olmaqla sənədləşdirdiyi işlərdə göstərilir ki, hökumət evlərin sahələrinin real ölçüsünə uyğun kompensasiya verməkdən imtina edir. Ev sahiblərinə təklif edilən kompensasiya Sovet dövründən qalmış mülkiyyət haqqında sənəd (rusca “kupça”) əsasında verilir və o zaman ümumi istifadə üçün nəzərdə tutulan mətbəx və vanna otağı olan bir sıra ümumi yaşayış tipli mənzillər mövcud idi. Bu səbəbdən də kupçada yalnız mənzilin “yaşayış sahəsi”nin ümumi kvadrat metri göstərilir ki, buraya mətbəx və ya vanna otağı bəzi hallarda ev sahibi tərəfindən mənzilə edilmiş əlavələr daxil deyildir. “Texniki pasport” adlanan digər mülkiyyətə dair sənəddə isə mənzilin tam kvadrat metr sahəsi qeyd edilir. Lakin “Human Rights Watch” təşkilatının sənədləşdirdiyi bir çox işlərdə hökumət mənzilin sahəsini müəyyənləşdirərkən texniki pasporta əsaslanmaqdan imtina etmişdir.

Mülkiyyət sahibləri belə bir sənədə malik olmadıqda onu əldə etməlidirlər. Bu proses adiyyatı qurumun işçilərinin evin ümumi sahəni müəyyən etmək üçün ölçü aparılmasını tələb edir. “Human Rights Watch” təşkilatının söhbət etdiyi bir çox ev sahibləri inanırlar ki, bir çox evlərin divarlarının qalınlığı 90 santımetrə çatdığından bu qurumların rəsmiləri məqsədyönlü şəkildə divarların qalınlığını nəzərə almadan evlərin ölçüsünü döşəmə səviyyəsində qeyri-düzgün olaraq aparırlar.[182]

“Human Rights Watch” təşkilatının sənədləşdirdiyi 16 işdə hökumət mənzil və evləri 8 kvadrat metrdən 100 kvadrat metrə qədər müəyyən edir ki, bu da onların real ölçüsündən daha kiçikdir. Bu cür hesablama hökümətin köhnə mülkiyyət sənədinin subyektiv şərhinə və ya hökumətin evlərin ümumi sahəsinin qeyri-düzgün müəyyənləşdirməsinə əsaslanır.[183] Nəticə etibarilə, ev sahibləri evlərinin real ölçüsünə düşən məbləğdən daha az məbləğdə kompensasiya ilə təmin edilirlər.

Bayıl ərazisində tək binada iki oğlu və gəlini yaşamış 48 yaşlı Zərifə Əliyeva bildirdi ki, hökumətin apardığı qiymətləndirmə zamanı evinin ümumi sahəsi 21 metr az olaraq hesablanmışdır. Texniki pasporta əsasən isə Əliyevanın 3 otaqdan, mətbəxdən, vanna otağından və kiçik həyətdən ibarət evinin ümumi sahəsi 50 kvadrat metr idi. Lakin, məcburi alqı-satqı sənədində göstərildiyi kimi hökumət ev sahibinə yalnız 29 kvadrat metr əraziyə düşən kompensasiya məbləğini ödəməyə razı idi. Nəticədə Əliyevaya veriləcək kompensasiya məbləği 43500 Azərbaycan manatı (55245 ABŞ dolları) təşkil etdi. Əgər hesablama Əliyevanın evinin real sahəsinə əsaslansaydı ona ödəniləcək məbləğ 75000 Azərbaycan manat (95250 ABŞ dolları) təşkil etməli idi. “Hal-hazırda evdə üç ailə yaşayır: oğlum və həyat yoldaşı, evlənməyə hazırlaşan kiçik oğlum və mən. Təklif edilən pula Bakı yaxınlığında bizim üçün kifayət qədər böyük mənzil tapa bilmirik. Qorxuram ki, küçələrdə qalaq.” Əliyeva bu barədə “Human Rights Watch” təşkilatına evi sökülməmişdən təxminən bir ay öncə 2011-ci il sentyabr ayında danışıb.[184]

Füzuli küçəsində yaşamış lakin 2010-cu ilin noyabrında evi xəbərdarlıq edilmədən sökülmüş Malik Əliyev tək ailəli 30 kvadrat metr yaşayış sahəsi üçün yalnız 45000 Azərbaycan manatı (57200 ABŞ dolları) almışdır. Əslində isə Əliyevə ümumi sahəsi 144 kvadrat metr olan əmlak üçün 216 Azərbaycan manatı (274000 ABŞ dolları) verilməli idi. Eyni zamanda hökumət Malik Əliyevin evinin sökülməsinə görə itirdiyi gəliri də nəzərə almamışdır. “Mən orda həm yaşayırdım həm də işləyirdim. Lakin indi nə evim var nə də işim”: deyə Əliyev “Human Rights Watch” təşkilatı ilə müsahibə zamanı bildirdi. “Bütün bunları yaşamaq çox çətin idi. Bir an işində özümü evsiz hiss etdim. Onlar hər şeyimi əlimdən aldılar.”[185]

Uyğun Ölçü və Keyfiyyətə Malik Yaşayış Yerlərinin Təmin Edilməməsi və Mülkiyyət Hüquqlarının İnkarı

Bəzi mülkiyyət sahibləri “Human Rights Watch” təşkilatına məmurların onlara heç bir maliyyə kompensasiyası təklif etmədiyini bildirdilər. Lakin onlara şəhər mərkəzindən kənarda yerləşən mənzillə təmin olunacaqları deyilib. Bu təkliflər xüsusilə sahəsi 60 kvadrat metrdən artıq olan mənzil sahiblərinə edilib. “Human Rights Watch” təşkilatı tərəfindən sənədləşdirilən bəzi hallarda yeni mənzillər təqribən ev sahiblərinin şəhər mərkəzində mövcud olan evləri ilə eyni ölçüdə və ya qismən genişdir; digər hallarda isə köçürülmə müqabilində təmin olunan mənzillər nəzərə çarpacaq dərəcədə kiçikdirlər. Ev sahiblərinin köçürüldükləri bölgə ilə bağlı seçimləri yoxdur. Ən azından bəzi hallarda dövlət ev sahiblərinə köçürülmə ilə bağlı təklif olunan mənzillər üçün ev sənədləri ilə təminatdan imtina etməklə onları mülkiyyət hüquqlarından məhrum etmişdir.

Köçürülənlər və köçürülmə üçün nəzərdə tutulan mənzilləri görənlər yeni mənzillərin keyfiyyəti ilə bağlı narahatçılıqlarını bildirmişlər.

Heydər Əliyev adına sarayın arxasındakı bir çox ərazi sakinləri “Human Rights Watch” təşkilatına onlara mövcud evlərindən kiçik mənzillərə köçmələri barədə təklif olunduqlarını bildirdilər. Məmurlar 52 yaşlı pediatr və iki övlad anası Afa İsmayılovaya həyat yoldaşının təqribən 50 il yaşadığı təxminən 150 kvadrat metr evinin müqabilində 110 kvadrat metr mənzil təklif etmişlər. Afa İsmayılova “Human Rights Watch” təşkilatına demişdir: "Mən evimi əldən vermək istəmirəm. Mən [köçürmələrə məsul] məmurlardan xahiş etdim ki, mənə ədalətli qiymət əsasında kompensasiya ödəsinlər. Mən mənzili qəbul etmək istəmirəm. Onların mənə təklif etdikləri hətta evin ölçüsü ilə uyğunluq təşkil etmir"[186]

Eynilə, rəsmilər Rəfiqə və Emil Ağayevlərə onların Şəmsi Bədəlbəyli küçəsindəki 95 kvadrat metr evlərinin əvəzində şəhər kənarında 43 kvadrat metr mənzil təklif ediblər. Rəfiqə evlərinin memarlıq üslubunda olduğunu və cütlüyün onu 1999-cu ildə tamamilə təmir etdiklərini bildirmişdir.[187]

Bəzi ev sahibləri də harada yaşamaları barədə özləri qərar vermələri üçün pul kompensasiyasına üstünlük verdiklərini bildirmişlər. Heydər Əliyev adına sarayın arxasındakı ərazidə yaşayan Fərizə Quliyeva “Human Rights Watch” təşkilatına ki, ailəsi ilə Bakının mərkəzindən kənarda təklif olunan mənzilə köçmək istəmədiyini bildirərək aşağıdakı kimi izah etmişdir: "Mənim ərimin babası evimizi tikib, bu, 100 ildən artıq müddətdə bizim ailəyə məxsus olub. Mən onların bizə təklif etdiyi mənzili götürmək istəmirəm. Mən harada yaşayacağıma özüm qərar vermək üçün pul kompensasiyasına üstünlük verirəm".[188]

Mirzağa Əliyev 193 küçəsindəki evini əsas gəlir mənbəyi kimi kirayəyə verən mühəndis Yasnan Kirimova, 2011-ci ildə məmurların geniş dağıtmasında məhkəmə qərarının pozulması ilə öz mülkiyyətini itirdi. Buna baxmayaraq, məmurların şəhər mərkəzindən kənarda mənzil təklifini qəbul etməkdən imtina edir. O, “Human Rights Watch” təşkilatına bildirmişdir: "Onlar mənə dedilər ki, mənim evim 60 kvadrat metrdən böyük olduğuna görə mənə kompensasiya düşmür, amma mən Bakı kənarında mənzil ala bilərəm. Mən bunun əvəzində pul istədim. Mən hər gün ora getdim və bunu yalvardım. Mən şəhər kənarında yer istəmirəm."[189]

Eynilə, Bayıl ərazisindəki Aqil Quliyev küçəsi 5 ünvanındakı binada yaşayan bir neçə mənzil sahibləri “Human Rights Watch” təşkilatına məmurların bütün ev sahiblərinə şəhər mərkəzindən kənarda yeni mənzillərə köçmək təklifini etdiklərini, lakin pul kompensasiyası təklif etmədiklərini bildirdilər.[190] Bəzi sakinlər təklifi qəbul etmiş, kompensasiya tələb edənlər isə binada qalırlar. Bir ev sahibi “Human Rights Watch” təşkilatına bildirmişdir: "Mən məmurlara dedim ki, sizin mənzilinizi [kompensasiya kimi] istəmirəm. Mən özüm yaşadığım yeri seçmək istəyirəm. Mən bu mənzili mənzərə və gözəlliyə görə seçmişəm".[191]

Ev sahibləri həmçinin “Human Rights Watch” təşkilatına bildirmişlər ki, onlar köçürülmə təklifini qəbul etmək istəmirlər, çünki dövlət onları yeni mənzillər üçün mülkiyyət sənədi ilə təmin etmir.[192]

Köçürülməyə məruz qalan bəzi ev sahibləri həmçinin yeni mənzillərin tikilmə keyfiyyəti barədə də ciddi narazıçılıqlarını bildirmişlər.[193] Məhkəmə qərarının ziddinə olaraq 2011-ci ilin avqust ayında evi sökülən Emma Şirinova, Əliyar Əliyev prospekti 26-da yerləşən hündür mərtəbəli binada təklif olunan mənzillə bağlı problemləri aşağıdakı kimi təsvir etmişdir: "Zirzəmi su ilə dolu idi. Binanın yeni tikilməsinə baxmayaraq, ağırlıq saxlayan özək divarlar da daxil olmaqla divarların əksəriyyətində çatlar var. Yeni tikilmiş divarlardan beton hissələri tökülmüşdür. Bəzi yerlərdə döşəmələrdə çat və soyulmalar var idi."[194] Şirinova yeni bina və inşaatla bağlı problemlərin şəkilini çəkmiş və öz işi ilə bağlı yaratdığı internet səhifəsində yerləşdirmişdir.[195]

May 2010 tarixində Heydər Əliyev küçəsi 73 ünvanında içərisində bir otaqlı mənzili olan binanı dövlət orqanları sökdükdən sonra, təqaüdçü Fuad Zəkiyev Əliyar Əliyev küçəsində yeni iki otaqlı mənzil almışdır. Zəkiyev "Human Rights Watch" təşkilatına bildirmişdir ki, onun yeni mənzili ilə çoxsaylı problemləri var: su kəməri sistemi yaxşı işləmir; ventilyasiya zəifdir və daxili tamamlanma işinin keyfiyyəti çox zəif idi. Əlavə olaraq, o hər ay yüksək kommunal xərclər ödəməlidir.[196]

Kompensasiya mexanizmlərinə dair Beynəlxalq Hüquqi təminatlar

Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi dəfələrlə bildirmişdir ki, fərdi mülkiyyətindən məhrum edərkən hökumət ictimai maraqlardan irəli gələn tələblər ilə fərdin fundamental hüquqları arasında balans yaratmalıdır. Məcburi özgəninkiləşdirmə fərdlər üçün əlavə problemlərlə nəticələnməməlidir və hökumət bu tədbirdən əsassız olaraq gəlir əldə etməməlidir.[197]

Avropa Məhkəməsini qərarında bildirilir ki, kompensasiyanın şərtləri özgəninkiləşdirmənin ədalətli balansın təmin edilib-edilməməsini və özgəninkiləşdirilməyə məruz qalan fərd üçün əlavə problemlərlə nəticələnməməsini müəyyən etmək üçün uyğun olmalıdır. Məhkəmənin qərarında o da bildirilir ki, ictimai marağın 1 №li Protokolun 1-ci Maddəsinə əməl etmək məqsədilə ödəniləcək kompensasiya ilə ictimai maraqların təmin edilməsinin zəruriliyi arasında birbaşa əlaqə olmalıdır.[198] Hökumət ictimai marağın zərurilik dərəcəsi ilə şəxsə veriləcək kompensasiyanın mahiyyəti və məbləği arasında balansı qorumalıdır.

Avropa Məhkəməsinə əsasən mülkiyyətin real dəyərinə uyğun kompensasiyanın ödənilməməsi fərdi hüquqlara hədsiz müdaxilə kimi qiymətləndirilir. Bundan əlavə bir çox məcburi özgəninkiləşdirilmə hallarında “mülkiyyətin real dəyərini əks etdirən” yeganə müvafiq məbləğ mülkiyyətin bazar qiymətinə uyğun olan və məcburi özgəninkiləşdirmənin səbəb olduğu itkilər və əlavə xərclər də daxil olmaqla tam kompensasiyanın ödənilməsidir.[199]

Bakı şəhər hökumət qurumlarının istifadə vəziyyətindən və ya hər kvadrat metr üçün dəyişən digər faktorlardan asılı olmayaraq bütün əmlaklar üçün eyni qiymət əsasında tətbiq etdiyi kompensasiya mexanizmlərinin tətbiqi Azərbaycanın Avropa Konvensiyasına müvafiq öhdəliklərini pozur.[200] Azərbaycan hökuməti dövlət ehtiyacları ilə fərdi mülkiyyət hüquqları və digər insan hüquqları standartlarının müdafiəsi arasındakı “ədalətli balansı” təmin etmir.


VI. Müdafiə v ə Səmərəli Hüquqi Mexanizm

Ədalətli və şəffaf özgəninkiləşdirmə prosesinin tərkib hissələrindən biri də şikayətlərə baxılması mexanizminin mövcud olmasıdır. Belə bir mexanizm mülkləri özgəninkiləşdirilmiş şəxslərə şikayətlərinin qeydə alınması və bu şikayətlərin aydın və şəffaf şəkildə baxılmasıimkanıverməlidir. İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasının müvafiq olaraq 6-cı maddəsi (ədalətli məhkəmə hüququ) və 13-cü maddəsi(səmərəli hüquqi müdafiə vasitələrindən istifadə hüququ) tələb edir ki, mülkiyyət hüquqları pozulan hər kəs belə bir mexanizmə qədər öz hüquqlarını müdafiə edə bilsinlər.[201]Azərbaycanın milli qanunvericiliyinə əsasən, mülkiyyət sahibləri hökumətin özgəninkiləşdirmə və kompensasiya mexanizmlərinə etiraz etmək, o cümlədən məhkəmə qərarı ilə özgəninkiləşdirmə prosesinin və söküntü işlərinin dayandırılmasını tələb etmək üçün məhkəməyə müraciət etməkhüququ var.[202]

Buna baxmayaraq, hökumət tərəfindən köçürülmələr və söküntü işləriməhkəmə qərarları kobud şəkildə pozulmaqla və ya məhkəmə işlərinin davametdiyi bir vaxtdahəyata keçirilib ki, bu da məhkəmələrin səmərəli hüquqi müdafiə vasitələrini təmin edə bilməsi ilə bağlı ciddi suallar doğurur .Bundan başqa, məmurların məhkəmə dinləmələrində iştirak etməməsi nəticəsində yaranan lüzumsuz ləngimələr və yeni yaradılan inzibati-iqtisadi məhkəmələrdə baxılan işlər üzrə vaxt məhdudiyyətinin olmaması səbəbindənməhkəmə prosesləri uzanır.

