(بیروت) - سازمان دیدهبان حقوق بشر امروز گفت که اعلامیه دولت ایران در ۱۳ دسامبر ۲۰۱۴ مبنی بر تمدید ۶ ماهه‌ی ویزا برای۰۰۰,۴۵۰ اتباع افغان گامی مفید برای ممانعت از اخراج فوری آنان است، اما جایگزین مناسبی برای سیستم پناهجویی که به افغانهای تازه وارد اجازه درخواست پناهندگی میدهد نیست.
یک مقام رسمی در وزارت امور خارجهی ایران، برنامه تمدید ویزا را انعکاسی از روابط «برادرانه» ایران با افغانستان توصیف کرد. این مقام رسمی گفت که دولت افغانستان موافقت کرده است که برنامه ای کمکی برای انتباق این ۰۰۰,۴۵۰ تن اتباع افغان پس از بازگشت دوبارهی آنها به افغانستان طراحی کند. تحت این طرح، افغانهایی که پیشتر فاقد مدرک بوده اند قادر به درخواست صدور ویزای موقت و تقاضای کار خواهند بود.
پاتریشیا گاسمن، پژوهشگر ارشد افغانستان در سازمان دیدهبان حقوق بشر گفت: «دولت ایران به جهت رفع خطر اخراج قریب الوقوع حداقل نیم میلیون افغان سزاوار تحسین است. اما تمدید ویزا درمانی برای یک سیستم پناهجویی شکسته فراهم نمی‌سازد؛ سیستمی که مرتبا به بازداشت و اخراج افغانهای فاقد مدرک منجر میشود، بدون اینکه به آنها امکان دسترسی به درخواست پناهندگی، دادرسی عادلانه یا تقاضای تجدید نظر قانونی در خصوص طرد و اخراج اجباری را بدهد.»
در ۱۴ دسامبر سال جاری دومین معاون رئیس اجرایی جمهوری افغانستان، محمد محقق، برخی از اطلاعات برنامهی تمدید ویزا را تایید کرد. محقق گفت که دولت ایران تعهد کرد تا به کودکان افغانهای فاقد مدرک اجازهی تحصیل در مدارس ایران را داده و به دانشجویان افغان بورسیه تحصیلی اعطا کرده و هزینه تحصیل را به نصف تقلیل دهد.
مقامات ایرانی ویزاهای چندصد هزار تن اتباع افغان که وضعیت اقامت موقت در ایران را دارند قبلا تمدید کرده بودند. از سال ۲۰۱۰ تا ژوئن ۲۰۱۲، دولت ایران طرح ساماندهی اتباع خارجی را اجرایی کرد. این طرح به افغانهای فاقد مدرک در ایران فرصت ثبت نام رسمی و تقاضای ویزای اقامت و جواز کار با امکان تمدید آنها را فراهم نمود اگرچه برای این تمدیدها تضمینی وجود نداشت.
طبق این طرح، مردان افغان مجرد جهت درخواست ویزا باید به افغانستان باز میگشتند، در حالی که خانوادهها میتوانستند بدون ترک ایران تقاضای ویزا کنند. این جریان برای مهاجرین نیازمند دشوار و پر هزینه بود، که آن هم تا حدی به دلیل این بود که اتباع افغان باید ابتدا پاسپورت افغان میگرفتند. مقامات ایرانی همچنین افغانهای دارای وضعیت قانونی پناهندگی را به تعویض وضعیت پناهندگیشان با ویزای اقامت ایران تشویق کرده اند.
مطابق با کمیسیون عالی سازمان ملل برای پناهندگان، در طول سه دهه اخیر ایران میزبان یکی از بزرگترین جمعیتهای پناهنده در جهان بوده است. اما در حال حاضر، تخمین زده میشود که از تقریبا ۳ میلیون افغان که در ایران زندگی میکنند، تنها ۰۰۰ ,۸۴۰ تن به عنوان پناهنده دارای وضعیت قانونی هستند. دولت ایران بقیهی افغانها را از دسترسی به مراحل قانونی پناهجویی بازداشته است. این تعداد افغانهایی را که وضعیت قانونی موقتی آنها توسط دولت ایران تمدید شده است، و نیز بسیاری دیگر از اتباع افغان را که دارای ویزای موقت بوده یا فاقد مدرکند، در بر میگیرد.
