«Οι αστυνομικοί ήρθαν στην πόρτα και είπαν, “Όλοι οι μαύροι έξω, όλοι οι μαύροι έξω”», μου είπε ο Tupac ανακαλώντας εκείνο το περιστατικό όπου, στις αρχές Φεβρουαρίου, αστυνομικοί ανάγκασαν τον ίδιο και άλλους επιβάτες, μαύρους και Ασιάτες, να κατέβουν από λεωφορείο στο κέντρο της Αθήνας για εξακρίβωση στοιχείων. Αφού τον κατέβασαν από το λεωφορείο, οι αστυνομικοί κράτησαν τον Tupac, εγγεγραμμένο αιτούντα άσυλο από τη Γουινέα, επί 10 περίπου ώρες προκειμένου να ελέγξουν το νομικό καθεστώς της παραμονής του στην Ελλάδα.
Ο Tupac είναι ένας από τα δεκάδες χιλιάδες άτομα που έχουν υποβληθεί σε έλεγχο, σωματική έρευνα και κράτηση από την αστυνομία στο πλαίσιο της επιχείρησης «Ξένιος Ζευς» — μιας επιχείρησης «σκούπα» επικών διαστάσεων, η οποία ξεκίνησε πριν από έναν χρόνο περίπου, με σκοπό την καταπολέμηση της παράτυπης μετανάστευσης. Πάντως, όποιος κι αν ήταν ο «νονός» της επιχείρησης αυτής, το σίγουρο είναι ότι δεν διαθέτει καλή αίσθηση του χιούμορ: ο Ξένιος Ζευς ήταν ο θεός της φιλοξενίας κατά την αρχαία ελληνική μυθολογία.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της έρευνας που διεξήγαγα σχετικά με τις πρακτικές της αστυνομίας στο πλαίσιο της επιχείρησης «Ξένιος Ζευς», άκουσα πολλές ανησυχητικές περιγραφές περιστατικών σαφούς στοχοποίησης βάσει φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής από την αστυνομία κατά τη διάρκεια των ελέγχων εξακρίβωσης στοιχείων. Ο αριθμός των ατόμων που έχουν υποβληθεί σε έλεγχο και κράτηση είναι συνταρακτικός.
Στους πρώτους επτά μήνες της επιχείρησης, η αστυνομία σταμάτησε περίπου 85.000 αλλοδαπούς, τους οποίους προσήγαγε σε αστυνομικά τμήματα για έλεγχο των εγγράφων τους. Από αυτούς, το ποσοστό εκείνων που εν συνεχεία συνελήφθησαν για παράνομη είσοδο και παραμονή στη χώρα ήταν κάτω από 6%. Το γεγονός ότι ήταν τόσο χαμηλό το ποσοστό των ατόμων για τα οποία όντως διαπιστώθηκε ότι βρίσκονταν παράνομα στην Ελλάδα υποδηλώνει διακριτική αντιμετώπιση ατόμων βάσει εθνοτικής καταγωγής, καθώς και αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας.
Μίλησα με δεκάδες αλλοδαπούς, μεταξύ των οποίων και μετανάστες και αιτούντες άσυλο με νόμιμο δικαίωμα παραμονής στην Ελλάδα, οι οποίοι έχουν υποβληθεί επανειλημμένα σε αυτές τις χρονοβόρες διαδικασίες από την αστυνομία, τόσο στον δρόμο όσο και στα αστυνομικά τμήματα.
Άτομα που πήγαιναν στη δουλειά τους, στον μπακάλη ή απλώς περπατούσαν στο κέντρο της Αθήνας περιέγραψαν ότι υποχρεώθηκαν να σταματήσουν για έλεγχο και κρατήθηκαν από αστυνομικούς στον δρόμο, τέθηκαν υπό περιορισμό σε αστυνομικά λεωφορεία, και παρέμειναν υπό κράτηση σε αστυνομικά τμήματα και στη Διεύθυνση Αλλοδαπών επί ώρες. Οι αστυνομικοί δεν είχαν κανέναν λόγο να θεωρήσουν ότι επρόκειτο για μετανάστες χωρίς έγγραφα, πλην της εξωτερικής τους εμφάνισης.
Η πρακτική της χρήσης εθνοτικού προφίλ συνιστά διάκριση και είναι παράνομη όταν ομάδες ατόμων στοχοποιούνται συστηματικά, με αποκλειστικό ή κύριο κριτήριο τη φυλετική ή εθνοτική καταγωγή. Η στέρηση της προσωπικής ελευθερίας είναι επίσης παράνομη και αυθαίρετη όταν βασίζεται σε λόγους που συνιστούν διάκριση, όπως συμβαίνει στο πλαίσιο της επιχείρησης «Ξένιος Ζευς».
Είναι αλήθεια ότι η εισροή ενδεών μεταναστών που ζουν στους δρόμους έχει επιφέρει ανησυχητικές αλλαγές στις ελληνικές πόλεις, ιδίως στην Αθήνα. Το ζήτημα της μετανάστευσης, καθώς και οι ανησυχίες για την αύξηση της εγκληματικότητας και την υποβάθμιση του αστικού κέντρου αποτελούν πλέον κυρίαρχο στοιχείο των καθημερινών συζητήσεων, καθώς και του πολιτικού λόγου.