Məhkəmə qərarlarının Pozulması ilə və Baxılmaqda olan Məhkəmə İşlərinə Məhəl Qoyylmadan Evlərin Sökülməsi

Bakıdakı vəkillər və mülkiyyət sahibləri “Human Rights Watch” təşkilatına onların mülkiyyət hüquqlarının təminatı, mülkiyyətlərinin dağıdılmadan qorunması və ədalətli kompensasiya təminatı üçün yerli məhkəmələrə müraciət etdiklərini bildirdilər. Əksər hallarda, vəkillər məhkəmələrin işə bir daha baxmasına qədər məcburi özgəninkiləşdirmə və sökülmələri Bakı İcra Hakimiyyətinə qadağan edən qərarlar ilə məhkəməni udmuşlar.

Buna baxmayaraq, “Human Rights Watch” təşkilatının sənədləşdirdiyi bir neçə hallarda mülkiyyət sahiblərinin məhkəmə qərarlarına nail olduqları halda belə dövlət orqanları evləri sökmüşdür. Məsələn, Leyla Yunus 2011-ci il mayın 18-də məhkəmə qərarına nail olmuşdur, lakin onun evi avqustun 11-də sökülmüşdür. Eyni yolla yuxarıda qeyd edildiyi kimi, dövlət orqanları Emma Şirinovanın evini 26 avqust, 2011-ci ildə sökmüşlər. Bu, 22 iyun, 2011 tarixli İnzibati İqtisadi Məhkəmənin qərarını saxlayan apelyasiya məhkəməsinin sökülməni və ya evdən istifadə üçün istənilən maneəni qadağan edən qərarı çıxarması ilə eyni gündə baş vermişdir.[203] May 2011 tarixli məhkəmə qərarının əksinə olaraq, dövlət orqanları həmçinin Yasnan Kirimovanın evini 12 avqust 2011 tarixində sökmüşlər.[204]

Əlavə olaraq, “Human Rights Watch” təşkilatının sənədləşdirdiyi bir çox digər hallarda ev sahiblərinin məhkəmə müraciətlərinə və baxılmaqda olan məhkəmə işlərinə baxmayaraq dövlət orqanları evləri sökmüşlər.[205] Məsələn, A. Topçubaşov küçəsində mülkiyyət sahibi Hacıbaba Əzimov mülkiyyət hüququnun qorunması və bazar qiymətinə uyğun kompensasiya alması üçün 2010-cu ilin aprelində rayon məhkəməsinə müraciət etmişdir. Bu iddiaya cavab olaraq, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti növbəti aylarda iddiaçının iddiasına digər rayonda baxılmalı olması kimi çox sayda əks iddialar sənədləşdirdi. Məhkəmə prosesi Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti nümayəndələrinin məhkəməyə gəlmədiyindən dəfələrlə təxirə salınmışdır.[206]

Məhkəmə qərarının gözlənilməsinə baxmayaraq, 30 dekabr 2010 tarixində Bakının səlahiyyət orqanları Əzimov və ailəsini məcburi köçürmüşlər və mənzilin yerləşdiyi binanı yuxarıda təsvir edildiyi kimi uçurmuşlar. Son məhkəmə qərarı ilkin iddianın sənədləşməsindən 11 ay sonra, 2011-ci ilin martında çıxarıldı. Məhkəmə Əzimovun iddialarını rədd etmiş və o, 2011-ci ilin mayında kvadrat metrinə görə 1,500 manat (US$1,900) kompensasiyanı qəbul etmişdir.[207] Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Sevinc Zeynalova, İsmayıl Baqvanov və Malik Əlyev də daxil olmaqla digər mülkiyyət sahibləri də eynilə “Human Rights Watch” təşkilatına bildirmişlər ki, baxılmaqda olan məhkəmə işlərinə baxmayaraq, onların mülkiyyətləri uçurulmuşdur.

Vəkillər də nəticəsiz olaraq 2008 və 2011-ci illərdə İcra Hakimiyyətinin məcburi özgəninkiləşdirmə, köçürmə və sökülməsinə səlahiyyət verən əmrlərini Azərbaycan qanununa əsasən qeyri-leqal hesab edən qərar vermələri üçün Bakı Şəhər Nəsimi Rayon Məhkəməsinə və 1 saylı İnzibati İqtisadi Məhkəməyə müraciət etmişlər. Bu mülki iddiaların heç biri təmin edilməmişdir.[208]

Mülkiyyət İddiaları ilə bağlı Məhkəmələrdə Hədsiz Yubanmalar

Vəkillər və mülkiyyət sahiblərinin “Human Rights Watch” təşkilatına bildirdiklərinə görə məhkəmə prosesləri dəfələrlə təxirə salınmaqla qeyri-ciddi hala gətirilir. Buna səbəb əsasən respondentlərin, xüsusən də əksər hallarda Bakı İcra Hakimiyyətinin, Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsinin və ya hər ikisinin planlaşdırılmış dinləmələrə gəlməməsidir. Məsələn, 2011-ci ilin avqustundan başlayaraq, 2010-cu il dekabrda evi sökülmüş Şövkət və İsmayıl Baqvanov 2010-cu ilin avqustunda 1,500 manat (US$1,900) dəyərindən artıq əlavə kompensasiya tələbi ilə iddia qaldırmışlar. Baqdanovların işi üzrə ilkin dinləmədən apelyasiya prosesinə qədər məhkəmələr yeddi dinləmə prosesi keçirmişlər, lakin səlahiyyət orqanları onlardan yalnız birində iştirak etmişdir.[209]

Hökumətin məcburi özgəninkiləşdirmə və söküntülərinə etiraz işində təmsilçilik edən vəkillər “Human Rights Watch” təşkilatına bildirmişlər ki, hakimlərin tərəflərin birinin iştirakı olmadan məhkəmə işinə qərar çıxarma hüququ olduğu halda, onlar sadəcə dinləmələri sonrakı tarixə planlaşdırır və bunu təkrarlayırlar.[210]

Azərbaycan qanununa əsasən məhkəmə işlərə "lazımi zaman" çərçivəsində baxılmalıdır, lakin qanun "lazımi vaxtın"[211] nə qədər olduğunu müəyyənləşdirmir və işləri təkrar olaraq təxirə salınan iddiaçılar üçün qanuni tədbir planı mövcud deyildir və bu da təsirli tədbir planından boyun qaçırmağa zəmin yaradır.[212] Vəkil Fuad Ağayev “Human Rights Watch” təşkilatına bildirdi ki, onun 30 gün ərzində məşğul olduğu məhkəmə işlərinin 90 - 95 faizini məhkəmələr dinləyir və işə baxış uzadılmış halda üç aya qədər davam edə bilər. Buna baxmayaraq, Ağayevin məcburi özgəninkiləşdirilmə ilə əlaqəli işləri heç bir açıqlama olmadan yeddi və ya səkkiz aya qədər uzadılmışdır. Bəzi hallarda isə dinləmələr o qədər uzadılır ki, məhkəmə yalnız sökülmələr baş verəndən sonra qərarlar çıxarır.[213]

Məhkəmələrin bu təcrübəsi məhkəməyə yenidən müraciəti və Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 6 və 13-cü Maddələrini pozur.

Digər Dövlət Qurumlarına Şikayətlər

Mülkiyyət sahibləri öz mülkiyyətlərinin qanunsuz və məcburi özgəninkiləşdirilməsi ilə əlaqədar həmçinin Baş Prokurorluq, Daxil İşlər Nazirliyi, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti və Prezident Administrasiyası kimi çox sayda dövlət qurumlarına şikayətlə müraciət etmişlər.

Yalnız azsaylı hallarda ev sahibləri cavab almışlar.[214] Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Leyla Yunus Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətindən 2011-ci ilin sentyabrında dövlət orqanları tərəfindən bir ay əvvəl dağıdılmış mülkiyyətinə görə kompensasiya təklif edən cavab aldı. Bəzi ev sahibləri də həmçinin yerli televiziya və qəzetlərə müraciət etmiş[215] və digərləri isə prezident administrasiyası[216] və ya Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti qarşısında etirazlarını bildirmişlər.[217]

Vəkil Nizami Bağırov “Human Rights Watch” təşkilatına bildirmişdir ki, 2011-ci ilin avqustunda Nazirlər Kabineti, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti və prezident administrasiyası ilə rayon icra hakimiyyəti kimi dövlət qurumlarına çox sayda tələb və şikayətlər sənədləşdirmişdir. Lakin bu məruzə nəşr olunana qədər o heç bir cavab almamışdır.[218]

Vəkil Fuad Ağayev "Human Rights Watch" təşkilatına bildirmişdir ki, o da həmçinin müvəkkillərinin evlərini itirməsindən sonra, onların mülkiyyətlərinin özlərinə qaytarılması və ya kompensasiya edilməsi və müvəkkillərin itkilərinə görə mənəvi kompensasiya alması məqsədilə məhkəmələrə müraciət etmişdir. Lakin bu müraciətlərə də lazımınca baxılmamışdır.[219]


VII. Azərbaycanın Beynəlxalq Tərəfdaşlarının Rolu

Avropa Birliyi (AB), Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT), Birləşmiş Ştatlar, (ABŞ), Avropa Şurası, Dünya Bankı, Asiya İnkişaf Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (AYİB) və Avropa Yayım Birliyi (AYB) də daxil olmaqla Azərbaycanla bağlılığı olan beynəlxalq təşkilatlar, Azərbaycan dövlətini ədalətli və şəffaf qaydada, Azərbaycanın milli qanunlarına və beynəlxalq insan hüquqları qanunlarına uyğun şəkildə icra edilənədək və məcburi köçürülənlər ədalətli şəkildə kompensasiya ilə təmin edilənədək məcburi özgəninkiləşdirmə, köçürmə və sökülmələri dayandırmağa sövq etməlidir.

Beynəlxalq və regional qurumlar və Azərbaycanın ikitərəfli tərəfdaşları Azərbaycanın söz azadlığı və sərbəst toplaşmaq azadlığı kimi bir çox sahələrdə insan hüquqları vəziyyətini tənqid etmişlər . [220] 2011-ci ildən başlayaraq onlar aşağıda göstərildiyi kimi məcburi köçürmələr və sökülmələr barədə narahatçılıqlarını bildirməyə başlamışlar. Lakin Azərbaycan hökuməti narahatçılıq bəyanatlarına baxmayaraq və adı çəkilən beynəlxalq və regional qurumlara əhəmiyyət verməyərək bu hərəkətlərini davam etdirmiş. Bəzi analitiklər hesab edirlər ki, buna səbəb, tərəfdaşların dövlətlə münasibətdə, ölkənin geostrateji əhəmiyyətini və karbohidrogen ehtiyatlarını əsas tutmaları ola bilər.

Əgər Azərbaycanın tərəfdaşları Azərbaycan dövlətini fundamental hüquq və azadlıqları təmin etməyə sövq etməyə nail ola bilsələr insan hüquqları pozuntularının qarşısını almaq məqsədi ilə davamlı təzyiq və konkret tədbirlərə ehtiyac vardır.

Dünya Bankı, AİB və AYİB da daxil olmaqla çoxtərəfli inkişaf bankları insan hüquqları sahəsində vəziyyətin pisləşməsinə və davam etməkdə olan məcburi köçürmələr və sökülmələrə baxmayaraq Azərbaycan dövləti ilə əlaqələri davam etdirmiş və bu hüquqların pozulması barədə ictimai bəyanat verməmiş.

Aşağıda təfərrüatı ilə göstərildiyi kimi, Eurovision Mahnı Festivalına rəhbərlik edən Avropa Yayım Birliyi (AYB), 2012-ci ilin mayında festivalın keçirilmə yeri olacaq Bakı Kristal Zalı yaxınlığındakı inşaatla bağlı köçürülmə və sökülmələrə dair Azərbaycan hökumətindən izahat istəmiş. AYB bildirmişdir ki, bunun məcburi özgəninkiləşdirmə, köçürmə və söküntülərlə və Milli Bayraq Meydanı ərazisindəki inşaat işləri ilə əlaqəsi yoxdur və beləliklə ərazidə baş verən insan hüquqlarının pozulması ilə əlaqədar dövlətdən heç bir izahat gözləmir. Bunun əvəzində, AYB tədbirin "qeyri - siyasi" təbiətli olduğunu vurğulamış və özünü mübahisəli vəziyyətdən uzaqlaşdırmışdır. 2012-ci ilin yanvar ayında “Human Rights Watch” təşkilatına göndərilən məktubda AYB bildirmişdir: "Biz Eurovision Mahnı Festivalını mümkün qədər qeyri-siyasi saxlamağa çalışırıq. Bunun məqsədi ondan milyonlarla zövq alan insanları ruhlandırmaq, əyləndirmək və birləşdirməkdir. Gördüyümüz kimi Mahnı Festivalı yaxşılığa yönəlmiş addımdır. Bu geniş miqyasda müzakirə edilməyən ölkələri diqqət mərkəzinə çəkir və müzakirə obyektinə çevirir."[221]

Məcburi Özgəninkiləşdirmələr, Köçürülmələr və Sökülmələrin Tənqidi

Baxmayaraq ki, dövlət məcburi özgəninkiləşdirmə, köçürülmə və sökülmə kampaniyasını 2008-ci ildən həyata keçirir, Azərbaycanın beynəlxalq tərəfdaşları sözügedən insan hüquqları pozulması ilə bağlı ictimai narahatçılıqlarını yalnız 2011-ci ilin avqustunda Leyla və Arif Yunusların mülkiyyətinin dağıdılmasından sonra bildirdilər.

2011-ci ilin 16 avqustunda insan hüquqları üzrə BM ali komissarı söküntüləri tənqid etmiş və dövləti hüquq müdafiəçilərinin təhlükəsiz iş şəraitlərinin təminatına səsləmişdir.[222] 16 Avqust tarixində AB və 1 Sentyabr tarixində ABŞ-ın ATƏT-dəki Missiyası da sökülməyə etiraz etmişdir.[223]

2011-ci ilin sentyabrında nəşr edilmiş müşahidələrdə, Avropa Şurası İnsan Hüquqları üzrə Komissarı Tomas Hammarberq bildirmişdir ki, o "[Azərbaycan] dövlət orqanlarını məcburi köçürülmələri saxlamağa səsləmiş " və xüsusilə də Leyla Yunusun[224] mülkiyyətinin dağıdılmasından narahat olmuşdur. Hammarberq dövlətə vəziyyətin araşdırılması və həll edilməsi üçün müraciət etmişdi. O demişdir[225]: "Məhkəmə qərarının əleyhinə olan bu qanun pozuntusuna görə məsuliyyət müəyyən olunmalı və zərər çəkmiş şəxslərə ən azından öz mülkiyyətlərinin itirilməsinə görə uyğun kompensasiya ödənilməlidir."

Avropa Birliyi və Birləşmiş Ştatların Mühüm Rolu

AB və ABŞ Azərbaycan üçün mühüm tərəfdaşlardır və mühüm insan hüquqları islahatlarına təminat vermək üçün öz yaxın siyasi və iqtisadi əlaqələrini gücləndirmək mövqeyindədirlər. Azərbaycan 1999-cu il Tərəfdaşılıq və Əməkdaşlıq Razılaşması vasitəsilə AB və Azərbaycan münasibətlərinin hüquqi yaradılandan bəri Avropa Birliyi ilə yaxın münasibətlərini inkiçaf etdirir. AB və Azərbaycan hal-hazırda 2010-cu il iyul ayında başlayan və daha yaxın siyasi və iqtisadi münasibətlər vəd edən Assosiasiya Razılaşmasını müzakirə etməkdədirlər.

Azərbaycan dövlət orqanlarının münasibətlərin bir hissəsi olaraq həyata keçirməli olacağı insan hüquqlarının təminatına dair konkret və aydın tədbirlər görmək üçün Brüssel unikal və münasib imkanlara malikdir. Bu kimi inkişaf proqramlarına məcburi özgəninkiləşdirmə və köçürülmələr kontekstində insan hüquqları pozuntuları yer almalı və yaxın münasibətlər üçün AB bu barədə açıq tələblər qoymalıdır.

Birləşmiş Ştatlar Azərbaycanı strateji tərəfdaş hesab edir. Azərbaycan öz hava məkanını koalisiya qoşunlarının Əfqanıstana transferi üçün açmışdır; terrorizm və kütləvi qırğın silahlarının yayılması ilə mübarizədə ABŞ-ın səylərini dəstəkləyir; və qlobal enerji təchizatının dəyişdirilməsi və təhlükəsizliyinin təminatında əsas mənbədir.[226] ABŞ 2010-cu ildə " ictimai iştirakın təşviqi, korrupsiya ilə mübarizə və qanunun aliliyinin təmin olunmasına yardım məqsədilə dövlətin demokratik institutlarının və vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına" Azərbaycana dəstək olaraq əlavə 28 milyon ABŞ dolları vermişdir[227]. ABŞ dəfələrlə Azərbaycanda mülkiyyət hüquqları da daxil olmaqla insan hüquqlarının pozuntularını vurğulamış, lakin bununla yanaşı Azərbaycanda insan hüquqları sahəsində vəziyyətin təkmilləşdirilməsi istiqamətində öz fəaliyyətini artırmaqla insan hüquqlarının təşviqinə dair əlavə öhdəlik nümayiş etdirə bilər.