در گزارشی که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد، سازمان دیدهبان حقوق بشر چگونگی روندی را که در غیاب یک سیستم پناهجویی موثر و نیز با وضعیت عدم امکان دسترسی به دادرسی یا فرصتی برای ارائهی درخواست تجدید نظر، به بازداشت و اخراج اتباع افغان ختم میشود را مستندسازی کرد. مقامات رسمی ایران در سالهای اخیر مسیرها و روشهای قانونی را برای افغانها جهت درخواست پناهندگی در ایران، حتی در زمانی که شرایط در افغانستان وخیم شده است، محدود کرده است. این سیاستگزاریها خطری جدی را بر پناهجویان افغانی تحمیل میکند که در میان گروهی که پیشتربه عنوان پناهنده شناخته شدند یا از درگیرهای مسلحانه، تضییقات و عدم امنیت در افغانستان گریخته بودند، نیستند. به عنوان عضوی از کنوانسیون ۱۹۵۱، ایران موظف است که هیچ فردی را به محلی که وی مدعی ترس از تضییقات و تهدیدات جدی بر زندگی یا آزادی او در آنجاست، ابتدا و بدون بررسی آن ادعا بازنگرداند.
سازمان دیدهبان حقوق بشر اظهار داشت که نگرانیهای جدی وجود دارد که وقتی افواج نظامی تماما و کاملا از افغانستان خارج شوند، حداقل بعضی از اتباع افغان که به طور خودسرانه اخراج و به افغانستان بازگردانده میشوند، به دلیل افزایش حملات مرگبار به غیر نظامیان توسط نیروهای شورشی و بواسطهی جنگی که میان نیروهای دولتی و شبه نظامیان و آشوبگران شدت یافته است، در معرض خطر باشند. با جمعیت روزافزون آوارگان داخلی افغان بر اثر درگیریها، اخراج شدگان برای دستیابی به منابع نیز وارد رقابت میشوند. سازمان ملل متحد برآورد کرده است که جمعیت آوارگان داخلی افغانستان که نیازمند کمک سازمان ملل هستند، از ۰۰۰,۶۳۱ تن در سال ۲۰۱۴ به ۰۰۰,۷۵۵ تن در ژانویه ۲۰۱۵ افزایش خواهد یافت.
گزارش سازمان دیدهبان حقوق بشر در سال ۲۰۱۳ همچنین موارد نقض حقوق بشر اتباع افغان در ایران از جمله ضرب و شتم، بازداشت در شرایط غیر بهداشتی و غیر انسانی، پرداخت اجباری پول برای وسائل نقلیه جهت انتقال به اردوگاههای اخراج و اسکان آنان در این کمپها، کار اجباری، و جداسازی اجباری از خانوادههایشان را مستندسازی کرد. سازمان دیدهبان حقوق بشر همچنین موارد نقض حقوق بشر توسط نیروهای امنیتی ایران علیه کودکانِ مهاجرِ بدونِ همراه، که تعداد قابل توجهی از کارگران و اخراجیهایِ مهاجر افغان هستند را مستندسازی کرد.
سازمان دیدهبان حقوق بشر از دولت ایران میخواهد تا جهت حمایت و حفاظت از حقوق اتباع افغان در ایران برای ثبت درخواست پناهجوییشان، فورا اقدامات ذیل را انجام دهد:
- به افغانهای تازه وارد و افغانهایی که به دلیل حضور غیرقانونی دستگیر شدند اجازه تقاضای پناهندگی دهد؛ این درخواستها را منصفانه و به طور موثر، بررسی کند؛ و حق درخواست تجدید نظر را برای متقاضیانی که با رد تقاضایشان مواجه میشوند، تضمین کند.
- اطمینان حاصل کند که به هر تبعه افغان که با اخراج مواجه میشود فرصت داده شود تا پروندهاش توسط یک قاضی بررسی شود، به کمک قانونی دسترسی داشته و از حق تقاضای تجدید نظر برخوردار باشد.