Με το ακροδεξιό, αντιμεταναστευτικό κόμμα της Χρυσής Αυγής να αυξάνει τη δημοτικότητά του και με όλη τη συζήτηση που γίνεται, η λήψη σκληρών μέτρων, όπως η επιχείρηση «Ξένιος Ζευς», είναι δύσκολο να μην εκληφθεί ως μια κίνηση δημοσίων σχέσεων, τη στιγμή δε που αξιωματούχοι της κυβέρνησης και της αστυνομίας δηλώνουν ότι η επιχείρηση έχει στεφθεί με επιτυχία, παρά τον μικρό αριθμό παράτυπων μεταναστών που έχουν όντως συλληφθεί μετά από τόσες δαπάνες και προσπάθειες. Στα μέσα Ιουνίου, συναντήθηκα με υψηλόβαθμους αξιωματούχους της κυβέρνησης και της αστυνομίας για να συζητήσουμε για τα ευρήματα και τις συστάσεις μας. Μου έκανε εντύπωση το πόσο αμυντική στάση τήρησαν σε σχέση με αυτό το ζήτημα αξιωματούχοι της κυβέρνησης και βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος της Νέας Δημοκρατίας.
Ο Αθανάσιος Ανδρεουλάκος, γενικός γραμματέας του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης και μέλη της κοινοβουλευτικής επιτροπής δημόσιας τάξης, αρνήθηκαν και απέρριψαν κατηγορηματικά τα ευρήματά μας. Ως απάντηση στην έκκλησή μας να καταδικάσει δημόσια τη διακριτική αντιμετώπιση ατόμων βάσει εθνοτικής καταγωγής και άλλες καταχρηστικές πρακτικές της αστυνομίας, ο κ. Ανδρεουλάκος δήλωσε ότι η κυβέρνηση «δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να καταδικάσει κάτι το οποίο δεν υφίσταται».
Ακούσαμε, επίσης, κατ’ επανάληψη ότι ιστορικά, η Ελλάδα είναι μια χώρα ανεκτική με μακρόχρονη παράδοση φιλοξενίας, ότι είναι θύμα μαζικής εισροής μεταναστών και ότι «ο ρατσισμός δεν είναι στο DNA των Ελλήνων».
Περισσότερο ελκυστικές θεώρησαν οι αξιωματούχοι τις συστάσεις μας όσον αφορά την παροχή εκπαίδευσης, τεχνικής ικανότητας και κατευθυντήριων γραμμών στους αστυνομικούς σε ό,τι αφορά τη διεξαγωγή των ελέγχων για τον εντοπισμό παράτυπων μεταναστών με ταυτόχρονο σεβασμό των δικαιωμάτων. Σε συνάντησή μας, ο υπουργός Δικαιοσύνης, Αντώνης Ρουπακιώτης, και ο γενικός γραμματέας του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Μαρίνος Σκανδάμης, δεσμεύτηκαν να εξετάσουν τρόπους διασαφήνισης του νομικού πλαισίου που διέπει τη διαδικασία.
Μετά την τελευταία συνάντηση που είχαμε μαζί του πριν από μερικές εβδομάδες, ο κ. Ρουπακιώτης αντικαταστάθηκε στο πλαίσιο του κυβερνητικού ανασχηματισμού εν μέσω της πιο πρόσφατης πολιτικής κρίσης της Ελλάδας. Και δεν αποκλείεται να υπάρξουν και άλλες αλλαγές των κυβερνητικών προσώπων, δεδομένης της γενικής πολιτικής αστάθειας που επικρατεί στη χώρα και της οριακής κυβερνητικής πλειοψηφίας στη Βουλή.
Όσο, όμως, παραμένει σε ισχύ η επιχείρηση «Ξένιος Ζευς», οι παραβιάσεις δικαιωμάτων θα συνεχίζονται. Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να προβαίνει σε διακρίσεις βάσει φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής και δεν πρέπει να υποβάλλει τους μετανάστες σε αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας τους και άλλη καταχρηστική μεταχείριση, ανεξαρτήτως του ποιος βρίσκεται στην εξουσία.
Οι ελληνικές αρχές οφείλουν να αναθεωρήσουν τις γενικές εξουσίες της Ελλάδας όσον αφορά την εξακρίβωση στοιχείων και τη σωματική έρευνα, συμπεριλαμβανομένης της επιχείρησης «Ξένιος Ζευς», και να θεσπίσουν νομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να διασφαλίσουν ότι όλα τα μέτρα για τον εντοπισμό παράτυπων μεταναστών εφαρμόζονται σε πλαίσιο πλήρους συμμόρφωσης προς το εθνικό και το διεθνές δίκαιο που απαγορεύουν τις διακρίσεις. Οι αστυνομικοί που διενεργούν τους ελέγχους για τον εντοπισμό παράτυπων μεταναστών χρειάζονται κατάλληλη εκπαίδευση, εξοπλισμό και καθοδήγηση για το πώς να διεξάγουν τους ελέγχους αυτούς χωρίς να παραβιάζουν τα δικαιώματα των ανθρώπων.
Αντί να εστιάζει σε επιχειρήσεις «σκούπα» που συνιστούν διάκριση, όπως η επιχείρηση «Ξένιος Ζευς», στιγματίζοντας τους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο, η Ελλάδα θα έπρεπε να επενδύσει περισσότερο στο να ανατρέψει την τάση εξάπλωσης του αντιμεταναστευτικού αισθήματος στη χώρα και να δείξει στους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο την πραγματική έννοια της ελληνικής φιλοξενίας.
Η Εύα Κοσσέ παρακολουθεί τα θέματα που αφορούν την Ελλάδα για τη Human Rights Watch και είναι η συντάκτρια της έκθεσης με τίτλο Ανεπιθύμητοι επισκέπτες: Καταχρηστικές πρακτικές της Ελληνικής Αστυνομίας κατά των μεταναστών στην Αθήνα, η οποία δημοσιεύθηκε στις 12 Ιουνίου 2013.