Çoxtərəfli İnkişaf Bankları Susur

Dünya Bankı, Asiya İnkişaf Bankı (AİB) və Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (AYİB) Azərbaycanda mühüm rola malik olmalarına baxmayaraq Azərbaycan hökumətinin apardığı məcburi köçürülmələr və sökülmələrlə bağlı öz narahatçılıqlarını ictimai olaraq bəyan etməmişlər.[228]

Dünya Bankı, AİB və AYİB böyük sayda əhalinin köçürülməsindən irəli gələn risklərdən tamamilə xəbərdardırlar. Bu, hər bir bankın qeyri-könüllü köçürülmə üzrə xüsusi təlimatlarında əks etdirilmişdir. Bu sənəd inkişaf tərəfdaşı (bu halda Azərbaycan) Dünya Bankı, AİB və ya AYİB fondunun köçürülməyə səbəb olan olduğu layihələrdə riayət edəcəyi kriteriyaları müəyyən edir.[229] Bu pozuntular onların maliyyələşdirdikləri layihələr xaricində verərsə belə onlar barədə narahatçılıqlarını bildirməmələri çoxtərəfli inkişaf banklarının həmin təcrübələrlə bağlı institusional öhdəçiliklərini sual altına qoyur.

Bu təşkilatlar Azərbaycanda mühüm proqramlar çərçivəsində çoxtərəfli kreditorlar olaraq məcburi köçürmələrin və sökülmələrin qarşısını almaq, istənilən köçürülmələrin icrası zamanı milli və beynəlxalq standartlara riayət etmək və donorların ayırdıqları maliyyənin birbaşa və ya dolayı yolla bu hüquq pozuntularını nə dərəcədə dəstəkləməsini müəyyənləşdirmək məqsədilə müstəqil araşdırmalar aparmaq üçün Azərbaycan hökumətinə təzyiq göstərməlidir. Dünya Bankı, AİB və AYİB milli və beynəlxalq standartlara uyğun olan ölkə miqyaslı köçürülmə təcrübəsinin əsasını qoymaq üçün Azərbaycan dövləti ilə birgə işləməlidir.

Avropa Yayım Birliyi

Eurovision Mahnı Festivalı geniş halda Avropa Yayım Birliyi (AYB) tərəfindən idarə olunur . [230] Yayım Biriliyi hər il keçirilən tədbirə "nəzarət etmək və onu yönəltmək" məqəsədilə yeddi nəfərlik referens qrupu təyin etmişdir.[231] AYB, media təşkilatlarının assosiasiyası kimi söz və informasiya azadlığını[232] təşviq etməyə dair açıq mandata malikdir və 2010-cu ilin iyul ayında Bakıda keçirilmiş özünün 64-cü Ümumi Assambleyasında mövzu üzrə ciddi bəyanat yaymışdır.[233] Buna baxmayaraq, o, Eurovision Mahnı Festivalını ciddi şəkildə "qeyri siyasi" tədbir hesab etmiş[234] və Bakı Kristal Zalı yaxınlığındakı köçürülmələr və sökülmələrin festival ilə əlaqəsi olmadığını və Eurovision müsabiqəsinə təsiri etməməli olduğunu bildirərək özünü bu kimi mübahisələrdən kənarlaşdırmağa çalışmışdır.[235]

“Human Rights Watch” təşkilatı ilə yazışmalarda uyğun AYB öz mövqeyini bildirmişdir ki, təşkilat "Mahnı Festivalı ilə əlaqəsi olan hər hansı bir tikintinin olmasını müşahidə etməmişdir", "məqsədli şəkildə tikilən heç bir tədbir yeri tələb və ya xahiş etməmişdir" və dövlət tərəfindən də təklif edilən hər iki mövcud yerdən birini qəbul edərdi.[236]

AYB Azərbaycan hökumətindən mahnı müsabiqəsi ilə əlaqədar media və söz azadlığının müdafiəsinə təminatla bağlı öhdəlik əldə etdiyini vurğulayaraq bildirdi ki, "əgər hər hansı insan hüquqları pozuntusundan xəbər tutsalar " dövlət orqanları qarşısında qaldıracaqlar.[237]

İki ay qabaq Bakı Kristal Zalı ilə əlaqədar mübahisə ilə bağlı mətbuata açıqlamalar zamanı, AYB nümayəndəsi bildirdi ki, onlar dövlət orqanları ilə dəqiqləşdirmişlər və əmin edilmişdilər ki, tədbir yerinin inşası "əvvəl inkişaf etməmiş sahədə" idi və Eurovision Mahnı Festivalı ilə əlaqəsi olmayan geniş yenidənqurma planının bir hissəsi idi. 2012-ci il yanvar ayının sonunda, AYB tədbir rəhbəri, Sieste Bakker demişdir ki, Bayıl ərazisindəki köçürülmələrin "Baki Kristal Zalının inşası ilə heç bir əlaqəsi yoxdur, çünki onlar bir neçə yüz metr uzaqda olan yolun inşası üçün nəzərdə tutulub.[238]

Joergen Frank, AYB televiziya direktoru, yanvarın 26-da “Human Rights Watch” təşkilatına bildirmişdir ki, Milli Bayraq Meydanına yaxınlıqdakı ərazidən köçürülən və ya köçürüləcək sakinlər Eurovision Mahnı Festivalı ilə bağlı əsassız əlaqələndirmə axtarırlar.

O, bir daha AYB-nin mövqeyini vurğulamışdır ki, məcburi özgəninkiləşdirmə ilə Eurovision Mahnı Müsabiqəsi arasında heç bir əlaqə yoxdur və demişdir ki, hətta 2012 Eurovision Mahnı Müsabiqəsi başqa yerdə keçirilsəydi belə ərazidəki insanlar köçürüləcəkdi. "AYB hesab etmir ki, onun nüfuzu dövlət fəaliyyətləri və ya mətbuatdakı yazılar vasitəsilə korlanmışdır", deyə "Human Rights Watch " təşkilatına demişdir. Frank demişdir ki, baxmayaraq ki, AYB Azərbaycan dövlətindən ərazidəki inkişaf planları ilə bağlı açıqlama gözləyir, AYB köçürülmə ilə bağlı qanun pozuntuları haqda dövlətdən təminat gözləməyəcək. O demişdir ki, belə etməklə Eurovision Mahnı Müsabiqəsinin qeyri-siyasi xüsusiyyətinə müdaxilə edilmiş olardı. Frank həmçinin qeyd etmişdir ki, təşkilatlar insan hüquqları pozuntularını qabartmaq məqsədilə Eurovision müsabiqəsinin Azərbaycan üzərinə saldığı "nəzər nöqtəsi"-ndən və bunun "yaxşı bir şey"[239] olduğun dan yararlana bilərlər.

Bu bir həqiqətdir ki, inşaat üçün ərazini təmizləmə məqsədilə əhalisi köçürülən Milli Bayraq Meydanı ərazisində tikilən yol və park, Azərbaycan 2011-ci ildə Eurovisionnın qalibi olmamışdan qabaq planlaşdırılmışdı. Buna baxmayaraq, əksər köçürülmələrin vaxtı və inşaatın sürəti göstərir ki, dövlətin ərazi barədə planları Eurovision ilə əlaqə dar olaraq sürətləndirilmişdir. Bundan başqa, köçürülmələrin beynəlxalq mediada işıqlandırılmasından və AYB-nin Bakı Kristal Zalını təsdiq etməsindən əvvəl y üksək ranklı hökumət rəsmiləri Bakı Kristal Zalının 2012 Eurovision Mahnı Müsabiqəsi üçün vaxtında bitiriləcəyini qətiyyətlə bildirmişdilər.

Buna görə də "Human Rights Watch" təşkilatı inanır ki, ərazinin tez bir zamanda gözəlləşdirilməsi və nəqliyyat xəttlərinın qurulması ərazinin yaxınlığı baxımından və sürətləndirilmiş inşaat işlərinin gedişatı baxımından bunların Eurovision Mahnı Müsabiqəsi ilə əlaqədar olmasını göstərir.


VIII. Tövsiyyələr

Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti və Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsi də daxil olmaqla Azərbaycan hökumətinə

  • Mülklərin dövlət tərəfindən məcburi özününküləşdirilməsinin, sökülməsinin və məcburi köçürülmələrin ədalətli və şəffaf icra təminatına qədər və prosesin yerli və beynəlxalq qanunlara uyğunluğu təmin olunana qədər bu işlər dayandırılmalıdır.
  • Mülklərini tərk etmək istəməyən ev sahiblərinin gələcəkdə mülklərindən çıxarılması prosesini yalnız Azərbaycanın yerli qanunlarına və beynəlxalq qanunlara uyğunluğu əsasında olmalıdır. Ola biləcək hər hansı məcburi çıxarılma məhkəmənin qərarı ilə tənzimlənməli və evindən çıxarılan insanların təhlükəsizliyinin tam təmin olunması və ləyaqətinə tam hörmət əsasında həyata keçirilməlidir.
    • İnsanların içində yaşamağa davam etdiyi evləri hökumət heç bir halda uçurmağa və dağıtmağa başlamamalıdır.
  • Mülklərin sökülməsini və mülklərdən çıxarılmaları icra edərkən bütün özəl mülkiyyətin qorunması təmin edilməlidir.
  • Mülkiyyətini itirə biləcək ev və mülk sahibləri aşağıdakı məsələlərlə bağlı aydın məlumatla təmin edilməlidir:
    • Mülklərin dövlət tərəfindən məcburi özününküləşdirilməsinin hüquqi əsasları,
    • icra ediləcəyi vaxt,
    • ev sahiblərinə təklif olunan kompensasiya və yeni yaşayış yerlərinə köçürülmələri ilə bağlı seçim imkanı və,
    • qərardan şikayət etmək mexanizmləri.
  • Bu məlumatlar vaxtlı-vaxtında təqdim olunmalıdır.
  • Məcburi özününküləşdirilmədən ziyan çəkən bütün mülk sahiblərinə narazılıqlarının dəqiq və şəffaf araşdırılması və hüquq-müdafiə müstəvisində həll olunması məqsədi ilə onların səmərəli şikayət mexanizminə çatımı təmin edilməlidir. Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 13-cü maddəsi ilə təmin edilən səmərəli müdafiə vasitəsi hüququna əsasən səmərəli şikayət mexanizminə eyni zamanda zərərə görə kompensasiya da aid edilməlidir.
  • Məcburi özününküləşdirilmiş mülklər üçün ev sahiblərinə təklif olunan kompensasiyanın qanunlara əsaslanaraq ədalətli və şəffaf olması təmin edilməlidir.
    • Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti və Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsi mülkiyyət sahiblərinə verilən fərdi kompensasiyanın bazar qiymətinə uyğun olmasını təmin etmək məqsədilə məcburi özününküləşdirməyə məruz qalan hər bir əmlakın müstəqil qiymətləndirməsini tələb edən mexanizm yaratmalıdır.
    • Fərdi əmlak üçün nəzərdə tutulan kompensasiyanın hesablanması mülkiyyətin tam və həqiqi satış qiymətini əks etməli və təyin edilmiş bir qiymətə əsasən aparılmamalıdır.
    • Kompensasiyanın hesablanmasına Mənzil Məcəlləsinin 31.7 maddəsində nəzərdə tutulan əlavə xərclər də daxil edilməlidir.
    • Məcburi özününküləşdirilmə mülkiyyət sahiblərinin mülkiyyət hüququndan məhrum etməyə xidmət etməməlidir. Mülkiyyət sahibləri yeni ərazidə yerləşdirildikləri halda onların yeni mülkiyyətə olan bütün hüquqları təmin edilməlidir.
    • Təmin ediləcək yeni mənzilin müəyyən edilməsi Mənzil Məcəlləsinə və təhlükəsizlik, gigiyena və mühəndis dürüstlüyü kimi prinsipləri özündə əks edən digər standartlara uyğun olmalıdır.
  • Şəhər inkişaf planlarına dair hüquqi aktlar və digər rəsmi sənədlər dərc edilməli və nəzərdə tutulan hər hansı inkişaf planına dair ictimai məlumatlandırma aparılmalıdır.
  • Müntəzəm olaraq şəhər inkişaf planlarına dair ictimai şərhlər üçün açıq olan müzakirələr aparılmalıdır. Bu planların işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi zamanı ictimai narahatçılıqlar və rəylər nəzərə alınmalıdır.
  • Dövlət rəsmiləri düşməncəsinə və hədə-qorxu ilə rəftar etməməlidirlər.
  • Hüquq mühafizə orqanları rəsmilərinə köçürmə zamanı hüquq-mühafizə vəzifələrini yerinə yetirərkən ev sahiblərinin, sakinlərin, müşahidəçilərin və ümumiyyətlə vətəndaşların hüquqlarına hörmət etməyə dair lazımi peşəkar təlim keçirilməlidir.

Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğuna

  • Söküntü və məcburi özününküləşdirilmə hallarının açıq şəkildə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını, milli qanunvericiliyini və beynəlxalq insan hüquqları qanunlarını pozduğunu nəzərə alaraq, Bakının mərkəzi hissələrində bu işlərin bu hesabatda da təsvir olunduğu kimi icraatına icazə verilməsi səbəblərinə dair müstəqil istintaq araşdırmasına başlamalıdır.
    • Məsul qurumlar məcburi köçürmələrin nəticəsi olaraq ev və mənzillərdə sındırılmış, yararsız vəziyyətə salınmış və itmiş əmlak da daxil olmaqla özəl mülkiyyət hüququnun pozuntusu hallarını araşdırmalıdır.
    • Daxili İşlər Nazirliyi rəsmilərinin sakinlərin evlərdən köçürülməsinə dair qərarın verilməsində, bu qərarın icraatında və köçürülmə zamanı həbslərdə rolu araşdırılmalıdır.
    • Şəxsı və ailə həyatına hörmət hüququ pozuntuları və qeyri-insani və alçaldıcı rəftarla bağlı hallar araşdırılmalıdır.
    • Məcburi köçürülmə zamanı təhlükəsizliklə təmin edilmədiyinə və layaqətə hörmət hüququ və digər hüquq pozuntularına məruz qalanlar kompensasiya ilə təmin edilməlidirlər.

Avropa Yayım Birliyi

Baxmayaraq ki, Avropa Yayım Birliyinın bəyan etdiyi mövqe Bakı Kristal Zalının ətrafında aparılan köçürülmələrin “Eurovision” musiqi yarışması ilə heç bir əlaqəsi olmadığını iddia edir, bununla belə Yayım Birliyi Azərbaycan Hökuməti ilə əməkdaşlıqdan istifadə edərək:

  • Bakı Kristal Zalının ətrafında aparılan işlər də daxil olmaqla “Eurovision” musiqi yarışması ilə əlaqədar Azərbaycanda görülən hazırlıqların bundan sonra digər insan hüquqları pozuntularına səbəb olmayacağı təminatı ilə bağlı Azərbaycan hökumətinə müraciət etməlidir.
  • Azərbaycan hökumət qurumlarına Bakı Kristal Zalı ətrafında aparılan məcburi özgəninkiləşdirmə, köcürmə və söküntülərlə əlaqədar edilən şikayətlərın ədalətli və şəffaf əsaslarla təmin edilməsi ilə bağlı müraciət etməlidir.
  • Hüquq pozuntularına son qoymaq məqsədilə hökumətlə aparılan bütün fəaliyyətlər ictimailəşdirilməlidir.

Avropa Yayım Birliyi Üzvlərinə

  • Bakı Kristal Zalı ətrafında aparılan məcburi özgəninkiləşdirmə, köçürmə və söküntü hallarının Eurovision Mahnı Müsabiqəsinə kölgə salması riskini əsas tutaraq Azərbaycan hökuməti ilə aydınlaşdırılma aparılması və dayandırılması üçün Avropa Referens Qrupu da daxil olmaqla Avropa Yayım Birliyinə müraciət edilməlidir.
  • Bakı Kristal Zalının ətrafında aparılan işlər də daxil olmaqla Eurovision Musiqi Yarışmasına ev sahibliyi edəcək Azərbaycanda görülən hazırlıq işlərinin bundan sonra digər insan hüquqları pozuntularına səbəb olmayacağı təminat haqda və eyni zamanda da Bakı Kristal Zalı ətrafında aparılan məcburi özgəninkiləşdirmə, köcürmə və söküntülərlə əlaqədar edilən şikayətlərın ədalətli və şəffaf əsaslarla təmin edilməsi haqda Eurovision Referens Qrupu da daxil olmaqla Avropa Yayım Birliyinə müraciət edilməlidir.

Avropa Birliyinın ayrı-ayrı ölkələri və Amerika Birləşmiş Ştatları da daxil olmaqla Azərbaycanın İkitərəfli Tərəfdaşlarına

  • Mülklərin dövlət tərəfindən məcburi özününküləşdirilməsini, sökülməsini və məcburi köçürülmələri ədalətli və şəffaf icra təminatına qədər və prosesin yerli qanunlara və Azərbaycanın beynəlxalq insan hüquqları öhdəliklərinə uyğunluğu təmin olunana qədər dayandırılması təkid edilməlidir.
  • Azərbaycan hökumətinin özgəninkiləşdirmənin ədalətli və şəffaf icraatının təmin etməsi, eyni zamanda evlərini itirən mülk sahiblərinə qanuni kompensasiyaların verilməsi təkid edilməlidir.
  • Bu narahatçılıqları Azərbaycanın aradan qaldırılmasını Avropa Birliyi ilə inkişaf edən münasibətlər, o cümlədən Assosiativ Saziş çərçivəsində və ABŞ-dan göstərlən yardım və dərinləşən əməkdaşlıq kontekstində Azərbaycan hökumətindən açıq tələb edilməlidir.
  • Legitim dövlət ehtiyaclarına xidmət edən özgəninkiləşdirmələr və insan hüquqlarına və insan ləyaqətinə hörmət etməklə köçürmələrə dair uyğun təlimlərin aparılması məqsədilə Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti, Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsi və hüquq-mühafizə orqanları texniki yardımla təmin edilməlidir.
  • Qeyri-qanuni məcburi özgəninkiləşdirmə, köçürmə və evlərin uçurulması hallarını sənədləşdirən qeyri-hökumət təşkilatlarına və fəallara dəstək davam etdirilməlidir.

Avropa Şurasına

  • Nazırlər Komitəsi Azərbaycan hökumətinin İnsan Hüquqları üzrə Komissar Tomas Hammarberqin sentyabr 2001-ci il müşahidələrinin nəticəsi olaraq hökumətin məcburi özgəninkiləşdirmə və köçürmə kampaniyası ilə bağlı verdiyi tövsiyyələri yerinə yetirməyini təkid etməlidir.

Dünya Bankına, Asiya Bankına və Avropa Yenidənqurma və İnkışaf Bankına

  • Mülklərin dövlət tərəfindən məcburi özününküləşdirilməsini, sökülməsini və məcburi köçürülmələri ədalətli və şəffaf icra təminatına qədər və prosesin yerli qanunlara və Azərbaycanın beynəlxalq insan hüquqları öhdəliklərinə uyğunluğu təmin olunana qədər dayandırılması təkid edilməlidir.
  • Milli və beynəlxalq hüquqla ziddiyyət təşkil edən məcburi köcürmə, özgəninkiləşdirmə və evlərin uçurmaları hallarına yardım etməkdə istifadə ediləcək maliyyə, diplomatic və ya hər hansı texniki olaraq dəstəklə təmin edilməməlidir.
  • Hökumət bütün köçürülmələrin ədalətli və şəffaf icra edildiyini və prosesin yerli qanunlara və Azərbaycanın beynəlxalq və yerli öhdəliklərinə uyğun aparıldığını nümayış etdirənə qədər Azərbaycanda məcburi köçürmə riski yaradan yeni proqramlar həyata keçirilməməlidir.

Minnətdarlıq

Bu hesabat “Human Rights Watch” təşkilatının Avropa və Mərkəzi Asiya Bölməsin in baş tədqiqatçısı Jane Buchanan tərəfindən yazılmışdır. Jane Buchanan, “Human Rights Watch” təşkilatının Avropa və Mərkəzi Asiya Bölməsindəki baş tədqiqatçısı Giorgi Gogia, Avropa və Mərkəzi Asiya Bölməsinin direktor müavini Reyçel Denber və “Human Rights Watch” təşkilatının məsləhətçisi Kamil Satkanbayev araşdırmanı apar - m ışlar. “Human Rights Watch” təşkilatının Avropa və Mərkəzi Asiya Bölməsində təcrübə keç ən interna Seyward Darby ümumi məlumat hissəsini hazırlamışdır.

Hesabat Reyçel Denber tərəfindən redaktə edilmiş və Giorgi Gogia, Avropa və Mərkəzi Asiya bölməsi ndə vəkillik üzrə direktor Veronika Szente Goldston, , Biznes və İnsan Hüquqları Proqramında baş tədqiqatçı Lisa Misol , beynəlxalq maliyyə qurumları üzrə baş tədqiqatçı /vəkil Jessica Evans, baş hüquqi məsləhətçi Aisling Reidi və “Human Rights Watch” təşkilatında proqram direktoru müavini Tom Porteus tərəfindən nəzərdən keçirilmişdir.

Avropa və Mərkəzi Asiya bölməsi nin əməkdaşı Erica Lally, foto redaktor İvy Shen, nəşr direktoru Grace Choi və əlaqələndirmə üzrə menecer Fitzroy Hepkins hesabatın hazırlanmasına yardım etmişlər.

Human Rights Watch təşkilatı başlarına gələn hadisələri bölüşdüklərinə görə ev sahiblərinə dərin minnətdarlığını bildirir. Biz həmçinin bu hesabatın hazırlanmasına öz vaxtlarını, bilik və məlumatlarını əsirgəməyən hüquqşunaslara, mütəxəssislərə, qeyri-hökumət təşkilatlarına – xüsusilə Azad İqtisadiyyata Yardım İctimai Birliyinə - təşəkkür edirik. Human Rights Watch təşkilatı Azərbaycan İnsan Hüquqları Evinin koordinatoru Vüqar Qocayevə hesabatın ortaya çıxmasında göstərdiyi mütəxəssis yardımına və köməkliyə görə dərin minnətdarlığını bildirir.



[1]“Azərbaycan,” MKİ-nin dünya ölkələri üzrə məlumat kitabçası, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html (2011-ci il oktyabrın 29-da istifadə olunub).

[2] “Azərbaycan: 2003-cü il Prezident Seçkiləri,” Human Rights Watch təşkilatının brifinq sənədi, 13 oktyabr 2003-cü il, və “Azərbaycan Seçkiləri və Sonra,” Human Rights Watch təşkilatının brifinq sənədi, 18 Noyabr, 2005-ci il.

[3] Yenə orada.

[4] Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT), Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosu, “Azərbaycanda Prezident Seçkilərinin ilkin və son nəticələri ilə bağlı bəyanat” oktyabr 2008-ci il, http://www.osce.org/documents/odihr/2008/10/34414_en.pdf, pg 1 (16 oktyabr 2010-cu ildə istifadə olunub).

[5] Human Rights Watch təşkilatının 2010-cu il üzrə Ümumdünya Hesabatı, 2009-cu ilin hadisələri barədə, Azərbaycan fəsli.

[6] ATƏT, “Parlament Seçkiləri, 7 noyabr 2010-cu il,” http://www.osce.org/odihr/elections/azerbaijan/74789 (29 oktyabr, 2011-ci ildə istifadə olunub).

[7]Freedom House, “Keçid dövrünün ölkələri, 2010,” Azərbaycan fəsli.

[8] ATƏT, “Azərbaycanda məhkəmə proseslərinin monitorinqi: 2006-2007,” 2008, http://www.osce.org/baku/32355 (2 dekabr 2011-ci ildə istifadə olunub).

[9] Seçkilər dövründə bir çox ildir ki, toplaşmaya qoyulan məhdudiyyətlər, siyasi xadimlərin təqib edilməsi, hakim partiyanın vəzifəli şəxslərinin dövlət ehtiyatlarından sui-istifadə etməsi və digər pozuntular nəticəsində Azərbaycanın müxalifəti təcrid olunub. 2005-ci ildə parlament seçkiləri ərəfəsində, üç müxalifət partiyası – Xalq Cəhbəsi Partiyası (XCP), Musavat Partiyası və Azərbaycan Demokrat Partiyası (ADP) ilk dəfə olaraq Azadlıq blokunu yaratdılar, lakin onalrın seçki kampaniyası aparmaq imkanlarının məhdudlaşdırılması və seçki günü baş verən zorakılıq və saxtakarlıq halları səbəbindən nəzərə çarpacaq uğur əldə edə bilmədilər. Bugün müxalifət parlamentdə 125 yerdən yalnız bir qismini tutur. Bax: Human Rights Watch təşkilatı, “Azərbaycan seçkiləri və sonra.”

[10]Ölkələrin korrupsiyanı qavrama səviyyəsini müəyyən etmək üçün Transparency International təşkilatının ekspert qiymətləndirmələrinə və ictimai rəy sorğularına əsasən tərtib etdiyi 2011-ci il üzrə Korrupsiyanı Qavrama İndeksində, Azərbaycan 183 ölkə arasında 143-cü yeri tutur. Transparency International, “Korrupsiyanı Qavrama İndeksi, 2011-ci il üzrə nəticələr,” http://cpi.transparency.org/cpi2011/results/ (accessed December 2, 2011).

11 Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası və Dünya Bankı, “Müəssisələr üzrə araşdırma: Azərbaycan 2009,” 2009, http://enterprisesurveys.org/Data/ExploreEconomies/2009/azerbaijan, (6 noyabr 2011-ci ildə istifadə olunub).

12 Amnesty International təşkilatı, “Heç vaxt çiçəklənməyən bahar: Azərbaycanda azadlıqlar tapdanır” AI Index 55/011/2011, 6 noyabr 2011-ci il, http://www.amnesty.org/en/library/asset/EUR55/011/2011/en/831dedec-1c7a-47a3-99ec-f59d1c2f3a19/eur550112011en.pdf (27 noyabr 2011-ci ildə istifadə olunub). Human Rights Watch təşkilatı, “Döyülən, damğalanan, barmaqlıqlar arxasında saxlanılan: Azərbaycanda ifadə azadlığı məkanının yox olması” 2010-cu il, səh. 3.

13 Haley Sweetland Edwards, “Azərbaycan: 200-dən çox hökumətə qarşı etiraz edənlər həbs olunub,” Los Angeles Times, 2 aprel 2011-ci il,

http://latimesblogs.latimes.com/babylonbeyond/2011/04/azerbaijan-more-than-200-anti-government-protesters-are-arrested.html (29 oktyabr 2011-ci ildə istifadə olunub), və “Azərbaycan fəalları etiraz etdiyinə görə həbs olunub”, Azad Avropa Radiosu/Azadlıq Radiosu, 23 May 2011-ci il, http://www.rferl.org/content/activists_detained_in_azerbaijan/24183827.html (29 oktyabr 2011-ci ildə istifadə olunub).

14 “Altı Azərbaycan müxalifətçisi aprel aksiyasına görə həbs edilib”, Azad Avropa Radiosu/Azadlıq Radiosu, 25 avqust 2011-ci il, http://www.rferl.org/content/six_azerbaijani_oppositionists_jailed_over_april_protest/24308081.html (29 oktyabr 2011-ci ildə istifadə olunub).

15 Dünya Bankı, “Azərbaycan üzrə məlumatlar və statistika,” sentyabr 2011-ci il, http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/AZERBAIJANEXTN/0,,menuPK:301939~pagePK:141132~piPK:141109~theSitePK:301914,00.html (20 oktyabr 2011-ci ildə istifadə olunub). 2006-cı ildə illik ÜDM üzrə artım 34.5 faizə çatıb.

16 Dünyanın ən böyük neft istehsalçısı olan Səudiyyə Ərəbistanı 2010-cu ildə gündəlik 10.8 milyon barrelə yaxın neft istehsal edib. 2010-cu ildə Avrasiyada gündəlik təxminən 13.2 milyon barrel heft istehsal olunub. 10.2 milyon barrel neft Rusiyada, 1.6 milyon barrel neft isə Qazaxıstanda istehsal olunub. 2010-cu üzrə regionun neft istehsalının təxminən 7.6 faizi isə Azərbaycanın payına düşüb. ABŞ-ın Enerji İnformasiya Administrasiyası (USEIA), “Beynəlxalq Enerji Statistikası,” http://www.eia.gov/cfapps/ipdbproject/iedindex3.cfm

?tid=5&pid=53&aid=1&cid=regions&syid=2010&eyid=2010&unit=TBPD (accessed October 22, 2011).

17 USEIA, “Azərbaycan: İcmal/Məlumat,” http://www.eia.gov/countries/country-data.cfm?fips=AJ#pet (20 oktyabr 2011-ci ildə istifadə olunub).

18 USEIA, “Beynəlxalq statistika.” 2001-2009-cu illərdə təbii qaz istehsalı 202 milyard kub futdan 583.4 milyard kub futa qədər artıb. USEIA, "Azərbaycan: İcmal/Məlumat.”

19 BMK 2011 Məqaləsi, IV hesabat.”

20 yenə orada., səh. 21. Azərbaycanın xam neft ehtiyatları yeddi milyard barrel, təbii qaz ehtiyatları isə 30 trilyon kub futdur. Mənbə: USEIA, “Azərbaycan: Təhlil,” http://www.eia.gov/countries/cab.cfm?fips=AJ (20 oktyabr 2011-ci ildə istifadə olunub). Təbii qazın qiymətlər bir qayda olaraq, neftin qiymətindən xeyli aşağıdır, buna görə də, ehtiyatlar tükəndiyi üçün təbii qazın satışından gələn gəlir neft gəlirlərində gözlənilən azalmanı kompensasiya etmək üçün kifayət etməyəcək.

21 Məsələn, bax: BMK 2011 Məqaləsi, IV hesabat.

22 “BMK 2011 Məqaləsi, IV hesabat,” məlumat əlavəsinin 2-ci səhifəsi.

23 yenə orada, məlumat əlavəsinin 5 və 7-ci səhifələri.

24MSŞT, “MSŞT nədir?” http://eiti.org/eiti (accessed October 21, 2011). Təşəbbüs ildə iki dəfə keçirilən dünya konfransı tərəfindən idarə olunur; hökumət, sənaye və vətəndaş cəmiyyətini təmsil edən 20 nəfərlik idarə heyəti var; müstəqil katiblik Oslo şəhərində yerləşir; və Dünya Bankı tərəfindən idarə olunan MSŞT Çox-Donorlu Etimad Fondu ilə dəstəklənir. MSŞT, “İdarəetmə Strukturu,” http://eiti.org/about/governance (21 oktyabr 2011-ci ildə istifadə olunub).

25 MSŞT-tə uyğun olmaq üçün, dövlətlər mədən sənayesi sektorunda şirkətlərin ödənişləri və hökumətin gəlirləri açıqlanan milli hesabat dərc etməlidir, və təşəbbüsün digər əsas standartları ilə uyğunluğuna xarici baxışı, “yoxlama” kimi tanınan prosesi sona çatdırmalıdır.”MSŞT, “MSŞT-nin bülleteni,” http://eiti.org/ document/factsheet (20 yanvar 2012-ci ildə istifadə olunub). MSŞT-yə uyğun qalmaq üçün Azərbaycan digər yoxlamanı 2014-cü ilin əvvəllərinə qədər müvəffəqiyyətlə sona çatdırmalıdır (bir qədər gücləndirilmiş qaydalara əsasən). Bax: MSŞT, “Azərbaycan,” http://eiti.org/Azerbaijan, and EITI, “MSŞT üzrə Qaydaların 2011-ci il buraxılışı,” http://eiti.org/news-events/2011-edition-eiti-rules (both accessed January 20, 2012).

26 “İctimai Birliklərin ’Mədən Sənayesində Şəffalığın Artırılması’ Koalisiyasının Bəyanatı,’” Bakı, 6 iyun 2011-ci il, http://eiti.org/files/Statement%20of%20EITI%20NGO%20Coalition%20in%20Azerbaijan_June%2008_2011.pdf (20 yanvar 2012-ci ildə istifadə olunub).

27 BVF-nin 2011-ci ilin sonlarında Azərbaycan hökumətinə verdiyi tövsiyyələrdə “dövlət investisiya xərclərinin keyfiyyətinin artırılması” tələb olunur və vurğulanır ki, “xüsusilə investisiya layihələrinin seçilməsi və qiymətləndirilməsi təkmilləşdirilməlidir.” BVF, “4-cü Maddə məsləhətləşmələri üzrə BVF-nin missiyasının 2011-ci ildə Azərbaycana səfərinin sonunda verdiyi bəyanat,” Pres-reliz no. 11/389, 2 noyabr 2011-ci il, http://www.imf.org/external/np/sec/pr/2011/pr11389.htm (2 dekabr 2011-ci ildə istifadə olunub). Yekun sənəddə, BVF daha dəqiq bildirib: “Kapital xərcləri azaltmaq üçün böyük imkanlar var.” BVF-nin İctimai Məlumat Bildirişi, “BVF-nin Direktorlar Şurası 2011-ci ildə Azərbaycanla 4-cü Maddə məsləhətləşmələrini başa çatdırır,” 18 yanvar 2012-ci il, www.imf.org/external/np/sec/pn/2012/pn1202.htm (20 yanvar 2012-ci ildə istifadə olunub).

28 Avropa Yayım Birliyi (AYB), “AYB haqqında,” http://www.ebu.ch/en/about/index.php (26 oktyabr 2011-ci ildə istifadə olunub). Hər iştirakçı ölkə yerli teleyayım şirkətlərindən biri ilə təmsil olunur, hansı ki, öz növbəsində iştirak edən ifaçını maliyyəlişdirir. Hər iştirakçı ölkənin təqdim edəcəyi mahnını seçmək üçün özünəməxsus üsulu var. Bu, adətən mart ayında baş verir. Sonrakı Eurovision həftəsində, ifaçılar ev sahibliyi edən şəhərdə canlı ifa ilə çıxış edirlər və iştirakçı ölkələrdəki tamaşaçılar bəyəndikləri ifaçılara səs verirlər, əvvəlcə yarımfinal, sonra isə final mərhələsində. Hər ölkə səsverməyə əsasən mahnılara/ölkələrə xal verirlər və finalda ən çox xal toplayan ölkə qalib gəlir. Eurovision Mahnı Müsabiqəsi, “Milli seçim turları” və “Çıxışlar,” http://www.eurovision.tv/page/baku-2012/about (26 oktyabr 2011-ci ildə istifadə olunub).

29 Eurovision Mahnı Müsabiqəsi, “Faktlar və rəqəmlər,” http://www.eurovision.tv/page/history/facts-figures (26 oktyabr 2011-ci ildə istifadə olunub).

30 Jack Ewing, “Qeyri-adi mahnı müsabiqəsi vasitəsilə qitəni birləşdirərək,” The New York Times, 12 may 2011-ci il, http://www.nytimes.com/2011/05/13/arts/13iht-eurovision13.html?pagewanted=all (26 oktyabr 2011-ci ildə istifadə olunub).

31Eurovision Mahnı Müsabiqəsi, “Tarixi anlar,” http://web.archive.org/web/20060526065558/http://www.eurovision.tv/english/611.htm (26 oktyabr 2011-ci ildə istifadə olunub).

32Carole Cadwalladr, “Azərbaycan Eurovision müsabiqəsində qalib gəlir, Blue və Jedward orta sırada yer alır,” Guardian online, 14 may 2011-ci il, http://www.guardian.co.uk/tv-and-radio/2011/may/15/azerbaijan-win-eurovision-blue-jedward (26 yanvar 2011-ci ildə istifadə olunub).

33 Damien McGuinness, “Eurovision diqqəti Azərbaycana yönəldir,” BBC, 18 may 2011-ci il, http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-13431093 (11 noyabr 2011-ci ildə istifadə olunub).

34 Eurovision Mahnı Müsabiqəsi, “2012-ci ildə müsabiqəni yayımlayacaq teleşirkət,” http://www.eurovision.tv/page/baku-2012/about/organisers/host-broadcaster (26 oktyabr 2011-ci ildə istifadə olunub). İctimai TV 2004-cü ildə İctimai Televiziya və Radio Yayımı haqqında qanunun qəbul edilməsindən sonra yaradılıb. İctimai TV, “Bizim təcrübə,” 16 aprel 2009-cu il, http://en.itv.az/aboutus/ourbackground/37.html (6 noyabr 2011-ci ildə istifadə olunub).

35 Leyla Əliyeva, “Redaktordan: Tanışlığımıza məmnunam,” [Radost Vstrechi], rus dilində, Bakı jurnalı, 24-cü sayı, iyul-avqust 2011-ci il, http://www.baku-media.ru/magazine/from_the_editor/?from_editor=99 (12 oktyabr 2011-ci ildə istifad olunub).

36 Heydər Əliyev adına İdman və Sərgi Kompleksindən ehtiyat variant kimi istifadə olunması ilə bağlı, cənab Rəhimov bildirib ki, “Avropalı qonaqları uzun müddət əvvəl tikilmiş və müasir standartlara cavab verməyən Konsert və Sərgi Kompleksində salamlamaq düzgün olmazdı.” “Tofiq Bəhramov adına stadion Bakının Eurovision üçün B planı,” 13 dekabr 2011-ci il, News.Az, http://www.news.az/articles/eurovision/50805 (18 dekabr 2011-ci ildə düzəliş olunub).

37 Human Rights Watch təşkilatının əməkdaşları təkrar səfərlər zamanı əraziyə baxıblar və fotoşəklini çəkiblər.

38 “ALPINE Bakıda/Azərbaycanda idman və konsert kompleksi tikir,” Alpine Bau Deutschland AG Pres-reliz, 6 sentyabr 2011-ci il, http://www.alpine-bau.de/en/alpine-top-themen/alpine-baut-sport-und-konzertkomplex-in-bakuaserbaidschan/?_p=1 (20 yanvar 2012-ci ildə istifadə olunub).

39 “Bakıda keçiriləcək 2012 Eurovision Mahnı Müsabiqəsi üçün istifadə ediləcək kompleksin dam örtüyü quraşdırılıb,” Eurovision Mahnı Müsabiqəsi, Azərbaycan, Bakı 2012-ci il, tarixsiz, http://eurovisionaz.com/the-news/359-bch (23 yanvar 2012-ci il). “Azərbaycan Prezidentinin Dövlət Bayrağı Meydanında çıxışı,” News.Az, 3 sentyabr 2010-cu il, http://www.news.az/articles/politics/22160 (22 yanvar 2012-ci ildə istifadə olunub).

40 Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin 15 fevral 2011-ci il tarixli 71 saylı əmri və Human Rights Watch təşkilatının vizual müşahidəsi, 29 yanvar 2012-ci il. Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti görüşlə bağlı Human Rights Watch təşkilatının sorğularına cavab vermədiyi üçün biz dövlət orqanlarının sahilyanı yolla Dövlət Bayrağı Meydanı arasındakı ərazidən necə istifadə etməyi planlaşdırdığını təsdiq edə bilmədik.

41 “Eurovision təşkilatçıları Azərbaycanla bağlı BBC-yə xəbərdarlıq etdiyini təkzib edir,” BBC Azərbaycan Xidməti, təkrar yerləşdirilib: http://singfordemocracy.org/en/news/76-eurovision-organisers-deny-warning-the-bbc-over-azerbaijan (20 yanvar 2012-ci ildə istifadə olunub).

42 “Əli Həsənov: ‘Dövlət Bayrağı Meydanı ətrafında görülən tədbirlərin Eurovosion Mahnı Müsabiqəsi və bu müsabiqə üçün müvafiq məkanın hazırlanması ilə heç bir əlaqəsi yoxdur,’” APA News, http://en.apa.az/news.php?id=162942, January 4, 2012,(5 yanvar 2012-ci ildə idtifadə olunub).

43 Məsələn, bax: Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi, 17-ci maddə, "(1) Hər bir insanın həm təkbaşına, həm də başqaları ilə ortaq əmlak sahibliyi hüququ var. (2) Heç kəs özbaşına öz əmlakından məhrum edilə bilməz."; İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyası, 1-ci maddə, 1 saylı Protokol “(1) Hər bir fiziki və hüquqi şəxs öz mülkiyyətindən dinc istifadə hüququna malikdir. Heç kəs, cəmiyyətin maraqları naminə, qanunla və beynəlxalq hüququn ümumi prinsipləri ilə nəzərdə tutulmuş şərtlər istisna olmaqla, öz mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz.”; İnsan Hüquqları üzrə Amerika Konvensiyası, 21-ci maddə, "(1) Hər kəs öz əmlakından istifadə etmək və ona sahib olmaq hüququna malikdir. … (2) Bir şəxs yalnız ictimai fayda və ya sosial maraq naminə, və qanunla müəyyən edilmiş hallarda və formalara uyğun olaraq ədalətli kompensasiya ödənildiyi təqdirdə öz əmlakından məhrum edilə bilər; İnsan və Xalqların Hüquqları üzrə Afrika Xartiyası, 14-cü maddə, "Mülkiyyət hüququna təminat verilir. Mülkiyyət hüququna yalnız dövlət ehtiyacları və ictimaiyyətin ümumi maraqları naminə və müvafiq qanunların müddəalarına uyğun olaraq qəsd edilə bilər.

44 İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi üzrə Avropa Konvensiyası (İHAK), Avropa Sazişləri Seriyası No. 5, maddə 11. Azərbaycan 2002-ci il aprelin 15-də İHAK-a qoşulub.

45 Azərbaycan REspublikasının Konstitusiyası, 12 noyabr 1995-ci il, dəyişikliklərlə birgə, 29-cu maddə.

46 Torpaqların dövlət ehtiyacları üçün alınması haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu, no. 987-IIQ, 20 aprel 2010-cu il, 3-cü maddə. Həmçinin bax: Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi, no. 779 -IG, 28 dekabr 1999-cu il (26 may 2000-ci ildə qüvvəyə minib), Maddə 157.9. Mülki Məcəllənin 203-cü maddəsinə əsasən, qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş əsaslarla həyata keçirilən aşağıdakı tədbirlərdən başqa, əmlakın mülkiyyətçidən məcburi alınmasına yol verilmir: öhdəliklər üzrə tutmanın əmlaka yönəldilməsi; qanuna görə həmin şəxsə mənsub ola bilməyən əmlakın özgəninkiləşdirilməsi; sahənin alınması ilə əlaqədar daşınmaz əmlakın özgəninkiləşdirilməsi; təsərrüfatsızcasına saxlanan mədəni sərvətlərin satın alınması; rekvizisiya; müsadirə.

47 Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi, maddə 157.9, Azərbaycan prezidentinin 2000-ci il 25 avqust tarixli 386 saylı sərəncamı ilə dəyişiklik edilmişdir, Azərbaycan Respublikasının Mənzil Məcəlləsi, 31-ci maddə.

48 Human Rights Watch təşkilatının Başxanım Abbasova ilə müsahibəsi, 26 yanvar 2012-ci il və Human Rights Watch təşkilatının Aqil Quliyev 5 ünvanında yerləşən yaşayış binasında bir neçə mülkiyyətçi ilə müsahibələri, yanvar 2012-ci il.

49 Human Rights Watch təşkilatının Arzu Adıgözəlova ilə müsahibəsi, 11 dekabr 2011-ci il.

50 Yenə orada.

51 Human Rights Watch təşkilatının Zərifə Əliyeva ilə müsahibəsi, 11 dekabr 2011-ci il.

52 Yenə orada.

53 Human Rights Watch təşkilatının Sevinc Zeynalova ilə telefon müsahibəsi, 14 iyun 2011-ci il.

54 Yenə orada. Burada təsvir olunduğu kimi, Zeynalovanın Human Rights Watch təşkilatı ilə müsahibəsinə əsasən məcburi köçürülmələrdə və söküntü işlərində şirkətlərin rolu həmçinin onun ailəsinin məhkəməyə müraciət etməsi və mülkiyyət hüquqlarının pozulmasını təsdiq edən məhkəmə qərarı üçün əsas olmuşdur. Human Rights Watch təşkilatının Fuad Ağayevlə telefon müsahibəsi, 14 fevral 2012-ci il. Məhkəmə iddiası ilə bağlı ətraflı məlumat üçün aşağıdakılara bax.

55 Human Rights Watch təşkilatının Sevinc Zeynalova ilə telefon müsahibəsi, 14 iyun 2011-ci il.

56Yenə orada.

57Human Rights Watch təşkilatının Sevinc Zeynalova ilə müsahibəsi, 25 yanvar 2012-ci il. Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin 9 mart 2010-cu il tarixli 85 saylı əmrində sonradan Neftçilər prospekti adlanan Mikayıl Hüseynov küçəsindəki 66-cı məhəllədə yerləşən torpaq sahəsində Klass AZ KO şirkəti tərəfindən ticarət mərkəzinin tikilməsinə icazə verilməsinə baxmayaraq, həmin sahə konkret olaraq Neftçilər prospekti 61 deyil. Human Rights Watch təşkilatının arxivində olan Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin 9 mart 2010-cu il tarixli 85 saylı əmri. Səbail rayon mənzil-istismar idarəsinin Neftçilər prospekti 61 ünvanında yaşayan bir neçə sakinə göndərdiyi 26 aprel 2011-ci il tarixli məktubda deyilir ki, “Klass Az Ko şirkəti tərəfindən tikiləcək ticarət mərkəzi üçün Neftçilər prospekti 61 ünvanında yerləşən binaların sökülməsi barədə Bakı şəhər İcra Hakimiyəti 9 mart 2010-cu il tarixdə 85 saylı əmr verib. Yaşayış və qeyri-yaşayış mülklərinin sökülməsi və köçürülmələr Klass Az Ko şirkətinin hesabına həyata keçiriləcək.” Human Rights Watch təşkilatının arxivində olan məktub.

58Human Rights Watch təşkilatının Fuad Ağayevlə telefon müsahibəsi, 14 fevral 2012-ci il. Azərbaycan Respublikasının Mənzil Məcəlləsinin 35-ci maddəsində göstərilir ki, mülkiyyətçilərin onların mülkünün yerləşdiyi torpaq sahəsindən istifadə etmək hüququ var.

59Human Rights Watch təşkilatının Fuad Ağayevlə email yazışması, 12 fevral 2012-ci il.

60Yenə orada.

61Human Rights Watch təşkilatının Haclbaba Əzimovla telefon müsahibəsi, 6 iyun 2011-ci il.

62Human Rights Watch təşkilatının Haclbaba Əzimovla telefon müsahibəsi, 4 noyabr 2011-ci il.

63Human Rights Watch təşkilatının Əli A. ilə müsahibəsi, 17 iyun 2011-ci il. Əli A.-nın anonimliyini saxlamaq üçün onun dəqiq ünvanı və köçürülmə vaxtı göstərilmir.

64 Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin 16 fevral 2011-ci il tarixli 76 saylı əmrində göstərilir ki, Şəmsi Bədəlbəyli küçəsindəki tikililər bağ-park kompleksinin salınması məqsədilə söküləcək. İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasının 34-cü maddəsinə və Məhkəmə Qaydalarının 45-ci və 47-ci maddələrinə müvafiq olaraq Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə müraciət, müraciət tarixi 18 oktyabr 2011-ci il.

65Human Rights Watch təşkilatının Azad İsazadə ilə telefon müsahibəsi, 11 avqust 2011-ci il.

66Yenə orada, və Human Rights Watch təşkilatının Leyla Yunusla müsahibəsi, 10 dekabr 2011-ci il.

67 Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti aparatının rəhbəri Rasim Quliyevin Human Rights Watch təşkilatına göndərdiyi 7-4462/6 saylı məktub, 23 noyabr 2011-ci il.

68 Amanda Erickson, “Azərbaycanda orta təbəqədən olan ailələr köçürülmə ilə üzləşir,” New York Times, 11 avqust 2011-ci il, http://www.nytimes.com/2011/08/11/world/asia/11baku.html?_r=1&scp=2&sq=Amanda%20Erickson&st=cse (2 noyabr 2011-ci ildə istifadə olunb).

69 Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin köçürmə komissiyasının nümayəndəsi Eldar Yunusovun Arif və Leyla Yunusa göndərdiyi Y-5/9 saylı məktub, 25 avqust 2011-ci il, Human Rights Watch təşkilatının arxivi. Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin Human Rights Watch təşkilatına göndərdiyi məktubda həmçinin bildirilir ki, Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti sökülmə işlərindən əvvəl kompensasiya ilə bağlı Yunus ailəsi ilə əlaqə saxlamağa cəhd edib.

70Yenə orada, və Human Rights Watch təşkilatının Leyla Yunusla müsahibəsi, 10 dekabr 2011-ci il.

71 Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin köçürmə komissiyasının nümayəndəsi Eldar Yunusovun Arif və Leyla Yunusa göndərdiyi Y-5/9 saylı məktub, 25 avqust 2011-ci il.

72 Yunus ailəsi əvvəllər başqa bir məhkəməyə iddia ərizəsi ilə müraciət etmişdi. 2011-ci il fevralın 8-də, onlar Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinə və Nəsimi rayon İcra Hakimiyyətinə qarşı iddia ərizəsi ilə Nəsimi Rayon Məhkəməsinə müraciət ediblər. Məhkəmə işə baxmaqdan imtina edib və bildirib ki, yeni yaradılan İnzibati-İqtisadi Məhkəmənin bu məsələ üzrə yurisdiksiyası var. Yunus ailəsinin Nəsimi Rayon Məhkəməsinin qərarından əslində eynilə işə baxmaq istəməyən Bakı Apellyasiya Məhkəməsinə və Ali Məhkəməyə verdikləri şikayətlər də təmin edilməyib. Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin qərarı 2011-ci il martın 31-də, Azərbaycan Ali Məhkəməsinin qərarı isə 2011-ci il iyunun 24-də təqdim edilib.

73 Şikayətdə Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 186-cı maddəsinin (əmlakı qəsdən məhv etmə və ya zədələmə), 306-cı maddəsinin (məhkəmənin hökmünü, qərarını, yaxud digər aktını icra etməmə), 308-ci maddəsinin (vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə), və 309-cu maddəsinin (vəzifə səlahiyyətlərini aşma) pozulduğu göstərilirdi, 30 dekabr 1999-cu il (1 sentyabr 2000-ci ildə qüvvəyə minib).

74Human Rights Watch təşkilatının arxivində olan məktublar.

75Human Rights Watch təşkilatının Leyla Yunusla email yazışması, 5 yanvar 2012-ci il.

76 Məsələn bax: Menteş və başqaları Türkiyəyə qarşı, 28 noyabr 1997-ci il tarixli məhkəmə qərarı, Hesabatlar 1997-VIII, 89-cu paraqraf. Məhkəmə aydınlaşdırıb ki, 13-cü maddə “daxli sistemə uyğun olaraq, istənilən digər hüquqi müdafiə vasitələrinə zərər vurmadan, cavabdeh dövlətin üzərinə məmurlar tərəfindən insanların mənzilinin və əmlakının qəsdən məhv edilməsi barədə onun diqqətinə çatdırılan məlumatların hərtərəfli və səmərəli araşdırılması öhdəliyini qoyur”. Buna görə də, bir şəxsin onun mənzilinin və əmlakının dövlət məmuru tərəfindən qəsdən məhv edilməsi ilə bağlı mübahisəli şikayəti olduğu zaman, “səmərəli hüquqi müdafiə vasitəsi” anlayışı lazım gələrsə, kompensasiyanın ödənilməsindən əlavə günahkarın müəyyən edilməsi və cəzalandırılması, o cümlədən, şikayətçinin araşdırma prosedurasından səmərəli istifadə etməsi ilə nəticələnə bilən hərtərəfli və səmərəli araşdırmanın aparılmasını nəzərdə tutur. Həmçinin bax: Ayder və başqaları Türkiyəyə qarşı, 8 yanvar 2004-cü il tarixli 23656/94 saylı məhkəmə qərarı, 98-ci paraqraf.

77 Məsələn, bax: Aksoy Türkiyəyə qarşı, 18 dekabr 1996-cı il tarixli məhkəmə qərarı, Hesabatlar 1996-VI, 95-ci paraqraf.

78 İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasının 34-cü maddəsinə və Məhkəmə Qaydalarının 45-ci və 47-ci maddələrinə müvafiq olaraq Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə müraciət, 18 oktyabr 2011-ci ildə təqdim edilib. Şikayətçi Avropa Konvensiyasının 3-cü maddəsinin (qeyri-insani və ləyaqəti alçaldan rəftarın və işgəncənin qadağan olunması), 6-cı maddəsinin (ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ), 8-ci maddəsinin (şəxsi və ailə həyatına hörmət hüququ), 11-ci maddəsinin (birləşmək azadlığı hüququ), 1 saylı protokolun 1-ci maddəsinin (öz mülkiyyətindən dinc istifadə hüququ), 4 saylı protokolun 2-ci maddəsinin (sərbəst hərəkət etmək və özünə yaşayış yeri seçmək hüququ), 13-cü maddəsinin (səmərəli hüquqi müdafiə vasitələri hüququ), 14-cü maddəsinin (ayrı-seçkiliyin qadağan olunması), və 18-ci maddəsinin (hüquqlarla bağlı məhdudiyyətlərdən istifadənin hədləri) pozulduğunu təsdiq edir.

79Human Rights Watch təşkilatının Azad İsazadə ilə müsahibəsi, 27 sentyabr 2011-ci il.

80Human Rights Watch təşkilatının Fuad Ağayevlə müsahibəsi, 26 sentyabr 2011-ci il.

81 Bax: Makleod Birləşmiş Krallığa qarşı, 23 sentyabr 1998-ci il tarixli məhkəmə qərarı, Hesabatlar 1998-VII, Məhkəmə müəyyən edib ki, iki polis əməkdaşı keçmiş ərinə məhkəmə qərarı ilə hüququ olduğu əmlakı evdən çıxarmaqda kömək etmək üçün xanım Makleodun mənzilinə daxil olmaqla onun mənzilə hörmət hüququnu pozub. Polis əməkdaşlarının xanım Makleodun mənzilinə daxil olmasının onun mənzilinə hörmət hüququ ilə hərc-mərcliyin və cinayətin qarşısının alınması arasında ədalətli balans yaradıb-yaratmadığını müəyyən edərkən məhkəmə bildirib ki, məhkəmə qərarı ilə keçmiş ərinin onun mənzilinə daxil olmaq və əmlakını çıxarmaq hüququnun olub-olmamasını yoxlamaq üçün polis əməkdaşları heç bir tədbir görməyiblər. Məhkəmə qərara alıb ki, xanım Makleodun keçmiş ərinin öz əmlakını mənzildən çıxarmaq hüququ olsa da, polislər ona kömək etməməli idilər və polis əməkdaşları tərəfindən istifadə olunan vasitələr - icazəsiz onun mənzilinə daxil olması qarşıya qoyulan qanuni məqsədə uyğun olmayıb və xanım Makleodun hüquqları pozulub.

82Human Rights Watch təşkilatının Başxanım Abbasova ilə müsahibəsi, 26 yanvar 2012-ci il.

83Human Rights Watch təşkilatının Teymur Abbasovla müsahibəsi, 26 yanvar 2012-ci il.

84 Human Rights Watch təşkilatının Reyhan Hüseynova ilə müsahibəsi, 27 yanvar 2012-ci il.

85Yenə orada.

86 Human Rights Watch təşkilatının Başxanım Abbasova ilə müsahibəsi, 26 yanvar 2012-ci il.

87Human Rights Watch təşkilatının Nuria Xalikova ilə müsahibəsi, 9 iyun 2011-ci il.

88 Yenə orada.

89 Human Rights Watch təşkilatının Pərviz Əmirovla müsahibəsi, 20 iyun 2011-ci il.

90 Yenə orada.

91 Human Rights Watch təşkilatının Elmira İsmayılova, Violeta Latunova, Zalika Əliyeva ilə müsahibələri, 26 sentyabr 2011-ci il; və Nelli Yusifzadə ilə müsahibəsi, 27 sentyabr 2011-ci il.

92 “Azərbaycan: Eurovision öncəsi qanunsuz köçürülmələr,” Human Rights Watch təşkilatının xəbər buraxılışı, 17 fevral 2012-ci il, http://www.hrw.org/news/2012/02/17/azerbaijan-illegal-evictions-ahead-eurovision.

93Human Rights Watch təşkilatının Viktor və İveta Karmanovla müsahibəsi, 30 sentyabr 2011-ci il.

94Yenə orada.

95Human Rights Watch təşkilatının Violeta Latunova ilə müsahibəsi, 26 sentyabr 2011-ci il.

96Human Rights Watch təşkilatının Elmira İsmayılova ilə müsahibəsi, 26 sentyabr 2011-ci il.

97Yenə orada.

98Human Rights Watch təşkilatının Aysel A. ilə müsahibəsi, 11 dekabr 2011-ci il.

99 Şirinovanın bacısı Emma həkimdir və hazırda Almaniyada yaşayır.

100 Human Rights Watch təşkilatının Emma Şirinova ilə telefon müsahibəsi və yazışması, 4 sentyabr 2011-ci il.

101 Bağvanovlar ailəsini evin bir hissəsini kirayə vermişdilər.

102 Human Rights Watch təşkilatının Şövkət və İsmayıl Bağvanovla müsahibəsi, 28 sentyabr 2011-ci il.

103Yenə orada.

104Yenə orada.

105Human Rights Watch təşkilatının Malik Əliyevlə müsahibəsi, 29 sentyabr 2011-ci il.

106 Yenə orada və Human Rights Watch təşkilatının Malik Əliyevin vakili Şəfa Camalzadə ilə müsahibəsi, 27 sentyabr 2011-ci il.

107Human Rights Watch təşkilatının Malik Əliyevlə müsahibəsi, 29 sentyabr 2011-ci il.

108 Burada təsvir olunan hallardan başqa, 2011-ci ilin noyabrında Human Rights Watch təşkilatı həmçinin bu ərazidə yaşayan digər iki sakinlə söhbət edib. Onlar öz mənzillərində qaldığı müddətdə yaşadıqları binaların sökülməsi barədə danışıblar. Human Rights Watch təşkilatının Larisa Məmmədli və Tamilla Məmmədova ilə müsahibələri, 8 noyabr 2011-ci il.

109 Human Rights Watch təşkilatının Başxanım Abbasova və Rəhilə Sultanova ilə müsahibələri, 28 sentyabr 2011-ci il.

110Human Rights Watch təşkilatının Rəhilə Sultanova ilə müsahibəsi, 28 sentyabr 2011-ci il.

111Human Rights Watch təşkilatının Başxanım Abbasova ilə müsahibəsi, 28 sentyabr 2011-ci il.

112Human Rights Watch təşkilatının İbrahim İ. ilə müsahibəsi, 29 sentyabr 2011-ci il.

113Yenə orada.

114Yenə orada.

115Sakinlərə verilən bildiriş, tarixsiz, Human Rights Watch təşkilatının arxivi.

116 Məsələn, Human Rights Watch təşkilatının Farizə Quliyeva ilə telefon müsahibələri, 2 iyun 2011-ci il.

117 Köçürmə komissiyasının qərargahı ilkin olaraq dövlət binasında deyil, Heydər Əliyev Sarayının arxasındakı müvəqqəti qoşquda yerləşib.

118 Məsələn, Human Rights Watch təşkilatının Afaq İsmayılova ilə telefon müsahibəsi, 2 iyun 2011-ci il, və Əlirza Rzayevlə telefon müsahibəsi, 6 iyun 2011-ci il.

119Human Rights Watch təşkilatının Əlirza Rzayevlə telefon müsahibəsi, 6 iyun 2011-ci il.

120Human Rights Watch təşkilatının Rəna R. ilə müsahibəsi, 17 iyun 2011-ci il.

12 1 Məsələn, Human Rights Watch təşkilatının Rəfiqə Ağayeva və Firuzə Quliyeva ilə telefon müsahibələri, 2 iyun 2011-ci il; və Emma Şirinova ilə müsahibə, 30 iyun 2011-ci il; Human Rights Watch təşkilatının Murad M. ilə müsahibəsi, 17 iyun 2011-ci il; Samirə S. ilə müsahibə, 18 iyun 2011-ci il; Reyhan Hüseynova ilə müsahibə, 19 iyun 2011-ci il; Rəhilə Sultanova ilə müsahibə, 28 sentyabr 2011-ci il; Başxanım Abbasova ilə müsahibə, 28 sentyabr 2011-ci il; və İbrahim İ. Ilə müsahibə, 29 sentyabr 2011-ci il.

122 Human Rights Watch təşkilatının Afaq İsmayılova və Farizə Quliyeva ilə telefon müsahibələri, 2 iyun 2011-ci il, və Hacıbaba Əzimovla telefon müsahibəsi, 6 iyun 2011-ci il.

123 Human Rights Watch təşkilatının Afaq İsmayılova ilə telefon müsahibəsi, 2 iyun 2011-ci il.

124Human Rights Watch təşkilatının Rəhilə Sultanova ilə müsahibəsi, 28 sentyabr 2011-ci il.

125Human Rights Watch təşkilatının Şirinbacı Rzayeva ilə müsahibəsi, 30 sentyabr 2011-ci il.

126 Human Rights Watch təşkilatının Nazim Bağırovla müsahibəsi, 10 dekabr 2012-ci il; və “Dövlət Bayrağı Meydanı yaxınlığında toqquşma,” Azadlıq Radiosu, 5 dekabr 2011-ci il, http://www.azadliq.org/content/news/24412289.html, (11 yanvar 2012-ci ildə istifadə olunub).

[127]“İş “Mərkəzi Bakının təfsilatlı planlaşdırılması”na əsasən tamamlanmışdır.” [Zavershina rabota nad ‘proektom detalnoi planirovki tsentralnoi chasti Baku], 1NEWS.AZ, http://1news.az/society/20111103124733645.html (4 noyabr 2011).

[128]“Human Rights Watch” təşkilatı iki qərarı əldə edib və sənədləşdirib.

[129]“Human Rights Watch” təşkilatının Afaq İsmayılova ilə telefon intervüsü, 2 iyun 2011.

[130]Azərbaycanın Konstitusiyası, 29-cu və 33-cü maddələr. 33-cü maddədə bildirilir: “Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz.”

[131] “Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür.” Azərbaycanın Konstitusiyası, 43-cü maddə.

[132] Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi, 186-cı maddə.

[133] Qaydalarda bildirilir ki, “məcburi köçürülmələrin qadağan edilməsi qanuna əsasən və insan hüquqları üzrə beynəlxalq sazişlərin müddəalarına uyğun olaraq həyata keçirilən köçürülmələrə tətbiq edilmir,” adekvat yaşayış yeri hüququ üzrə Xüsusi Məruzəçinin hesabatı adekvat yaşayış səviyyəsinə hüququn tərkib hissəsi kimi, Milun Kothari, BMT-nin İnsan Hüquqları Şurasının 4-cü sessiyası, A/HRC/4/18, February 5, 2007, əlavə I, “İnkişaf-əsaslı köçürülmələr və yerdəyişmə ilə bağlı əsas prinsiplər və qaydalar,” 4-cü paraqraf, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G07/106/28/PDF/G0710628.pdf?OpenElement (6 yanvar 2012-ci ildə istifadə olunur).

[134] İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar haqqında Pakt, 16 dekabr 1966-cı ildə qəbul edilib, BA-nın 220A (XXI) saylı Qətnaməsi, 21 U.N. GOAR Supp. (No. 16) at 49, U.N. Doc. A/6316 (1966), 993 U.N.T.S. 3, 3 yanvar 1976-cı ildə qüvvəyə minib, Azərbaycan 13 avqust 1992-ci ildə qoşulub, 11-ci maddə.

[135] BMT-nin İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlara dair Komitəsi, 4 saylı Ümumi Şərh, Adekvat Yaşayış Yeri Hüququ (Paktın 11-ci (1) maddəsi), U.N. Doc. E/1992/23 (1992), 8-ci paraqraf

[136] Adekvat Yaşayış Yeri Hüququ üzrə Məruzəçinin hesabatı, 1 saylı əlavə, 6-cı və 21-ci paraqraflar.

[137] İHAK, 8-ci maddə.

[138] Məsələn, bax: Akdivar və başqaları Türkiyəyə qarşı, 16 sentyabr 1996-cı il tarixli məhkəmə qərarı, Hesabatlar 1996-IV; Mentes və başqaları Türkiyəyə qarşı, 73-cü paraqraf; Selcuk və Asker Türkiyəyə qarşı, 24 aprel 1998-ci il tarixli məhkəmə qərarı, Hesabatlar 1998-II, 86-cı paraqraf; Ayder və başqaları Türkiyəyə qarşı, 119-cu paraqraf.

[139] Məsələn, bax: Selcuk və Asker Türkiyəyə qarşı, 74-cü paraqraf; Ayder və başqaları Türkiyəyə qarşı, 110-cu paraqraf.

[140]Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt (MSHBP), 16 dekabr 1966-cı ildə qəbul olunub, G.A. Res. 2200A XXI, 21 U.N. GOAR Supp. (NO. 16) at 59, U.N. Doc. A/ 6316 (1966), 999 U.N.T.S 302, 23 mart 1976-cı ildə qüvvəyə minib, 7-ci maddə.

[141] Məsələn, bax: Latridis Yunanıstana qarşı, 25 mart 1999-cu il tarixli məhkəmə qərarı, İHAK 1999-II, 62-ci paraqraf, Məhkəmə müəyyən edib ki, milli qanunvericiliyə açıq-aşkar zidd olan mülkiyyətə müdaxilə İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasını pozur.

[142] Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, 12 noyabr 1995-ci il, dəyişikliklərlə birgə, 29-cu maddə.

[143] Torpaqların dövlət ehtiyacları üçün alınması haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu, no. 987-IIQ, 20 aprel 2010-cu il, 3-cü maddə. Həmçinin bax: Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi, no. 779 -IG, 28 dekabr 1999-cu il (26 may 2000-ci ildə qüvvəyə minib), Maddə 157.9. Mülki Məcəllənin 203-cü maddəsinə əsasən, qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş əsaslarla həyata keçirilən aşağıdakı tədbirlərdən başqa, əmlakın mülkiyyətçidən məcburi alınmasına yol verilmir: öhdəliklər üzrə tutmanın əmlaka yönəldilməsi; qanuna görə həmin şəxsə mənsub ola bilməyən əmlakın özgəninkiləşdirilməsi; sahənin alınması ilə əlaqədar daşınmaz əmlakın özgəninkiləşdirilməsi; təsərrüfatsızcasına saxlanan mədəni sərvətlərin satın alınması; rekvizisiya; müsadirə.

[144] Torpaqların dövlət ehtiyacları üçün alınması haqqında Azərbaycan Respublikasinin qanunu, 3-cü maddə.

[145] Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi, 157.9-cu maddə, Azərbaycan prezidentinin 25 avqust 2000 tarixli 386 saylı əmri ilə dəyişiklik edilib.

[146] Azərbaycan Respublikasının Mənzil Məcəlləsi, 31-ci maddə.

[147] Human Rights Watch təşkilatının Bakı şəhərində özgəninkiləşdirmə ilə bağlı hallarda ən azı 45 mülkiyyətçinin hüquqlarını müdafiə edən vəkil Fuad Ağayevlə telefon müsahibəsi, 2 iyun 2011-ci il.

[148] Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin 16 fevral 2011-ci il tarixli 76 saylı əmri, Human Rights Watch təşkilatının arxivindədir.

[149] Məsələn, “Bakının simasının dəyişdirilməsi,” (“Perezagruzka Baku”), Gallery, yanvar 2011-ci il, 66-76-cı paraqraflar; “Bakının mərkəzi yeni sima alır” (“Tsentr Baku poluchit novoe litso),” Nedelya, 18 noyabr, 2011-ci il, http://www.nedelya.az/article.php?mat_id=2198&id=12 (10 yanvar 2012-ci ildə istifadə olunub); “Bakının mərkəzində geniş park salınır,” (“V tsentre Baku zakladyvaetsya prostornii park),” 26 dekabr 2011-ci il,http://news.day.az/society/306128.html.

[150] Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin 511 saylı (2008) və 76 saylı (2011) əmrləri. 511 saylı əmrə əsasən, Heydər Əliyev Sarayının arxasında (ərazidə Füzuli, Səməd Vurğun, Şəmsi Bədəlbəyli və Topçubaşov küçələri yerləşir) yerləşən binalar dövlət orqanları tərəfindən söküləcək. 76 saylı əmrdə ərazinin genişləndirilməsi məqsədilə həmin ərazidə, xüsusilə “Səməd Vurğun, Şəmsi Bədəlbəyli, Mirzağa Əliyev, Dilarə Əliyeva, Rəsul Rza, Şamil Əzizbəyov, Süleyman Rəhimov, İslam Səfərli, Təbriz Xəlil Rza oğlu, və Mirzə İbrahimov küçələrinin yaxınlığında yerləşən mülklər sökülməlidir.” Human Rights Watch təşkilatının arxivində olan Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin 511 saylı (2008) və 76 saylı (2011) əmrləri.

[151] Human Rights Watch təşkilatının Fuad Ağayevlə müsahibəsi, 10 dekabr 2011-ci il.

[152] Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin 15 fevral 2011-ci il tarixli 71 saylı və 31 may 2011-ci il tarixli 243 saylı əmrləri. Dövlət Bayrağı Meydanı yaxınlığında Bayıl qəsəbəsində yaşayan sakinlərə mülklərinin özgəninkiləşdirilməsi və sökülməsi ilə bağlı verilən tarixsiz bildirişlərdə 243 saylı əmrdən sitat gətirilir. Bildirişdə göstərilir ki, Səbail rayonunun Aqil Quliyev 7-9, Fəthi Xoşginabi 2, Aydın Nəsirov 9, və Elçin və Vüsal Hacıbabayev 3 və 10/12 ünvanlarında yerləşən mülklər dövlət orqanları tərəfindən özgəninkiləşdiriləcək və söküləcək. Human Rights Watch təşkilatının arxivindən.

[153] Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin 15 fevral 2011-ci il tarixli 71 saylı əmri, Human Rights Watch təşkilatının arxivindədir.

[154] Dövlət Bayrağı Meydanının yaxınlığında, Bayıl qəsəbəsində yaşayan sakinlərə verilən bildiriş, tarixsiz, Human Rights Watch təşkilatının arxivindədir.

[155]Əmrdə sonradan Neftçilər prospekti adlanan Mikayıl Hüseynov küçəsindəki 66-cı məhəllə göstərilir. Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin 9 mart 2010-cu il tarixli 85 saylı əmri, Human Rights Watch təşkilatının arxivi.

[156] Səbail rayon mənzil-istismar idarəsinin Neftçilər prospekti 61 ünvanında yaşayan bir neçə sakinə göndərdiyi 26 aprel 2011-ci il tarixli məktub, Human Rights Watch təşkilatıın arxivi.

[157] Human Rights Watch təşkilatının Fuad Ağayevlə telefon müsahibəsi, 14 Fevral 2012-ci il.

[158]Beynəlxalq səviyyədə qanunsuz əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyəti ilə bağlı müdəaların 5-ci və 8-ci maddələrində nəzərdə tutulur ki, “4-cü maddəyə əsasən dövlətin orqanı olmayan, lakin dövlət orqanının elementlərini həyata keçirmək üçün qanunla səlahiyyət verilmiş fiziki və ya hüquqi şəxsin davranışı” beynəlxalq hüquqa əsasən, dövlətin əməli kimi nəzərdə tutulur, bu şərtlə ki, bir şəxs və ya şəxslər qrupu konkret mərhələdə həmin vəzifəni icra edirsə; və “əgər bir şəxs və ya şəxslər qrupu faktiki olaraq davranışı həyata keçirərkən həmin dövlətin müvafiq olaraq göstərişlərinə əsasən və ya rəhbərliyi və ya nəzarəti altında fəaliyyət göstərirsə, bir şəxsin və ya şəxslər qrupunun davranışı beynəlxalq hüquqa əsasən dövlətin əməli kimi nəzərdə tutulur.” Beynəlxalq səviyyədə qanunsuz əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyətinin mətni Beynəlxalq Hüquq Komissiyası tərəfindən 2001-ci ildə qəbul edilib, bax: Beynəlxalq Hüquq Komissiyasının illik məcmuəsi, 2001, 2-ci cild (2-ci hissə) və UN Doc. A/RES/56/83 of 28 yanvar 2001-ci il.

[159] Kipr Türkiyəyə qarşı, no. 25781/94, İHAK 2001-IV, 81-ci paraqraf.

[160] “Lakin prezident administrasiyasına görə başqa bir bina sökülüb,” [Azərbaycan dilində], Yeni Müsavat qəzeti, 6 iyul 2011, http://www.musavat.com/new/G%C3%BCnd%C9%99m/103710PREZ%C4%B0DENT%C4%B0N_%C4%B0QAM%C6%8FTGAHINA_G%C3%96R%C6%8F_DAHA_B%C4%B0R_B%C4%B0NA_S%C3%96K%C3%9CL%C3%9CR (16 fevral 2012-ci ildə istifadə olunub).

[161] İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyası (ECHR), 213 U.N.T.S 222 3 sebtyabr 1953-cü ildə qüvvəyə minib, müvafiq olaraq 21 sentyabr 1970-ci il, 20 dekabr 1971-ci il, 1 anvar 1990-cı il,və 1 noyabr 1998-ci ildə qüvvəyə minmiş 3, 5, 8, və 11 saylı protokollarla dəyişiklik edilib, 1 saylı Protokol, 1-ci maddə, 1-ci paraqraf. 15 aprel 2002-ci ildə Azərbaycan Konvensiyaya qoşulub.

[162] İHAK, 8-ci maddə.

[163] Məsələn, bax: Pressos Compania Naviera S.A. və başqaları Belçikaya qarşı, 20 noyabr 1995-ci il, Seriya A no. 332; Şassanyu və başqaları Fransaya qarşı, no. 25088/94, 28331/95 və 28443/95, İHAK 1999-III; Yunanıstanın keçmiş kralı və başqaları Yunanıstana qarşı, no. 25701/94, ECHR 2000-XII; Yan və başqaları Almaniyaya qarşı, no. 46720/99, 72203/01 və 72552/01, İHAK 2005-VI.

[164]Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt (MSHBP), 16 dekabr 1966-cı ildə qəbul olunub, BA-nın 2200A XXI satlı Qətnaməsi, 21 U.N. GOAR Supp. (NO. 16) at 59, U.N. Doc. A/ 6316 (1966), 999 U.N.T.S 302, 23 mart 1976-cı ildə qüvvəyə minib, 7-ci maddə.

[165] BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsi, Ümumi Şərh 16, Şəxsi və ailə həyatına, mənzilə və yazışmaya əsassız və qanunsuz müdaxilə, İnsan hüquqları üzrə müqavilə qurumları tərəfindən qəbul edilmiş Ümumi Şərhlərin və Ümumi Tövsiyyələrin toplusu, U.N. Doc. HRI/GEN/1/Rev.1 at 21 (1994).

[166] Yenə orada, 2-ci paraqraf.

[167] BMT-nin İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlara dair Komitəsi, 7 saylı Ümumi Şərh, Məcburi köçürülmələr və adekvat yaşayış yeri hüququ, (16-cı sessiya, 1997), U.N.Doc. E/1998/22, əlavə IV at 113 (1997).

[168] Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin “Human Rights Watch” təşkilatına göndərdiyi 23 noyabr 2011 tarixli məktubunda Heydər Əliyev adına Sarayın arxasındakı ərazidə aparılan söküntülərin qanuni olduğunu iddia edir və ev sahiblərinə onların mülkiyyət hüquqlarını bəyan edən və kompensasiya ödənişi veriləcəyini təsdiq edən sənəd təqdim etdiklərini bildirir. Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti Aparatının rəhbəri Rasim Quliyevdən alınan məktub. № 7-4462/6 ”Human Rights Watch” təşkilatına. 23 noyabr 2011.

[169] Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi. Maddə 157.9.

[170] Mülki Məcəllə. Maddə 247.1, 26 dekabr 2007 tarixli Prezident fərmanına istinad.

[171] Azərbaycan Respublikasının Mənzil Məcəlləsi. Maddə 31.7 .

[172] Mənzil Məcəlləsi. Maddə 31.6 .

[173] Mənzil Məcəlləsi. Maddə 31.8 .

[174] Ətraflı məlumat üçün bax: Lithgow və Digərləri Böyük Britaniyaya qarşı, 8 iyul 1986-ci il tarixli məhkəmə qərarı, Series A no. 102, paraq. 120 – 121. Katikaridis Yunanıstana qarşı və Tsomtos və digərləri Yunanıstana qarşı, 15 noyabr 1996-cı il tarixli məhkəmə qərar, Hökm və Qərarlar toplusu, 1996-V, Nos. 20 və 21, paraq 49 və 40.

[175] Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin 76 saylı qərarında və Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti Aparatının rəhbəri Rasım Quliyevin “Human Rights Watch” təşkilatına 23 noyabr 2011 tarixli 7-4462/6 məktubunda qeyd edildiyi kimi.

[176] Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin qərarı № 511.

[177]İbid. və “Human Rights Watch” təşkilatının Fuad Ağayev ilə müsahibəsi. 27 sentyabr 2011. Bü cür razılaşmalar zamanı istifadə edilən rus deyimi: “dogovor o kuple-prodazhe” və ya alqı-satqı razılaşması.

[178] Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin qərarı № 511.

[179]Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin qərarı № 243, 31 may 2011, Bayılda Bayraq Meydanı ərazisində yaşayan sakinlərə ünvanlanmış və tarixi göstərilməmiş bildirişdə göstərildiyi kimi . “Human Rights Watch” təşkilatı tərəfindən sənədləşdirilmişdir.

[180]“Human Rights Watch” təşkilatının Hacıbaba Əzimov ilə müsahibəsi. 6 iyun 2011.

[181]“Human Rights Watch” təşkilatının Əli. A. ilə müsahibəsi. 17 iyun 2011.

[182] Məsələn, “Human Rights Watch” təşkilatının Rena R., ilə müsahibəsi 17 iyun 2011, və Rəşidə R ilə müsahibəsi 17 iyun 2011.

[183] Məsələn, “Human Rights Watch” təşkilatının Rəşidə R və Şahin Rzayeva 17 iyun 2011, Elmira İsmayılova və Zeliha Əliyeva 26 sentyabr 2011, Nelli Yusifzadə 27 sentyabr 2011 və Viktor və İveta Karmonov ilə 30 sentyabr 2011 müsahibəsi.

[184]“Human Rights Watch” təşkilatının Zərifə Əliyeva ilə müsahibəsi. 27 sentyabr 2011. Əliyevanın evi Fəthi Xoşqinabı küçəsində yerləşir.

[185]“Human Rights Watch” təşkilatının Malik Əliyev ilə müsahibəsi. 27 sentyabr 2011.

[186] "Human Rights Watch" təşkilatının Afaq İsmayılova ilə telefon müsahibəsi, 2 iyun, 2011-ci il.

[187] "Human Rights Watch" təşkilatının Rəfiqə Ağayeva ilə telefon müsahibəsi, 2 iyun, 2011-ci il.

[188]"Human Rights Watch" təşkilatının Firuzə Quliyeva ilə telefon müsahibəsi, 2 iyun, 2011-ci il.

[189] Human Rights Watch" təşkilatının Yasnan Kirimova ilə müsahibəsi, 28 sentyabr, 2011-ci il.

[190] "Human Rights Watch" təşkilatının Natalia Alibekova ilə, İlham İ. və Tamerlan T. ilə müsahibəsi, 27 sentyabr, 2011-ci il və 11 dekabr, 2011-ci il.

[191] "Human Rights Watch" Təşkilatının Natalia Alibekova ilə müsahibəsi, 27 sentyabr, 2011-ci il.

[192] Məsələn "Human Rights Watch" təşkilatının Fuad Zəkiyev ilə, 29 sentyabr, 2011-ci il; Samirə S. ilə 18 iyun, 2011-ci il; Yasnan Kirimova ilə 19 iyun, 2011-ci il; Rahilə Sultanova ilə 28 sentyabr, 2011-ci ilə müsahibəsi və "Human Rights" təşkilatının Emma Şirinova ilə yazışması, 4 sentyabr, 2011-ci il.

[193] "Human Rights Watch" təşkilatının Samirə S. ilə müsahibəsi, 18 iyun, 2011-ci il.

[194] "Human Rights Watch" təşkilatının Emma Şirinova ilə elektron yazışması, 4 sentyabr, 2011-ci il.

[195] "Human Rights Watch" təşkilatının Emma Şirinova ilə telefon müsahibəsi, 5 oktyabr, 2011-ci il. www.shrinova.com səhifəsində mövcuddur.

[196] "Human Rights Watch" təşkilatının Fuad Zəkiyev ilə müsahibəsi, 29 sentyabr, 2011-ci il.

[197] Lithgow və Digərləri Böyük Britaniyaya qarşı, Katikaridis Yunanıstana qarşı və digərləri Yunanıstana qarşı,

[198] Ətraflı məlumat üçün bax: Papaxelas Yunanıstana qarşı. no. 31423/96, AİHM 1999-II, Yunanıstanın Keçmiş Kralı Yunanıstana qarşı. no. 25701/94, AİHM 2000-XII. Yahn və Digərləri Almaniyaya qarşı, 46720/99, 72203/01 and 72552/01, AİHM 2005-VI, para. 81.

[199] Yunanıstanın Keçmiş Kralı Yunanıstana qarşı. no. 25701/94, 28 noyabr 2002 qərarı, paraqraf 78, və Skordino İtaliyaya qarşı (no. 1) no. 36813/97, 29 mart 2006-cı il hökmü, AİHM 2006-V, para. 96. İşə dair qərara əsasən “yol tikintisi və ya digər “ictimai maraqları” təmin etmək məqsədilə torpaq mülkiyyətinin özgəninkiləşdirilməsi kimi bir çox qanuni özgəninkiləşdirmə halları zamanı tam kompensasiya məbləğinin ödənilməsi mülkiyyətin real dəyərini əsaslı olaraq əks etməsini təmin edə bilər.”

[200] Məcburi satışın Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti tərəfindən fiziki şəxslər vasitəsilə həyata keçirilməsi hakimiyyət orqanlarını Avropa Konvensiyası üzrə öhdəliklərindən azad etmir. Bu fiziki şəxslər dövlətin orqanı hesab olunur və Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti və nəticə etibarilə, Azərbaycan hökuməti bu funksiyanı yerinə yetirən həmin şəxslərin əməllərinə görə tam məsuliyyət daşıyır. Beynəlxalq Hüquq Komissiyası, Beynəlxalq səviyyədə qanunsuz əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyəti haqqında maddələrin layihəsi, noyabr 2001-ci il, 10 saylı əlavə, (A/56/10), IV fəsil.E.1, 5-civə 8-ci maddələr. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin təsdiq etdiyi kimi, fiziki şəxsə icazənin rəsmi, yəni Bakı şəhər bələdiyyə orqanlarının etdiyi kimi, və ya qeyri-rəsmi formada verilməsindən asılı olmayaraq, “Konvensiyaya qoşulmuş dövlətin hakimiyyət orqanlarının digər şəxslərin Konvensiyanın yurisdiksiyası çərçivəsində nəzərdə tutulan hüquqlarını pozan fiziki şəxslərin hərəkətlərinə razılıq verməsi və ya göz yumması Konvensiyaya uyğun olaraq dövlətin üzərinə məsuliyyət qoya bilər.”, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi, Kipr Türkiyəyə qarşı, no. 25781/94, İHAK 2001-IV, 81-ci paraqraf

[201] 6-cı (1) maddədə göstərilir ki, hər kəs, onun mülki hüquq və vəzifələri müəyyən edilərkən … ağlabatan müddətdə işinin ədalətli və açıq araşdırılması hüququna malikdir. In Sporrong və Lönnroth İsveçə qarşı, 23 sentyabr 1982-ci il tarixli Seriya A 52 saylı məhkəmə qərarı. təsdiq edilmişdir ki, “fərdin Konvensiya ilə qorunan hüququ milli qanunvericiliklə təsdiq olunan “mülki hüquq” – məsələn mülkiyyət hüququ – kimi tanınan yerdə 6-cı (1) maddədə nəzərdə tutulan müdafiə ... mümkün olacaq,” 88-ci paraqraf.

[202] Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi, Maddə 157.4, Azərbaycan Respublikasının Mənzil Məcəlləsi, Maddə 31.9.

[203]“Human Rights Watch” təşkilatının Emma Şirinova ilə elektron yazışması, 14 noyabr, 2011-ci il

[204] “Human Rights Watch” təşkilatının Leyla Yunus ilə müsahibəsi, 10 dekabr, 2011-ci il; Yasnan Kirimova ilə, 28 sentyabr, 2011-ci il; və Emma Şirinova ilə telefon müsahibəsi, 4 sentyabr, 2011-ci il.

[205] Məsələn, “Human Rights” təşkilatının Şövkət və İsmayıl Bagvanov ilə, 28 sentyabr, 2011-ci il və İbrahim İ. ilə 29 sentyabr, 2011-ci il müsahibəsi; Hacıbaba Əzimov ilə 6 iyun, 2011-ci il və Sevinc Zeynalova ilə 14 iyun, 2011-ci il telefon müsahibəsi.

[206] “Human Rights Watch” təşkilatının Hacıbaba Əzimov ilə 6 iyun, 2011-ci il telefon müsahibəsi.

[207] İbid.

[208] “Human Rights Watch” təşkilatının Fuad Ağayev ilə telefon müsahibəsi, 2 iyun, 2011-ci il və Sevinc Əliyeva və Turan Bahadurbəyli, vəkillər ilə müsahibəsi, 27 sentyabr, 2011-ci il.

[209] “Human Rights” Watch təşkilatının Şövkət və İsmayıl Baqvanov ilə müsahibəsi, 28 sentyabr, 2011-ci il.

[210] “Human Rights Watch” təşkilatının Fuad Ağayev ilə 10 dekabr, 2011-ci il müsahibəsi və Sevinc Əəliyeva və Turan Bahadurbəyli, Şəfa Camalzadə ilə 27 sentyabr, 2011-ci il müsahibəsi.

[211] Azərbaycan Respublikasının İnzibati Məcəlləsi, 172.1 bəndi.

[212] Məsələn bax, Kudla Polşaya qarşı, No.30210/96, paraqraf 160, 26 Oktyabr 2000-ci ildə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəmənin qərarı. Bu qərarda bildirilir ki, məsələ ilə bağlı Avropa Məhkəməsində çoxalan müraciətlər əsasən yeganə olaraq 6-cı maddənin 1-ci paraqrafının pozulmasını ortaya qoyan məhkəmədə dinləmənin ağlabatan müddətdə edilməməsi ilə bağlı ittihamdır. Məhkəmə 13-cü maddədə nəzərdə tutulan “səmərəli hüquqi müdafiə” mexanizminin olmamasını ağlabatan vaxtda şikayət mexanizmləriylə bağlı icraatın olmamasının pozulması kimi qiymətləndirdi.

[213] “Human Rights Watch” təşkilatının Fuad Ağayev ilə telefon müsahibəsi, 2 iyun 2011 və 16 iyun 2011-ci il.

[214] Əlavə olaraq "Human Rights Watch" təşkilatının Əlirza Rzayev ilə 6 iyun, 2011-ci il və Sevinc Zeynalova ilə 14 iyun 2011-ci il telefon müsahibəsi və "Human Right" Təşkilatının Murad M. ilə 17 iyun, 2011-ci il və Reyhan Hüseynova ilə, 19 iyun, 2011-ci il müsahibəsi.

[215] “Human Rights Watch" təşkilatının Əli A. ilə 17 iyun, 2011-ci il müsahibəsi.

[216] “Human Rights Watch" təşkilatının Reyhan Hüseynova ilə, 19 iyun, 2011-ci il müsahibəsi.

[217]Məsələn, mülkiyyət sahibləri 4 noyabrda Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti binası qarşısında protest təşkil etmişlər. [Gadjibala Abutalybov: 1500 manat I vse!”], Contact Azerbaijan, http://www.contact.az/docs/2011/Social/110411325ru.htm (accessed November 14, 2011).

[218]”Human Rights Watch" təşkilatının Nizami Bağırov ilə 28 sentyabr 2011-ci il müsahibəsi.

[219]”Human Rights Watch" təşkilatının Fuad ilə 2 iyun 2011-ci il müsahibəsi.

[220]"ATƏT-in Media Azadlığı üzrə Nümayəndəsi Azərbaycan Jurnalistinə Təzyiqi Qınayır, Dövləti Media Əleyhinə Zorakılığın Qarşısını Almağa Çağırır," ATƏT Pres-reliz, 28 Mart, 2011, http://www.osce.org/fom/76228 (20 Dekabr, 2011 tarixində müraciət olunub); Avropa Birliyi, AB-nin Ali Nümayəndəsi Katerin Eştonun Azərbaycanda 14 Dinc Etirazçıların Məhkum Edilməsi barədə Bəyanatı" Brüssel, 12 Oktyabr, 2011, A406/11. http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/foraff/125043.pdf (20 dekabr, 2011 tarixində müraciət olunub);AB, "AB-nin Ali Nümayəndəsi Katerin Eştonun Azərbaycanda Dinc Etirazçıların Daha Sonrakı Məhkum Edilmələri barədə Bəyanatı" Brüssel, 08 Oktyabr, 2011 http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/EN/foraff/124990.pdf (20 Dekabr, 2011 tarixində müraciət olunub); AB, "AB-nin Ali Nümayəndəsi Katerin Eştonun Azərbaycanla bağlı Bəyanatı", Brüssel, 20 May, 2011, A194/11, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/foraff/122137.pdf (20 Dekabr, 2011 tarixində müraciət olunub).

[221] İnqrid Deltentre, Baş Direktor, Avropa Yayım Birliyi İnqrid Deltentre tərəfindən Human Rights Təşkilatına məktub, 19 Yanvar, 2012-ci il. Mandatda əksini tapmış məsələlərə ünvanlanan məktubda deyilir, "Bizim səyimiz dəyişiklik vasitəçisi olmağa yönəlmişdir və inandırmaq istəyirəm ki, biz Azərbaycanda media və söz azadlığını inkişaf etdirmək üçün institusional imkanlarımızdan istifadə edirik"

[222] BM-in İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Rupert Kolvil, " Azərbaycan üzrə Qısa Qeyd", Jenevrə, 16 Avqust, 2011-ci il, http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=11308&LangID=E (20 Dekabr, 2011 tarixində müraciət olunub);

[223] "Sökülmələr və Məcburi Köçürülmələr barədə AB-in Yerli Bəyanatı", 16 Avqust, 2011-ci il,

http://www.eeas.europa.eu/delegations/azerbaijan/press_corner/all_news/news/2011/2011_08_12_local_statment_en.htm (20 Dekabr, 2011 tarixində müraciət olunub); "BPİ Bakı Ofislərinin Dağıdılması və Fəalların İttihamı" ABŞ-ın ATƏT Missiyası, Daimi Şuraya Missiyanın Rəhbərinin Müavini Gary Robins, Vyena, 1 Sentyabr, 201; 1 http://photos.state.gov/libraries/osce/5/Sep2011/9-1-11_Azerbaijan_001.pdf , (20 Dekabr, 2011 tarixində müraciət olunub).

[224] Tomas Hammarberq, "Azərbaycanda İnsan Hüquqlarının Vəziyyəti Barədə Müşahidələr: Söz Azadlığı, cəmiyyət azadlığı, dinc sərbəst toplaşma azadlığı", Avropa Şurası, 29 Sentyabr, 2011, CommDH(2011)33,

https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1839497 (08 Noyabr, 2011-ci ildə müraciət edilmişdir).

[225] "Azərbaycan: Jurnalistlər və İnsan Hüquqları Fəallarının təzyiqlərə məruz qalması" Avropa Şurası Mətbuat Buraxılışı, 29 Sentyabr, 2011, http://www.coe.int/t/commissioner/News/2011/110929HRAzerbaijan_en.asp (08 Noyabr, 2011-ci ildə müraciət edilmişdir).

[226] ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinə dair ümumi məlumat üçün bax: “ABŞ-Azərbaycan Münasibətləri” Siyasi Məsələlər üzrə ABŞ Katibinin Müavini Uiliyam J. Burnsun çıxışı. Georgetown Universiteti, Vaşinqton, 19 sentyabr 2009.

[227] “Xarici Əməliyyalara Uyğunlaşdırlmış Yardım: Azərbaycan,” Avropa və Avrasia İşləri Bürosunun faktsənədi Bureau of European and Eurasian Affairs sənədi, 1 April, 2011, http://www.state.gov/p/eur/rls/fs/167291.htm (11 Noyabr, 2011-ci ildə müraciət edilmişdir).

[228]Azərbaycan hökuməti Dünya Bankından 2011-2014-ci illəri üçün səhiyyə, təhsil, məhkəmə və infrastruktur kimi müxtəlif layihələrə təxminən 1 milyard ABŞ dolları həcmində investisiya qoyulması üçün müraciət etmişdir. Bu haqda daha geniş məlumat üçün Ölkə üzrə Tərəfdaşlıq Strategiyası sənədinə bu linkdə bax: http://siteresources.worldbank.org/AZERBAIJANEXTN/Resources/301913-1240322367644/6043695-1286995766829/7474932-1287411211104/full_report.pdf.Azərbaycanda adam başına düşən gəlir onu orta gəlirli ölkələr qrupuna aid etdiyi üçün 2011-ci il Azaərbaycanın Dunya Bankından güzəştli kreditlər alacağı son il olacaqdır. Asiya İnkişaf Bankı 2011-ci ildə 340 milyon ABŞ dollar əsaslı vəsait həcmində sərmayə qoymağı planlaşdırırdı. Bu haqda daha geniş məlumat üçün Ölkə Əməliyyatları üzrə Biznes Planı (2011-2013) sənədinə bax: http://www.adb.org/Documents/CPSs/AZE/2011-2013/cobp-aze-2011-2013.pdf. Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı 2011-ci ildə xüsusilə agrobiznes və istehsal sahələrinə aid 14 layihəyə 90 milyon ABŞ dolları həcmində sərmayə qoymağı planlaşdırırdı. See http://www.ebrd.com/downloads/research/factsheets/azerbaijan.pdf.

[229] Məslən bax: Dünya Bankı, “OP 4.12 – Könülsüz Yerləşmə üzrə Əməliyyat Siyasəti,” Dekabr 2001, (Fevral 2011-də yenilənib), http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/PROJECTS/EXTPOLICIES/EXTOPMANUAL/0,,contentMDK:20064610~menuPK:64701637~pagePK:64709096~piPK:64709108~theSitePK:502184,00.html, (10 Yanvar, 2012-də bu linkə baxılıb), AİB, “Mühafizə Siyasəti Sənədi,” İyun 2009, http://www.adb.org/Documents/Policies/Safeguards/Safeguard-Policy-Statement-June2009.pdf , səh. 17, və AYİB, “Ətraf Mühit və Sosial Siyasət,” May 2008, http://www.ebrd.com/downloads/research/policies/2008policy.pdf, İcra Tələbi 5: Ərazinin alınması, Könülsüz Köçürülmə və İqtisadi məcburi köçürülmə.

[230] Avropa Yayım Birliyinin (AYB) vəzifəsi “brend menecmentliyini, beynəlxalq marketinq fəaliyyətini, ümumi kommunikasiya və rəsmi internet səhifəsinin idarə etmək”dən ibarətdir. Eurovision Musiqi Yarışması, “AYB-nin təşkilatçılarından,” http://www.eurovision.tv/page/baku-2012/about/organisers/ebu (26 Oktyabr, 2011-də bu linkə daxil olunub).

[231]Referens Qrupun vəzifəsi “Eurovision Musiqi Yarışmasının inkişafını və gələcək formatının müəyyən edilməsi, maliyyə işlərini, brendin müasirləşməsi, ictimaiyyətin məlumatlandırılması və yarışmanın keçiriləcəyi ölkədə müsabiqəni yayımlayacaq televiziyanın apardığı hazırlıq işlərinə nəzarəti həyata keçirmək”-dən ibarətdir. Eurovision Musiqi Yarışması, “Referens Qrupu,” http://www.eurovision.tv/page/baku-2012/about/organisers/reference-group (26 Oktyabr, 2011-ci ildə bu linkə daxil olunub).

[232]Avropa Yayım Birliyinin Nizamnaməsinə görə yayım sahəsində onun əsas məqsədi demokratik cəmiyyətin və onun inkişafının və eləcə də hər bir fərdin inkişafının əsas şərtlərindən biri olan ifadə və informasiya azadlğının vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və qorunmasıdır. [və] mediada pluralizmi və azadlığın, fikir və informasiyanın sərbəst axınının və fikrin sərbəst formalaşmasının təmin olunması.” AYB-ə istinad olunub, “İfadə azadlığı, müstəqil media və demokratiya dair bəyannamə,” 2 İyul 2010, 1-ci qeyd. http://www.ebu.ch/CMSimages/en/Declaration_freedom_expression_2julydoc_tcm6-68197.pdf (26 October, 2011-ci ildə bu linkə daxil olunub.)

[233] AYB, “İfadə azadlığı, müstəqil media və demokratiya dair bəyannamə.”

[234] AYB-nin Baş Direktoru Ingrid Deltenre-nin məktubu Human Rights Watch-a məktubu, 10 Noyabr, 2011.

[235]Məsələn, BBC Azərbaycan xidməti, “Eurovision təşkilatçıları Azərbaycanla bağlı BBC-ə xəbərdarlıq etdiyi ilə bağlı məlumatları rədd edir”, bu linkdə təkrar yerləşdirilib: http://singfordemocracy.org/en/news/76-eurovision-organisers-deny-warning-the-bbc-over-azerbaijan (20 yanvar 2012-ci ildə bu linkə daxil olunub).

[236] AYB-nin Baş Direktoru Ingrid Deltenre-nin məktubu Human Rights Watch-a məktubu, 10 Noyabr, 2011.

2011-ci ilin May ayında hökumət 37000 oturacağı olan mövcud Tofiq Bəhramov adına Futbol Stadionu və ya daha kiçik həcmdə olan Heydər Əliyev adına İdman və Sərgi Kompleksini hökumət musiqi yarışmasının keçirilməsi üçün mümkün yer kimi müəyyən etmişdi. “Eurovision 2012 keçirilməsi üçün Azərbaycan hələ yer müəyyən etməyib,” 1 May 2011, Azerbaijan Business Center, http://abc.az/eng/news/main/54292.html (bu linkə 20 Yanvar, 2012-ci il tarixdə daxil olunub). AYB-nin 2011-ci ilin Noyabr ayında Human Rights Watch-a ünvanldığı məktubunda qeyd etmişdir ki, AYB Tofiq Bəhramov adına Futbol Stadionunun üzərinin örtüklə təmin olunmasını tələb edəcəkmiş.

[237]AYB-nin Baş Direktoru Ingrid Deltenre-nin məktubu Human Rights Watch-a məktubu, 10 Noyabr, 2011.

[238] “Bakıda Eurovision Mətbuat konfransında 100-dən çox jurnalist iştirak edib,” Eurovision TV pres reliz, 26 Yanvar, 2012, http://www.eurovision.tv/page/news?id=45083&_t=over_100_journalists_attend_eurovision_press_conference_in_baku (4 Fevral, 2012-ci il tarixdə bu linkə daxil olunub.)

[239]Human Rights Watch-un AYB-nin televiziya direktoru Joergen Franck ilə müsahibəsi, Bakı, 25 Yanvar, 2012.